ADRES B LG S STEM TASARIMI VE A ANAL ZLER UYGULAMALARI

Transkript

1 ADRES B LG S STEM TASARIMI VE A ANAL ZLER UYGULAMALARI Volkan YILDIRIM 1 ve Tahsin YOMRALIO LU 2 Karadeniz Teknik Üniversitesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisli i Bölümü, Trabzon ÖZET: Günümüzde teknolojinin de etkisiyle zaman kavram n n önemi daha da artm t r. Yerle im bölgelerinde, say sal haritalar yard m yla bir a te kil edecek sistem üzerinde çe itli analizlerin ve sorgulamalar n yap lmas kaç n lmaz olmu tur. Bu analizler ve sorgulamalar, bilgiye do ru ve h zl ula mada, optimum karar vermede en etkin araçlar olarak kar m za ç kmaktad r.bu çal mada; Trabzon Kenti yol a üzerinde, bir adres bilgi sistemi olu turulmu ve bu sisteme dayal adres bilgileri ile yol a lar üzerinde adres bulma (Address Matching), adres kodlama (Address Geocoding) ve a analizi (Network Analyst) uygulamalar gerçekle tirilmi tir. Gerçekle tirilen analizlerle, gerçekçi çözümler elde etmek için yollara ait dönü ler, üst yada alt geçitler, trafi e kapal caddeler vb. özellikler veri tabanlar na aktar lm t r. Belirlenen uluslar aras bir adres standard na göre, konum bilgisine ihtiyaç duyulabilecek kurum ve kurulu lar harita üzerine kodlanarak, ArcView Network modülü yard m yla adres sorgulamalar ve yol a lar üzerinde çe itli a analizleri yap lm t r. Sonuçta günümüzde henüz uygulanmaya ba lanan WAP(Wireless Application Protocol) sistemlerinde adres sorgulamas uygulamalar nda gerekli olan altl k haritalar ve sistemin ihtiyaca cevap verebilmesi için gerekli a destekli veri tabanlar da olu turulmu tur. 1. G R Ülkemizde, kullan lan adres formatlar incelendi inde standart bir sistemin olmad görülmektedir. Adres bile enlerinin çoklu u, numarataj çal malar n n gerekli hassasiyette ve do ru yap lamamas, kurumlar n kendi dokümanlar nda bile ayn adres formatlar n kullanmay ve adres bile enlerinde yap lan de i ikliklerden (yeni sokak aç lmas, yeni bina numaralar vb..) kurumlar n haberdar olmay ülkemizde bir adres karma kl na yol açm t r. Konumsal bilgi sistemlerinden optimum yarar sa layabilmek için öncelikle numarataj tabanl adres bilgi sistemlerinin olu turulmas gerekir. Hem yaz l mlar n özellikleri, hem de kullan c aç s ndan, adres bile enlerinin standart bir forma sokulmas gere i vard r. Bu adres format AB ne geçi te uyum sürecine giren ülkemizde, üye ülkelerde kullan lan standart adres format olacakt r. Olu turulan bu adres standard n n kullan lmas yla kurumlar aras i leyi de h zlanacakt r. Adres Bilgi Sitemleri ve a destekli say sal haritalar üzerinde yap lan analiz ve sorgulamalar, zaman kazand rma aç s ndan günümüz de önemli bir yere sahiptir. Bu sorgulama ve analizler sonucunda optimum karar verebilmek için bilgiye ula mada h z n yan nda do ruluk da önemlidir. Trabzon Kenti yol a n içeren çal mada harita altl k üzerinde adrese dayal yap lacak sorgulamalarda, do ru karar verebilmek için adres bilgisinin sa lam ve sistem aç s ndan da standart olmas gerekmektedir. Böylece konum bilgisine ihtiyaç duyulabilecek kurumlar harita üzerinde do ru kodlanacak ve eri imin h z yan nda do ruluk da sa lanm olacakt r. Bu çal mada; Trabzon kenti yol a n n olu turulmas, yaz l mlar aç s ndan kullan labilir hale getirilmesi, konum bilgisine ihtiyaç duyulan kurumlar n s n fland r lmas, öznitelik bilgilerinin toplanmas ve adres bilgi sistemi olu turulmas için nas l bir veri taban dizayn yap lmas gerekti i belirtilmi tir. Olu turulan bu yol a üzerinde; ArcView ve ArcInfo yaz l mlar ve bu yaz l mlar n network modülü ile, adres bulma, adres kodlama ve a analizleri uygulamalar gerçekle tirilmi tir. 1

2 2. ÇALI MANIN AMACI a. Ülkemizde ya anan Adres Karma as n n ortadan kald r lmas ve konumsal Bilgi Sistemlerinin optimum yarar için öncelikli yap lmas gereken adres bilgi sistemlerinin tasarlanmas. b. Ülkemizde yeterince uygulamas yap lmayan a analizleri için nas l bir veri taban haz rlanmas gerekti inin belirlenmesi. c. Günümüzde WAP(Wireless Application Protocol) sistemlerinden yararlanarak, önemli kurum ve kurulu lar n öznitelik, konum ve güzergah bilgilerine ula labilmektedir. Böyle bir sistemin i leyebilirli i için ne tür bilgilere ihtiyaç duyulabilece inin belirlenmesi. d. Trabzon Kenti için altl k harita olarak kullan lacak yol a lar n olu turulmas ve konum bilgisine ihtiyaç duyulabilecek kurumlar n adres ve öznitelik bilgilerini de içeren veri tabanlar n n olu turulmas. e. Önemli kurum yada kurulu lar n s n fland r l p yol a üzerinde temsil edilmesi, sorgulamalar ve analizler için bir adres bilgi sistemi tasar m yap lmas. 3. YAPILAN ÇALI MALAR I- Veri Toplama a- Grafik veri; Temel i lem ad m olarak; Trabzon kenti yol a dijital ortamda olu turulmu tur. Mevcut durumun tam olarak yans t lmas, sorgulamalar n do ru sonucu vermesi aç s ndan önemli oldu undan, güncel halihaz r haritalardan bu bilgilere ula lm ve do rulu u araziye ç k larak test edilmi tir. Sorgulama ve analizlerde ön plana ç kacak yada konum bilgisine ihtiyaç duyulabilecek, sa l k e itim, polis, itfaiye gibi merkezlerin grafik bilgileri toplanm ve veri taban na aktar lm t r. b- Öznitelik Bilgileri; A analizleri için kullan lacak yol a n n veri taban na; yolun geni li i ve kaplama türü gibi öznitelik bilgilerinin yan nda, adres sorgulamalar nda ön plana ç kacak sol ve sa ba lang ç ve biti numaralar bilgileri girilmi tir. Bu bilgilerin yan s ra, AAT (Arc Attribute Table) tablosunda temsil edilememesine ra men güzergah belirlemede en do ru seçimin yap lmas için gerekli olan dönü bilgilerinin oldu u Turntable tablolar da dizayn edilmi ve veri taban ile ili kilendirilmi tir. Konum bilgisinin önemli oldu u kurumlar kendi içinde s n fland r l p veri tabanlar dizayn edilmi tir. Bu kurumlar için en önemli öznitelik bilgisi, araziden birebir toplanmas gereken kap numaras ve sokak ismi k sm d r. Bu bilgilerden yararlanarak her kurum veri taban nda bir adresle temsil edilmi ve bu adreslerin yol a üzerine e le ip e le medi i kontrol edilmi tir. Adres bilgisi yan nda ad ve telefon bilgisi gibi bilgilerde veri tabanlar na aktar lm t r. KATMANLAR: E itim (Okullar ve Ö renci yurtlar ) badet (Cami, Kilise) Resmi Kurum (Bütün resmi Kurum Binalar ) Sa l k (Hastane, Dispanser, Sa l k Oca ve Eczane) Ula m (Taksi Duraklar, Dolmu Duraklar, Güzergahlar, THY bürolar ) Turizm (Turistik yerler, Oteller, Çay Bahçeleri) Güvenlik (Polis ve Jandarma Karakollar, Komutanl klar) Spor (Hal Sahalar, Yüzme havuzlar, Tenis Kortlar ) Market (Süper Marketler) E lence (Fuar Alanlar, Diskolar, Kafeler, nternet Kafeler) Sigorta (Sigorta Kurulu lar ) 2

3 Banka (Bankalar, ATM ler) Akaryak t (Akaryak t istasyonlar ) Çiçek (Çiçekçiler) Döviz (Döviz Bürolar ) Emlak (Emlakc lar) Kargo (Kargo merkezleri) II- Adres Kodlama ve Adres Bulma ArcView yaz l m n n Address Geocoding (Adres kodlama) özelli i, adreslerin altl k haritalar üzerinde toplu olarak gösterilmesini sa lamaktad r. Bu özellik kullan c ya daha optimum karar verebilmesi aç s ndan geni olanaklar sunmaktad r. Bu i lemin yap labilmesi için, veri taban nda kay tl adreslerle, altl k olarak kullan lacak yol a haritas n n adres özelliklerinin birbiri ile uyu mas gerekmektedir. Trabzon Kenti yol a üzerinde yukar da belirtilen kurum ve kurulu lar bu özellik sayesinde harita üzerine kodlanm, adreslerdeki ve yollar n numara da l mlar ndaki hatalar giderilmi tir [NW MapInfo Users Group, 1998], -[ESRI, 1976b]. ArcView yaz l m n n Address Matching (Adres Bulma) özelli i ise yine veri taban nda kay tl adreslerin, referans s n rlar içindeki hatalar dahilinde girilmesi ile harita üzerinde gösterilmesi i lemidir. Yaz l m n bu özelli inin kullan labilmesi için tan mlanmas gereken adres format na ( single field ile tan ml adres alan n n seçilmesine) dikkat edilmelidir. Veri taban nda bu alanda kay tl adres bilgileri kullan larak yukar daki kurum ve kurulu lar n yerleri harita üzerinde gösterilmi tir. Bu özellik sayesinde kullan c, adresini bildi i bir yeri harita üzerinde gösterebilir, o adrese gidebilece i en optimum güzergah bulabilir ve gidece i yönleri gösteren bir ç kt da alabilir [ESRI, 1996a]. 4. ADRES B LG S STEM TASARIMI Adres bilgi sistemi tasar m nda, öncelikle ülkemiz için standart bir adres format olu turulmu tur. Bu adres format n n, AB ye üye ülkelerin kulland klar adres formatlar na uygun olmas na dikkat edilmi tir. Olu turulan bu adres hem yaz l m aç s ndan hem de kullan c aç s ndan büyük kolayl klar sa layacakt r. a- Adres Standard n n olu turulmas ; 40 ülkede adres standartlar üzerine yap lan bir anket çal mas nda, ülkeler için bina numaras ve sokak isimlerinin iki temel bile en oldu u görülmü tür. Bu anket sonucundan yola ç karak Türkiye için standart bir adres sunulmu tur. Yabanc devletlerdeki adres bile enlerinin s ras ; (1) Kurum, Kurulu irket veya ah s ismi (%92) (2) Bina Numaras (%52) (3) Sokak smi (%52) (4) Posta Kodu (%61) (5) lçe yada Bölge smi (%51) (6) Vilayet yada il (%27) (7) Ülke (%52) Bu tablodaki yüzde oranlar, yabanc ülkelerin kulland klar adres formatlar n n içindeki bile enlerin, kullan m yerlerini göstermektedir. Örne in, bina numaras bile eni anket çal mas yap lan ülkelerin yüzde 52 sinde, adres format içinde ikinci s rada kullan lmaktad r. b-adreslerin Kodlanmas ; Türkiye çin Adres ; Sn. Mehmet ÇETE (1) 10 (2) Gül Sokak (3) (4) Yomra (5) Trabzon (6) Türkiye (7) Adres Bilgi Sistemlerinde kullan lacak standart bir adres format n n yan nda her adresin bir kodla da temsil edilmesi gerekmektedir. Bu kodlar veri taban içerisinde bir etiket niteli i ta maktad r. Yani ta nmaza ait bütün adres bilgileri bu kodun içinde bulunmaktad r. Harf karakterlerinin veri taban ve yaz l m aç s ndan ortaya ç kard problemler kod kullan m yla ortadan kalkmaktad r. Böylece veri yo unlu u azalacak ve sistem daha h zl çal acakt r. 3

4 Nedir Kodlu Adres Sistemi; Ülkemiz bölge, ilçe, belde, köy gibi idari birimlere ayr lm t r. letilirde kullan lan posta kodu bu birimlerden bir yada birkaç n temsil etmektedir. Yani ileti sadece bu kodla mahalle birimine kadar ula abilir. Ayr ca il, ilçe belde gibi bile enlerin belirtilmesine gerek yoktur. Sistemde kullan lan adres kodlar ise, adres format ndaki bütün bile enleri içerir. Böylece, sadece adres kodu yard m yla da ileti gidece i adrese ula abilir. Sistem içindeki her kap numaras için bir adres ve dolay s yla bir kod olu turulmu tur. Tablo 1. de üç ayr mahalleden al nm, üç ayr adres kodu örne i gösterilmi tir. Örne in; MAHALLE MAH. CADDE CAD. SOKAK SOK. KAPI KAPI NO ADRES ACIK ADRES KOD KOD KOD NO KODU KODU A. KAHVEC 1 M MAR S NAN 09 HAZAR CUMHUR YET 2 YUNUS EMRE 12 KU U ÇAMLICA 3 BAHÇEL EVLER 02 EMRE Tablo 1: Adreslerin kodlarla ifade edilmesi ADNAN KAHVEC MAH M MAR S NAN CAD HAZAR SOK NO 10 CUMHUR YET MAH YUNUS EMRE CAD KU U SOK NO 2 ÇAMLICA MAH BAHÇEL EVLER CAD EMRE SOK NO 1 Trabzon kenti için toplanan önemli kurum adresleri standart bir forma sokulduktan sonra ayr bir adres tablosu dizayn edilmi tir. Bu tabloda her bir kap numaras için bir adres sat r bulunmaktad r ve di er bina ve yol veri tabanlar ile ili kilendirilmi tir. Bu adres tablosunda her bir aç k adresin bir kodu vard r. Bu kod içinde mahalle, cadde, sokak ve kap numaras bilgileri bulunmaktad r. ekil 1: ArcView Yaz l m Kullan larak Adres Bilgi Sistemi Tasar m 4

5 5. A ANAL ZLER Birbirine çizgi özellikler ile ba l bütün sistemler bir a te kil eder. Yollar, nehirler, boru ve elektrik hatlar gibi sistemler a yap s na sahiptirler. Bu sistemler üzerinde optimum karar vermek için yap lan sorgulamalar ve analizler co rafi bilgi sistemlerinde a analizleri olarak adland r l rlar. Zaman kavram n n çok önemli oldu u acil durumlarda; ambulans, itfaiye ve polis araçlar n n istenen noktaya en k sa sürede ula mas, itfaiye merkezlerinin hangi noktalara yerle tirilmesi gerekti i, yada ar za esnas nda hangi evlerin elektriklerinin kesilece inin belirlenmesi gibi uygulamalarda a analizleri kullan lmaktad r [Yomral o lu, T., 2000]. Bu analizler; a- Optimum Güzergah n Belirlenmesi (Route Optimization) Adresleri ile yada yol a üzerinde yakla k konumlar n n i aretlenmesi ile iki nokta aras ndaki mesafe yada zaman olarak en k sa yolun belirlenmesi i lemidir. Örne in; ki nokta ars nda, istenilen kriterlere göre (maliyet, uzunluk, zaman ve sürü zaman gibi) en optimum hangi güzergahtan ula m sa lanabilir? Sorusunun cevab bu analiz yard m yla verilebilir. ( ekil:2) b- Yak nl k Analizi (Find Closest Facility) Bir olay yerine en yak n hangi merkezden ula labilece inin sorgulanmas d r. Örne in; ambulans, itfaiye yada polis olay yerine en çabuk hangi merkezden gelebilir? Sorusunun cevab bu analiz yard m yla verilebilir. c- En Uygun Yer Seçimi (Resource Allocation) A yap s ndaki co rafi varl klar n ayn anda analiz edilerek en optimum merkezin noktasal olarak tespit edilmesi i lemidir. Örne in; bir okul etraf nda ö rencilerin max. yürüyece i mesafe 5 dak. ise; kaç ö renci uygun artlarda yürüyerek okuluna ula abilmektedir? Sorusunun cevab bu analiz yard m yla verilebilir [ESRI, 1996b], [ESRI, 1976a]. ekil 2: Sürü Zaman na (Drivetime) göre optimum güzergah belirleme 5

6 6. SONUÇ Avrupa Birli ine üye ülkelerde binalar n numaralanmas, sokaklar n isimlenmesi ve adres için koyulan standartlar hem geriye dönü ün olmamas hem zaman hem de maddi aç dan olumsuzluklar n ya anmamas için bundan sonra ülkemizde de uygulanmal d r. Yerel yönetimlerin bilgiye do ru ve zaman nda ula p en optimum hizmeti verebilmelerini sa lamak için Konumsal Bilgi Sistemlerine duyduklar ihtiyaç kaç n lmazd r. Bu bilgi sistemlerinin i leyi ini tam olarak sa lamak aç s ndan Adres Bilgi Sistemlerinin olu turulmas öncelik arz etmektedir. Temel ad m olan Numarataj i lemlerinin gerekli özen gösterilerek yap lmas, krokilere ba lanmas ve güncel tutulmas gerekmektedir. Bunun için günümüz teknolojilerini de göz önünde bulunduran yeni yasal bir mevzuata ihtiyaç duyulmaktad r. Yabanc ülkelerde; sa l k, güvenlik, e itim, vb.. bir çok alanda kullan lan a analizleri, zaman ve maliyet aç s ndan önemli yararlar sa lamaktad r. Bu analizlerin bir an önce ülkemizde de uygulanmaya ba lanmas için, ihtiyaç duyulacak altl k haritalar n olu turulmas ve veri tabanlar n n dizayn edilmesi gerekmektedir. Kent bilgi sistemleri uygulamalar nda, acil durumlarda ambulans, itfaiye, polis araçlar n n istenen noktaya en k sa sürede ula mas, zamana ba l olarak çal an otobüs, okul ta tlar, metro, çöp toplama posta da t m, ve benzeri hizmetleri daima sorgulama ve izleme ihtiyac vard r. Araç takip sistemlerinin ve veri tabanlar n n bu ihtiyaçlara cevap verebilecek ekilde haz rlanmas, sistemin i leyi i ve geri dönü ün olmamas aç s ndan da önemlidir. 7. KAYNAKLAR [ESRI, 1996a] Environmental Systems Research Institute, 1996, Using ArcView GIS, United States of America. [ESRI, 1996b] Environmental Systems Research Institute, 1996, Using The ArcView Network Analyst GIS, United States of America. [ESRI, 1976a] Environmental Systems Research Institute, 1976, Arc/ Info 6.1.User s Guide, Network Analysis GIS, United States of America. [ESRI, 1976b] Environmental Systems Research Institute, 1976, Arc/ Info 6.0.User s Guide, Address Geocoding GIS, United States of America. [NW MapInfo Users Group] 1998, Geocoding Issuses, Alternatives & Techniques, USA [YOMRALIO LU, T, 2000], Co rafi Bilgi Sistemleri, Trabzon [BAZ,., 1999], Kent Bilgi Sistemi Uygulamalar Sempozyum Bildirileri, Karadeniz Teknik Üniversitesi, 1999, Trabzon Karadeniz Teknik Üniversitesi, MMF, Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisli i Bölümü Ö retim Eleman (Ar. Gör.), Trabzon. 2 Karadeniz Teknik Üniversitesi, MMF, Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisli i Bölümü Ö retim Eleman (Prof. Dr.), Trabzon. 6

7 This document was created with Win2PDF available at The unregistered version of Win2PDF is for evaluation or non-commercial use only.