A!LE KURUMUNUN N!KÂH A"AMASIYLA!LG!L! FIKHÎ SORUNLARI

Transkript

1 İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy.13, 2009, s A!LE KURUMUNUN N!KÂH A"AMASIYLA!LG!L! FIKHÎ SORUNLARI Prof. Dr. Nihat DALGIN * Nikâh aşamasındaki sorunlar ailevi sorunlar için birer tohum mesabesindedir. Bu aşamanın sorunsuz geçmesi aile hayatındaki mutluluk için önem arz etmektedir. Bu aşamadaki sorunları ikiye ayırarak ele almak mümkündür. Bunlardan birisi; nikâhın şartlarıyla ilgili olanlar ki, şunlardır: Kızın istemediği biriyle evlendirilmesi, velisinden izinsiz evlenmesi, eşlerin birbirlerine denk olmaması, erkeğin eşinden habersiz ikinci evlilik yapması, farklı dinden bir kimse ile evlenmek, nikâhın tescil ettirilmemesi ve imam nikâhıyla yetinilmesi. Nikâhın maksadıyla ilgili sorunlar ise; başka maksatları gerçekleştirmek düşüncesiyle nikâhlanmak, ergen olmamış çocukları evlendirmek, nişanlılık döneminde iletişimi meşrulaştırmak için nikâhlanmak. The Judicial Problems Related to Wedding Stage in Family Establishment Problems arisen at the wedding stage are fundamental in terms of family s potential conflicts. Experiencing no problem at this stage is an important contribution to the happiness of the family. The article deals with the problems related to wedding which can be grouped under two headings. The first ones about the conditions of wedding are those; imposing unwanted marriage to girl, marriage without parents consent, unequal spouses, having second wife without first wife s consent, marrying anyone from different religion, no official wedlock but religious one only. The second ones about the aim of wedding are those; wedding for other purposes apart from the original one, marriage of those who are out of puberty, legitimizing the communication at the stage of engagement. ****** *** * Ondokuz May s Üniversitesi!lahiyat Fakültesi

2 36 Prof. Dr. Nihat DALGIN Nikâh, me"ru bir evlili&in olu"mas için gerekli oldu&u kadar, nikâh a"amas n n sorunsuz bir "ekilde geçmesi de aile hayat ndaki mutluluk için önem arz etmektedir. Bir ba"ka ifadeyle "unu söyleyebiliriz: Nikâh a"amas ndaki sorunlar, aile hayat boyunca ç kabilecek di&er sorunlar için topra&a at lm " birer tohum mesabesindedir. Bu sebeple nikâh a"amas n n sorunsuzca a" lmas, evlilik sürecinde ç kabilecek birçok sorunun ba"tan yok edilmesi anlam ta" yacakt r. Bu makalede nikâh a"amas nda olu"an sorunlar, bunlar n belli ba"l sebepleri, bu sorunlar n aile hayat nda do&urdu&u sonuçlar ile bu sorunlu uygulamalar n dayand r ld & f khî hükümler tespit edilmeye çal " lacakt r. Nikâh ile ilgili sorunlar ; akdin s hhat "artlar yla ilgili olanlar ve akdin maksad yla ilgili olanlar "eklinde iki ana ba"l k alt nda toplamak mümkündür: A- N!KÂH AKD!N!N "ARTLARIYLA!LG!L! SORUNLAR Bu ba"l k alt nda, nikâh akdinin in ikad veya s hhat "artlar yla direkt ya da dolayl olarak ilgisi bulunan sorunlar s ralanacakt r. B!R!NC! SORUN: K z n!stemedi%i Birisiyle Evlendirilmesi Sebep: Bu sorunun sebepleri aras nda; velinin böyle bir evlilikte k z n n daha mutlu olaca& na inanmas ; velinin böyle bir evlilikten maddi ç kar n n olmas veya velinin yak n akraba/sosyal çevre bask s na itiraz edememesi gösterilebilir. Sonuç: Mutsuz bir evlilik hayat. Bir yanda kocas ndan kurtulmak isteyen, kendisinin veya kocas n n ölümü için dua bile eden kad n; öbür yanda han m n usland rmak için gece gündüz "iddet uygulayan, evde ve i" yerinde gergin bir koca. Sorunlu Uygulaman n F khî Dayana% : #nan ncaya kadar mü"- riklerle k zlar n z nikâhlamay n z 1 anlam ndaki ayetleri ve Hz. Peygamber in ; Velisiz ve iki adil "ahitsiz nikâh olmaz 2 "eklindeki hadisleri delil getirerek, velinin k z n evlili&e zorlamaya, hatta istemedi&i bir erkekle cebren evlendirmeye hakk n n oldu&u anlay ", veliler aç s ndan bu sorunlu uygulaman n ba"l ca dayana& olarak görülebilir. Hâlbuki akitlerde tara ar n r zas esas olup, tara ardan birisinin r zas n n olmad & durumlarda akit ya yok hükmündedir ya da fasit olarak de&erlendirilir ve fesat sebebi ortadan kalkmad & nda akdin bozulmas zo- 1 Bakara 2/ Buhârî, Nikâh, 36; Ebû Dâvûd, Nikâh, 19.

3 Aile Kurumunun Nikâh Aşamasıyla İlgili Fıkhî Sorunları 37 runluluk arz eder. Maalesef bu ilke, nikâh akdinde ço&unluk taraf ndan göz ard edilmi"tir. Ayr ca, dul kad nlar n evlili&i hususunda velilerin herhangi bir söz haklar n n bulunmad &, bekâr k zlar n evlendirilmelerinde ise mutlaka velinin k zdan izin almas gerekti&i ile ilgili hadis 3 farkl yorumlara kurban edilmi"tir.!krah ve cebir/zorlama alt nda k y lan nikâh n sahih olup olmayaca& f k h ekollerince tart " lm "sa da, velinin zorlamas n n nikâha etkisi ele al nmam "t r.!lk dönem müslümanlar aras nda da söz konusu olan bu yanl " anlay " n Hz. Peygamber taraf ndan onaylanmad & ile ilgili olarak "u olay dikkat çekicidir: Babas n n kendisini aile "erefini art rmak için r zas olmad & halde amca o&lu ile evlendirdi&inden "ikâyette bulunan Hizam binti Hansa isimli k za Hz. Peygamber; 'ayet mutlu de$ilsen nikâh n feshederek evlili$e son vereyim demi"; k z ise, Hay r, r zas z evlendim ama "imdi mutluyum, maksad m babalar n k zlar n zoraki evlendirmeye haklar n n bulunmad & n sizin a&z n zdan herkese duyurmakt "eklinde cevap vermi"tir. 4!K!NC! SORUN: K z n Velisinden!zinsiz Evlenmesi Sebep: Velisinin, kendisinin istedi&i erkekle evlenmesine müsaade etmemesi. Sonuç: Daha evlili&e ilk ad m atarken, yanlar nda görmeyi hayal etti&i anne babas n dü&ününde göremeyen, bu sebeple de hayal k r kl & ya"ayan ve gelin olman n tad n ç karamayan genç k z.!leriki günlerde olu- "acak dev ailevi sorunlarla bo&u"urken ebeveyninin deste&ini göremedi&i için "a" rm " bir anne. Kaçarak evlenmi" olmas sebebiyle ikide bir duydu- &u olumsuz sözler. Ayr ca, haklar n n e"i ya da di&er aile fertleri taraf ndan ihlal edilmesi halinde bile bu bayan kaçarak evlenmenin ezikli&i sebebiyle, kimseye "ikâyet edememekte, hakk n arayamamakta, tüm sorunlar n içine att & için de k sa süre sonra girdi&i depresyondan kurtulmak amac yla ilaç kolik olmaktad r. Sorunlu Uygulaman n F khî Dayana% : Bu sorunun veli aya& n n dayana&, bir önceki maddede zikredilen anlay " olsa gerektir. Sorunun k z aya& yla ilgili olarak ise; Bo"anm " kad nlar kocalar yla anla"mak istediklerinde onlar n geri dönmelerine, eski kocalar yla tekrar nikâhlanmalar na engel olmay n "eklindeki ayeti 5 delil getirerek, kad nlar n da kendilerini evlendirme özgürlüklerinin bulundu&u "eklindeki anlay " zikredilebilir. 6 Bu anlay " benimseyen Hanefilerin dayand klar delillerden bir di&eri ise "öyledir: Nikâh bir sözle"medir, di&er sözle"meleri yapmaya ehil olan kad nlar, 3 Müslim, Nikâh, 66; Ebû Dâvûd, Nikâh, Buhârî, Nikâh, 42; Ebû Dâvûd, Nikâh, Bakara 2/230, Bk. Mevs lî, el-$htiyâr, I, 113.

4 38 Prof. Dr. Nihat DALGIN velilerine gerek kalmaks z n, onlar n r zas bulunmadan da bizzat kendileri nikâh sözle"mesinde taraf olarak bulunabilir ve kendilerini evlendirebilirler. 7 Buna göre; veliden habersiz, onlar n r zas n almadan, özellikle de kaçarak evliliklerin dinen me"ru görüldü&ü bilgisine sahip olan k z, gerekti&inde kaçarak da evlilik yapabilmektedir. Bu içtihad benimseyenlere göre, Velisiz nikâh olmaz "eklinde de&i"ik varyantlar bulunan hadisten, nikâh esnas nda velinin bulunmas n n ya da onun r zas n n al nmas n n zorunlu oldu&u de&il de, velinin bulunmas n n uygun olaca& anla" lm "t r. 8 ÜÇÜNCÜ SORUN: E#lerin Birbirlerine Denk Olmamas Sebep: Erkekler, evlenece&i bayan n kendisine hizmette kusur etmemesi için kendisinden daha dü"ük tahsilli, kendisinden daha az maddi imkânlar olan, hatta kendisinden daha k sa boylu kad nla evlenmeyi dü"ünmektedirler. Farkl aç lardan erke&e denk olan kad nla mutlu bir evlilik sürdürülemeyece&i anlay ", bu tür evliliklerin ba"l ca sebeplerindendir. K zlar ise; dü"ledikleri konforlu bir gelece&e kavu"abilmek için gerek sosyal statü, gerekse ekonomik aç dan kendilerinden daha üst konumda olan erkeklerle evlenmek istemektedirler. Günümüzde, evlenecek gençler ve dünürler aras ndaki denkli&e önem veren aileler bile, ço&unlukla denklik kriteri olarak yaln zca zenginli&i ölçü olarak görmektedirler. Sonuç: Mutsuz evlilikler, ekonomik olarak her "eye sahip olduklar halde mutlu olamayan e"ler. Zaten aranan denklik kriterleri e"lerin karakter yap lar yla, dünya görü"leriyle ve ya"am felsefeleriyle ilintili de&ildi. Tabir yerindeyse, evlenecek olan adaylardaki ar zi özelliklerdeki denkli&e önem verilmi"ti, laz mi özelliklerdeki denklik ara"t rmas na hiç gidilmemi"ti. Sorunlu Uygulaman n F khî Dayana% : Bu sorunun f khî dayanaklar aras nda;!nsanlar aras nda ayr mc l & n yap lamayaca&, zira inanan insanlar n Allah nezdinde tara& n di"leri gibi e"it olduklar anlay " mevcuttur. Buna göre, filan erke&i filan k za denk olmad & gerekçesiyle evlenmelerinin uygun görülmemesi,!slam n getirmi" oldu&u e"itlik ilkesiyle çeli"ecektir. Denklik olgusunu benimseyen âlimler de e"ler aras ndaki denklikten de&il de erke&in kad na denk olmas n temel kabul etmi"- lerdir. Bu bak " n arkas nda ise, kocan n sorun ç karan kad n her zaman bo"amaya yetkili oldu&u, mutsuz oldu&u için bo"anmak isteyen kad n n ise bo"anabilmesinin bir hayli güç oldu&u anlay " yatmaktad r. Amac m z, ailede sorunun ç kmamas, bir di&er ifadeyle, sorun ç karma ihtimali bulunan kaynaklar n yok edilmesi oldu&una göre, tek tara de&il de çift tara olarak, evlenecek kimselerin birbirlerine denklikleri ara"t r lmal d r. Nitekim naslarda denklik kriteri her iki taraf için de gerekli görülmü"- tür. Örne&in Hz. Peygamber; Üç "eyi geciktirme; vakti geldi$inde namaz, 7 Mer# nânî, el-hidâye, I, Mer# nânî, el-hidâye, I, 197.

5 Aile Kurumunun Nikâh Aşamasıyla İlgili Fıkhî Sorunları 39 haz r oldu$unda cenazeyi ve dengi bulundu$unda evlenecek k z derken 9 erke&in k za olan denkli&ine vurgu yapm "; Kad n dört "eyi için nikâhlan r; mal için, soyu için, güzelli$i için ve dindarl $ için. Sen dindar olan n seç ki elin hay rla dolsun derken de 10 kad n n erke&e denkli&ine vurgu yapm "t r. Hülasa, ömür boyu devam edebilecek mutlu bir birliktelik için tara ar n birbirlerine denk olmalar önemlidir. Denklik olgusunun nikâh n s hhat "art m yoksa lüzum "art olarak m görülmesi gerekti&i tart "mas bir tarafa; mü"riklerle, kafirlerle evlenmenin yasaklanmas ; 11 evlenmesi mübah olan kad nlardan ve erkeklerden bahsedilirken inanm " olma, i#etli/namuslu olma gibi vas ar n n ön plana ç kart lmas, 12 ayetlerde de e"ler aras ndaki denkli&e önem verildi&ini göstermektedir. Kanaatimizce, inanm " olmak, i#etli namuslu olmak, dindar olmak gibi denklikte kriter olarak kullan lan kavramlar n günümüz "artlar nda yeniden tan mlanmas na ihtiyaç duyulmaktad r. Ayr ca, denklik için ilk dönemlerde belirlenmi" üç be" kalem kriterin de geli"tirilmesi gerekmektedir. Bunun için de&i"ik yönleriyle insan incelemeyi konu edinmi" olan farkl ilim dallar ndan istifade edilmelidir. Yap lacak kitap çal "mas nda, uzmanlar nca belirlenmi" ölçütlerle, hangi karakterdeki insan n hangi karakterdeki insanla daha uyumlu, daha az sorunlu bir birliktelik olu"turma ihtimali bulundu&u ve bunun aksi durumunda do&abilecek sorunlara dikkat çeken, ciddi bir "ekilde haz rlanm " bir bölümün bulunmas önemli bir hizmet olacakt r. DÖRDÜNCÜ SORUN: E#inden Habersiz!kinci Evlilik Sebep: Bu sorunun belli ba"l sebepleri aras nda; erke&in yeni bir evlilik yapmay dü"ündü&ü halde e"inin veya e"inin ailesinin buna müsaade etmemesi; ikinci e" olmay kabul eden kad n n bunun duyulmas n istememesi; merî hukukun ikinci evlili&e resmen müsaade etmemesi say labilir. Sonuç:!kinci evlilik yapt & n her iki e"inden ya da e"lerinden birinden gizlemeye çal "an, bunun duyulmamas için akla gelmedik yalanlar söyleyen, farkl düzenbazl klar yapan koca. E"inin kendinden habersiz olarak üzerine evlendi&ini duydu&unda ne yapaca& n bilemeyen, "a"k n, onuru rencide olmu", k r lm ", mutsuz bir e"; öte yandan bir ba"ka kad n n mutsuzlu&u üzerinde mutlu bir aile yuvas kurmaya çal "an ikinci e". Birinci ve ikinci e"in r zas bulunmas halinde sözü edilen sorunlar bu düzeyde olu"masa da, merî hukuk bu tür evlili&e müsaade etmedi&i için, bu sefer de çocuklar n anne babalar yla olan hukuksal ili"kilerinde ve onlar sebebiyle elde edebilecekleri sa&l k ve sosyal güvencelere ula"mada sorunlar ya"anmaktad r. 9 Tirmizi, Salât, 13;!bn Mace, Cenaiz, Ebû Dâvûd, Nikâh, 2; Tirmizî, Nikâh, Bakara 2/ 221; Mümteh ne 60/ Mâide 5/5.

6 40 Prof. Dr. Nihat DALGIN Sorunlu Uygulaman n F khi Dayana% :!kinci evlilik yapmak isteyen erkek, birinci e"inin r zas n almadan, ikinci e"i olacak kad na evli olup olmad & n haber vermeden böyle bir evlilik yapmas n n, bir erkek olarak en do&al hakk oldu&unu dü"ünmektedir. Zira!slam hukuk ekolleri, erke&in birden fazla evlenme talebini onun temel hakk olarak görmekte ve erke&in ikinci evlilik yapmas n n birinci e"in r zas na ba&l olmad & n benimsemektedirler. Nikâh esnas nda kad n n, üzerine kuma getirilmemesini "art ko"mas halinde erke&in ilk e"i üzerine kuma getiremeyece&i "eklindeki anlay " ise!slam toplumlar nda fazlaca taraftar bulmu" de&ildir. Teaddüd-i zevcâtla ilgili ayette 13 yer alan baz s n rlamalar hukuki s n rlamalar olarak de&il de etik kriterler olarak de&erlendirilmi"tir. Ancak 1924 tarihli Hukuk- Aile Kanunu Tasar s n haz rlayan komisyon, müslüman bir erke&in ikinci evlilik talebini tamamen hakimin kontrolüne b rakm ", ilgilinin neden ikinci evlili&e ihtiyaç duydu&u, evlenmesi halinde her iki e"inin de geçimini temin etmeye gücünün yetip yetmedi&i ve birinci e"inin buna izninin bulunup bulunmad & n n tespit edilmesi sonras nda ancak mahkemenin verece&i karar ile evlenebilece&ine, ayr ca bu süreç takip edilmeden k y lan ikinci nikâh n bat l oldu&una hükmetmi"tir. 14 Bu sorunun; modern hukuk sistemlerinde oldu&u gibi,!slam da da tek e"lilik esast r ve ikinci evlili&e müsaade edilmemelidir "eklinde verilecek bir hükümle bir ç rp da sonuçland r lamayaca& a"ikard r. Nitekim modern hukuklar bu anlay "ta olmalar na ra&men, fiilen birden fazla e"lilik ne do&uda ne de bat da önlenebilmi"tir. BE"!NC! SORUN: Farkl Dinden Bir Kimse!le Evlenmek Bu sorun, içinde iki sorun bar nd rmaktad r: Müslüman bir erke&in gayr-i müslim bir bayanla evlenmesi ve müslüman bir bayan n gayr-i müslim bir erkekle evlenmesi. Sebep: Müslüman bir erke&in gayr-i müslim bir bayanla evlenmesinin sebepleri aras nda; gayr-i müslim bayan n fiziksel güzelli&inin, sosyal statüsünün veya i"inin ho"a gitmesi; ya da gayr-i müslim bir bayan n müslüman olmas na vesile olarak büyük sevap kazanma dü"üncesi gösterilebilir. Müslüman bir bayan n gayr-i müslim bir erkekle evlenme dü"üncesinin arkas nda yatan sebepler de a"a& yukar ayn d r; belki bir dereceye kadar bu sorun için farkl bir sebep olarak; müslüman bayan n ya"ad & gayr-i müslim ülkede kendisiyle evlendi&inde mutlu olabilece&i müslüman bir erke&in bulunmamas söylenebilir. Sonuç: Ya"am felsefeleri, dünya görü"leri farkl oldu&u için, birbirlerinde sekinet bulacak kadar yak nl k hissetmeyen kar koca. E"inin çevresi 13 Nisâ 4/3. 14 Md. 12.

7 Aile Kurumunun Nikâh Aşamasıyla İlgili Fıkhî Sorunları 41 taraf ndan be&enilme içgüdüsüyle hareket ederek dini inan "lar ndan önce taviz veren ancak pe"inden vicdan azab çeken, bu durumu s kl kla ya"ayan kad n ya da erkek e". Kendilerine hangi tür din e&itimi verecekleri hususunda anla"amad klar için dini e&itimden uzak yeti"en çocuklar. Sorunlu Uygulaman n F khî Dayana% : Müslüman erke%in gayr-i müslim bayanla evlili%i sorununun müslüman taraf yla ilgili f khî dayana% ; müslüman erke&in gayr-i Müslim kad nla evlenebilece&i "eklindeki ruhsatt r. Söz konusu ruhsat n kayna- & ; Bugün size temiz yiyecekleri,.ve ehl-i kitaptan muhsan olan bayanlarla evlenmenizi helal k ld m "eklindeki ayettir. 15 Ancak bu ayetteki ruhsatla amel edebilmek için, muhsan ifadesinin ne anlama geldi&i, müsaade edilen ehl-i kitap kapsam na hangi milletlerin girdi&i, bu ruhsat n!slam diyar ndaki ehl-i kitap kad n n yan nda küfür diyar nda ya"ayan müslüman erkeklerin de oralarda gayr-i Müslim bayanla evlenip evlenemeyece&i gibi birçok soru cevap beklemektedir. Öte yandan, bu tür evlili&e müsaade edilmesindeki maksad n da ara"t r lmas gerekmektedir. Bu tür uygulama kar" s nda devlet otoritesinin bunu toplumsal maslahat gere&i denetim alt na al p, uygun olmayan zamanlarda bu uygulamay ask ya alarak yasaklamas gibi bir hakk n n bulunup bulunmad & ara"t r larak, bu soruna sa&l kl ve kal c çözüm üretilebilecektir. Nitekim klasik dönem âlimlerimiz, gayr-i müslim kad nlarla evlilik hususunu, her erke&in kullanabilece&i mutlak bir ruhsat, yani mutlak bir mübah olarak görmemi"ler; birço&u bu tür evlili&i çok özel durumlarda, yani zaruret halinde ve makul gerekçeler çerçevesinde uygun görmü"lerdir 16.!slam âlimlerinin neredeyse ço&unlu&u, özel "artlar d " nda, böyle bir evlili&i mekruh olarak de&erlendirmi"ler, Hanefiler buna ilaveten, küfür diyar nda oturan gayr-i müslim bir bayanla Müslüman erke&in evlili- &ini tahrimen mekruh olarak nitelemi"lerdir. 17 Bir k sm ise, bu tür evlilik müsaadesini, ancak evlenilecek müslüman bayan n bulunmamas hali ile s n rl bir uygulama müsaadesi olarak de&erlendirmi"lerdir. Bütün bunlar n yan nda, toplumsal olumsuzluklara sebebiyet verece&i endi"esiyle bu tür evlilik giri"imleri Hz. Ömer döneminde siyasi otorite taraf ndan ho" kar" lanmam ", bazen bu tür evlili&in sonland r lmas istenmi"tir. 18 Klasik dönem âlimlerimiz taraf ndan konuyla ilgili olarak yap lan az msanmayacak boyuttaki tart "malardan elde edilecek sonuçlar, günümüz Müslümanlar n n bilgisine sunulmal d r. Bu sayede, hemen herkesin pervas zca bu dayana&a s & narak, ileride mutsuz olma ihtimali yüksek olan bu tür evlilik yapma dü- "üncesine engel olunabilir. Farkl futbol tak m taraftar ya da farkl diziyi seyretme al "kanl & bulunan e"ler aras nda bile s k s k huzursuzluk ç kar- 15 Mâide 5/5. 16!bn Kudâme, el-mu!nî, VII, 501;!bnü l-hümâm, Fethu l-kadîr, III, !bn Âbidîn, Reddü l-muhtâr, II, "elebî, Ta lîlü l-ahkâm, s. 43.

8 42 Prof. Dr. Nihat DALGIN ken, farkl dine gönül vermi" e"ler aras nda sorun ç kmamas n hayal etmek, gere&inden öte bir iyimserlik olmal d r. Müslüman bayan n gayr-i Müslim erkekle evlenmesi sorununun hukuki dayana% ise, Kur an da müslüman bayan n gayr-i müslim/ ehl-i kitap erkekle evlenmesinin yasaklanmam " oldu&u anlay " d r. Hâlbuki bu konuda klasik dönem!slam âlimleri konu hakk nda birçok ayete, merfu ve mevkuf niteli&indeki birkaç sahih hadise dayanarak müslüman bayan n gayr-i Müslim erkeklerle evlenmesinin yasakland & na hükmetmi"lerdir. 19 Bu görü" üzerinde icma oldu&u belirtilmi" 20 ise de, son dönem ara"t rmac lar ndan baz lar bu konuda farkl dü"ünmektedirler. Dü"üncelerinin dayand & deliller ise; kad n-erkek e"itli&i, yani müslüman erkek gayr-i müslim bir bayanla evlenebiliyorsa müslüman kad n n da evlenebilmesinin e"itlik gere&i oldu&u; konu hakk nda aç k hükümlü bir ayetin mevcut olmad & ; ilgili hadislerin mütevatir olmad & ; nikâhta aslolan hükmün mübahl k oldu&u; aksi bir durumun ise, sübutu ve delâleti kati naslarla sabit olabilece&i; ancak konumuzla ilgili böyle bir nass n bulunmad & ; kad nlar n erkeklerin etkisi alt nda kalabilece&i ve bu sebeple bu evlili&in caiz olmamas gerekti&i "eklindeki anlay " n günümüz ortam nda de&i"tirilmesi gerekti&i "eklinde s ralanabilir. 21 Müslüman bayan n ehl-i kitap da dahil hiçbir gayr-i müslim erkekle evlenemeyece&ini savunan âlimler, konuyla ilgili ayet ve hadisler yan nda akli delillerle de görü"lerini desteklemi"lerdir. Akli delilleri aras nda; kad nlar n zararl propagandadan daha fazla etkilenecek olmalar ; erke&in aile reisi olmas nedeniyle aile hukuku aç s ndan bayandan ileri konumda bulunmas ; bayanlar n adeten etkilenmeye daha fazla müsait olmalar ; gayr-i müslimin nikâh nda bulunan Müslüman bayan n gerçek anlamda inanç özgürlü&ünü kullanamayacak olmas ; böyle bir evlilikte e"ler aras nda gerçek manada anla"ma ve dayan "man n olu"mayacak olmas ; bu nedenle de birbirlerini mutlu edemeyecek olmalar ; çocuklar n!slami e&itimden yoksun olarak yeti"ecek olmalar say lmaktad r. Nitekim Davran " Bilimleri isimli modern bir çal "mada ula" lan sonuçlarla burada akli delil olarak ileri sürülen gerekçeler örtü"mektedir. $öyle ki; yarat l " itibariyle, propagandadan etkilenme aç s ndan erkek ve k z çocuklar aras nda, bilimsel olarak bir e"itlik ispatlanm "sa da, ailelerin ve toplumun bu iki cinsten beklentilerinin farkl olu"u nedeniyle, erkek ve k z çocuklar n n farkl "ekilde yeti"tirilmesi, yeti"kinlik döneminde iki bireyin birbirinden farkl la"mas n do&urmu", netice olarak, yeti"kin bayanlar n yeti"kin erkeklere k yasla, d " etkenlerden etkilenmeye daha fazla müsait olduklar "eklindeki bir tespit, bugün için de geçerlili&ini 19 Abdurrezzak, el-musannef, h.no: 1082; Beyhakî, es-sünenü l-kübrâ, VII, Taberî, Câmiu l-beyân, II, 378; Diyanet, Kur an Yolu, I, Geni$ bilgi için bk. Nihat Dalg n, Müslüman Gayr-i Müslim Evlili!i, Etüt, Samsun, 2006, s. 137 vd.

9 Aile Kurumunun Nikâh Aşamasıyla İlgili Fıkhî Sorunları 43 korumaktad r. 22 Din De&i"tirmede Psiko Sosyolojik Etkenler isimli ça&da" bir çal "- mada ise; din de&i"tirmenin etkenlerinden biri olarak, ba"ka dine ba&l bir kimse ile evlenmek gösterilmektedir. Burada bu etkenin; evlendi&i ki"iye kar" duydu&u sevginin, inand & dini de&erlerden daha üstün gelmesi, din de&i"tirdi&i takdirde kendini yeni akrabalar na daha çok sevdirebilece&i dü- "üncesi ve e"i ile dini konularda tart "ma sonucu, onun dinini ak l ve mant - &a daha uygun bulma "eklinde kendini göstererek, bireyin din de&i"tirebilece&i ifade edilmektedir. Çal "mada kaydedilen di&er bir bulgu ise "öyledir: Din de&i"tirenlerin %68 i, önceki dinini az bilmekte veya dini konularda hiçbir bilgi sahibi olmamakta; din de&i"tirenlerin % 14 ü önceki dininde istenen ibadetleri ara s ra yerine getirirken, %85,7 si hiç ibadet etmemektedir. Bayanlardan din de&i"tirme oran erkeklere nazaran daha fazla olmakta (bayanlarda %70, erkeklerde %58 gibi); bayanlar n din de&i"tirmesinde bask n olan motivler; topluma uyma, evlenme "eklindeki psi"ik ve sosyal motivlerden olu"urken, erkekler için psi"ik ve zihinsel motivler daha bask n görünmektedir. Örne&in, bir di&er din mensubu ile evlenece&i veya evlendi- &i için din de&i"tiren bayanlar n oran %18,4 iken, bu durumdaki erkeklerin oran %8,3 tür. 23 ALTINCI SORUN: Nikâh n Tescil Ettirilmemesi,!mam Nikâh yla Yetinilmesi Sebep: Nikâh akdinin tescil ettirilmemesi, nikâh n yaln zca iki "ahidin huzurunda, genellikle de bir din görevlisinin nezaretinde k y lmas, günümüz "artlar nda de&i"ik sorunlara sebep olmaktad r. Bu sorunun sebepleri birden çok olup, ilk akla gelenleri "öylece s ralamak mümkündür: Ayet ve hadislerde nikâh n s hhati için tescilin aç kça "art ko"ulmam " olmas. Nikâh n di&er "artlar tamam oldu&u durumlarda, din görevlisinin nezaretinde k y lan nikâh n sahih oldu&unda genel bir kabulün bulunu"u. Nikâh n bir ibadet olarak görülmesi ve bu sebeple nikâh n sahih olmas için din görevlisi nezaretinde k y lmas n n "art olarak de&erlendirilmesi. Mezhep kurucular ndan, nikâh n sahih say lmas için tescili "art gören herhangi bir müçtehidin bilinmemesi. Bir akdin sahih say lmas için naslar yan nda, ilk dönem müçtehitlerince belirlenen "artlar n k yamete kadar geçerli ve yeterli olmas, bunlar n d " nda getirilecek olan yeni "artlar n dini tahrif etme veya dinden taviz verme "eklinde alg lan ". Laik sistemin görevlendirdi&i memurun nezaretinde k y lan nikâh n me"ru say lmayaca& gerekçesiyle ancak din görevlisinin nezaretinde k y lmas gerekti&i "eklindeki anlay ". Medeni kanunumuz hiçbir durumda ikinci evlili&e müsaade etmedi&i için, ikinci bir evlilik yapan kimsenin istese de nikâh n tescil ettirememesi. E"in- 22 Bk. Alparslan Usal-Zeynep Arslan, Davran " Bilimleri (Sosyal Psikoloji),!zmir 1985, s Bk. Hüseyin Peker, Din De!i"tirmede Psiko Sosyolojik Etkenler, Bas lmam $ Doktora Tezi, s

10 44 Prof. Dr. Nihat DALGIN den bo"anmak istedi&i halde, gerekli olan delilleri mahkemeye sunamad & için y llarca bo"anamayan e"in yapt & yeni evlilik resmen kabul edilmeyece&inden, bu ortamda evlenmek isteyen kimselerin imam nikâh yla yetinmeleri. Yani, e"lerden birinin veya ikisinin resmen evlenmelerine engel bir durumun bulunmas, ki"iler istese de, resmi nikâh yapt ramad klar ndan, ya uzun süre evlenememelerini ya da imam nikâh yla yetinmelerini zorunda k lmaktad r. Sonuç: Örfen ya#ad klar toplumda evli kabul edildikleri halde, resmiyette evli görülmeyen aileler; do&an çocuklar n nüfuslar na kay t ettiremeyen anne babalar; annesinin ya da babas n n sosyal güvencesinden istifade edemeyen çocuklar; bütün aile hukuku kendi vicdanlar na terk edilen kocalar, evlilik içindeyken ölen e"inin miras nda pay alamayan e"ler, anla"amay p bo"anma noktas na gelindi&inde kocas ndan hiçbir hak talep edemeyen, do&urdu&u çocuklar yla beraber kap önüne konan kad nlar. Bu sorunlu Uygulaman n F khî Dayana% : Ayetlerde nikâhla ilgili "ekil "artlar yeniden belirlenmemi" olup, hadislerde nikâh esnas nda iki "ahit bulunmas, velinin bulunmas, nikâh n ilan edilmesi, dü&ün yeme&i verilmesi gibi hususlara yer verilmi"tir. 24!slam f kh ekolleri sözü edilen bu "artlar d " nda nikâh akdi için ayr ca bir "art ileri sürmemi"lerdir. Mezhep imamlar dönemine kadar ilk dönemden beri devam ede gelen nikâh uygulamalar nda nikâh n tescil ettirilmesi "eklinde bir "art n olmad & delil getirilerek, nikâh n tescil ettirilmemesinin "er an bir sorun olmayaca& savunulmaktad r. Bir ba"ka ifadeyle, nikâh n tescil ettirilmemesinin "er an bir sorun say lmas için tescille ilgili bir nass n mevcut olmas gerekmektedir ki, böyle bir nas da mevcut de&ildir. $er an konulmam " bir "art koymak hem nassa muhalefet etmek hem de akitleri zorla"t rmak olacakt r ki, bu caiz de&ildir. Hâlbuki!slam hukukuna göre yetkili merci, hakk nda nas bulunmayan konularda; k yas, istihsan, mürsel maslahat ve sedd-i zerai gibi yöntemleri kullanarak -de&i"ik alanlarda oldu&u gibi- nikâhla ilgili hususlarda da yeni düzenlemeler yapma hakk na sahiptir. Ayr ca bu ba&lamda yasama organ, insanlar n kötülü&e vas ta k ld & mübah fiillerini yasaklayarak, onlara bu kap y kapatabilir. 25 Devlet, "ah slar n haklar n kullan rken adaletten ayr ld klar n tespit etti&inde, haklar n kullan m yla ilgili yeni düzenlemeler getirebilece&i gibi, bu haklar n kullan m n kendi yetkisine de alabilir. 26 Do&rusu bu ilkeler Ra"it Halifeler döneminden beri, borçlar hukuku, bo"anma hukuku, vasiyet hukuku, evlilik ça& n n yükseltilmesi gibi, hayat n de&i"ik alanlar nda uygu- 24 Bk. Buhârî, Nikâh, 67; Tirmizî, Nikâh, 6; Ebû Dâvûd, Nikâh, "elebî, Ta lîlü al-ahkâm, s Tahir b. Â$ur, $slam Hukuk Felsefesi (çev. Vecdi Akyüz, Mehmet Erdo#an), s. 196.

11 Aile Kurumunun Nikâh Aşamasıyla İlgili Fıkhî Sorunları 45 lanma "ans bulmu", bunlara dayanarak yeni düzenlemeler yap lm ", bazen haklar n s n rland r lmas, bazen baz "ah slar için belirli hakk kullanmaktan mahrumiyet içeren düzenlemeler yap lm "t r. Nikâh n tescil ettirilmesi hususunda ise, Osmanl!mparatorlu&unda Y ld r m Beyaz t döneminden itibaren, mahkemenin harç alarak nikâh k ymas veya nikâh n k y lmas na izin vermesi usûlünün ihdas edildi&ini, ba"ka sebeplerle de olsa, nikâh akdinin yap l " na devletin müdahale ederek, baz "ekil "artlar n n ko"uldu&unu görüyoruz. Nitekim $eyhülislam Ebussuud Efendi de (ö. 982/1574) hâkimin izni al nmadan k y lan nikâhlar n yasakland & n belirten bir fetva ç karm "- t r. Fetva "öyledir: Hâkim marifetsiz nikâh olunmaya deyü emr-i padi"ahî varid olmu" iken, hâkim marifetsiz nikâh sahih olur mu? El-Cevap: Olmaz, me&er niza ve husumet olmaya. 27 Ancak, nikâh n evlenecek iki taraf ilgilendiren bir olay oldu&u ve din görevlilerinin k yaca& nikâh n dinen yeterli oldu&u dü"ünüldü&ünden, devletin nikâh n k y lmas n kontrol alt na alma çabas fazla ba"ar l olmam "t r. Osmanl!mparatorlu&unun son dönemlerinde ise, nikâh akdi için yeni "ekil "artlar getirilmi" ve bunlar resmen de kabul edilmi"tir. Hukuk- Aile Kararnamesi ne de yans yan yenilik "öyledir: Nikâh akdi esnas nda evlenecek olan erkek ya da kad n adaydan birinin ikamet etti&i ilçe hâkimi veya bunun görevlendirdi&i bir memur haz r bulunup, nikâh akdini tanzim ve tescil eder. 28 Ayn dönemde Ceza Kanunu na da bu maddenin yürütülebilmesi için "u hüküm konulmu"tur: Hâkimin veya naibinin huzuruyla akd-i nikâh hususundaki mecburiyeyi kanuniyeye riayet etmeyen zevc ile, mevcud ise tarafeyn vekilleri bir aydan alt aya kadar ve bu gibi akitlerde "ahit s fat yla haz r bulunanlar, bir haftadan bir aya kadar hapsolunurlar. 29 Bu ba&lamda "unun da belirtilmesinde yarar vard r: Toplumsal maslahat olmas, olu"acak mefsedeti önleme dü"üncesi hakk n kötüye kullan lmas n n yayg nla"mas, hakk n kullan m nda istismarlar n görülmesi gibi de&i"ik gerekçelerle, teorik olarak haklar n kullan m na müdahale edilebilece&i, bu amaçla yeni düzenlemeler yap labilece&i, gerekirse belirli süreyle söz konusu hakk n kullan m n n yasaklanabilece&i hemen her dönemde!slam âlimleri taraf ndan kabul görmü"se de, özellikle aile hukukuyla ilgili olarak, ilk dönemlerdeki düzenlemelerin d " nda evlenme ve bo"anma hukukunda yeni, kal c hukuksal düzenlemelere gidilmemi"tir.!stisnalar bir tarafa b rak rsak, belki de bu ilkenin en az uyguland & alan aile hukuku alan olmu"tur, denebilir. Bunun sebebi olarak; bu alanda geçmi" dönemlerde bu tür düzenlemelere çok fazla ihtiyaç duyulmamas gösterilebilir. Ancak "imdi buna ihtiyaç varsa, haklar n da& l m nda haks z bir k s tlamaya gidilmeksizin, gönül rahatl & y- 27 Ertu#rul Düzda#, Ebussuud Efendi Fetvalar I"! nda 16. As r Türk Hayat, s. 33, Md Ceza kanunu, md. 200 ün de#i$ik $ekli md. 1.

12 46 Prof. Dr. Nihat DALGIN la, bu ilke uygulamaya konabilir. Zira bu ilkeyi destekleyen birden çok delil mevcuttur. Ancak günümüz Türkiye sinde bu ilkenin aile hukukunda uygulamaya konularak, evliliklerin evlendirme memuru huzurunda k y larak bütün evliliklerin resmen kay t alt na al nmas önünde bulunan en kritik e"ik, ikinci evlili&in her halükarda kesinlikle yasaklanm " olmas d r. Di&er bir psikolojik e"ikse, köy muhtarlar nikâh k ymaya yetkili olduklar halde, benzeri bir yetkinin köy imamlar na verilmemi" olmas d r. Medeni Kanunumuzdaki bu düzenlemelere ra&men, kanaatimizce günümüz Türkiyesi nde, halk m z n resmi nikâh n gereklili&i hususunda ikna edilmesi, geçmi" dönemlere ra&men daha kolay olmal d r. Zira resmi nikâh k yd rmadan imam nikâh yla ya"ayan ailelerin kar" la"abilecekleri sorunlar için toplumumuzda yeteri kadar ya"anm " olumsuz örnek bulmak mümkündür. Bu konuda!slam hukuk usûlünde benimsenmi" prensipler do&rultusunda, günümüz "artlar nda nikâhlar n resmen k yd r larak bütün evliliklerin kay t alt na al nmas n n mürsel maslahat olaca&, dolay s yla böyle bir düzenlemeyi yapan kim olursa olsun, halk n buna uymas n n dinen de gerekli olaca& "eklindeki bir anlay " birli&inin öncelikli olarak hem alayl hem okullu, hem akademisyen hem de diyanet mensubu olan hoca efendiler taraf ndan benimsenmesi sa&lanmal d r. Bu birliktelik sa&lan nca, halk m z n bu uygulamay benimsemesi çok daha kolay olacakt r. Medeni kanunda mevcut olan evlenme engelleri bulunmayan kimselerin k yd rd & resmi nikâh demek; evlili&in ilan edilmesi ve evlili&in gizlilikten kurtulup alenile"mesi anlam na gelmektedir ki, zaten Hz. Peygamber de nikâh n aleni olmas n ve nikâh n ilan edilmesini tavsiye etmektedir. 30 Nitekim,!slam âlimleri de nikâh alenilik ve süreklilik arz eden bir akit "eklinde nitelendirmi"lerdir. B- N!KÂH AKD!N!N MAKSADIYLA!LG!L! SORUNLAR B!R!NC! SORUN: Ba#ka Maksatlar Gerçekle#tirmek Dü- #üncesiyle K y lan Nikâh Sebep: Bu sorunun sebepleri aras nda "unlar say labilir: Dul kad nlar n hacca gidemeyece&i anlay ", yurt d " nda oturum alabilmek için orada oturum hakk olan biriyle geçici de olsa evlilik yapma gere&i; yurdun ücra kö"esinde görev yapan bir memurun daha güzel bir "ehre tayin yapt rabilmek için oradaki bir memur ile resmen nikâhlanm " olmas gere&i; ölümü beklenen ya"l birinin emekli maa" ndan istifade edebilmek için onunla evli bulunma zorunlulu&u. Sonuç: Bütün bu durumlarda, nikâh akdi me"rû k l nma sebebinin d " nda kullan lm " olup bir ba"ka maksada ula"mak amac yla istismar edilmi", yani kanuna kar" hile yap lm "t r. Di&er taraftan, hac sonras nda, bo"anmak istemeyen erkekle anla"mal olarak evlenen kad n aras nda so- 30 Tirmizî, Nikâh, 6;!bn Mace, Nikâh, 20.

13 Aile Kurumunun Nikâh Aşamasıyla İlgili Fıkhî Sorunları 47 runlar ç kmaktad r. Oturum almak isteyenle sözde nikâhlanmaya raz olan kimse, daha sonra kendisiyle fiilen beraber ya"amay kabul etmemesi sebebiyle çe"itli sorunlar ya"anmaktad r. Kanunen emekli maa" n alma hakk bulunmad & halde, s rf göstermelik nikâh neticesinde ba"ka birinin emekli maa" n elde eden kimse, bu evlilikle kanuna kar" hile yaparak, nikâh haks z kazanç için bir vas ta yapm " demektir. Sorunlu Uygulaman n F khi Dayana% : Dul kad n n hacca gidemeyece&i alg s, bir bayan n tek ba" na mahremi bulunmaks z n, uzunca bir yolculu&a ç kmas n n do&ru görülmeyi"i 31 ile kar "t r lm " olup, bayanlar n evli olmas n n hacc n bir "art oldu&u halk aras nda yayg n bir anlay " haline gelmi"tir. Di&er nikâh "ekillerinin arkas nda yatan anlay " ise "öyledir: Tara ar aç kça nikâh esnas nda nikâhlanmadaki amaçlar n n bir aile kurmak olmay p ba"ka maksatla nikâhland klar n aç klamad kça, zâhiri "artlar yerinde olan her nikâh sahihtir. Akitlerde as l olan maksatlar ve manalard r, laf zlar ve "ekiller de&ildir "eklinde Mecelle de genel bir kaide benimsenmi" olsa da, özellikle nikâh akdinde bu ilke göz ard edilmektedir. Ölüm hastas bir erke&in e"ini bo"amas durumunda, bo"anma hakk n kötüye kullanm " olma ihtimalinin yüksek olmas na zâhirdeki karinelerle hükmeden!slam âlimlerinin, benzer "ekilde karineler mevcut oldu&unda, k y lan nikâh n sahih olmayaca& na, ya da en az ndan hukuki sonuçlar n n do&mayaca& na hükmetmeleri uygun olmaz m? Bu sorun için çözüm üretilirken; ki"ilerin gerçek maksatlar n n yapacaklar akitlerde etkisini gösterip göstermeyece- &i ve hakk n bireye ya da kamuya zarar verme maksad yla kullanan "ahs n elinden bu hakk n al n p al namayaca& hususlar n n tart " lmas yararl olabilecektir.!k!nc! SORUN: Ergen Olmam # Çocuklar n Evlendirilmesi Sebep: Aileler aras nda var olan dostluklar ve akrabal klar uzun ömürlü k lma dü"üncesi, aile reisinin kendi otoritesini sa&lama almak amac yla, ailedeki çocuklar n ileride kendi ba"lar na evlilik karar alma ihtimalini s f rlama gayreti, birbirlerine yak "t rd klar çocuklar na gençlik dönemlerinde ba"ka taliplerin ç karak, gerek ailelerin gerekse gençlerin kafalar n n kar "mas n önceden önleme dü"üncesi, babalar n küçük ya"taki çocuklar n nikâhlama sebebi olabilmektedir. Sonuç: Küçük ya"ta nikâhlar k y lm " olan bu gençler, birbirlerini sevmeseler de evlili&i kerhen kabul etmekte veya eski nikâhl s yla evlenmemek için ba"kas na kaçmay tercih etmekte ya da babalar n n verdi&i karara r za göstererek mutlu olmaya çal "maktad rlar. Gerek sosyal yap n n gerekse 31!lgili hadis için bk. Buhârî, Taksîr, 4; Müslim, Hac, 413.

14 48 Prof. Dr. Nihat DALGIN bireysel geli"imin dura&anl k arz etti&i, sosyal hayatta h zl bir de&i"imin ya- "anmad & geçmi" yüzy llarda bu uygulama sonucu evlenen gençler aras nda ciddi ailevi problemlere neden olmuyor idiyse de, teknolojinin ve ona ba&- l olarak ekonomik imkânlar n, sosyo kültürel "artlar n çok h zl de&i"ti&i günümüzde bu tür evlilikler birer sorun yuma& olarak de&erlendirilebilir. Zira, küçük ya"ta birbirine yak "t r lan çocuklar farkl okullarda e&itim alm " olduklar ndan farkl dünya görü"lerine sahip olabilirler, hatta birisi iyi bir e&itim alm "ken di&eri hiç tahsil yapmam " da olabilir ve geçen y llar içinde ailelerin ekonomik imkanlar da farkl la"m " olabilir. Bunlar n her birisi, çocuklar aras ndaki dengeyi bozan ve evlendiklerinde sorun kayna& olabilecek durumlard r. Bu Sorunlu Uygulaman n F khî Dayana% : Bu sorun temelde me"hur f k h ekolleri taraf ndan benimsenmi" olan; velilerin henüz ergen olmam " çocuklar n velayet haklar n kullanarak evlendirebilecekleri anlay " na dayanmaktad r. Bu hüküm; kad nlar n adet müddetlerini belirleyen ayetlerden; Kad nlar n zdan adetten kesilmi" olanlar ile henüz adet görmeyenler hususunda tereddüt ederseniz, onlar n bekleme süreleri üç ayd r "eklindeki ayete 32 dayand r lmaktad r. Ayr ca söz konusu hüküm; babalar n veya velilerin velayeti alt nda bulunan kimseler hakk nda faydal ve yararl bir karar vermekten ba"kaca bir dü"ünceleri olamayaca& anlay " ile de savunulmu"tur. Ancak, buradaki nikâh akdinin, me"ru k l n " maksad n n d - " nda kullan ld & da aç kt r. Bir taraftan!slam âlimlerinin ço&unlu&u, nikâh gelece&e izafe edilemeyece&i için nikâhta ta lîkî "artlar n caiz olmayaca& n, böyle bir "artla k y lan nikâh n sahih olmayaca& n benimserken, di&er taraftan, gerçekten de gelece&e izafe etme manas d " nda bir anlam ta" mayan küçükler ad na k y lan nikâh n sahih oldu&una hükmetmi"lerdir. Di&er taraftan, böyle bir nikâha babalar n karar vermesi halinde ise, ergenlik ça& na gelen k z ve erke&in bu nikâh kabul etmeme gibi bir muhayyerli&inin olmad & n belirtmi"lerdir. Oysa bu nikâh en az ndan mevkuf olarak de&erlendirilmi" olsa, tara ara bir nebze rahatl k sa&layacak, sorun olu"ma ihtimali görünen durumlarda gençler fiilen evlili&e ba"lamak zorunda kalmayacaklard. Ço&unlu&un bu görü"üne ilk dönemlerden beri!bn $übrüme, Osman el-betti gibi âlimler itirazda bulunmu", böyle bir nikâh n geçerli olmayaca&, velilerin böyle bir haklar n n bulunmad & savunulmu" ise de, be"ik kertmesi denen bu uygulama!slam toplumunda uygulama sahas bulmu"- tur. Bu uygulama yirminci asr n ba"lar nda gün yüzüne ç km " olan Hukuk- Aile Kararnamesinde yasaklanm " bulunmakla birlikte, 33 ne yaz k ki, halen günümüzde bile bu tür nikâhlar n k y ld & na "ahit olunmaktad r. Böyle bir 32 Talak 65/4. 33 Md. 7.

15 Aile Kurumunun Nikâh Aşamasıyla İlgili Fıkhî Sorunları 49 uygulamay halen savunan, halk aras nda sayg nl & bulunan bir k s m hoca efendiler, be"ik kertmesini!slam n tasvip etti&i, kaynaklarda bunun yerinin oldu&u ve bu hükmün mutlaka bir hikmetinin olmas gerekti&i "eklindeki yorumlar yla halk m z ir"ad etmektedirler(!). ÜÇÜNCÜ SORUN: Ni#anl l k Dönemindeki!leti#imi Me#rula#t rmak!çin Nikâh K y lmas Sebep: Ni#anl lar aras nda ileti#im kurulurken günahtan korunma dü#üncesi, bu uygulaman n temel sebebi olarak görünüyor. Yani, ni"anl olsalar da, bir erkekle ona nikâh dü"en genç k z n birlikte bir yerde bulunmalar n n, umuma aç k alanlarda da olsa beraberce dola"malar n n dinen yasak oldu&una inan lmakta, bu yasaktan korunman n tek yolunun ise, ni"an n akabinde k y lan nikâh oldu&u san lmaktad r. Bu nikâhtan maksad n tara ar n kar koca hayat na ba"lamalar olmad & için, ni"an esnas nda resmi nikâh k y lmas ndan kaç n lmakta ve imam nikâh yapt rm " olsalar bile dü&üne kadar gençlerin gerde&e girmeleri z mnen yasaklanmaktad r. Nitekim bu anlay " n sonucu olarak, dü&ün esnas nda gençlerin gerde- &e girmelerinin mübah hale gelebilmesi için tekrar nikâh k y lmaktad r. Bazen bu durumda nikâh k y lmas n n sebebi, memur olan e"lerin tayinlerinin hemen yap labilmesi olup, ni"anl l k dönemi sona erinceye kadar tayin haklar n n da elde edilmi" olmas amaçlanmaktad r ki, bu sebeple ni"an esnas nda nikâhlananlar zaten resmi nikâh k yd rmaktad rlar. Sonuç: Evlilik akdinin maksad yla ilgili olarak belirtti&imiz bu sorun birçok muhtemel olumsuzlu&a kap aralamaktad r. Bunlardan ilk akla gelenleri "öyle ifade edebiliriz: Her "eyden önce, çok farkl sonuçlar do&uran,!slam tarihi boyunca görülmemi" bir nikâh "ekli türetilmi"tir. Öyle ki, bu nikâh evlenen gençlerin gerde&e girmelerini mübah k lm yor, ancak aralar ndaki bir k s m cinselliklerin, beraberce yolculu&a ç kabilmelerini, ba" ba"a sohbet etmelerini, kol kola gezmelerini caiz k l yor ve erke&e de mehir verme sorumlulu&u yüklemiyor. Bu "ekliyle bu uygulama klasik nikâh anlay " n altüst etmi", sonuçta ni"an-nikâh kar " m bir sözle"me olan bu uygulama, ni"anl ve imam nikâhl olan gençlerin birbirleriyle olan ileti"imlerinde birtak m tedirginliklere de neden olabilmektedir. Çünkü ni"anl lar birbirlerine kar koca gibi mi yoksa bir yabanc gibi mi davranacaklar n bilememektedirler. Yabanc gibi davranamayacaklar muhakkak oldu&una göre, nikâh n sundu&u birlikte ya"am n ne kadar bu gençler için serbest, nereden sonras yasak, bunu kim nas l ve neye dayanarak belirleyecek? Ni"an esnas nda çok rahat bir birliktelik ve s n rl da olsa cinsellik ya"ayan çiftler, bir k s m heyecanlar n bu a"amada yitirdiklerinden, fiili evlili&e heyecans z, bitkin bir ruh hali içinde girmi" olacaklar ki, bu da evlili&in daha ilk günlerinde tara ar aras ndaki cedelle"meye sebep olabilecektir. Belki bu durum evlili&in daha

16 50 Prof. Dr. Nihat DALGIN k sa süreli olmas nda bile etkili olacakt r. Ni"anl l ktan bir müddet sonra tara ardan birisi, özellikle k z n ni- "anl s yla evlenme dü"üncesi yok oldu&unda, k y lan bu sözde nikâha dayan larak kad n bo"amama tehdidi savrulmaktad r. Buna mukabil, ni"anl l & döneminde daha cazip bir aday n kar" s na ç kmas halinde ise erkek taraf n ni"an atmas nda hiç bir beis görülmemekte, kad na hiçbir tazminat ödenmemekte, üstelik verilen tak lar, küpeye var ncaya kadar geri al nmaktad r. Bu Sorunlu Uygulaman n F khi Dayana% : Ergenlik ça& na gelen ve aralar nda nikâh engeli bulunmayan kar" cinslerin zaruret d " nda bir arada bulunmalar n n, seviyeli de olsa birbirleriyle ileti"im kurmalar n n yasak oldu&u, bu yasakl & n ni"anlanmakla da son bulmad & dü"üncesi, ni"anlanan gençlerin nikâhlanmalar n zorunlu k lmaktad r.!slam ad na "öyle bir yanl " anlay " türetilmi"tir: Kar" cinsler aras nda nikâh ba& bulunmaks z n ileti"im kurmak, zaruri haller d " nda s f r olmal d r. Bu anlay ", maalesef baz çevrelerde, gerçek anlamda evlenme dü"üncesi bulunmad & halde, s rf birbirleri ile rahatça ileti"im kurabilmek, okul ya da i" arkada"l & olu"turabilmek, birbirlerinin bilgisinden veya sanatsal özelli&inden yararlanabilmek için bile olsa o kimseyle nikâhlanmas gerekti&i gibi sap k bir anlay " do&urmu"tur. Tabii bunun yan nda, yine evlilik dü"üncesi ta" madan, s rf ört hayat ya"amak ve bunu da me"rû bir zemine oturtabilmek için bir imam huzurunda sözde nikâh k y ld & da bilinen bir gerçektir. Kanaatimizce sorunun çözümü, bir genç k z ve erkek aras ndaki medeni ileti"imin s n rlar n n!slami prensipler " & nda ve günümüz "artlar nda nas l çizilebilece&inin belirlenmesine ba&l d r. Keza, ni"anl gençler aras nda nas l bir ileti"imin dinen me"ru görülebilece&i de net bir "ekilde ortaya konabilmelidir. Benzer bir belirlemenin aileler aras ndaki ileti"im için de yararl olaca& muhakkakt r. Zira evin han m n n, evine gelen misafire Ho" geldiniz, nas ls n z diye hal hat r sormas n n dinen yasak oldu&u, misafire ikramda bulunurken evin genç k z n n ya da gelininin yard mda bulunmak için erkek misafirin bulundu&u odaya, tesettürlü bir "ekilde bile olsa, girmesinin dinen yasak oldu&u, en az ndan eve gelen erkek misafire görünmemenin takva gere&i oldu&u kabulü hâlâ yayg nl & n korumaktad r. Kad n erkek aras ndaki ileti"imin boyutlar hususunda net bilgiler verilebildi&i ölçüde, di&er sorunlar yan nda, ni"anl lar n s rf birbirleriyle ileti"im kurabilmek için nikâhlanman n bir zaruret oldu&u "eklindeki anlay " k r lacak, daha düzeyli bir ni"anl l k dönemi geçirilmi" olacakt r.