Çek - Kopar FASİKÜL 1. Ünite 1 DOĞAL SİSTEMLER. Bölüm 1: Biyolojik Çeşitlilik ve Madde Döngüleri 2

Transkript

1 Çek - Kopar FASİKÜL 1 Ünite 1 DOĞAL SİSTEMLER Bölüm 1: Biyolojik Çeşitlilik ve Madde Döngüleri 2

2 1 ÜNİTE: DOĞAL SİSTEMLER TEMEL BİLGİLER BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK (BİYOÇEŞİTLİLİK) Bir yerdeki genlerin, türlerin, ekosistemlerin ve ekolojik olayların oluşturduğu bütüne biyoçeşitlilik denir. Ekosistem ise bir alandaki canlı ve cansız varlıkların hepsinin birden oluşturduğu sistemdir. Ekosistem canlı (bitkiler ve hayvanlar) ve cansız (toprak, su, hava ve mineraller) varlıklardan oluşur. Canlıların yaşam ortamlarını çevre koşulları belirler. Buna göre biyolojik çeşitlilik birinci derecede çevre koşullarına bağlıdır. Benzer bitki ve hayvan topluluklarını barındıran yaşam ortamlarına biyom denir. Biyomlar genel olarak kara ve su biyomu olmak üzere ikiye ayrılır. Kara biyomları, bölgede egemen olan bitki örtüsüne göre adlandırılır. Su biyomları ise suyun özelliğine göre tatlı ve tuzlu su biyomları olarak sınıflandırılmaktadır. Biyoçeşitliliği etkileyen başlıca etmenler, fiziki ve biyolojik faktörler ile paleocoğrafyadır. 1. Fiziki Faktörler Doğal faktörler biyoşeşitliliği etkileyen önemli etmenlerdendir. Biyoçeşitliliği etkileyen fiziki faktörlerin başlıcaları iklim, yer şekilleri ve topraktır. a. İklim Yeryüzünde birbirinden farklı bitki örtüleri ve o bölgelerde yaşayan hayvan topluluklarının oluşması, birinci derecede iklime bağlıdır. Yağış ve sıcaklık koşulları, oluşan bitki örtüsünü ve o bölgede yaşayan hayvan topluluklarını etkilemektedir. b. Yer şekilleri Yer şekilleri, biyoçeşitliliği etkileyen etmenlerdendir. Kara ve denizlerin dağılışı iki önemli yaşam alanı oluşturmuştur. Karalarda yaşayan canlılar için denizler ve okyanuslar yayılmayı engelleyen ortamlardır. Aynı şekilde suda yaşayan canlıların yaşam alanını sınırlandıran etmen ise karalardır. Biyoçeşitliliği etkileyen etmenlerden biri de yüksekliktir. Yükselti arttıkça sıcaklık düştüğünden çok yüksek yerlerde biyoçeşitlilik azdır. Yer şekillerinde çeşitliliğin az olduğu yerlerde biyoçeşitlilik de azdır. c. Toprak BÖLÜM 1 Toprak türleri de biyoçeşitlilikte önemli bir etkendir. Bitkiler, gereksinim duydukları mineral ve suyu topraktan alır. Bu nedenle diğer koşullar elverişliyse mineral bakımından zengin topraklarda biyoçeşitlilik fazladır. BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK VE MADDE DÖNGÜLERİ 2. Biyolojik Faktörler Hayvan ve bitki türlerindeki çeşitlilik ile bunların dağılışını etkileyen etmenlerden biri de insanlardır. İnsanlar, beslenmek için bitki toplamakta, yetiştirmekte ve hayvan avlamaktadır. İnsanların bitkilerden ve hayvanlardan aşırı ve düzensiz yararlanmaları bazı hayvan türlerinin büyük ölçüde azalmasına neden olmuştur. Günümüzde türleri tehdit eden en büyük tehlike insandır. Hayvanların eti, derisi, tüyü ve dişleri için aşırı derecede avlanması sonucu bazı türler yok olma noktasına gelmiştir. 3. Paleocoğrafya Her jeolojik dönemde farkı iklim koşulları yaşandığı için her dönemde yaşayan bitki türleri de farklılık göstermiştir. Bir dönemde uygun yaşam koşulları bulunduğu için çok geniş bir alana yayılan bitkilerden bazıları, bir sonraki döneme uyum gösterememiş ve yok olmuştur. Geçmiş dönemlerden günümüze kadar varlığını koruyabilen bitkiler relikt (kalıntı) bitki olarak tanımlanmaktadır. Örneğin eğrelti otu, hemen her jeolojik zamanda varlığını korumuş bitkilerdendir. Geçmiş dönemlerden günümüze kalan bitkilerden bazıları, yalnızca bir alanda tutunabilmiştir. Bu tür, yalnızca bir alana ait bitkiler, endemik (yerli) bitki olarak tanımlanır. Karaların birbirinden ayrılması, hayvanların göç yollarını etkilemiştir. Bu durum aynı hayvan türlerinin farklı kıtalarda yaşamasına neden olmuştur. Kıtaların birleşmesi sonucu ise farklı canlı türleri buluşmuş ve bu canlılar arasında etkileşim gerçekleşmiştir. Jeolojik dönemler boyunca iklim değişiklikleri yaşanmıştır. Bu değişimler sonucu bazı canlı türleri yok olurken bazıları varlığını günümüze kadar sürdürmüştür. İklim değişimlerinin diğer bir sonucu ise yeni türlerin ortaya çıkmasına neden olmasıdır. Her jeolojik dönemde yaygınlaşan bitki ve hayvan türleri söz konusudur. BİYOMLAR Benzer bitki ve hayvan topluluklarını barındıran ortamlara biyom denir. Biyomların başlıcaları kara ve su biyomlarıdır. a. Kara Biyomları 1. Yağmur Ormanları Biyomu Ekvatoral bölgede boyları 40 metreyi geçen, gövde çapları ise 10 metreyi bulan dev ağaçlar yetişmektedir. Sıcaklık ve yağış koşulları fazla değişmediğinden ağaçların büyümesi yıl boyunca devam eder ve ağaçların yaprakları geniştir. 2

3 Ekvatoral yağmur ormanları biyomunda yaşayan hayvanların başlıcaları yılan, kertenkele, kurbağa, şempanze, jaguar, leopar ve orangutandır. 2. Savan Biyomu Savanlar, bu yağışlı dönemde yeşeren yüksek ot topluluklarıdır. Savan biyomunda yaşayan hayvanların başlıcaları aslan, kaplan, çita, babun, zürafa, zebra, fil, bizon, antilop, geyik ve timsahtır. 3. Çöl Biyomu Çöl biyomunda bitki örtüsü çok seyrektir. Bu bölgede yaşayan bitkiler, kuraklığa dayanıklıdır. Çöl bitkilerinin yaprakları küçük ve iğnelidir. Çölleri temsil eden başlıca hayvanlar deve, yılan, kertenkele, akbaba ve akreptir. 4. Yaprak Döken Orman Biyomu Yaz ile kış arasındaki sıcaklık farkının belirgin olması, ağaçların kışın yapraklarını dökmesine neden olmaktadır. Yapraklarını döken orman biyomunda yaşayan başlıca hayvan türleri geyik, ayı, sincap, karaca, çakal, gelincik, geyik, samur, kuşlar ve sürüngenlerdir. 5. lıman Çayırlar Biyomu İlkbahar ve yaz döneminde yetişen ot türü bitkiler, bu biyomun başlıca bitki örtüsüdür. lıman çayırlar biyomundaki başlıca hayvan türleri ayı, kurt, tilki, tavşan, lama, kanguru, yabani atlar, kuşlar ve böceklerdir. 6. Çalı Biyomu Çalı biyomunun en yaygın olanı makilerdir. Çalı biyomunda yaşayan başlıca hayvanlar kurt, tilki, tavşan, çakal, kokarca, yabani keçi ve koyun ile çeşitli kuş ve böceklerdir. 7. İğne Yapraklı Orman Biyomu Sıcaklığın düşük olduğu bu bölgelerde düşük sıcaklıklara dayanıklı olan tayga ormanları geniş yer kaplar. Bu biyomdaki başlıca hayvan türleri geyik, ayı, tilki, tavşan, vizon, kurt, samur, vaşak, su samuru, çeşitli kuşlar ve böceklerdir. 8. Tundra Biyomu Kısa ve serin geçen yaz döneminde toprağın üst kısmı çözülür, bu alanlarda otlar yeşerir. Tundra adı verilen bu otlar, yaklaşık iki ay yaşar. Tundra biyomunda yaşayan hayvan türlerinin başlıcaları ren geyiği, ayı, tilki, kurt, tavşan, kuşlar ve böceklerdir. 9. Kutup Biyomu Kutup biyomunda sıcaklık yıl boyunca 0 C un altındadır. Bu nedenle bitki örtüsü bulunmaz. Kutup bölgelerinin kıyı kesimleri ile tundra iklimine yakın yerlerde kutup ayıları, penguenler, foklar ve kutup tilkisi yaşar. 10. Dağ Biyomu Dağ biyomu, kısa mesafelerde iklim koşullarının belirgin bir biçimde değiştiği alanlardır. Ayı, tilki, tavşan, tibet öküzü, dağ keçisi, kuşlar ve böcekler dağ biyomunun başlıca hayvanlarıdır. b. Su Biyomu Su biyomları tuzlu ve tatlı su biyomları olmak üzere ikiye ayrılır. 1. Tuzlu Su Biyomu Deniz biyomunun başlıca özelliği sıcaklığının ve canlı türlerinin Ekvator dan kutuplara gidildikçe azalmasıdır. Denizlerdeki başlıca bitkiler ise yosunlardır. Bu biyomda yaşayan hayvan türlerinin başlıcaları balıklar, mercanlar, midye, yengeç, kaplumbağa, ahtapot, sünger ve deniz analarıdır. 2. Tatlı Su Biyomu Tatlı suların başlıcaları akarsular ve göllerdir. Akarsuların hızlı aktığı yerlerde biyoçeşitlilik azdır. Akarsuların denize döküldükleri yerler, biyoçeşitlilik bakımından zengindir. Tatlı su biyomundaki başlıca bitkiler sazlıklar, kamış ve nilüferdir. Bu biyomdaki hayvanların başında balıklar gelir. Kurbağa, yengeç, yılan ve böcekler de tatlı su biyomundaki başlıca hayvan türleridir. EKOSİSTEMLERDEKİ İŞLEYİŞ Besin maddelerinin ham maddesi, toprakta ve havada inorganik maddeler hâlinde bulunur. Hayvanlar, bu maddeleri doğrudan alamaz. Bitkiler, topraktan mineraller ve su, havadan karbon dioksit alır, güneş enerjisini kullanarak bu maddeleri fotosentez sırasında besin maddesine çevirir. Bu besin maddesi, bitkilerle beslenen otçullara, onlardan da etçillere geçer. 1. Besin Zinciri Besin maddelerinin üretici olan bitkiden otçula, otçuldan, etçiller, etçilden de ayrıştırıcılara geçişine besin zinciri denir. Üretici halkayı bitkiler meydana getirir. Tüketiciler ise otçul, etçil ve hepçillerden oluşur. Enerji Akışı Bitkiler, fotosentez için Güneş ten aldıkları enerjiyi sentezledikleri besinlerin kimyasal bağlarında depolar. 1 ÜNİTE: DOĞAL SİSTEMLER 3

4 1 ÜNİTE: DOĞAL SİSTEMLER Bitki, Güneş ten aldığı enerjinin büyük bir kısmını yaşamsal faaliyetleri sırasında ısı enerjisi olarak çevreye aktarır. Bitkinin bünyesinde kalan diğer enerji ise bitkiyi yiyen canlılara geçer. Etoburlar ise otoburları yiyerek enerji almış olur. Canlılar ölünce bünyelerindeki enerjiyi ayrıştırıcılar kullanmaktadır. 2. Madde döngüleri Doğadaki cansız maddelerin bitkiler tarafından besin maddesine dönüştürüldükten sonra canlılar arasında dolaşması ve canlılar öldükten sonra ayrıştırıcılar tarafından tekrar cansız ortama aktarılmasına madde döngüsü denir. Madde döngülerinin başlıcaları karbon, oksijen, azot ve fosfordur. a. Karbon döngüsü Karbonun bulunduğu başlıca alanlar Atmosferde karbondioksit olarak bulunur. Ê Litosferde fosil yakıtların (kömür, petrol) bileşiminde bulunur. Ê Kalker gibi bazı kayaçların bileşiminde karbon olarak bulunur. Ê Hidrosferde karbondioksit ve bikarbon olarak bulunur. Ê Biyosferdeki tüm canlıların yapısında karbon olarak bulunur. Karbonun Azalmasına Neden Olan Etmenler Fotosentez olayı Solunum Fosil yakıtların oluşumu Deniz canlılarının kabuk oluşumu Denizlerde ölen canlıların deniz tabanında tortulanması Karbonatlı kayaçların oluşumu Azot, nitrat tuzuna dönüşünce bitkiler tarafından kullanılabilir. Azotun nitrata dönüşmesi yıldırım, şimşek ve volkanik patlamalar sonucu açığa çıkan yüksek enerji sayesinde gerçekleşebilmektedir. Azotun nitrata dönüşmesinin diğer bir yolu ise bakterilerdir. Bitkilerin köklerinde ve toprakta bulunan bazı bakteriler, azotu nitrata dönüştürerek bitkilerin kullanabileceği duruma getirir. Nitrata dönüşen azotun bir kısmı bitkiler tarafından kullanılır, bir kısmı da azot parçalayan bakteriler tarafından azot hâline getirilerek atmosfere kazandırılır. d. Fosfor döngüsü Canlılar için gerekli maddelerden biri de fosfordur. Bu madde canlıların kabuk, kemik ve dişlerinde bulunur. Fosforun ana kaynağı yer kabuğudur. Kayaçların yapısında fosfat olarak bulunan bu madde, erozyonla toprağa karışır. Bitkiler fosfatı diğer maddelerle birlikte kullanarak besin maddesi üretir. Otçullar fosforu bitkilerden, etçiller ise otçullardan alır. Canlılık olayı sona erince bu madde tekrar toprağa karışır. Su Döngüsü Yeryüzündeki sular, denizlerle karalar arasında sürekli bir dolaşım içindedir. Deniz ve okyanuslardan buharlaşmayla atmosfere geçen sular, hava hareketleriyle çeşitli bölgelere taşınır. Yoğuşarak bulutları oluşturan bu su damlaları, yağış olarak yeryüzüne düşer. Yağışların bir kısmı deniz ve okyanuslarda gerçekleşir. Karalara yağış olarak düşen suların bir kısmı yer altına sızarak yer altı sularını besler. Yağışın bir kısmı da göl ya da akarsulara karışır. Akarsular, havzaları boyunca topladıkları suyu tekrar deniz ve okyanuslara ulaştırır. Ormanların genişlemesi Karbonun Artmasına Neden Olan Etmenler Fosil yakıtların yanması Karbonatlı kayaçların çözünmesi Ölen canlıların ayrışması b. Oksijen döngüsü Oksijenin bir kısmı, atomik (O) yapıdadır. Ozon (O 3 ) halinde bulunan oksijen, yeryüzüne zararlı ışınların gelmesini engeller. Oksijenin bir kısmı ise molekül (O 2 ) yapıdadır. Solunum için molekül olarak alınan oksijen, besinin enerjiye dönüştürülmesinde kullanılır. Bu nedenle, hayvanlar ve insanlar solunum için oksijen tüketirler. Petrol, kömür ve diğer yanıcı maddelerin yanması sırasında da oksijen tükenir. Oksijen üreten en önemli öge yeşil bitkilerdir. Ayrıca atmosferdeki su buharının ışık etkisiyle (fotoliz) ayrışması sonucunda da atmosfere oksijen katılır. c. Azot döngüsü Atmosferin %78 ini oluşturan azotu, bazı bakteriler dışındaki canlılar doğrudan kullanamaz. Su Ekosistemleri Su ekosistemleri, hem yaşam alanıdır hem de diğer yaşam alanlarını etkiler. Özellikle iklim olayları üzerinde su ekosistemlerinin etkisi büyüktür. Su ekosistemlerinin başlıca özellikleri şunlardır: S Su, bazı canlıların yaşam alanıdır. S Canlıların yaşaması için su temel bir ihtiyaçtır. S Okyanus akıntıları, sıcaklığı Ekvator ile kutuplar arasında taşıyarak iklim koşullarını etkiler. S Hava ile su arasındaki ısı alışverişi nedeniyle yeryüzünde sıcaklık dağılışı dengelenmiş olur. S Sıcak ve soğuk su akıntılarının karşılaştığı yerler, biyoçeşitlilik bakımından zengindir. S Su ekosistemleri su döngüsünü sağlar. S Aerosol, dalgaların etkisiyle patlayan su damlacıkları içinden atmosfere geçen tuzlardır. Bu tuzlar, bulut ve yağış oluşumuna katkıda bulunur. Aynı zamanda yağışlarla toprağa düşen bu tuzlar, toprağın verimini artırır. 4

5 1. TEST - 1 Biyoçeşitlilik ve Madde Döngüleri 4. Ekosistem Canlı ögeler Cansız ögeler Fiziksel etmenler Kimyasal etmenler 1 ÜNİTE: DOĞAL SİSTEMLER Haritada numaralarla gösterilen yerlerde biyoçeşitliliğin en fazla olanından en az olanına doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? A),, B),, C),, D),, E),, X Organik İnogranik Yukarıdaki şemada X olarak yazılan yere aşağıdakilerden hangisi yazılamaz? A) şık B) Sıcaklık C) Rüzgâr D) Mikroorganizmalar E) Yağış 2. Dinozorların Mezozoik te ortaya çıkması ve yok olmasına neden olan etmen aşağıdakilerden hangisidir? A) Kıtaların kayması B) İklim değişikliği 5. C) Yer şekillerinin değişmesi D) Diğer canlıların etkisi V V E) Yer kabuğu hareketleri Haritada numaralarla gösterilen akarsulardan hangisinde biyoçeşitlilik daha fazladır? A) B) C) D) V E) V 3.. Deniz biyomunda canlıların büyük bir kısmı 200 metre derinliğe kadar olan kısımda yaşar.. Akarsuyun denize döküldüğü yerdeki biyoçeşitlilik kaynağına göre daha fazladır.. Göllerdeki biyoçeşitlilik denizlerden azdır. Yukarıdaki bilgilerden hangileri doğrudur? A) Yalnız B) Yalnız C) Yalnız 6. İklim koşulları göz önüne alınırsa aşağıdaki ülkelerden hangisinde biyoçeşitliliğin daha fazla olması beklenir? A) Mısır B) Brezilya C) Norveç D) İtalya E) Almanya D) ve E), ve 5

6 1 ÜNİTE: DOĞAL SİSTEMLER 7. Dağ biyomunda dikey yönde iğne yapraklı orman, çayır ve bitkisiz ortam şeklinde kuşaklar oluşması;. Sıcaklık. basınç. toprak türü etmenlerinden hangileriyle ilgilidir? A) Yalnız B) Yalnız C) Yalnız 8.. Basınç. Yağış. Rüzgâr V. Sıcaklık D) ve E), ve Yukarıdakilerden hangileri biyoçeşitliliği daha çok etkilemektedir? A) ve B) ve C) ve D) ve V E) ve V 9. Belirli bir alandaki ile bunların yaşam alanı olan çevre arasındaki ilişki ile meydana gelen ekolojik sisteme ekosistem denir. Metinde boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi yazılmalıdır? A) Canlı Cansız B) Biyom Biyosfer C) Cansız Canlı D) Biyom Biyoçeşitlilik E) Ekoloji Biyom 11. Aşağıdaki hayvan türlerinden hangisine Avrupa Kıtas ında rastlanması beklenmez? A) Ren Geyiği B) Kurt C) Kutup tilkisi D) Kartal E) Fil 12.. Gen. Tür. Ekosistem Yukarıdakilerden hangileri biyoçeşitliliği ifade etmektedir? A) Yalnız B) Yalnız C) Yalnız D) ve E), ve V V Benzer bitki ve hayvan topluluklarından oluşan ortama biyom denir. Buna göre, haritada numaralarla gösterilen yerlerden hangisinde farklı bir biyom bulunmaktadır? A) B) C) D) V E) V 10. Dünya karasal biyomlar haritası ile dünyanın aşağıdaki haritalarından hangisinin benzerlik göstermesi beklenir? A) İklim B) Yer şekilleri C) Fiziki D) Siyasi E) Kıta Yukarıdaki besin zinciri aşağıdaki biyomlardan hangisinin başlıca canlılarını göstermektedir? A) Tundra B) Çalılık C) Göl D) İğne yapraklı E) Yaprak döken orman 6 1. A 2. B 3. E 4. D 5. C 6. B 7. A 8. D 9. A 10. A 11. E 12. E 13. B 14. C

7 1. TEST - 2 Haritada numaralarla gösterilen yerlerden hangisinde biyoçeşitlilik daha fazladır? A) B) C) V V Biyoçeşitlilik ve Madde Döngüleri 5. X Biyomu Çakal Yabani koyun Yabani keçi Kurt Puma Tilki Y Biyomu Ren geyiği Kutup tilkisi Misk öküzü Kutup ayısı Palyaço ördek Boz ayı Hayvan türleri verilen biyomlar, aşağıdakilerden hangisinde doğru eşleştirilmiştir? 1 ÜNİTE: DOĞAL SİSTEMLER 2.. Biyolojik faktörler. Fiziki faktörler. Paleocoğrafya D) V E) V Yukarıdakilerden hangileri bazı canlı türlerinin göç yollarının kapanmasına ve bazı canlı türlerinin ilk kez karşılaşarak etkileşime girmesine neden olur? A) Yalnız B) Yalnız C) Yalnız D) ve E) ve X Biyomu Y Biyomu A) Dağ Yaprak döken orman B) Savan Çayır C) Çalılık Tundra D) Yağmur ormanları Savan E) İğne yapraklı orman Tundra 3. Soğuğa dayanıklı ağaçlardan oluşan ormanlardır. Tayga adı da verilen bu ormanlar yıl boyunca yeşil kalır. Özellikleri belirtilen bitki örtüsü aşağıdaki biyomlardan hangisine aittir? 6. A) Savan B) Tundra C) Çayır D) İğne yapraklı E) Çalılık 4. Aşağıdakilerden hangisinde bir biyom, orada bulunmayan hayvan türüyle eşleştirilmiştir? V Haritada numaralarla gösterilen yerlerden hangisi tundra biyomudur? A) B) C) D) V E) V V A) Savan - Zebra B) Tundra - Zürafa C) Kutup - Penguen D) Çayır - Geyik E) Çöl - Yılan 7

8 1 ÜNİTE: DOĞAL SİSTEMLER 7.. Benzer bitki ve hayvan topluluklarından oluşan ortam. 8.. Belirli bir alandaki canlı ve cansızların etkileşimiyle oluşan ekolojik sistem. Numaralarla gösterilen tanımlar, aşağıdakilerden hangisinde doğru eşleştirilmiştir? A) Ekosistem Biyoçeşitlilik B) Biyom Ekosistem C) Biyoçeşitlilik Habitat D) Popülasyon Habitat E) Ekosistem Biyom X 11. Aynı biyom içinde yer alan farklı iki bölgenin. Bitki örtüsü. Hayvan türleri. Yer şekilleri özelliklerinden hangileri benzerdir? A) Yalnız B) Yalnız C) Yalnız D) ve E), ve 12. Aşağıdaki biyomlardan hangisinde biyoçeşitlilik daha azdır? A) Çalılık B) Tundra C) Yaprak döken orman D) İğne yapraklı orman E) Tropikal yağmur ormanları 13. Yerkürenin bazı katmanlarını gösteren venn şemasında X olarak gösterilen ortam aşağıdakilerden hangisidir? A) Hidrosfer B) Atmosfer C) Biyosfer D) Litosfer E) Astenosfer Karbondioksit + X Güneş Güneş enerjisi Besin maddesi + Y 9. Bir ekosistemde yer alan aşağıdaki canlılardan hangisi yok olursa, ekosistemin yapısı değişir? A) Bitki B) Çekirge C) Kurbağa D) Yılan E) Kartal 10. Sürekli yeşil kalan, geniş yapraklı ağaçlar. Tropikal bölgedeki yüksek boylu otlar, yer yer ağaçlar. Makiler ve bodur ağaçlar. Su tutabilen bitkiler Bitki örtüleri verilen biyomlar içinde aşağıdakilerden hangisi yoktur? A) Yağmur ormanları B) Çalı C) Savan D) Çayır E) Çöl 14. Fotosentez sürecini gösteren yukarıdaki şemada X ve Y olarak gösterilen yerlere aşağıdakilerden hangisi yazılmalıdır? X A) Su Oksijen B) Glikoz Su C) Şeker Oksijen D) Su Azot E) Oksijen Su Bitkiler Birincil tüketiciler Besin zincirinde X olarak gösterilen yere aşağıdakilerden hangisi yazılmaz? A) Aslan B) İkincil tüketiciler C) Kurt Y X 8 D) Leopar E) Bizon 1. B 2. E 3. D 4. B 5. C 6. A 7. B 8. C 9. A 10. D 11. D 12. B 13. A 14. E

9 TEST Biyomlarla ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Biyomlar kara ve su biyomu olmak üzere ikiye ayrılır. B) Su biyomları tatlı ve tuzlu su biyomlarından oluşur. C) Kara biyomları iklime göre biçimlenmiştir. D) Biyomlar arasında kesin sınırlar bulunmaktadır. E) Biyomlar, benzer bitki ve hayvan topluluklarından oluşur. Biyoçeşitlilik ve Madde Döngüleri 5. Aşağıdaki öğrencilerden hangisinin kara biyomlarıyla ilgili verdiği bilgi yanlıştır? A) Doğu: Biyoçeşitliliğin en zengin olduğu biyom tropikal yağmur ormanlarıdır. B) Sibel: Biyoçeşitliliğin dağılışında jeolojik yapı belirleyici rol oynar. C) Sıla: Tundra biyomunda ağaç yetişmez. D) Baran: Kara biyomları iklime göre biçimlenmiştir. E) Sinem: Savan biyomundaki bazı hayvanlar kurak dönemde göç etmektedir. 1 ÜNİTE: DOĞAL SİSTEMLER 2.. rejimi. yatak eğimi. derinliği ve genişliği Akarsuyun yukarıdaki özelliklerinden hangileri biyoçeşitliliği etkilemektedir? A) Yalnız B) Yalnız C) Yalnız D) ve E), ve 3.. Yer şekilleri. Yükselti. Kara ve denizlerin dağılışı Yukarıdakilerden hangileri biyoçeşitliliği etkileyen etmenlerdendir? 6. Fil, şenpanze, orangutan, yarasa, yılan, antilop, kaplan, jaguar, leopar, aşağıdaki biyomlardan hangisinin başlıca hayvanlarıdır? 7. A) Tundra B) Tropikal ormanlar C) Çayırlar D) Çalılar E) Savan V V A) Yalnız B) Yalnız C) Yalnız D) ve E), ve Haritada numaralarla gösterilen yerlerden hangisi yaprak döken ormanlar biyomudur? A) B) C) D) V E) V 4. Denizlerde 200 metreden derinlerde biyoçeşitlilik azdır. Bu durum;. güneş ışınlarının işleyebildiği derinlik,. suyun sıcaklığı,. suyun basıncı etmenlerinden hangileriyle ilgilidir? A) Yalnız B) Yalnız C) Yalnız D) ve E), ve 8. Samur, vizon, vaşak, kunduz, geyik, ayı, tilki, kartal, kurt, baykuş, su samuru, kar tavşanlı ve kutup porsuğu aşağıdaki biyomlardan hangisinin başlıca hayvanlarıdır? A) Tropikal yağmur ormanı B) Yaprak döken orman C) İğne yapraklı orman D) Savan E) Çayır 9

10 1 ÜNİTE: DOĞAL SİSTEMLER 9.. Kuşlar. Böcekler. Lamalar yukarıdakilerden hangileri kutuplar hariç kara biyomlarının tamamında bulunmaktadır? A) Yalnız B) Yalnız C) Yalnız D) ve E), ve 13.. Güneş, ekosistemin tek enerji kaynağıdır.. Yeryüzüne gelen enerjinin büyük bir kısmı üreticiler tarafından tutulmaktadır.. Ekosistemlerin çoğunda enerjinin önemli bir kısmını ayrıştırıcılar kullanır. Yukarıdaki bilgilerden hangileri doğrudur? A) Yalnız B) Yalnız C) Yalnız D) ve E), ve 10. Canlıların Yeryüzünde Dağılışını Etkileyen Faktörler Fiziki Faktörler Biyolojik Faktörler Paleocoğrafya X Yer şekilleri Toprak İnsanlar Diğer Canlılar Kıtaların kayması Y Şemadaki X ve Y aşağıdakilerden hangisinde doğru eşleştirilmiştir? X A) İklim İklim değişikliği B) Jeolojik Dönemler Yükselti C) Bitki örtüsü Enlem etkisi D) Enlem etkisi İklim etkisi E) İklim Bitki örtüsü Y 14. Litosfer Biyosfer Atmosfer Hidrosfer V Karbon döngüsü yukarıdaki ortamlardan hangileri arasında gerçekleşir? A), ve B), ve V C), ve D) ve E),, ve V 15. Ekosistemi oluşturan aşağıdaki ögeler fiziksel ve organik olarak ilişkili sınıflandırılırsa hangisi bu sınıflandırmanın dışında kalır? A) Bitkiler B) Oksijen 11. İğne yapraklı orman biyomunda aşağıdakilerden hangisinin görülmesi beklenmez? A) Samur B) Vizon C) Geyik D) Zebra E) Kartal 12.. Kızıldeniz deki canlıların Akdeniz e geçmesi. Bering Boğazı nın kara hâline gelmesiyle Asya ve Amerikadaki canların karşılıklı göç etmesi. Buzulların erimesiyle kıyıdaki ekosistemin değişmesi yukarıdakilerden hangileri biyoçeşitlilikte insan etkisine örnektir? A) Yalnız B) Yalnız C) Yalnız D) ve E), ve 16. C) Mikroorganizma D) Sıcaklık E) Rüzgâr Birincil tüketiciler İkincil tüketiciler Zebra Aslan Zürafa Çita Geyik Timsah Antilop Afrika vahşi köpeği Yukarıda birincil ve ikincil tüketicileri verilen biyom aşağıdakilerden hangisidir? A) Tundra B) Çalılık C) Savan D) Çöl E) Yaprak döken orman D 2. E 3. E 4. E 5. B 6. B 7. A 8. C 9. D 10. A 11. D 12. A 13. E 14. E 15. B 16. C

11 TEST Nitrifikasyon bakterileri.. V. Orman yangınları Yıldırım ve şimşek Fosil yakıtların oluşması Yukarıdakilerden hangileri azotun nitrat hâline geçmesine neden olur? A) ve B) ve C) ve D) ve V E) ve V Biyoçeşitlilik ve Madde Döngüleri 5. Madde döngüsüyle ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Üreticiden tüketiciye doğrudur. B) Maddeler canlılar arasında dolaşır. C) Mineraller bitkiler tarafından organik maddeye dönüştürülür. D) Organik maddeler ayrıştırıcılar tarafından inorganik maddeye dönüştürülür. E) Otçullar bazı mineralleri etçillerden alır. 1 ÜNİTE: DOĞAL SİSTEMLER 2. Aşağıdakilerden hangisi su döngüsüyle ilgili yanlış bir bilgidir? A) Buharlaşma döngünün başlangıcıdır. B) Rüzgârlar döngüyü sağlar. C) Döngü güneş enerjisine bağlıdır. D) Yağış döngünün en önemli mekanizmalarındandır. E) Yüzeysel akış döngüyü olumsuz yönde etkiler. 3. Aerosoller için,. Kaynağı denizler ve okyanuslardır.. Bulut oluşumuna katkıda bulunur.. Oksijenin azalmasına neden olur. bilgilerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız B) Yalnız C) Yalnız D) ve E), ve 6. Aşağıdakilerden hangisi savan biyomuna ait canlılardan değildir? 7. A) Yüksek otlar B) Babun C) Zürafa D) Misk öküzü E) Zebra V Dünya genelinde bir kuraklık yaşanırsa haritada numaralarla gösterilen biyomlardan hangisi bu durumdan daha az etkilenir? A) B) C) V D) V E) V 4.. Linyit yataklarının oluşumu. Besinlerin sindirimi. Petrol yataklarının oluşumu V. Hayvanların solunumu yukarıdakilerden hangileri karbonun azalmasına neden olur? A) ve B) ve C) ve D) ve V E) ve V 8.. Amazon Havzası. Batı Avusturya. Kongo Havzası V. Güney Avrupa Yukarıdaki bölgelerden hangilerinde benzer biyomlar görülmektedir? A) ve B) ve C) ve D) ve V E) ve V 11

12 1 ÜNİTE: DOĞAL SİSTEMLER 9.. Atomik. Molekül. Ozon Yukarıdakilerden hangileri oksijenin bulunduğu hallerdir? A) Yalnız B) Yalnız C) Yalnız D) ve E), ve 13. Bir biyomda bitki örtüsü yok olursa öncelikle aşağıdakilerden hangisi yok olur? A) Çekirge B) Kurbağa C) Yılan D) Kartal E) Kurt V V Güneş ışınlarının düşme açısı büyüdükçe ve yağış arttıkça biyoçeşitlilik artar. X Buna göre, haritada numaralarla gösterilen yerlerden hangisinde biyoçeşitlilik daha fazla olur? Besin zincirinde X olarak gösterilen yere aşağıdakilerden hangisi yazılmalıdır? A) B) C) D) V E) V 11.. Azot hayvanlar tarafından doğrudan kullanılamaz.. Doğadaki enerji akışı üreticiden tüketiciye doğrudur. A) Kaplan B) Kartal C) Ayrıştırıcılar D) Üreticiler E) İkincil tüketiciler. Şehirlerde karbon oranı her zaman sabittir. V. Bitkiler her zaman oksijeni tüketir. yukarıdaki yargılardan hangileri doğrudur? A) ve B) ve C) ve 15. Hayvansal plankton Bitkisel plankton D) ve V E) ve V 12. Amazon Nehri nde;. yukarı çığır,. orta çığır,. aşağı çığır biyoçeşitliliğin en fazla olduğu yerden en az olduğu yere doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? A),, B),, C),, D),, E),, Balık V Karides Bir su ekosistemindeki besin zincirini gösteren yukarıdaki şemada hangi iki canlı yer değiştirirse bütün bilgiler doğru olur? A) ve B) ve C) ve D) ve V E) ve V B 2. E 3. D 4. B 5. E 6. D 7. D 8. B 9. E 10. C 11. A 12. C 13. A 14. C 15. A

13 TEST Deniz hayvanlarının kabuk oluşumu.. V. Canlıların solunumu Petrolün oluşumu Tak kömürünün yanması yukarıdakilerden hangileri karbonun artmasına neden olur? A) ve B) ve C) ve D) ve V E) ve V Biyoçeşitlilik ve Madde Döngüleri 5. Azot döngüsüyle ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Yıldırım ve şimşek olayı döngüye katkıda bulunur. B) Bitkiler kökleriyle aldıkları azotu yapraklarıyla atmosfere verirler. C) Volkanizma azot döngüsüne katkıda bulunmaktadır. D) Nitrifikasyon bakterileri azotu bitkilerin kullanacağı duruma getirir E) Denitrifikasyon bakterileri azot döngüsüne katkıda bulunabilir. 1 ÜNİTE: DOĞAL SİSTEMLER 2. Kartal Yılan X Çekirge Bitki Yukarıdaki besin zincirinde X olarak gösterilen hayvan aşağıdakilerden hangisi olabilir? A) Kurbağa B) Tavşan C) Keçi D) Ren geyiği E) Antilop 6.. Fotosentez olayı. Suyun fotolizi. Kömürün oluşması V. Solunum olayı 7. Yukarıdaki olaylardan hangileri oksijenin artmasına neden olur? A) ve B) ve C) ve D) ve V E) ve V 3. Aşağıdakilerden hangisi birincil tüketicilerden değildir? A) Çekirge B) Koyun C) Tavşan 4. D) İnek E) Tilki Haritada numaralarla gösterilen yerlerden hangisi yoğun olarak oksijen üreten ormanlardan dolayı dünyanın akciğeri olarak adlandırılır? A) B) C) D) V E) V V V Yukarıda numaralarla gösterilen canlılar, aşağıdakilerden hangisinde doğru eşleştirilmiştir? A) Ayrıştırıcılar Üreticiler Birincil tüketiciler B) Üreticiler Birincil tüketiciler İkincil tüketiciler C) Üreticiler Ayrıştırıcılar İkincil tüketiciler D) İkincil tüketiciler Tüketiciler Ayrıştırıcılar E) Birincil tüketiciler Üreticiler Ayrıştırıcılar 13

14 1 ÜNİTE: DOĞAL SİSTEMLER 8. Haritada taranarak gösterilen yerlerde aşağıdaki biyomlardan hangisi görülmektedir? A) Tundra B) Çöl C) Çalılık 11. Güneş Bitkiler X Yukarıdaki besin zincirinde gösterilen şekilde X olarak belirtilen yere aşağıdakilerden hangisi yazılmalıdır? D) Dağ E) Savan A) Birincil Tüketiciler B) Üreticiler C) Ayrıştırıcılar D) İkincil Tüketiciler E) Üçüncül tüketiciler 9. Aşağıdaki bölgelerden hangisi biyoçeşitlilik bakımından daha zengindir? A) Kuzey Afrika B) Orta Asya C) Orta Afrika D) Batı Avusturalya E) Kuzey Avrupa 12.. Tavşan. Tilki. Kartal Bu canlılarla ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Bitki örtüsü yok olursa önce tavşan yok olur. B) Beslenme ilişkisinde en az enerjiyi kartal alır. C) Tilkiler yok olursa tavşanların sayısı artar. D) Tavşanlar yok olursa bitki örtüsü azalır. E) Kartallar yok olursa tilkilerin sayısı artar Nitrifikasyon bakterileri. Karbonatlı kayaçların oluşumu. Denitrifikasyon bakterileri V. Suyun fotolizi Yukarıdakilerden hangileri azot döngüsünde rol almaktadır? A) ve B) ve C) ve D) ve V E) ve V 13. Misk öküzü aşağıdaki biyomlardan hangisinin tipik hayvanlarındandır? A) Çöl B) Tundra C) Çalılık D) İğne yapraklı orman E) Karma yapraklı orman D 2. A 3. E 4. B 5. B 6. A 7. B 8. B 9. C 10. B 11. C 12. D 13. B

15 TEST Aşağıdaki olaylardan hangisi besin zinciriyle ilgili verilmiş yanlış bir bilgidir? 2. A) Üreticiden tüketiciye doğrudur. B) Yeşil bitkiler inorganik maddeleri organik maddelere dönüştürür. C) Etçilerin otçulardan aldığı enerji, otçuların bitkilerden aldığı enerjiden fazladır. D) Her canlı beslendiği canlıdaki enerjinin % 10 nu alır. E) Ayrıştırıcılar organik maddeleri inorganik maddelere dönüştürür. Biyoçeşitlilik ve Madde Döngüleri 4. Aşağıdaki şekillerde nitrifikasyon olayının aşamaları gösterilmiştir. Azot Numaralarla gösterilen yerlere aşağıdakilerden hangisi yazılmalıdır? A) Amonyak Nitrit Nitrat B) Nitrit Amonyak Nitrat C) Nitrat Nitrit Amonyak D) Amonyak Nitrat Nitrit E) Nitrit Nitrat Amonyak 1 ÜNİTE: DOĞAL SİSTEMLER Bir ekosistemdeki beslenme ilişkisini gösteren, piramitte numaralarla gösterilen canlılar aşağıdakilerden hangisinde doğru eşleştirilmiştir? A) Üreticiler Birinci tüketiciler İkincil tüketiciler B) Birincil üreticiler İkincil üreticiler Üreticiler C) İkincil tüketiciler Üreticiler Birincil tüketiciler D) Üreticiler İkincil üreticiler Birinci tüketiciler E) İkincil tüketiciler Birincil tüketiciler Üreticiler 5.. Fotosentez. Suyun fotolizi. Solunum V. Yanma olayı Yukarıdakilerden hangileri oksijenin azalmasına neden olur? A) ve B) ve C) ve D) ve V E) ve V 3. Aşağıdaki olaylardan hangisi karbonun azalmasına neden olur? A) Fotosentez olayı B) Ölülerin ayrıştırılması C) Fosil yakıtların yanması D) Besinlerin sindirimi E) Orman yangınları 6. İklim çeşitliliği biyoçeşitliliğe neden olur. Buna göre, iklim koşulları göz önünde bulundurulursa aşağıdaki ülkelerden hangisinde biyoçeşitliliğin daha fazla olduğu söylenebilir? A) Almanya B) Fransa C) İsveç D) Norveç E) Finlandiya 15

16 1 ÜNİTE: DOĞAL SİSTEMLER 7. Güneş Fotosentez olayı sonucunda X olarak gösterilen yere;. ısı,. oksijen, X 10. Bir bölgedeki biyoçeşitliliği;. iklim. yer şekilleri. yükselti farkları etmenlerinden hangileri etkiler? A) Yalnız B) Yalnız C) Yalnız D) ve E), ve. karbondioksit ifadelerinden hangileri yazılırsa bilgi yanlışına yol açılmış olur? A) Yalnız B) Yalnız C) Yalnız 11. Canlılardan bazıları etçil, bazıları otçul, bazıları da hepçildir. D) ve E) ve Buna göre, 8. Su ekosistemi;. toprak oluşumu. İklim olayları. Canlılık olayları sistemlerden hangilerini etkilemektedir?. Tilki. Ayı. İnsan V. Antilop canlılardan hangileri hepçillere örnektir? A) ve B) ve C) ve D) ve V E) ve V A) Yalnız B) Yalnız C) Yalnız D) ve E), ve 9. Ren geyiği, kutup tilkisi ve kutup ayısı için;. Birincil tüketicilerdir.. İkincil tüketicilerdir.. Üreticilerdir. V. Aynı biyomda bulunurlar. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız B) Yalnız V C) ve D) ve E) ve V 12. Aşağıdakilerden hangisi oksijen döngüsüne etkide bulunmaz? A) Fosil yakıtların yanması B) Suyun fotolizi C) Besinlerin sindirimi D) Nitrifikasyon bakterilerin etkinliği E) Bitkilerin fotosentez yapması 13. Akarsuların akış hızları gözönünde bulundurulursa aşağıdakilerden hangisinde biyoçeşitliliğin daha az olması beklenir? A) Büyük menderes B) Gediz C) Meriç D) Çoruh 16 E) Sakarya 1. C 2. E 3. A 4. A 5. E 6. B 7. C 8. E 9. B 10. E 11. C 12. D 13. D

17 TEST Aşağıdakilerden hangisi karbonun artmasına neden olur? A) Fotosentez olayı B) Deniz hayvanlarının kabuk oluşumu C) Fosil yakıtların yanması D) Karbonatlı kayaçların oluşumu E) Fosil yakıtlarının oluşumu Biyoçeşitlilik ve Madde Döngüleri 4. V Şekildeki besin piramidine göre aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? 1 ÜNİTE: DOĞAL SİSTEMLER 2. Azot döngüsü ile ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? 3. A) Nitrifikasyon bakterileri azotu bitkilerin kullanılabileceği hale getirir. B) Denitrifikasyon bakterileri azotu tekrar doğal ortama katar. C) Azot önce amonyağa sonra nitrite dönüşür. D) Bitkiler azotu nitrat olarak kullanır. E) Otçullar azotu doğrudan kullanabilmektedir. A) En az enerjiyi V numaralı canlı alır. B) numaralının aldığı enerji numaralı canlıdan fazladır. C) numaralı canlı güneş enerjisini besin maddelerinin içinde sentezler. D) V numaralı canlı yok olursa numaralı canlı da yok olur. E) numaralı canlının yaşamı dolaylı olarak numaralı canlıya bağlıdır. 5. Süveyş kanalı açıldıktan sonra kanal mühendisinin adıyla anılan Lesepsiyen türlerinin Akdeniz e göç etmesi biyoçeşitliliğe aşağıdakilerden hangisinin etkisine örnektir? A) Fiziki faktörlerin B) Palecoğrafyanın C) Yer şekillerinin D) Biyolojik faktörlerin E) İklim koşullarını V 6. Yukarıdaki besin piramiti için aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Ok yönünde enerji azalır. B) Ok yönünde tür sayısı azalır. C) deki enerji dekinden fazladır. D) deki canlının beslenmesi ye bağlıdır. E) Enerji akışı okun tersi yöndedir. V Haritada benzer biyomlar sınıflandırılırsa hangisi dışarda kalır? A) B) C) V D) V E) V 17

18 1 ÜNİTE: DOĞAL SİSTEMLER Taş kömürü. Linyit. Petrol Yukarıdakilerden hangisinde karbon bulunmaktadır? A) Yalnız B) Yalnız C) Yalnız D) ve E), ve Yukarıdaki besin zincirinde alınan enerjinin en çok olanından en az olanına doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? A),, B),, C),, 11. Aşağıdaki canlılardan hangisi azotun diğer canlılar tarafından kullanılmasını sağlar? D),, E),, A) Bitki B) Çekirge C) Kurbağa D) Tavşan E) Fare 8. Tüketiciler Tüketiciler Üreticiler Besin piramidinde numaralarla gösterilen yere aşağıdakilerden hangisi yazılabilir? 12. Ekosistemlerdeki üreticiler bitkilerdir. Bitki örtüsünün tahrip edilmesi sonucunda aşağıdakilerden hangisi bu durumdan dolaylı olarak etkilenir? A) Tavşan B) Çekirge C) Kartal D) Zürafa E) Zebra A) Bitkiler Çekirge Kurbağa B) Yılan Kurbağa Bitki C) Bitki Kurbağa Yılan D) Kurbağa Bitki Kartal E) Bitki Yılan Kurbağa 13. V V 9. Aşağıdaki madde döngülerinden hangisine yıldırım, şimşek ve volkanizma etkide bulunmaktadır? A) Su B) Karbon C) Oksijen D) Azot E) Fosfor Haritada numaralarla gösterilen yerlerden hangisi çalı biyomudur? A) B) C) D) V E) V C 2. E 3. E 4. D 5. D 6. E 7. D 8. A 9. D 10. E 11. A 12. C 13. E

19 1. İklim koşullarına bağlı olarak aşağıdaki bölgelerden hangisinde hayvanlar fazla yer değiştirmez? A) Ekvatoral İklim Bölgesi B) Muson İklim Bölgesi C) Akdeniz İklim Bölgesi D) Karasal İklim Bölgesi E) lıman Okyanusal İklim Bölgesi Çözümlü Test 5.. Dağ biyomu. Çalı biyomu. Tatlı su biyomu V. Savan Biyomu V. lıman Çayır Yukarıdaki biyomlardan hangileri Türkiye de görülmez? A) ve B) ve C) ve 1 ÜNİTE: DOĞAL SİSTEMLER D) V ve V E) Yalnız V 2. Orta kuşak karalarının iç kısımlarında görülür. Toprak örtüsü kış döneminde genelde karlarla kaplıdır. Başlıca hayvan türleri ayı, kurt, tilki, lama, kangurudur. Yukarıda özellikleri verilen biyom aşağıdakilerden hangisidir? A) Sava B) Çöl C) Orman 6. Bir organizmanın yaşadığı ve geliştiği yer. Canlı ve cansız unsurların oluşturduğu ortam. Okyanusta meydana gelen dalgalar sonucunda atmosfere karışan tuz kristalleri Benzer bitki ve hayvan topluluklarından oluşan bölge Yukarıda hangisinin tanımı verilmemiştir? D) lıman Çayın E) Tundra 3. Jeolojik dönemlerde yaşanan iklim değişimleri, hayvan türlerini sırasıyla nasıl etkilemiştir? A) Ölüm, uyum, göç B) Uyum, göç, ölüm C) Göç, ölüm, uyum D) Uyum, ölüm, göç E) Ölüm, göç, uyum A) Biyosfer B) Habitat C) Aerosol D) Biyom E) Ekosistem 7. Sanayi ve şehirleşmeye bağlı olarak karbon tüketimi artar. Buna göre, aşağıdaki alanlardan hangisinde karbon tüketiminin daha fazla olması beklenir? A) Orta Asya B) Güneydoğu Asya C) Orta Afrika D) Orta Amerika E) Batı Avrupa 8. Aşağıdaki döngülerden hangisinin kaynağı yer kabuğudur? A) Karbon B) Su C) Fosfor 4. Aşağıdakilerden hangisi Kutup biyomun özelliği değildir? A) Sıcaklığın yıl boyunca 0 C altında olması B) Toprak yüzeyinin yıl boyunca donması C) Kıyı kesimlerde etçil hayvanların yaşaması D) Düşük sıcaklığa dayanaklı bitkilerin bulunması E) Fok ve penguen gibi hayvanların yaşaması D) Azot E) Oksijen 9. Dışarıya akışı olan göllerin suları tatlı olduğundan bu tür göllerde biyoçeşitlilik fazladır. Buna göre, aşağıdaki göllerden hangisinde biyoçeşitlilik daha fazladır? A) Beyşehir Gölü B) Burdur Gölü C) Tuz Gölü D) Van Gölü E) Acıgöl 19

20 1 ÜNİTE: DOĞAL SİSTEMLER 10.. Orman yangınları,.. V. Suyun fotolizi Fosil yakıtların yakılması Canlıların solunumu Yukarıdakilerden hangilerinin sonucunda oksijen açığa çıkar? A) Yalnız B) Yalnız C) ve D) ve E) ve V 13. V V Haritada numaralarla gösterilen doğrultulardan hangisine doğru gidildikçe biyoçeşitlilik farkı daha az olur? A) B) C) D) V E) V Besinlerin yakılmasını sağlar. Haritada koyu renkle gösterilen biyomla ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi doğrudur? A) Orta kuşakta denizel etkiyle oluşur. B) Bodur ağaçlardan oluşur. C) Sonbaharda ağaçlar yapraklarını döker. D) Yıllık sıcaklık farkı az ve nem oranı fazladır. E) Kartal, ayı, sincap vb. hayvanlar yaşar. Sıcaklık farklarını dengeler. Yıldırım, şimşek ve volkanik patlamalarla bitkilerin kullanabileceği duruma gelir. Canlıların kabuk, diş ve kemiklerinde bulunur. Yukarıda aşağıdaki döngülerden hangisi hakkında bilgi verilmemiştir? A) Fosfor B) Azot C) Karbon D) Su E) Oksijen 12. Kanguru ve kaola sadece Avusturalya da yaşamaktadır. Lemur sadece Madogaskar da yaşamaktadır. Yukarıda verilen hayvan türlerinin ortak özelliği aşağıdakilerden hangisidir? A) Aynı iklim bölgesinde görülmeleri B) Aynı bitki örtüsü ile beslenmeleri C) Büyük kara parçalarında yaşamaları D) Adalarda yaşamaları E) Vücut büyüklüklerinin aynı olması 15. Aşağıdaki biyom ve görüldüğü bölge eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır? Biyom Bölge A) Yağmur Ormanları Amazon B) Savan Türkmenistan C) Çöl Orta Asya D) Tundra Kanada E) lıman çayır Türkiye 20

21 1. Ekvatoral iklim bölgesinde sıcaklık ve yağış koşulları yıl boyunca aynıdır ve hayvanlar yıl boyuncu besin ihtiyaçlarını karşılayabilmektedir. Bu nedenle hayvanlar fazla yer değiştirmez. Yanıt A dır. 2. Orta kuşak karalarının iç kısımlarında karasal iklim bölgelerinde görülen ılıman çayır biyomunun özellikleri verilmiştir. Yazlar sıcak ve kurak; kışlar soğuk ve kar yağışlı geçer. Doğal bitki örtüsü bozkır ve çayırlardır. Çözümler 8. Karbon, su, oksijen ve azot döngülerinin kaynağı atmosfer dir ancak fosfor döngüsünün kaynağı yerkabuğudur. Yanıt C dir. 9. Beyşehir Gölü nün dışarıya akışı bulunduğu için suları tatlıdır. Buna bağlı olarak Beyşehir Gölü nde biyoçeşitlilik fazladır. Yanıt A dır. 1 ÜNİTE: DOĞAL SİSTEMLER Yanıt D dir. 3. İklim değişiminde hayvan türleri ilk önce değişen koşullara uyum sağlamakta; uyum sağlayamayanlar göç etmekle; göç edemeyenler yaşamlarını kaybetmektedir. Yanıt B dir. 10. Orman yangınları, fosil yakıtların yakılması ve canlıların solunumu oksijen tüketimini arttırır. Suyun fotolizi oksijeni artırır. Yanıt B dir. 11. Dünya haritasında Ekvatoral yağmur ormanları biyomu verilmiştir. Bu biyomda yıllık sıcaklık farkı az nem oranı fazladır. 4. Sıcaklığın yıl boyunca 0 C altında olması, Toprak yüzeyinin yıl boyunca donması, kıyı kesimlerde etçil hayvanların yaşaması fok ve penguen gibi hayvanların yaşaması kutup biyomunun özelliğidir. Ancak düşük sıcaklığa dayanıklı bitkilerin bulunması tundra biyomunun özelliğidir. Yanıt D dir. 5. Savan biyomu, sıcak kuşakta yer alır. Türkiye de orta kuşakta yer aldığı için savan biyomu görülmez. Yanıt E dir. 6. Biyom: Benzer bitki ve hayvan topluluklarının barındığı bölgelere denir. Habitat: Bir organizmanın yaşadığı ve geliştiği yer. Ekosistem: Canlı ve cansız unsurların oluşturduğu ortama denir. Aerosol: Okyanusta meydana gelen dalgalar sonucunda atmosfere karışan tuz kristallerine denir. Biyosfer: Canlı küredir. Bütün canlıların yaşadığı ortamdır. Biyosferin tanımı verilmemiştir. Yanıt A dır. 7. Sanayi ve şehirleşmenin en fazla olduğu alan Batı Avrupa olduğu için burada karbon tüketimi en fazladır. Yanıt D dir. 12. Soruda verilen hayvan türlerinin ortak özelliği sadece verilen adalarda yaşamalarıdır. Yanıt D dir. 13.,, V, V nolu doğrultularda dağlar denize paralel uzanmakta ve biyoçeşitlik farkı artmaktadır. Ancak. nolu doğrultuda dağlar denize dik uzandığında biyoçeşitlilik farkı en azdır. 14. Besinlerin yakılmasını sağlar - Oksijen Sıcaklık farklarını dengeler - Karbon Yanıt B dır. Yıldırım, şimşek ve volkanik patlamalarla bitkilerin kullanabileceği duruma gelir - Azot Canlıların kabuk, dış ve kemiklerinde bulunur - Fosfor Su döngüsü ile ilgili bilgi verilmemiştir. Yanıt D dir. 15. Savan biyomu, Ekvatoral iklime komşudur ve enlemleri arasında yer alır. Ancak Türkmenistan orta kuşakta yer aldığından burada savan biyomu görülmez. Yanıt E dir. Yanıt B dir. 21

22 Notlarım

23 Notlarım

24 Nitelik Yayınları nın yeni programa uygun hazırladığı okula yardımcı kitaplar 9. Sınıf Matematik Fizik Kimya Biyoloji Türk Edebiyatı Dil ve Anlatım Tarih Coğrafya 9. Sınıf Matematik Fizik Kimya Biyoloji Türk Edebiyatı Dil ve Anlatım Tarih Coğrafya Konu Anlatımlı 10. Sınıf Matematik Fizik Kimya Biyoloji Türk Edebiyatı Dil ve Anlatım Tarih Coğrafya Soru Bankası 10. Sınıf Matematik Fizik Kimya Biyoloji Türk Edebiyatı Dil ve Anlatım Tarih Coğrafya 11. Sınıf Matematik (Temel Düzey) Matematik (İleri Düzey) Fizik Kimya Biyoloji Türk Edebiyatı Dil ve Anlatım Tarih Coğrafya 11. Sınıf Matematik (Temel Düzey) Matematik (İleri Düzey) Fizik Kimya Biyoloji Türk Edebiyatı Dil ve Anlatım Tarih Coğrafya Üniversiteye Hazırlık Matematik Modüler Seri Sayılar Basit Eşitsizlik Sıralama, Denklem Çözme, Mutlak Değer, Üstlü ve Köklü İfadeler Çarpanlara Ayırma, Özdeşlikler, Polinomlar Kümeler, Bağıntı-Fonksiyon, İşlem, Modüler Aritmetik, Mantık Oran-Orantı, Problemler Permütasyon, Kombinasyon, Binom-Paskal Üçgeni, Veri Analizi, Olasılık İkinci Dereceden Denklem ve Eşitsizlikler, Parabol Trigonometri Karmaşık Sayılar, Logaritma Toplam-Çarpım Sembolleri, Diziler, Seriler, Lineer Cebir Fonksiyon, Özel Tanımlı Fonksiyonlar, Limit-Süreklilik Türev İntegral LYS Denemeleri Organik Kimya 30 Deneme Sınavı Genel Dağıtım A.Adnan Saygun Caddesi 10/1 Sıhhiye/ANKARA Tel: Faks: