KİMYA. Fen Bilimleri Lisesi, Matematik ve Bilişim ve Genel Lise GENEL AMAÇLAR

Transkript

1 KİMYA (haftalık ders sayıs 2, yıllık toplam 74 ders saati) Fen Bilimleri Lisesi, Matematik ve Bilişim ve Genel Lise GENEL AMAÇLAR Fen ve deneyler bilimi olan kimya felsefesi özetinin açıklanması ve İUPAC (Uluslararası Saf ve Uygulamalı Kimya Birliği) Sistemi ne gore kimyasal bileşiklerin adlandırılmasının öğretilmesi; Kimyasal analiz ve sentezler sırasında kimyasal yasa, ilke ve kurallarının algılanması; Laboratuvar araç, gereç ve yöntemlerinin uygulanması ve laboratuvardaki davranışlar konusunda olumlu davranış ve iş alışkanlıklarının yaratılması; Genel Kimya nın algılanması, çözümlenmesi, uygulanması ve daha da geliştirilmesi doğrultusunda, Kimya nın da içinde bulunduğu bilimler grubunda (fizik, biyoloji, matematik, coğrafya, teknoloji, v.b.) kaydedilen bilgi ve deneyimlerin uygulanması; Doğa malzemelerinin yapısal analizi ve madde yapısının (kütle ve enerjisi) tanınması; Kimyasal olaylar sırasında kaydedilen gelişmelerle ilgili sonuçların algılanması, çözümlenmesi ve uygulanması için öğrenci duyuglarının aktif kılınması; Öğrencide, profesyonel işbirliği, dayanışma ve öğretmen, arkadaş, anababa ve daha geniş çevreyle iletişimin kurmakta zorlanmayacak bir kişiliğin yaratılması; İnsanlığa yararlı olabilecek teorik bilgilerin pratikte (sağlık, eczacılık, tarım, teknik, gıda sanayisi, el sanatları, v.b.) uygulanabilmesi doğrultusunda öğrencide yaratıcı beceri ve yeteneklerin geliştirilmesi; Var olan bilgilerin derinleşmesi, anlaşılması ve hayatta uygulanması için yeni çıkan bilgi ve bulgulardan yararlanma doğrultusunda beceri ve yeteneklerin geliştirilmesi; Öğrencide bağımsız aktivite becerisi ve yaratıcı yeteneğinin geliştirilmesi; Öğrencide, yaşam çevresinin korunması doğrultusunda sağlıklı bir kişiliğin geliştirilmesi. 238

2 PROGRAM IÇERIĞI FEN BİLİMİ KİMYA (4) o Kimya ya giriş o Fen ve deneyler bilimi Kimya; o Kimya laboratuvarında çalışma; ÖZEL AMAÇLAR Öğrenciler v Kimya ve öteki fen bilimleriyle tanışmalı; Kimya nın hayat için önemini anlamalı; v Kimya nın öteki fen bilimleri ve teknoloji ile bağlarını algılamalı; v Laboratuvar araç, düzenek ve reagenslerini tanımalı ve onlarla ilgili tehlikelerden haberleri olmalı; v Laboratuvar çalışma kurallarını bilmeli; v Deneyler sırasında olası tehlikelerle tanışmalı. ÖĞRETIM YÖNTEM VE YÖNELGELERI İletişim yöntemleri; İnteraktiv yöntemler; Gruplar halinde çalışma; Deneysel çalışma DAVRANIŞLAR Kimya ve öteki fen bilimlerinin neyi araştırdıklarını bilmeli; Kimyanın hayat için olan önemini yakalamalı; Laboratuvar araç, gereç ve reagenslerini kullanma yeteneğine sahip olmalı, olası tehlikelerden korunmayı bilmeliler; DERSLERA- RASI ILIŞKI ü Tüm fen bilimleri ve teknolojiyle yapıcı bağlar kurulmalı. KİMYASAL MADDELER ( 10 ) o Saf madde ve Öğrenciler: karışımlar; o Karışımların kimyasal v Karışım ve saf maddenin özetini tanımalı; İnteraktiv yöntemi; Deneysel Karışım ve saf madde arasındaki farkları yakalamalı; ü Matematik ü Fizik ü Biyoloji 239

3 maddelere ayrışma yöntemleri; o Kimyasal sembol ve formüller; o Bağıl atom kütlesi ve bağıl molekül kütlesi; o Madde miktarı olarak mol; o Molar kütle ve molar hacım; o Kimyasal denklemler; o Stekiometri (kim. Reaksiyonlar sırasında miktar ve hacım ilişkileri); v Karışımların kimyasal maddelere ayrışma yöntemlerini tanımalı, bu yöntemleri seçme kriterilerini bilmeli; v Element sembolleri, formüller ve kimyasal denklemleri tanımalılar; v Bağıl atom kütlesi ve bağıl molekül kütlesi kavramlarını algılamalı; v Madde miktarının anlamını algılamalı; v Kimyasal denklemler sayesinde bileşik miktarlarının belirlenmesini bilmeliler; çalışmalar (öğretmen gösterir, öğrenciler uygular); Demir ve kükürtü kendi bileşiklerinden ayırma işlemi (öğrenciler yapar); Araştırma yöntemleri; Magnezyumun yakılması (öğrenciler yapar) işlemi; Elementlerin periyodik sistemine dayalı hesaplamalar; İş defterinin kullanılması; Karışımların ayrışmasını yapabilmek için uygun yöntemlerin seçimini bilmeli; Elementlerin priyodik sisteminin kullanımını bilmeli; Atomu bir mikrodünya olarak tanımalı; Elementlerin periyodik sistemini kullanarak molekül kütlesinin hesaplamasını yapabilmeli; Madde miktarı ve mol kütlesi arasındaki ilişkiyi tanımalı; Kimyasal reaksiyonları yazmayı, denkleştirmeyi reaksiyona katılan ve elde edilen ürünlerin fiziksel hallerini bilmeli; 240

4 o Gazlar ve gazlar durumundaki kim. denklemler. Öğrenci çalışmalarının denetimi ve testlerin düzenlenmesi. ATOM YAPISI VE ELEMENTLERİN PERİYODİK SİSTEMİ (9) o Atom yapısı Öğrenciler: (çekirdek ve yörüngeler); v Elektrik yükü ve kütlesine gore o Atom numarası, tanecikleri tanımalı; kütle numarası ve v Atom numarasını kütle izotoplar; numarasından fark etmeli ve o Enerji düzeyleri izotop tanımını bilmeli; ve alt düzeyleri; v Periyodik sistemin ana o Atom ve gruplarında yer alan element iyonlarda ve iyonların elektron elektronlar düzeni düzenlerinin analizini (ana gruplarda yapabilmeli; yer alan v Elementlerin periyodik elementlerin); sistemdeki yerlerinin, Karşılıklı etkileşim ders modeli (öğretmen öğrenci; öğrenci öğrenci); s ve p orbital modellerinin kullanımı; Elementlerin periyodik Elementlerin bileşikler yapısındaki paylarına gore kimyasal formüllerin belirlenmesini becermeli; Gazların molar hacmıyla ilgili hesaplamaları yapabilmeli, gaz halindeki denklemlerin kullanımını bilmeli. Element tanecikleri birbirinden fark edilmeli; Elementlerin atom numarası ve kütle numarasını kullanmayı bilmeli ve izotop kavramını algılamalı; Enerji düzeyleri ve alt düzeyleri arasındaki farkları yakalamalı ü Fizik ü Matematik 241

5 o Elementlerin periyodik sisteminin oluşumu (elementin elektron düzeni ve periyodik sistemdeki yeri arasındaki ilişki); o Elementlerin fiziksel özelliklerinin periyodik değişimi (atom radyusu ve birinci iyonlaşma enerjisi elektron eğilimi ve elektronegativitesi); kendilerinin atom yapılarının bir yansıması olduğunu algılamalı; v Elementlerin fiziksel özelliklerinin periyodik değişiminin kendilerinin atom yapılarından kaynaklandığını fark etmeliler. sisteminin kullanımı; İş defterinin kullanımı; Test yoluyla bilgi yoklamı. Elementlerin periyodik sisteminin ana gruplarında yer alan elementlerin atom ve iyonlarının elektron düzenleri algılanmalı; Elementlerin periyodik sisteminde metal, ametal ve metaloidlerin yerlerini belirleyebilmeli. o Elementlerin periyodik sisteminde metaller, ametaller ve metaloidler; 242

6 KİMYASAL BAĞLAR VE MOLEKÜL YAPISI (12) o İyonik bağ; Öğrenciler: o İyonik kristaller; o Kovalent bağ; o Kovalent kristaller; o Polar ve apolar moleküller; o Dipol moment; o Karbonun allotropik şekilleri; o Metalik bağ; o Metal kristalleri; o Moleküller arası güçler; v İyonik ve kovalent bağlarının tanımını yapabilmeli; v İyonik kristallerin oluşumu konusunda bilgilenmeli (NaCl ve CsCl örneklerinde); v Luis'in (Lewis) yapı anlatımını bilmeliler; v Dipol moment kriterisine göre moleküllerdeki polarlığın tespitini yapabilmeli; v Moleküllerarası güçlerin tanıtımını yapabilmeli; v İyot, karbon dioksit (katı) ve glükoz örneklerinde molekül kristallerinin önemini anlamalı; v Hidrojen bağının özünden yola çıkarak onun etkisini (su örneğinde) anlatabilmeli; Karşılıklı etkileşim yöntemi; Deneysel çalışma; Metalik bağa sahip bileşik modellerinin kullanımı; İyodun süblimleşmesi (öğretmen); Kaynama noktası; İyonların oluşum nedenlerini bilmeli; İyonik ve kovalent bağların oluşum nedenlerini ve aralarındaki farkları anlamalı; Dipol moment anıya dayanarak polar ve apolar molekülleri tanımalı; İyon yapılı bileşiklerin fiziksel özelliklerinin analizini yapabilmeli (NaCl örneğinde k. nok. ve erg. nok.) Elmasın kovalent kristal yapısını, grafitin yapısından ve özelliklerinden fark etmeli; Metalik bağa sahip bileşiklerin fiziksel ü Biyoloji ü Fizik ü Matematik 243

7 o Molekül kristalleri; o Hidrojen bağı; v Büyük molekül tartılı bileşiklerde (proteinler) hidrojen bağını fark etmeliler. Alkol ve gıda yağının suda çözünürlükleri. özelliklerinin (elektrik ve sıcaklık iletkenliği, işletimi, kullanımı) analizini yapabilmeli; Moleküllerarası güçlerin türlerini ve hidrojen bağının oluşumunu anlatabilmeli; Hidrojen bağının, bileşiklerin fiziksel ve kimyasal özelliklerini etkileme nedenlerini ve hidrojen bağının hayatsal önemini bilmeli; KİMYASAL TERMODİNAMİK (6) o Fosil enerji Öğrenciler: kaynakları; o Yeni enerji kaynakları (güneş ve rüzgâra dayalı); o Kimyasal reaksiyon v Fosil kökenli yakıtları tanımalı; v Yeni enerji kaynakları konusunda bilgilenmeli; v Kimyasal reaksiyon sırasında enerjinin yapısı konusunda bilgi sahibi olmalı; İnteraktiv yöntemi; Deneyler: Endotermik reaksiyonların açıklanması: Fosil kökenli yakıtları tanıyabilmeli; Yeni enerji kaynaklarının gelecek için olan önemini yakalamalı; Kimyasal reaksiyon ü Biyoloji ü Fizik ü Ekoloji 244

8 sırasında enerji değişimi; o Oluşum entalpisi; o Hess yasası; ÇÖZELTİLER (12) o Çözelti ve yapısı; o Çözelti türleri; o Hidratasyon entalpisi; o İyonik yapılı kristaller şebeke entalpisi; v Standar oluşum entalpisini algılamalı; v Hess yasasına göre standar oluşum entalpisini hesaplayabilmeli; v Yanma olaylarında ortaya çıkan ürünlerin yaşam çevresine olan etkilerini tanımalılar; Öğrenciler: v İyonik kristallerin çözünmesi sırasında oluşan süreçlerle tanıtılmalı; v Çözeltilerin ne olduğunu zorlanmadan bilmeli; Ekzotermik reaksiyonların açıklanması: İnteraktif yöntemi; Çözünürlük ile ilgili tablo ve grafiklerin kullanımı, türlerini (ekzotermik ve endotermik) fark etmeli; Kimyasal reaksiyon sırasında oluşan enerji alışverişi konusunda Hess Yasası nı uygulayabilmeli; Büyük miktarlarda atmofere çıkan karbondioksidin zararlı etkilerinin (iklime, asit yağmurlarının oluşumuna, ozon tabakasının delinmesine, fotokimyasal radyasyon) farkında olmalılar. Taneciklerin büyüklüğü ve çözünen madde miktarına gore çözelti türlerini tanımalı; İyonik kristallerin çözünmesi sırasında oluşan süreçleri ve ü Biyoloji ü Fizik ü Ekoloji 245

9 o Madde çözünürlüğü; Çözelti yapısı: o a. çözelti unsurları ve arlarındaki ilişkiler; o b. çözelti konsantrasyonu (miktar, hacım ve kütle); v Çözünme hızını etkileyen faktörlerin analizini yapabilmeli; v Hiratasyon entalpisi ve kristal şebeke entalpisi kavramları ile tanıtılmalı. Deneysel çalışmalar Deneyler: KCl'nin çözünmesi; Çözünürlüğün sıcaklıktan etkilenmesi. bunların çözünme entalpisi ile olan bağlarını açıklayabilmeli; Değişik derişimde çözelti hesaplanması ve hazırlanmasını yapabilmeli; Osmozayı, osmoz basınçtan fark etmeli; o Molarite; o Çözeltilerin koligativ özellikleri (ergime noktasının düşmesi, kaynama noktasının yükselmesi, osmoz basınç). Çözelti türü ve derişimine göre, osmoz basıncını, donma noktasının düşürülmesini ve kaynama noktasının arttırılmasını hesaplayabilmeli. KİMYASAL REAKSİYONLARIN HIZLARI (6) Öğrenciler: o Kimyasal reaksiyon hızı; v Kimyasal reaksiyon hızının tanımını öğrenmeli, İnteraktiv ders yöntemi; Kimyasal reaksiyon hızını anlatabilmeli; ü Teknoloji ü Biyoloji ü Fizik 246

10 o Kimyasal reaksiyon hızını etkileyen faktörler; o Kataliz ve katalizatörler. v Konsantrasyon ve sıcaklığın kimyasal reaksiyon hızına olan etkisini algılamalı; v Çarpışma teorisi ve aktivlenme enerjisini inceleyerek öğrenmeli; v Katalitik reaksiyonları ve katalizörlerin etkisini algılamalı. Uygulamalı yöntemler; Deneyler: Konsantrasyon ve sıcaklığın reaksiyon hızına olan etkisi. kimyasal reaksiyonun hızını etkileyen faktörleri belirleyebilmeli; Ekzotermik ve endotermik reaksiyonlar üzerinde aktivlenme enerjisiyle ilgili grafikleri kullanabilmeli; Katalizörle ve katalizörsüz gerçekleşen reaksiyonların enerjisel grafiklerini çizebilmeli. KİMYASAL DENGE (4) o Kimyasal reaksiyonlarda Öğrenciler: denge; o Kütle etkisi yasası; o Denge sabiti; o Dengeye etki eden faktörler v Reaksiyon dengesiyle tanıtılmalı; v Kimyasal dengeye etki eden dış faktörleri algılamalı; v Kimyasal denge ve denge sabitine dayanarak İnteraktiv ders yöntemi; Test uygulaması; Deneyler: Denge çalışması: Dönüşlü ve dönüşsüz reaksiyonları tanımalı; Denge durumunda konsantrasyon hesaplamaları yapabilmeli ve aynı esas üzere denge sabitinin değerini belirleyebilmeli; ü Biyoloji ü Kimya teknoloji ü Fizik 247

11 (Le Chatelier prensibi). konsantrasyon hesaplamaları yapabilmeli. SULU ÇÖZELTİLERDE KİMYASAL DENGE (5) Öğrenciler: o Elektrolit v Elektroliti olan ve elektrolit çözeltiler ve olmayan çözeltiler ile ayrışma teorisi; tanıtılmalı; o Asitler, bazlar ve tuzlar; o Asit ve baz çözeltilerinde denge, suyun iyonik toplamı ve ph değeri; o Asit ve baz arasındaki v İyonlaşma (ayrışma) derecesini algılayabilmeli; v Arhenius ve Bronsted Lowry teorilerine gore asit ve bazların tanımını yapabilmeli; v Denge sabitlerini (Kw, Ka, Kb) ifade edebilmeli; BaCl 2 + Na 2 CO 3 (öğretmen); Denge çalışması: FeCl 3 + KCNS (öğretmen). İnteraktiv ders yöntemi; Basit örneklerde ph değerinin hesaplanmasıyla ilgili araşrtırmalar; Deneyler: Kuvvetli asitlerin kuvvetli bazlarla nötürleştirilmesi; Kimyasal dengeye etki eden dış faktörlerin değerlendirmesini yapabilmeli; Hangi kimyasal reaksiyonlar üzerine Kütle Etkisi yasası nın uygulananbileceğini bilmeliler. Elektrolit olan çözeltileri elektrolit olmayanlardan fark etmeli; İyonlaşma derecesine dayanarak çözeltilerin elektrisiteti iletme gücünü belirleyebilmeli; Arhenius ve Bronsted Lowry teorilerine gore asit ve bazların tanımını yapabilmeli; ü Biyoloji ü Ekoloji 248

12 süreçler (nötürleşme); o Tuzların hidrolizi; o Puferler. v Asit ve bazların p H değerlerini hesaplayabilmeli; v Kökenlerini taşıdıkları asit ve bazlara göre tuz çözeltilerinin p H değerlerini hesaplayabilmeli; HCl + NaOH (öğretmen); İndikatörler yardımıyla p H değerinin hesaplanması (kırmızı lahana suyu, limon ve NaOH) (öğrenciler). Ka, Kb sabitlerine dayanarak asit ve bazların kuvvetlerini belileyebilmeli; Basit örneklerde ph değerinin hesaplanmasını yapabilmeli; Canlı organizmalarda puferlerin rolünü değerlendirebilmeli; ELEKTROKİMYA (6) o Yükseltgenme ve Öğrenciler: indirgenme reaksiyonları ve onların denkleştirilmesi; o Standart redoks potansiyalleri; v Yükseltgenme ve indirgenme kavramlarıyla tanıtılmalı; v Yükseltgenme ve indirgenme reaksiyonlarını yazmayı öğrenmeli; İnteraktiv ders yöntemi; Test uygulaması; Sanayi ünitesinin gezilmesi; Yükseltgenme ve indirgenme süreçlerini tanıyabilmeli; Yükseltgenme ve indirgenme arasındaki bağları algılayabilmeli; Yükseltgenme ve indirgenme reaksiyon ü Fizik ü Teknoloji ü Ekoloji 249

13 o Galvan elementler; o Elektroliz; v Yükseltgenme ve indirgenme araçlarının türleri konusunda bilgilendirilmeli; v Tek yönlü elektrik akımı kaynağı olarak galvan elementinin özüyle tanıtılmalı; Elektroliz sürecini algılamalı; v Çevrede galvanik kalıntıların etkisiyle ve onların tsiklik süreciyle tanıtılmalı. Deneyler: HCl de metallerin çözünmesi (öğretmen); Daniel galvanik elementinin hazırlanması (öğretmen); Suyun elektrolizi. denklemlerini (basit örnekler kullanarak ) denkleştirebilmeli; Yükseltgenme ve indirgenme reaksiyonlarını uygulamada değerlendirmeli; Daniel galvanik elementini özetleyebilmeli; Galvanik kalıntılardan doğabilen zararları ve konuyla ilgili tsiklik süreci tanımalılar. 250

14 ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ Kimya dersiyle ilgili eğitim süreci, değişik yöntem, teknik ve çalışma biçimleri uygulanarak örgütlenir. Bu programda yer alan ders üniteleriyle ilgili yöntem ve çalışma biçimlerinin önerilmiş olmasına rağmen, yöntem seçimi öğretmenlere tanınan yetkiler dahilindedir. Tasarlanan amaçları yakalayabilmek ve öğretmen ile öğrenciler tarafından uygulanacak olan yeni çalışma yöntemlerinin hizmetinde olabilmek için didaktik yöntemleri saygılayarak mevcut olan bilgilere aşamalı bir biçimde yenilerini katmak gerekir. Öğretmen ve öğrenciler tarafından uygulanacak olan yöntemlerin baştaki amacı, kimya dersinde edinilmiş ve geliştirilmiş bilgilerden yararlanarak olumlu alışkanlık, davranış ve tutumlar sayesinde günlük hayattaki sorunların çözümüne odaklanmaktır. Kimya dersiyle ilgili öğretmene ait yöntemler: Açıklama yöntemi Konuşma yöntemi Metin okuma ve kullanma yöntemi Araştırma ve deney yapma yöntemi Bilgisayar kullanma yöntemi İnteraktiv öğrenme yöntemi Tartışma ve görüşme yöntemi Konu açıklaması ve algılanması doğrultusunda değişik eğitim biçimlerinden yararlanılır: İnceleme dersi Sorun çözme dersi Programla tasarlanan ders Uygulamalı (örneklere dayalı) ders İnteraktiv ders Doğa ve sanayi ünitelerinde uygulanan ders Teknikler: Kesit Çalışma gündemi Karşılıklı etkileşim Eğri çizgi grafiği Kllaster 251

15 Brainsterming ATS Kübik Taslaklar tablosu Çalışma biçimleri: Bireysel çalışma Çiftler halinde çalışma Gruplar halinde çalışma Topluca çalışma Kimya dersi eğitim süreci, okul ve okuldışı mekânlarda geniş çapta değişik ders araçları kullanarak yapılacak teorik ders ve deneysel çalışmalar sayesinde gerçekleşitirilmelidir. DEĞERLENDİRME Eğitim sürecinde sınama işi özel önem taşır. Onun sayesinde öğrencilerin bilgi, alışkanlık, davranış ve tutumlar düzeyi belirlendiği gibi, öğretmenin de çalışmalarının ne denli verimli olduğu ortaya çıkar. Bilgi sınaması ders sırasında olduğu gibi, ders üniteleri, program bölümleri ve program bütünü konusunda da (sömestrelik ve yıllık) yapılmalıdır. Bu doğrultuda değişik değerlendirme teknikleri uygulanabilir: - Sözlü değerlendirme; - Yazılı değerlendirme (test, anket, iş defterinin yoklamı, v.b.); - Pratik değerlendirme (derste, laboratuvarda, sahada); - Öğrenci gezileri sırasında; - Güdümlü yada bağımsız olarak gerçekleşmiş öğrenci projelerini değerlendirmesi yapılarak; - Otantik değerlendirme (ta kendisiyle yada başka öğrencilerle kıyaslamalar yaparak). 252 DERS ARAÇLARI VE KAYNAKLAR Onuncu sınıflara ait KİMYA dersi plan ve programın başarılı olarak gerçekleşebilmesi için şu ders koşulları ile ders araçlarının sağlanması gerekir:

16 - Okul yada prefabrik kimya laboratuvarı; - Kimya kitabı yada kitapçığı ve iş defterleri - Gerekli ders teknolojisi (TV, bilgisayar, İnternet, CD, grafoskopi, v.b.); - Tablolar, atom molekül modelleri, grafikler, filmler, v.b.); - Açık satıda bulunan günlük hayat malzemeleri Öğretmenler, KİMYA dersi plan ve programın gerçekleşmesi doğrultusunda ek bilgi kaynakları ve araçları bulmakta özerk haklara sahiptir. 253