GAZI ÜNIVERSITESI TIP FAKÜLTESI ÖGRENCILERININ SIGARA IÇME DURUMU

Transkript

1 ARASTIRMA GAZI ÜNIVERSITESI TIP FAKÜLTESI ÖGRENCILERININ SIGARA IÇME DURUMU Ar. Gör. Dr. Fatma ILHAN, Ögr. Gör. Dr. F. Nur AKSAKAL, Ögr. Gör.Dr. Mustafa N. ILHAN, Prof. Dr. Remzi AYGÜN Gazi Üniversitesi Tip Fakültesi Halk Sagligi Anabilim Dali Not: Bu çalisma 2004 yilinda düzenlenen IX. Halk Sagligi Kongresi nde poster bildiri olarak sunulmustur. ÖZET Kesitsel tipteki bu arastirmada Gazi Üniversitesi Tip Fakültesi ögrencilerinin sigara içme durumlarinin saptanmasi amaçlanmis; yüz yüze görüsme yöntemi ile 1032 ögrenciye anket uygulanmistir. Sigara içme sikligi %24.0 dir. Erkek ögrencilerde, ailesinin yaninda kalmayanlarda, ailesinde ve arkadas çevresinde sigara içen kisi bulunanlarda sigara içme anlamli derecede yüksek bulunmustur. Sigara içenlerin %36.7 si arkadas etkisi ile sigaraya basladiklarini, %58.9 u sigarayi birakmayi denediklerini, %64.4 ü sigarayi birakmak istediklerini belirtmislerdir. Sigara içmeyenler, sigara içmeme nedeni olarak en fazla sagliga zararli oldugunu bildigimden (%95.6) cevabini vermislerdir. Hekimlerin davranisi toplumu etkileme potansiyeli tasidigindan; sigara içme aliskanligini azaltmada hekimlere çok büyük görev ve sorumluluk düsmektedir. Sigara ile mücadelede, tip fakültesi ögrencilerinin sigara içmemeye özendirilmesi, mezuniyet öncesi tip Sorumlu Yazar (Corresponding Author): Fatma Ilhan, Gazi Üniversitesi Tip Fakültesi Halk Sagligi Anabilim Dali, Dekanlik Binasi 1. Kat, Besevler / Ankara Tel: E-posta: filhan@gazi.edu.tr egitimi programinda sigaraya iliskin bilgilerin yer almasi, bu bilgilerin mezuniyet sonrasinda da düzenli ve sürekli olarak hekimlere verilmesi gerektigi düsünülmektedir. Anahtar Kelimeler: Sigara içme, tip fakültesi ögrencileri ABSTRACT SMOKING PREVALENCE AMONG GAZI UNIVERSITY FACULTY OF MEDICINE This is a cross-sectional study aimed to determine the smoking prevalence among students of Gazi University Faculty of Medicine, and conducted via face to face interview technique students are reached. The prevalence of smoking is found as 24.0%. The smoking prevalence significantly higher among male students, students not residing with their parents, and students who have smokers among their family or friends. While the reason for starting smoking is questioned; 36.7% of the smokers declared the reason as friends. Fiftyeight point nine percent gave a history of quitting and 64.4% declared that they want to quit. Ninety five point six percent of nonsmokers stated the reason for non-smoking as I know that it is hazardous to my health. 188

2 Physicians have the potential to influence the community and there fore they should have a mission and responsibility for decreasing the prevalence of smoking. For the combat against tobacco, informing the medical students about the hazards of tobacco and conduct in-service trainings after graduation are essential. Key Words: Smoking, medical faculty students GIRIS VE AMAÇ Sigara içmek, hem çok yaygin bir bagimlilik çesidi olmasi hem de sigara ve dumaninda bulunan maddelerin insan sagligi üzerine olumsuz etkiler yapmasi nedeniyle dünyada ve Türkiye de önemli bir halk sagligi sorunudur. Sigara içmeyi bir kez deneyen her dört kisiden üçünün sigara tiryakisi olmasi, sigaranin bagimlilik yapma gücünün önemli bir göstergesidir (1). Tüm dünyada 1.1 milyar kisi sigara içmektedir ve 2025 yilinda bu rakamin 1.6 milyari asacagi tahmin edilmektedir (2). Gelismekte olan ülkelerde erkeklerin %50.0 si, kadinlarin %8.0 i; gelismis ülkelerde ise erkeklerin %41.0 i, kadinlarin %21.0 i sigara içmektedir (3). Orta ve düsük gelirli ülkelerde yasayan erkekler arasinda sigara aliskanligi artis göstermekte; buna karsilik yüksek gelirli ülkelerde yasayan erkeklerde azalma görülmektedir (2). Türkiye de, 1988 yilinda yapilan ve ülkeyi temsil eden bir arastirmanin sonucuna göre sigara içme orani %43.6 dir (4). Hekimlerde de sigara içme aliskanligi yaygindir (5). Birçok çalismada hekimlerde sigara içme aliskanligi %35 ve üzerinde saptanmistir (1, 6, 7, 8). Sigara içme aliskanligi yaklasik %40 oraninda yaslarinda baslamakta; dünyada ve Türkiye de 15 yasin üzerindeki nüfusun %45 inin sigara bagimlisi oldugu varsayilmaktadir (9). Ayrica, önlenebilir bir halk sagligi sorunu olan sigara içme aliskanliginin azaltilmasinda en basarili ülkeler, hekimler arasinda sigara içme hizinin en düsük oldugu ülkelerdir (5). Sigara ile mücadelede gelecegin hekimleri olan tip fakültesi ögrencilerinin sigara içme aliskanliklarinin bilinmesi, bu nedenle çok önemlidir. Bu çalismada Gazi Üniversitesi Tip Fakültesi ögrencilerinin sigara içme durumlarinin saptanmasi amaçlanmistir. GEREÇ VE YÖNTEM Kesitsel tipteki bu arastirma Gazi Üniversitesi Tip Fakültesi nde 21 Ocak-30 Ocak 2004 tarihleri arasinda yapilmistir. Tip Fakültesi nde ögrenim gören toplam 1146 ögrenci arastirmanin evrenini olusturmaktadir. Arastirmada, ögrencilerin tümüne ulasilmasi hedeflenmistir. Veriler anket yoluyla elde edilmis; yedisi tanimlayici soru 189

3 olmak üzere toplam yirmi sorudan olusan anket formu, yüz yüze görüsme yöntemi ile uygulanmistir. Arastirmaya 1032 ögrenci katilmistir. Katilma orani %90.05 dir. Istatistiksel analizlerde? 2 ve egimde? 2 testleri kullanilmistir. BULGULAR Arastirmaya katilan ögrencilerin %47.2 si erkek (487 kisi), %52.8 i kiz (545 kisi); ortalama yas 21.8 ± 2.3, ortanca yas 22 dir. Katilimcilarin %80.2 si gündüzlü, %19.8 si yatili bir liseden mezun iken; %64.5 ü anadolu lisesi, fen lisesi, süper lise, ve kolejlerden, %34.3 ü düz liselerden, %5.3 ü ise diger liselerden mezundur. Ikamet edilen yer incelendiginde; ögrencilerin %44.4 ünün ailesinin yaninda, %24.4 ünün arkadaslari ile birlikte evde, %17.1 inin ögrenci yurdunda kaldigi görülmektedir. Ebeveynlerin ögrenim durumuna bakildiginda; yüksekokul/üniversite mezunu olanlar birinci sirada yer almakta (annesi yüksekokul/ üniversite mezunu olanlar %32.9, babasi yüksekokul/üniversite mezunu olanlar %58.6), bunu lise mezunlari (annesi lise mezunu olanlar %29.5, babasi lise mezunu olanlar 23.3) takip etmektedir. Incelenenlerin bazi tanimlayici özellikleri Tablo 1 de sunulmustur. Sigara içenlerin günde ortalama içtikleri sigara sayisi 14.3 ± 9.8; sigaraya baslama yasi ortalama 17.4 ± 2.9 dur. Incelenenlerin (n= 1030) %59.4 ü sigara içmeyi bir kez dahi olsa denemistir ve sigara içmeyi deneme yasi ortalama 15.6±5.2 dir. Tablo 2 de bazi tanimlayici özelliklere göre sigara içme durumlari görülmektedir. Tüm ögrencilerde sigara içme yüzdesi 24.0 tür. Sigara içme sikligi erkeklerde %35.4, kizlarda %13.8 olarak bulunmustur ve fark istatistiksel olarak da anlamlidir (p= 0.000). Ögrencilerin bulunduklari siniflara göre sigara içme durumlarina bakildiginda; sigara içme yüzdesi 35.7 ile 5. sinif ögrencilerinde en yüksek görülmekte, bunu sirasiyla 4., 6., 2., 1. ve 3. sinif ögrencileri takip etmektedir (sirasiyla %31.9, %28.8, %21.3, %17.6 ve %14.1). Siniflar arasinda sigara içme yüzdeleri açisindan istatistiksel olarak anlamli fark vardir (? 2 egim= , p= 0.000). Bu fark 3. siniftan kaynaklanmaktadir. 3. sinif ögrencilerinde sigara içme yüzdesi anlamli sekilde düsüktür. Yatili bir liseden mezun olanlarin %28.3 ü, gündüzlü liseden mezun olanlarin %22.8 i sigara içmektedir. Bu fark istatistiksel olarak anlamli bulunmamistir (p= 0.114). Ailesinin yaninda kalan ögrencilerin %20.8 si, diger ögrencilerin %26.5 i sigara içmektedir. (p=0.037). 190

4 Tablo 1. Incelenenlerin Bazi Tanimlayici Özelliklerine Göre Dagilimi, Ankara, Sayi Yüzde (% *) Yas (n=1032) ve üzeri Cinsiyet (n=1032) Erkek Kadin Sinif (n=1032) Mezun Olunan Lise (n= 960) Anadolu lisesi Düz lise Fen lisesi Süper lise Kolej Diger Mezun Olunan Lisede Okuma Sekli (n=1012) Yatili Gündüzlü Ikamet Edilen Yer (n=1031) Ailenin yani Akrabanin yani Arkadaslari ile birlikte evde Ögrenci yurdunda Evde yalniz basina yasiyor Annenin Ögrenim Durumu (n=1025) Okur-yazar degil Ilkokul mezunu Ortaokul mezunu Lise mezunu Yüksekokul/üniversite mezunu Babanin Ögrenim Durumu (n=1028) Okur-yazar degil Ilkokul mezunu Ortaokul mezunu Lise mezunu Yüksekokul/üniversite mezunu * Yüzdeler, ilgili soruya cevap veren kisi sayisi (n) üzerinden alinmis kolon yüzdesidir. 191

5 Tablo 2. Incelenenlerin Bazi Tanimlayici Özelliklerine Göre Sigara Içme Durumlari, Ankara, Sigara Içiyor Sigara Içmiyor Sayi % * Sayi % * Cinsiyet Erkek Kadin TOPLAM Fisher s? 2 p= Sinif TOPLAM ? 2 egim= p= Mezun Olunan Lise Tipi Yatili Gündüzlü TOPLAM Fisher s? 2 p= Ikamet Edilen Yer Ailenin yani Akrabanin yani Arkadaslari ile birlikte evde Ögrenci yurdunda Evde yalniz basina yasiyor TOPLAM ? 2 = p= Annenin Ögrenim Durumu Okur-yazar degil Ilkokul mezunu Ortaokul mezunu Lise mezunu Yüksekokul/üniversite mezunu TOPLAM ? 2 egim= p= Babanin Ögrenim Durumu Okur-yazar degil Ilkokul mezunu Ortaokul mezunu Lise mezunu Yüksekokul/üniversite mezunu TOPLAM ? 2 egim= p= * Satir yüzdesi 192

6 Ebeveynlerin ögrenim durumlarina göre sigara içme durumu karsilastirildiginda; sigara içme yüzdesi annesi yüksekokul/üniversite mezunu olanlarda (%28.1) ve babasi ilkokul mezunu olanlarda (%26.4) en yüksek saptanmistir. Annenin ögrenim durumu ile sigara içme arasinda istatistiksel olarak anlamli iliski saptanirken (? 2 egim= 5.855, p= 0.016), babanin ögrenim durumu ile sigara içme arasinda iliski anlamli bulunmamistir (? 2 egim= 2.209, p= 0.137). Sigara içenlere sigaraya baslama nedenleri soruldugunda; ilk sirayi %36.7 ile arkadas etkisi almakta, bunu %19.0 ile özenti ve 18.1 ile merak takip etmektedir. Sigara içenlerin sigaraya baslama nedenlerine göre dagilimi Tablo 3 te görülmektedir. Tablo 3. Sigara Içenlerin Sigaraya Baslama Nedenlerine Göre Dagilimi, Ankara, Sayi % * Sigara Içmeye Baslama Nedenleri Arkadas Etkisi Özenti Merak Okul Sorunlari Yalnizlik Aile Sorunlari TOPLAM * Kolon yüzdesi Sigaraya baslamada en sik neden olarak arkadas etkisi (%36.7) bildirilmistir. Sigara içenlerin (n=241) %58.9 u (n=142) sigarayi birakmayi denediklerini, %64.4 ü (n=154) sigarayi birakmak istediklerini belirtmislerdir. Sigara içme sikligi, ailesinde ve arkadas çevresinde sigara kullanan kisi bulunan ögrencilerde bulunmayanlara göre istatistiksel olarak anlamli sekilde yüksek saptanmistir (p<0.05). Tablo 4 te ailede ve arkadas çevresinde sigara kullanan kisi varligina göre sigara içme durumu görülmektedir. 193

7 Tablo 4. Ailede ve Arkadas Çevresinde Sigara Kullanan Kisi Varligina Göre Sigara Içme Durumu, Ankara, Sigara Içiyor Sigara Içmiyor Sayi % * Sayi % * Ailede Sigara Kullanan Var Yok TOPLAM Fisher s? 2 p= Arkadas Çevresinde Sigara Kullanan Var Yok TOPLAM Fisher s? 2 p= * Satir yüzdesi Incelenenlerin (n= 313) haftalik harçligi ortalama YTL ( ), bir haftada sigaraya harcadiklari para ise (n= 216) ortalama ( ) YTL dir. Sigara içmeyenlerin bildirdikleri sigara içmeme nedenlerine bakildiginda (Tablo 5); sigara içmeme nedenini belirtenlerin (n=744), %95.6 si sagliga zararli oldugunu bildigimden, %80.8 i kokusu ve dumanindan hoslanmadigimdan cevaplarini vermislerdir. Tablo 5. Sigara Içmeyenlerin Sigara Içmeme Nedenlerine Göre Dagilimi, Ankara, Sayi %* Sigara Içmeme Nedenleri Sagliga Zararli Oldugunu Bildigimden Kokusu ve Dumanindan Hoslanmadigimdan Masrafli Oldugundan Ailemin Tepkisinden Çekiniyorum Çevreden Hos Karsilanmadigindan TOPLAM * Yüzdeler, sigara içmeme nedenini belirten 744 kisi üzerinden alinmistir. 194

8 TARTISMA Gelismis ülkelerde sigara aliskanliginda azalma görülürken, Türkiye de sigara içme hizi artmaktadir (2, 10). Ankara da yapilan bir çalismaya göre, degisik gruplarda eriskin yaslardaki kisilerin %30-63 ü, doktorlarin %43.9 u sigara içmektedir (1). Bu arastirmada, sigara içme yüzdesi 24.0, sigaraya baslama yasi 17.4±2.9 bulunmustur. Tip fakültelerinde yapilmis baska çalismalarda da benzer sonuçlar alinmis, sigara içme sikligi %20 ve üzerinde bulunmustur (11, 12, 13, 14, 15, 16). Kiz ögrencilerde sigara içme sikligi anlamli sekilde düsük (%13.8) olarak tespit edilmistir ve bu sonuç baska çalismalardaki sonuçlarla uyumludur (11, 13, 14). Ancak, kadinlar sigara içen popülasyonun en hizli büyüyen grubudur (17). Üstelik, Dünya Saglik Örgütü nün bir raporuna göre, Avrupa da sigara içme sikligindaki cinsiyet farklari gençler arasinda yetiskinlere göre daha azdir (18). Sigara içenlerin %36.7 si arkadas etkisi, %19.0 u özenti ve %18.1 i merak nedeniyle sigaraya basladiklarini belirtmis; sigara içme sikligi, ailesinin yaninda kalmayanlarda, ailesinde ve arkadas çevresinde sigara içen kisi bulunanlarda anlamli derecede yüksek bulunmustur. Toplumda sigara kullanimini azaltmaya yönelik girisimler bu yas grubunda sigara kullaniminin azaltilmasina da katkida bulunacaktir. Sigaraya baslama yasi (17.4±2.9) yaklasik olarak gençlerin liseyi bitirip üniversiteye basladigi dönemdir. Kisiligini gelistirmeye, bagimsizligini ispata çalisan gençler için üniversiteye baslama, aileden ayrilma ve farkli bir çevrede yeni arkadaslar tanima, dolayisiyla kendini kabul ettirebilme gibi zorluklari beraberinde getirmektedir. Bu hassas dönemde gençlerin sigaraya alismasi daha kolay görünmektedir. Arastirmada, sigara içmeme nedenini belirtenlerin %95.6 si sagliga zararli oldugunu bildigimden cevabini vermistir. Bu sonuç, sigaranin sagliga zararlarinin anlatilmasi ve kisilerin, sigaranin zararlari konusunda bilinçlenmesi halinde sigaraya baslanmayacagi veya baslamis olanlarin sigarayi birakabilecegini düsündürmesi açisindan oldukça önemlidir. Gelecegin hekimleri olan tip fakültesi ögrencilerinin yaklasik 1/4-1/5 inin sigara içiyor olmasi, sigara içme sorununun Türkiye de ne kadar ciddi boyutta oldugunu göstermektedir. Çünkü, hekimler saglik ve sagligi etkileyen konularda önderlik yapma durumundadirlar (8). Ayrica, saglik personelinin sigara içmesi sigaranin sagliga etkileri ile 195

9 ilgili mesajlara zarar vermektedir, sigara içen hekimler hastanede sigara içme yasaklarina daha az uymakta ve belki de hastalarini sigarayi birakmaya cesaretlendirmede daha isteksiz davranmaktadirlar denilmektedir (7). Japonya da yapilan bir çalismada, sigara içmeyen klinisyenlerin hastalarini sigarayi birakmaya tesvik etmede daha aktif olduklari vurgulanmistir (19). Afyon da yapilan bir çalismada ise, sigara içmeyen hekimlerin içen hekimlere oranla hastalarinin sigara aliskanliklarini daha fazla sorguladiklari saptandigindan, hekimlerin sigara içme oranlari azaltilabilirse, hastalarinin sigara aliskanliklarini sorgulama ve birakmayi önerme oranlari artacak ve dolayisiyla toplumun sigara içme oranlari azaltilabilecektir sonucuna varilmistir (6). Ankara da, çesitli gruplarin arastirma kapsamina alindigi çalismada, doktorlarin hasta muayene ederken sigara içmemeleri gerektigi, tüm gruplardaki kisilerin birlestikleri ortak noktalardan biri olmustur (1). Hekimlerin davranisi toplumu etkileme potansiyeli tasidigindan; sigara içme aliskanligini azaltmada hekimlere çok büyük görev ve sorumluluk düsmektedir. Dünya Saglik Örgütü de, hekimler arasindaki sigara içme sikligini arastirmalari ve bu aliskanlik yönünden üyelerini izlemeleri için ulusal tabip birliklerine öneride bulunmaktadir (5). Bu çalismada sigara içenlerin yarisindan fazlasi sigarayi birakmayi denediklerini ve üçte ikisi sigarayi birakmak istediklerini belirtmistir. Sigara birakma oranlarinin sigarayi birakmak isteyen ve deneyenlerde destek bulduklarinda daha yüksek olacagi göz önüne alindiginda bu gruba bu amaçla verilecek destegin önemi daha da artmaktadir. Sigara ile mücadelede, tip fakültesi ögrencilerinin sigara içmemeye özendirilmesi, mezuniyet öncesi tip egitimi programinda sigaraya iliskin bilgilerin yer almasi, bu bilgilerin mezuniyet sonrasinda da düzenli ve sürekli olarak hekimlere verilmesi önerilebilir. KAYNAKLAR 1. Bilir N, Dogan BG, Yildiz AN. Sigara Içme Konusundaki Davranislar ve Tutumlar. Hacettepe Halk Sagligi Vakfi Yayini, Yayin No: 7, Ankara, Salgini Durdurmak, Yönetimler ve Tütün Kontrolünün Ekonomisi. Dünya Bankasi Yayini, Harmankaya Ç, Sen D, Bilgiç H, Ekiz K, Özgök Y, Saglam K ve ark. Sigaranin Insan Sagligina Zararlari Konulu Konferans (31 Mayis 2001). T.C. Genelkurmay Baskanligi Gülhane Askeri Tip 196

10 Akademisi Komutanligi, Ankara, Herkese Saglik Türkiye nin Hedef ve Stratejileri. T.C. Saglik Bakanligi, Ankara, Asut Ö. Hekim ve Sigara. Türk Tabipleri Birligi Yayinlari, Birinci Baski, Nisan Cirit M, Orman A, Ünlü M. Afyon da Sigara Içme Aliskanligi. Toraks Dergisi, 2002; 3 (3): Erbaycu AE, Aksel N, Çakan A, Özsöz A. Izmir Ilinde Saglik Çalisanlarinin Sigara Içme Aliskanliklari. Toraks Dergisi, 2004; 5 (1): Kosku N, Kosku M, Çikrikçioglu U, Tümer ZÖ. Toraks Dernegi Üyelerinin Sigara Konusunda Bilgi, Tutum ve Davranislari. Toraks Dergisi, 2003; 4 (3): Yorgancioglu A, Esen A. Sigara Bagimliligi ve Hekimler. Toraks Dergisi, 2000; 1: Kisioglu AN, Öztürk M, Dogan M. Süleyman Demirel Üniversitesi Ilk ve Son Sinif Ögrencilerinin Sigaraya Yönelik Bilgi Tutum Davranislari ve Sigaraya Baslama ve Alisma Durumlari. VIII. Ulusal Halk Sagligi Kongresi, Diyarbakir, Eylül 2002: Çan G, Özlü T, Torun P, Bülbül Y. Karadeniz Teknik Üniversitesi Tip Fakültesi Ögrencilerinin Sigara Içme Aliskanliklari. Tüberküloz ve Toraks 1998, 46: Irgil E, Erkenci Y, Güner R, Bagci S. Tip Fakültesi Ögrencilerinin Sigara ve Alkol Kullanma Aliskanliklari. VII. Ulusal Halk Sagligi Kongresi, Adana, 1998: Oktay G, Hodoglugil NS, Agca E, Akdogdu E, Ardagil A, Çelik E ve ark. Smoking Behaviour and Attitudes of 6 th Year Medical Students of Hacettepe University. International Public Health Congress (Health 21 in Action), Istanbul, October 2000: Çalisir ZE, Yildiz AK, Çöl M. Ankara Üniversitesi Tip Fakültesi Son Sinif Ögrencilerinde Sigara Içme Aliskanligi, Bagimlilik Düzeyi ve Biçiminin Degerlendirilmesi. 8. Halk Sagligi Günleri, Sivas, Haziran 2003: Yoldascan E, Usal G, Özdemir B, Akdemir S. Çukurova Üniversitesi Tip Fakültesi Ögrencilerinde Sigara Içme Sikligi ve Etkileyen Faktörler. VIII. Ulusal Halk Sagligi Kongresi, Diyarbakir, Eylül 2002: Günes G, Pehlivan E, Egri M, Genç M. Turgut Özal Tip Merkezi Hekim, Hemsire ve Tip Ögrencilerinin Sigara Içme Durumlarinin Incelenmesi. VI. Ulusal Halk Sagligi Kongresi, Adana, 1998: Roth LK, Taylor HS. Risk of Smoking to Reproductive Health: Assessment of Woven s Knowledge. Am J Obstet Gynecol 2001; 184: Avrupa Gençliginin Sigara Içmesinin Getirdigi Tehlikeler Basin Ek Bilgisi EURO/03/02, Kopenhag ve Varsova, 15 Subat DSO Türkiye Irtibat Ofisi- 197

11 WHO Turkey Liaison Office. obaccogenclik.htm Ohida T, Sakurai H, Mochizuki Y, Kamal AM, Takemura S, Minowa M, et al. Smoking Prevalence and Attitudes Toward Smoking Among Japanese Physicians. JAMA. 2001; 285 (20):