ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ"

Transkript

1 ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ İRAN BAL ARILARI (Apis mellifera meda) NIN VARROA PARAZİTİ (Varroa destructor) NE KARŞI KORUNMA YETENEĞİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Amir NAJI KHOEI ZOOTEKNİ ANABİLİM DALI ANKARA 2012 Her hakkı saklıdır

2 ÖZET Doktora Tezi İRAN BAL ARILARI (Apis mellifera meda) NIN VARROA PARAZİTİ (Varroa destructor) NE KARŞI KORUNMA YETENEĞİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Amir NAJI KHOEI Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Zootekni Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. A. Çetin FIRATLI Varroa destructor, bal arılarının (Apis mellifera L.) en önemli parazitlerinden biridir. Bu araştırmada İran bal arılarının (Apis mellifera meda) Varroa destructor'e karşı direnç özelliklerini araştırmak amacıyla, İran'ın Doğu Azerbaycan ilinin 5 farklı ilçesinden materyal olarak 60 bal arısı kolonisi ile Tebriz Üniversitesi Ziraat Fakültesi nde deneme kurulmuştur. Çalışmada; tımarlama davranışı (TD), sır sökme ve petek gözü temizleme davranışı (SSPT) ve varroaya karşı duyarlı hijyen davranışın (VDH) incelenmiştir. Sonuçlar kovanın dip tahtasına düşen varroa sayısının, arı yoğunluğu ve sırlanmış yavrulu petek gözlerinin sayısından etkilenmemektedir. Kovanın dip tahtasına düşen varroa sayısı ile yavruların varroa bulaşıklığı ve foretik varroa bulaşıklığı arasında önemli korelasyon bulunmuştur. Dondurularak öldürülen yavrulara karşı arıların SSPT davranışlarıyla, yavru ve ergin arıların varroa bulaşıklığı arasında önemli negatif korelasyon bulunmuştur. Yani SSPT özelliğinin yüksek düzeyde olması kolonideki varroa bulaşığını azaltmaktadır. Araştırmada VDH özelliği, petek gözlerindeki bulaşıklığın azalmasına dayanarak hesaplanmıştır. Varroaya karşı duyarlı hijyen davranışıyla yavruların ve ergin arıların bulaşıklığı arasında negatif korelasyon bulunması, bulaşık gözlerin arılar tarafından temizlendiğini göstermektedir. Araştırma gerçekleşen kalıtım derecesi hesaplama tekniğine uygun deneme desenine göre yürütülmüştür. İncelenen özelliklere ait kalıtım dereceleri, diğer araştırmacıların buldukları ile uyum içerisindedir. Araştırma sonuçları varroaya karşı korunma özelliği taşıyan bal arısı hatlarının yetiştirilebileceğini göstermektedir. Mart 2012, 81 sayaf Anahtar kelimeler: İran bal arısı, Varroa destructor, tımarlama, sır sökme ve petek gözü temizleme davranışı, varroaya karşı duyarlı hijyen davranışı. i

3 ABSTRACT Ph.D. Thesis THE EVALUATION OF RESISTANCE ABILITY OF IRANIAN HONEY BEES (Apis mellifera meda) AGAINST VARROA (Varroa destructor) MITE Amir NAJI KHOEI Ankara University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Animal Science Supervisor: Prof. Dr. A. Çetin FIRATLI The parasitic mite, Varroa destructor, is a serious pest of honey bees, Apis mellifera L. To investigate the resistance ability of Iranian honeybees (Apis mellifera meda) against varroa, 60 honey bee colonies from five different regions of East Azarbayjan province were purchased and brought to the Agricultural Faculty of Tabriz University. The main objective of this study is to evaluate the resistance behavior of Iranian honey bees against varroa and the possibility of breeding the resistant bees. In the present study, grooming (GRO), hygienic (HYG) and varroa sensitive hygienic behaviors (VSH) individually and the combined effects have been studied. The results show that the number of adult bees and number of sealed brood will not affect the number of varroa mites falling on the hive bottom board. The correlation between the number of varroa mites falling on the hive bottom board with the number of mites in phoretic phase and the number of varroa infested brood was found significant. Results of correlation analysis indicate that hygienic behavior of bees against frozen brood is negatively and significantly correlated with the number of varroa in sealed brood and on adult bees. Thus the high frequencies of hygienic behavior reduce varroa infestation in the colony. In this study, VSH is investigated based on the reduction of brood infestation. A negative correlation between VSH behavior and the number of varroa in sealed brood and on adult bees indicated the cleaning of infested cells by bees and reducing varroa infestation. The experiment was designed to calculate the Realized Heritability of traits under study. The estimated heritabilties for traits under study are consistent with the findings of other researches. The results show that these heritable traits can possibly be used in order to breed honey bees lines with resistance ability against varroasis. March 2012, 81 pages Key Words: Iranian honey bee, Varroa destructor, grooming, uncapping and removing, varroa sensitive hygiene ii

4 TEŞEKKÜR Bu çalışmanın yürütülmesinde bana yol gösteren ve desteğini esirgemeyen, değerli danışman hocam Prof. Dr. A. Çetin FIRATLI ya (Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü), bilgi ve deneyimlerini her fırsatta bana aktaran değerli hocalarım Prof. Dr. H. Vasfi GENÇER (Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü) ve Prof. Dr. Mete KARACAOĞLU na (Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü), Genetik ve Islah açısından çalışmanın değerlendirilmesinde çok değerli yardımlarını gördüğüm hocalarım Prof. Dr. Numan AKMAN (Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü) ve Prof. Dr. Mehmet Ali YILDIZ a (Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü), istatistik analizlere yön veren sayın Prof. Dr. Ensar BAŞPINAR a (Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü), özveriyle zamanlarını ayırarak istatistik analizleri yapan değerli arkadaşlarım Doç. Dr. Sadeg ALİJANİ ye (Tebriz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü), Araş. Gör. Yeliz KAŞKO ARICI ya, Araş. Gör. Rabia ALBAYRAK a, tezin yazımında yardımlarından dolayı değerli arkadaşlarım Araş. Gör. Yasin KAHYA ya ve Araş. Gör. Gonca ÖZMEN ÖZBAKIR a, saha çalısmalarımda bana eşlik ederek yardım eden değerli arkadaşlarım Peyman GOLAMZADE ye ve Amin YUSEFİ ye teşekkürlerimi sunarım. Tebriz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dekanı Sayın Prof. Dr. Safar NASROLLAHZADE ye araştırma merkezinde çalışmamın yürütülmesini desteklediği için teşekür ederim. Çalışmalarım süresince bana her zaman destek olan sevgili eşim ile oğluma ve İRAN daki ailelerim NAJİ KHOEİ lere ve PASHMİNE lere en derin duygularla teşekkür ederim. Amir NAJİ KHOEİ Ankara, Mart 2012 iii

5 İÇİNDEKİLER ÖZET... i ABSTRACT... ii TEŞEKKÜR... iii İÇİNDEKİLER... iv KISALTMALAR... vi ŞEKİLLER DİZİNİ... vii ÇİZELGELER DİZİNİ... viii 1.GİRİŞ KAYNAK ÖZETLERİ Bal Arısı (Apis mellifera L.) Kolonilerinde Varroa Parazitinin Geçmişi ve Yayılması Varroa jacobsoni ve Varroa destructor un farklı haplotipleri ve konukçuları Varroanın yaşam döngüsü Varroanın ergin arılarda, yavrularda ve tüm kolonideki etkileri Varroanın neden olduğu viral hastalıkları Tımarlama Davranışı Sır Sökme ve Petek Gözü Temizleme Davranışı Sır sökme ve petek gözü temizleme davranışın testi Bal Arılarında Varroaya Karşı Duyarlı Hijyen Davranışı (VDH) Bal Arılarında Kalıtım Derecesinin Tahmini İz-katsayısı MATERYAL VE YÖNTEM Materyal Yöntem Tımarlama davranışının (TD) ölçülmesi Sır sökme ve petek gözü temizleme (SSPT) davranışının ölçülmesi Varroaya karşı duyarlı hijyen (VDH) davranışın ölçülmesi Kalıtım derecesi İstatistik analizler ARAŞTIRMA BULGULARI Başlangıç Generasyonda Tımarlama Davranışı (TD) ile İlgili Özellikler Başlangıç Generasyonda Sır Sökme ve Petek Gözü Temizleme Davranışı (SSPT) Başlangıç Generasyonda Varroaya Karşı Duyarlı Hijyen (VDH) Davranışı Döl Generasyonunda Araştırılan Özellikler Döl generasyonunda tımarlama davranışı (TD) Döl generasyonunda sır sökme ve petek gözü temizleme (SSPT) davranışı Döl generasyonunda varroaya karşı duyarlı hijyen (VDH) davranışı Gerçekleşen Kalıtım Derecesi Tımarlama davranışının (TD) kalıtım derecesi Sır sökme ve petek gözü temizleme (SSPT) davranışın kalıtım derecesi Varroaya karşı duyarlı hijyen (VDH) davranışına ait kalıtım derecesi iv

6 5. TARTIŞMA VE SONUÇ Tımarlama Davranışı (TD) Sır Sökme ve Petek Gözü Temizleme (SSPT) Davranışı Varroaya karşı Duyarlı Hijyen Davranışı (VDH) Kalıtım Derecesi KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ v

7 KISALTMALAR ADV FAVO FAVS KAY KDV SSPT SYPS TD VBAZ VDH VBYO VBYS 1000 arı başına kovanın dip tahtasına düşen varroa Foretik aşamada olan varroa oranı Foretik aşamada olan toplam varroa sayısı Kolonideki arı yoğunluğu Kovan dip tahtasına düşen varroa sayısı Sır sökme ve petek gözü temizleme davranışı Sırlanmış yavrulu petek gözü sayısı Tımarlama davranışı Varroa bulaşıklığının oranındaki azalma Varroaya karşı duyarlı hijyen davranışı Varroa bulaşık yavru oranı Varroa bulaşık toplam yavru sayısı vi

8 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 2.1 Varroa destructor... 7 Şekil 2.2 Varroanın yaşam döngüsü... 8 Şekil 2.3 Varroa bulaşmış pupa ve larvalar... 9 Şekil 2.4 Arının çenesiyle bedeninin bir kısmı kopartılmış bir Varroa Şekil 3.1 Deneme materyalinin alındığı yöreleri gösteren İran haritası Şekil 3.2 Kovanın alt kısmına uygulanmış tel ızgara ve onun altına konulmuş yapışkan kağıt ile üzerindeki varroalar Şekil 3.3 Sırlanmış petek gözlerindeki yavruların sıvı azot ile dondurarak öldürülmesi 32 Şekil 3.4 Sırlanmış petek gözlerinde varroa bulaşıklığının tespit edilmesi Şekil 3.5 FAVO ve VBYO faktörleriyle ADV karakteri arasındaki ilişkiler vii

9 ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge 2.1 Bal arılarında (Apis mellifera) Varroa destructor ile taşınan ve bulaştırılan viral hastalıkları Çizelge 3.1 Deneme planı ve süresi Çizelge 4.1 Başlangıç generasyonunda tımarlama davranışı ile ilgili olan özelliklere ilişkin tanımlayıcı istatistikler Çizelge 4.2 Başlangıç generasyonunda 1000 arı başına kovanın dip tahtasına düşen varroa sayısının yörelere göre tanımlayıcı istatistikleri ve Kruskal-Wallis testi sonuçları Çizelge 4.3 Başlangıç generasyonunda tımarlama ile ilgili özelliklerin arasındaki Spearman ın sıralama korelasyon katsayıları Çizelge 4.4 Başlangıç generasyonunda foretik aşamada olan varroa oranının yörelere göre tanımlayıcı istatistikleri ve Kruskal-Wallis testi sonuçları Çizelge 4.5 Başlangıç generasyonunda varroa bulaşık yavru oranının yörelere göre tanımlayıcı istatistikleri ve Kruskal-Wallis testi sonuçları Çizelge 4.6 Başlangıç generasyonunda varroa bulaşık yavru oranı bakımından yöreler arasında ikili karşılaştırma analizi (p değerleri) Çizelge 4.7 Başlangıç generasyonunda tımarlama davranışı ile ilgili olan özelliklerin arasında her yöre için Spearman ın sıralama korelasyon katsayıları Çizelge 4.8 Başlangıç generasyonun SSPT grubuna ait tanımlayıcı istatistikler Çizelge 4.9 Başlangıç generasyonun SSPT grubunda temizleme süreleri bakımından yöreler içerisinde tekrarlanan ölçümlü varyans analizinin sonuçları Çizelge 4.10 Başlangıç generasyonun SSPT grubundaki kolonilerin sır sökme ve petek gözü temizleme süresi bakımından yörelere göre karşılaştırılması Çizelge 4.11 Başlangıç generasyonun SSPT grubunda foretik aşamada olan varroa oranlarına ait tanımlayıcı istatistikler ve Kruskal-Wallis testi sonuçları Çizelge 4.12 Başlangıç generasyonun SSPT grubunda varroa bulaşık yavru oranlarına ait tanımlayıcı istatistikler ve Kruskal-Wallis test sonuçları Çizelge 4.13 Başlangıç generasyonun SSPT grubunda, varroa bulaşık yavru oranlarının p değerlerine bakarak yörelerin ikili karşılaştırılması Çizelge 4.14 Başlangıç generasyonun SSPT grubunda her yöre için ölçülen değişkenler arasındaki Spearman ın sıralama korelasyon katsayıları Çizelge 4.15 Başlangıç generasyonun SSPT grubunda ölçülen değişkenlerin arasındaki Spearman ın sıralama korelasyon katsayıları Çizelge 4.16 Başlangıç generasyonun SSPT grubunda 3 alt grubun tanımlayıcı istatistikleri ve Kruskal-Wallis testinin sonuçları Çizelge 4.17 Başlangıç generasyonun VDH grubunda ölçülen değişkenlere ait tanımlayıcı istatistikler Çizelge 4.18 Başlangıç generasyonun VDH grubunda 3 alt grubun tanımlayıcı istatistikleri ve Kruskal-Wallis testinin sonuçları Çizelge 4.19 Başlangıç generasyonun VDH grubunda varroa bulaşıklığıyla ilgili olan özellikler arasında Spearman ın sıralama korelasyon katsayıları viii

10 Çizelge 4.20 Döl generasyonunun tüm kolonilerinde tımarlama davranışı ile ilgili özelliklere ilişkin tanımlayıcı istatistikler Çizelge 4.21 Damızlığa seçilen kolonilerin döllerinde tımarlama davranışı ile ilgili olan özelliklere ilişkin tanımlayıcı istatistikler Çizelge 4.22 Kontrol grubu olarak rasgele seçilen kolonilerin döllerinde tımarlama davranışı ile ilgili olan özelliklere ilişkin tanımlayıcı istatistikler Çizelge 4.23 Damızlığa seçilen kolonilerin döllerinde SSPT davranışı ile ilgili olan özelliklere ilişkin tanımlayıcı istatistikler Çizelge 4.24 Kontrol grubu olarak rasgele seçilen kolonilerin döllerinde SSPT davranışı ile ilgili olan özelliklere ilişkin tanımlayıcı istatistikler Çizelge 4.25 Damızlığa seçilen kolonilerin döllerinde VDH davranışı ile ilgili olan özelliklere ilişkin tanımlayıcı istatistikler Çizelge 4.26 Kontrol grubu olarak rasgele seçilen kolonilerin döllerinde VDH davranışı ile ilgili olan özelliklere ilişkin tanımlayıcı istatistikler Çizelge 4.27 Tımarlama özelliğine göre damızlığa seçilen ve rasgele oluşturulan kontrol grubu kolonileri ile bunların döllerinde saptanan yavrulu gözlerde varroa bulaşıklığına ait tanımlayıcı istatistikler Çizelge 4.28 Sır sökme ve petek gözü temizleme özelliğine göre damızlığa seçilen ve rasgele oluşturulan kontrol grubu kolonileri ile bunların döllerinde saptanan 24 ve 48 saat dilimlerde SSPT davranışına ait tanımlayıcı istatistikler Çizelge 4.29 VDH özelliğine göre damızlığa seçilen ve rasgele oluşturulan kontrol grubu kolonileri ile bunların döllerinde saptanan bulaşıklık oranındaki azalmaya ait tanımlayıcı istatistikler ix

11 1.GİRİŞ Varroa parazitinin İran a giriş tarihi kesin olarak bilinmemektedir. İlk kez 1981 yılında Poorasgar tarafından İran ın Azerbaycan bölgesinden gönderilen parazit örneklerine dayanarak Ruttner varroa parazitinin İran da bulunduğunu rapor etmiştir. Ruttner (1981) in raporuna ve 1984 yılında İran da parazitin dağılımı ve bal arısı kolonilerinde neden olduğu kayıplar dikkate alınarak varroa zararlısının İran a yıllarında girdiği ileri sürülmektedir (Mossadegh ve Komeili 1987). Sosyal yaşamlarda davranış mekanizması oldukça karışık ve hassastır. Özellikle bir ana arının çok sayıda erkek arı ile çiftleşmesi sonucu kolonilerde oluşan farklı akrabalık kombinasyonları, genetik yapı, besin durumu, yavru miktarı, iklim, mevsim, stres faktörleri ve daha genel olarak çevre koşulları gibi birçok faktör arılarda davranış değişikliklerine yol açabilmektedir. Bu değişkenler hızla dalgalanabildiği için bu konularda yapılacak çalışmalarda çok hassas davranmak ve ince ayrıntıları bile ihmal etmemek gerekir. Arıcılık endüstrisi sadece kovan ve arı ürünlerinden ibaret değildir. Arıların ekolojide oynadıkları en önemli rollerden biri bitkilerin tozlaşmasında oynadıkları roldür. Özellikle doğada diğer biyolojik unsurların azalması tozlaşmada bal arılarının önemini daha da artırmaktadır. Tarım alanlarına bal arısı kolonilerinin taşınabilme özelliği bu böceği bitkisel üretimde önemli kılmaktadır. Dışarıdan ana arı getirme yasağı nedeniyle İran bal arısı kaynaklarının sadece İran için değil, bütün dünya için gen kaynağı olarak önemi fark edilmeli ve korunmalıdır. Bienefeld vd. (1996) İran bal arısı Apis mellifera meda nın A. m. carnica ve A. m. ligustica dan etkilenmediğini savunmuşlardır. Benzer şekilde Tahmasebi vd. (1998) İran bal arısı populasyonlarına yönelik çalışmalarda, İran bal arısı populasyonunun A. m. carnica, A. m. ligustica, A. m. caucasica, A. m. anatoliaca, A. m. syriaca, A. m. 1

12 yemenitica ve A. m. lamarkii den tamamen ayrıldığını ve bu arılardan etkilenmediğini belirlemişlerdir. Belirli kurallara göre yapılan taksonomik sınıflandırmada İran bal arısı bir alt tür (coğrafik ırk) olarak ilk kez Goetze tarafından Apis mellifera meda sistematik adıyla tanımlanmıştır. Bu araştırmacının tanımlamasına göre işçi arıda skutellum ve karın tergitleri sarı-kahverenginde ve ilk üç tergit siyah rengindedir (Shahrestani 1979). Genetik ıslah çalışmaları arıcılığın önemli konularındandır. ABD ve AB ülkelerinde; varroa zararlısına, Avrupa ve Amerikan yavru çürüklüğüne, kireç ve nosema hastalıklarına dirençli, bal verimi yüksek ve oğul verme eğilimi düşük olan ırklar ve hatlar oluşturulmuştur. Islah yöntemleri kullanılarak bal arılarının ekonomik açıdan önemli olan genetik özellikleri geliştirilebilir. Bu ıslah kriterlerinin oluşturulmasında koloni yönetimi ve ana arı yetiştirme ve yapay tohumlama tekniklerinin kullanımı arıcılık sektöründe ıslah programlarının başarıya ulaşmasında kullanılması gereken yollar olarak bilinmektedir. İran'da bu çalışılmalar öncelikli olarak ele alınmalı, yerli populasyonların genetik zenginlikleri ortaya çıkarılmalıdır. Varroa zararlısının yavru ve ergin arılara doğrudan zararının yanında tulumsu çürüklüğü, felç gibi viral hastalıkların yayılmasına da neden olmaktadır. Birçok bilimsel çalışmaya göre son yıllarda yaygın görülen Koloni Çökme Bozukluğu (CCD) ile ilişkilendirilen etmenlerden biri ve en önemlisi Varroa destructor parazitidir (Haddad 2011). Bu çalışmada İran bal arılarının (Apis mellifera meda) Varroa destructor parazitine karşı direnç özelliklerinin değerlendirilmesi hedeflenmiştir. Bu yüzden deneme kolonilerinde varroaya dayanıklılık davranışları; örneğin tımarlama davranışı, sır sökme ve petek gözü temizleme ve varroaya karşı duyarlı hijyen davranışı uygun yöntemlerle incelenmiştir. Araştırmada tımarlama davranışını incelemek üzere, kovan dip tahtasına 2

13 düşen varroa sayısı yanında kolonilerde ergin arı yoğunluğu, sırlanmış petek gözü sayısı ve bunlara bulaşan varroa sayıları da belirlenmiştir. Sır sökme ve petek gözü temizleme davranışını incelemek için yavrulu bir çerçevede belli sayıda (210) yavru, sıvı azot kullanarak öldürülmüş ve belli bir süre (24, 48 ve 72 saat) içerisinde arılar tarafından temizlenmesi izlenmiştir. Varroaya karşı duyarlı hijyen (VDH) davranışının incelenmesinde, her deneme kovanına varroa bulaşıklığının oranı belirlenmiş yavrulu bir çerçeve verilerek bir hafta sonra varroa bulaşıklığının oranı tekrar ölçülmüştür. Elde edilen verilere dayanarak araştırılan özellikler arasındaki ilişkiler ve etkileşimlerinin populasyondaki düzeyleri belirlenerek, gerçekleşen kalıtım derecesi (h 2 ) tahmin edilmiştir. Gerçekleşen kalıtım derecesi ebeveyn olarak seçilen grup ile rasgele seçilen grubun dölleri arasındaki farkın, ebeveynler arasındaki farka oranıdır. Varroa zararlısı nedeniyle meydana gelen koloni ölümleri ve ürün kayıpları ile bu akara karşı üretilen ve ithal edilen ilaçların giderleri, arıcılık maliyetlerini artıran önemli faktörlerdir. İran arıcılarının varroa zararlısını kontrol etmek için kullandıkları kimyasallar bal ve bal mumunda kalıntı bırakmasının yanısıra akarların bu ilaçlara direnç geliştirmesi varroa zararlarını daha da büyütmekte ve kalıcı kılmaktadır. Bal arısı ürünlerinde kimyasalların kalıntı sorununu gidermek ve akarların bu kimyasallara direnç kazanmasını geciktirmek için kimi biyolojik mücadele yöntemleri geliştirilmiştir. Paraziti erkek arı gözlerinde tuzağa düşürerek gözler sırlandıktan sonra peteği kovandan çıkararak imha etmek ve kovanın dip tahtasına tel ızgara yerleştirip altına yapışkan beyaz bir kâğıt koyarak kovanın dip tahtasına düşen akarların ölmesini sağlamak, biyolojik mücadele yöntemlerden bazıları olarak kullanılmaktadır. Biyolojik yöntemlerden biri de varroaya karşı dirençli arı hatlarının geliştirilmesidir. Islah yöntemleri ile elde edilebilecek böyle hatlarda diğer mücadele yöntemlerine gerek kalmadan varroa paraziti denetim altına alınabilmektedir. Yukarıda kısaca önemi vurgulanan hijyenik davranış özellikleri, koloni performansı, bazı hastalık ve parazitlere direnç gibi güncel sorunların çözümünde kullanılabilmesi 3

14 için iyice irdelenmesine ihtiyaç duyulmaktadır. İran genelinde yapılacak seleksiyon çalışmalarında da kullanılabilecek yöntem ve koşulların belirlenmesi amacıyla bu çalışmada Azerbaycan bölgesi bal arısı populasyonlarında hijyenik davranış yönünde bir seleksiyon çalışması ile katkı yapılması hedeflenmiştir. Araştırılan özelliklere uygulanıp başarı sağlayacak genetik ıslah çalışmaları varroaya karşı dirençli arıların yetiştirilmesi ve arıcılığın ekonomik değerinin arttırılmasına katkı sağlayacaktır. 4

15 2. KAYNAK ÖZETLERİ ABD, AB ülkeleri, Avustralya gibi birçok ülke ve bölgede parazitlere ve bulaşıcı hastalıklara karşı dirençli bal arısı hatlarının geliştirilmesi çalışmalarına hız verilmiştir. Arı genetiği uzmanları, arı ırklarının, ekotiplerin hatta kolonilerin varroa parazitine karşı farklı düzeylerde duyarlılık gösterdiklerini ortaya koymuş, parazite dayanıklı kolonilerden yetiştirilecek ana arılar ile oluşturulan kolonilerin parazite daha dayanıklı olduğunu kanıtlayan bulgular elde etmişlerdir. Bu çalışmalara devam edilip uygulamaya aktarılması halinde varroa ile mücadelede büyük bir başarı sağlanabileceği ifade edilmektedir ( Morse 1990, Nasr 1998, Palacio vd. 2000). Bal arılarında son yıllardaki koloni kayıpları tüm dünyada rapor edilmektedir. Bu kayıpların nedeni olarak birçok etken ileri sürülse de çoğu araştırmacılar birkaç etkenin sorumlu olduğu konusunda fikir birliği içindedir. Koloni kayıplarının son yıllardaki en önemli etkenleri arasında varroa ve taşıdığı virüsler gösterilmektedir. Varroa paraziti arı kolonilerini zayıflatarak, diğer hastalıklar için ortam hazırlamaktadır. Varroa akarının bal arıları ile iyi bir uyum içerisinde olduğundan kullanılan ilaçlar yeterince etkili olmamakta veya varroa paraziti kısa zamanda ilaçlara direnç kazanmaktadır. Etkili ilaçların aynı zamanda bal ve diğer arı ürünlerinde hem insan, hem de arı sağlığını tehdit eden kalıntı sorunu çıkarması, varroa sorununun göründüğünden çok daha fazla olumsuz etkilere yol açmaktadır. Bu nedenle varroa parazitine karşı dirençli arı hatlarının geliştirilmesi çalışmalarına ağırlık verilmesi önem taşımaktadır. 2.1 Bal Arısı (Apis mellifera L.) Kolonilerinde Varroa Parazitinin Geçmişi ve Yayılması Varroa jacobsoni Oud olarak adlandırılan akar bal arılarının ciddi bir ektoparazitidir ve ilk kez Oudemans (1904) tarafından Java daki Apis cerana kolonilerinde, 1951 de de Singapur da bulunmuştur (Morse 1969). 5

16 Bu parazit Apis mellifera kolonilerinde ilk kez Hong Kong ve Filipinlerde ( ) bulunmuştur. Sonraki yıllarda çok hızlı şekilde dünyaya yayılmış, bugün mellifera türünün bulunduğu her yerde görülmektedir (Denmark vd. 1991) Varroa jacobsoni ve Varroa destructor un farklı haplotipleri ve konukçuları Asya nın her tarafında V. jacobsoni ile bulaşık A. cerana kolonileri arasında gözlenen genotipik, fenotipik ve üreme özellikleri ile ilgili farklılıklar, V. jacobsoni nin en az iki türü olabileceğini düşündürmüştür. Bu noktadan hareket eden Anderson ve Trueman (2000) nın yeni sınıflandırmasına göre Malezya-Endonezya bölgesinde A. cerana ya bulaşan V. jacobsoni nin 9 haplotipi (mtdna Co-I gen dizisine göre) vardır. V. jacobsoni nin tanımlanmasında Java haplotipi ilk örnek olarak içinde olduğumuz yüzyılın başında bulunmuştur. Asya anakarasında A. cerana ya bulaşan varroanın 6 haplotipi V.destructor olarak adlandırılmıştır. A. cerana dan alınan dişi varroaların, A. mellifera dan alınan dişilerden daha küçük olduğu, virülenslerinin farklı olduğu, Avrupa daki A. mellifera larda üreyen fenotipik olarak benzer akarların mitokondriyal DNA (mt DNA) sitokrom oksidaz I (CO-I) gen sekanslarının % 6.7 oranında farklılık gösterdiği görülmüştür. Varroanın birden fazla türü olabileceği düşüncesine kaynaklık eden temel farklılıklar bunlardır (Anderson ve Trueman 2000). Son araştırmalar varroanın birçok farklı haplotipinin olduğunu göstermektedir. Bunların her biri Asya daki bir A. cerana ekotipinin doğal parazitidir. V.destructor un Kore ve Japon olarak adlandırılmış sadece 2 haplotipi Apis mellifera nın paraziti olmuştur. Bunun nedeni ise Apis mellifera larvaları tarafından salgılanan bir uyarıcının bu haplotiplerin üremesine yol açmasıdır. Haplotiplerin %90 ı ise bu uyarıcıyı algılayamadıkları için Apis mellifera da parazitik olamamışlardır (Anderson 2006) Varroanın yaşam döngüsü Dişi varroa kırmızımsı kahverengi, vücut uzunluğu mm, sırtüstü genişliği mm, düğme şeklinde ve sekiz bacaklıdır (Şekil 2.1). Erkek varroa ise sarımsı, 6

17 bacaklar hafifçe bronzlaşmış, vücut uzunluğu mm, sırtüstü genişliği mm dir (Denmark vd. 1991). Şekil 2.1 Varroa destructor (Anonymous 2009) V.destructor sadece erkek ve işçi arı pupası olan sırlanmış petek gözlerinde üreyebilmektedir. Bu nedenle yavrulu petek gözünün kapatılmasından saat önce, dişi varroa üzerinde bulunduğu genç ergin arıdan ayrılarak 5. deri değiştirme evresini geçiren bir larvaya geçmektedir (Şekil 2.2). Dişi varroa, petek gözü sırlandıktan saat sonra ilk yumurtasını erkek varroa çıkacak nitelikte (n=7 kromozom) yumurtlar ve bundan sonra 30 ar saatlik aralıklarla yumurtlamaya devam ederek 4-5 adet de dişi varroa çıkacak nitelikte (n=14 kromozom) yumurta bırakır (Ibrahim 2005). Genel olarak isçi arı gözlerinde 3, erkek arı gözlerinde 5 dişi varroa ergin hale gelebilmektedir (Şekil 2.3). Ana arı yüksüklerindeki dişi varroalar erginleşemeden ana arı gelişimini tamamlayarak gözü terk ettiğinden, varroanın ana arı yüksüklerinde çoğalma şansı yoktur. Varroanın yumurtadan çıkma ve erginleşme dönemi proto-nimf (proto-nymph) ve deuto-nimf (deuto-nymph) evrelerinden oluşmaktadır (Ifantidis 1997). 7

18 Şekil 2.2 Varroanın yaşam döngüsü Varroa jacobsoni nimfinin oluşumu yumurta kabuğunun içerisinde gerçekleşerek yumurtanın bırakılmasından birkaç saat sonra görülebilir. Yumurta-nimf aşamasıyla olgunluk dönemi arasındaki sürenin ortalaması dişilerde ve erkeklerde sırayla 5.8 ve 6.6 gündür (Ifantidis 1997). Colin vd. (1999) ise bu süreyi dişilerde 5-6 gün, erkeklerde 7-8 gün hesaplamışlardır. Erkeklerde yumurtlanmadan çıkışa kadar geçen süre 30 saat, protonimf 52 ve deutonimf aşaması 72 saat sürmektedir. Dişilerde ise 23±1 saat yumurta aşaması, 30±3 saat protonimf ve 81±4 saat deutonimf aşaması sürmektedir (Martin 1994). Sırlanmış petek gözlerindeki olgun dişi varroalar öz erkek kardeşleriyle birkaç kez çiftleşmektedirler. İlk kız kardeş en az 8 kez, ikincisi ise en az 4 kez erkek kardeşiyle çiftleşir. Bu iki kız kardeş üçüncü kardeşlerine göre daha iyi döllenme şansına sahiptirler. Çünkü üçüncü kız kardeş erkek kardeşiyle iki kere çiftleşebilmekte ve çok az sperm alabilmektedir. 8

19 Şekil 2.3 Varroa bulaşmış pupa ve larvalar (Anonymous 2009) Başkalaşım dönemini tamamlayan genç arı, petek gözünden çıkarken, ana varroa ve olgunlaşmış kızları da petek gözünü terk ederler. Dişi varroalar kolayca diğer genç arılara aktarılarak beşinci deri değiştirme evresini geçiren bir larvaya parazitlik yapmadan önce, 4-13 gün foretik aşamada kalabilmektedirler. Genelde genç ergin arının petek gözünden çıkmasından önce erkek ve olgunlaşmamış dişi varroalar sırlanmış petek gözü dışında yaşayamadıklarından hücrenin içinde ölür (Ibrahim 2005). Martin ve Kemp (1997) bir varroanın yaşam boyunca 2-3 generasyon ürettiğini hesaplamışlardır Varroanın ergin arılarda, yavrularda ve tüm kolonideki etkileri Varroa zararlısı Apis mellifera L. kolonilerinde isçi ve erkek arıların sırlanmış petek gözlerinde üreyerek 1 yıl içerisinde sayısını 2000 misline çıkarabilmektedir (Vandame vd. 2000). Bu da koloninin çökmesine neden olur (Martin vd. 1998, Martin 2001). Varroa zararlısı işçi ve erkek arı yavrularının kan sıvısından beslenerek ergin arılarda; vücut ağırlığının düşmesi, karın ve kanatlarda deformasyon, erkek arıların uçuş zamanı ve çiftleşme kabiliyetinde değişiklik, işçi arılarda yaşam süresinin azalması, hipofaringel bezlerin gelişmemesi, parazit mücadelesinde kullanılan ilaçlara karşı dayanıksızlık ve viral hastalıkların çoğalmasına neden olmaktadır. Bal arısı kolonilerinin çökmesine neden olan diğer önemli faktörler Deforme Kanat Virüsün (DWV-deformed wing virus) ve Akut Arı Paraliz Virüsünün (APBV-Acut Bee 9

20 Paralysis Virus) varroa tarafından taşınması ve bulaştırılmasıdır. (Ball 1994, Shimanuki vd. 1994, Rinderer vd. 1999). Üzerlerinde 4-6 varroa bulunan larvalar gelişmelerini sürdürebilirler. Fakat üzerlerinde daha fazla varroa bulunan larvalar gelişemeyip ölürler veya kanatsız, tek kanatlı, gelişememiş kanat, eksik bacaklı veya kısa karınlı bireyler olurlar. Varroa ile bulaşık arılar huzursuzdur. Ana arının yumurtlama gücü azalır. Üzerlerinde varroa bulunan isçi arılar yavruların bakım ve besleme işini ihmal ettiklerinden koloni zayıflar. Ayrıca Parazitik Akar Sendromu adı verilen belirtiler de gözlenebilmektedir. Bu hastalığın etkiki olduğu kovanlarda V.destructor mevcuttur, ergin arı populasyonu azalmaya başlamış, ana arının yumurtlama performansı düşmüş, yavru gözlerinde noktalı delikler, yavru çürüklüğüne benzer hastalık belirtileri ve ölen yavruların gözlerde C seklinde kalması gibi belirtiler gözlenmektedir (Hung vd. 1995). Varroaların gelişmesi için en uygun sıcaklık 34 C dir. Varroaların gelişme ve çoğalmasına; genetik faktörler, koloni koşullarının uygunluğu, yavru alanının miktarı, koloninin varroa bulaşıklık oranı etki etmektedir. Varroanın çoğalmasında üzerinde geliştiği larvanın cinsiyeti ve ırkı da etkilidir. Kolonilerde yavru üretimi ne kadar erken başlar, ne kadar geç biterse varroaların üreme hızı ve gelişmesi de o oranda artmaktadır. Arıların uçuş alanı içerisinde fazla sayıda parazitle bulaşık koloninin bulunması, arıların kovanlarını şaşırmaları, petek takviyesi ve etkisiz mücadele arılıktaki diğer kolonilerin de bu parazitle bulaşmasına neden olmaktadır (Kumova 2004). Varroa ile mücadelede kimyasal ve biyolojik yöntemler uygulanmaktadır. Varroa mücadelesinde sentetik kimyasal olarak; Amitraz, Fluvalinate, Flumethrin ve Bromopropylate gibi etken maddelere sahip ruhsatlı ilaçlar kullanılmaktadır. Bu ilaçların etkili olabilmesi için en uygun zaman kovanda kapalı yavrunun hiç olmadığı veya çok az olduğu erken ilkbahar ile kapalı yavrunun sona erdiği bal hasadından sonraki geç sonbahardır. Çünkü ilaçlar kapalı yavru gözü içindeki varroaları öldürememektedir. Varroa mücadelesinde başarılı olmak mücadelenin uygun zamanda, uygun ilaçla ve uygun dozda yapılmasına bağlıdır. Sentetik kimyasalların bal ve bal 10

21 mumunda kalıntı bırakarak insan sağlığını olumsuz yönde etkileyebilmesi ve akarların bu ilaçlara direnç geliştirmesinden dolayı son zamanlarda varroa mücadelesinde formik asit, laktik asit ve oksalik asit gibi organik asitler ile thymol gibi uçucu yağlardan oluşan doğal ilaçların kullanımına başlanmıştır. Biyolojik mücadelede ise en çok kullanılan yöntem; kovana erkek arı gözü bulunan peteklerin verilmesidir. Varroa erkek yavru gözlerini daha fazla tercih ettiği için bu gözlere yumurtalarını bırakır. Gözler kapandıktan sonra bu çerçeveler kovandan alınarak varroa nüfusu azaltılmış olur. Ayrıca tel tabanlı ve polen çekmeceli kovanlar da kullanılarak düşen akarların tekrar kovana dönmesi engellenebilir (Kumova 2004). 11

22 2.1.4 Varroanın neden olduğu viral hastalıkları Çizelge 2.1 Bal arılarında (Apis mellifera) Varroa destructor ile taşınan ve bulaştırılan viral hastalıkları (Kevan vd. 2006) Virüs Semptomlar Kaynaklar ABPV = Acute Bee Paralysis Virus (Akut Arı Felci Virüsü) Ancak varroa ile birleşerek larva, pupa ve ergin arıları öldürmektedir. Diğer arılar sağlıklı görünür. Anderson (1995) Bailey (vd. 1979) BQCV = Black Queen Cell Virus (Siyah Ana Arı Hücre Virüsü) BVX = Bee Virus X (Arı X Virüsü) BVY = Bee Virus Y (Arı Y Virüsü) CBPV = Chronic Bee Paralysis Virus (Kronik Arı Felci Virüsü) CWV = Cloudy Wing Virus (Bulanık Kanat Virüsü) DWV = Deformed Wing Virus (Deforme olmuş Kanat Virüsü) KBV = Kashmir Bee Virus (Kaşmir Arı Virüsü) Ana arıyı pupadan önce ve pupa aşamasında Anderson (1995) etkilemektedir. Çoğunlukla Nosema apis ile birliktedir ve ana arı yüksüklerinde yavrular cansız ve kararmış bulunur. Ergin arıların yaşam süresin azaltmaktadır. Bailey (1981) Nosema apis ile birliktedir. Anderson (1995) Virüs bulaşmış ergin arı, yerinden çıkmış kanatlar, Anderson (1995) tüysüz ve yağlı bedenle titreyerek yorgun sürünmektedir. Kanatlar biraz bulanık görünür. Hornitzky (1987) Bulaşık şiddetli olduğunda deforme olmuş kanatlar ve kısa yaşam süresi (<48 saat) görünür. Diğer patojenler örneğin Nosema apis ve Melissococcus pluton ile birleşmedikçe zararsızdır. Hem A.cerana hem de A.mellifera ya bulaşmaktadır. Yang ve Cox- Foster (2005) Anderson (1995) KV = Kakugo Virüsü Virüs arının beyninde yerleşerek arı saldırgan olur. Fujiyuki (2004) SBV = Sac Brood Virus (Tulumsu Yavru Virüsü) SBPV = Slow Bee Paralysis Virus (Yavaşça Arı Felci Virüsü) Tulumsu çürüklük - Arıların ön bacakları felç olarak 12 saat sonra ölürler. Anderson (1995) 12

23 2.2 Tımarlama Davranışı Bir işçi arı bacakları ve ağız parçaları yardımıyla üzerindeki parazitleri temizleyebilmektedir. Bir işçi arı kendini tımarlayamazsa özel hareketler ve danslar ile diğer arıların ilgisini çekerek paraziti üzerinden temizlettirir (Peng vd. 1987). Tımarlama davranışı sıklığı Apis mellifera da Apis cerana ya göre daha azdır. Arıların alt çenesiyle parazitleri yaradıkları birçok araştırmanın sonucunda belirlenmiştir (Şekil 2.4) (Ruttner ve Hanel 1992, Rosenkranz vd. 1997). Moosbeckhofer (1992), yaralanmış parazit sayısı ile kolonideki bulaşıklık seviyesi arasında negatif korelasyon bulmuştur. Böylece tımarlama davranışı, yaralanan zararlı oranıyla ifade edilerek varroaya karşı dirençli kolonilerin seleksiyonunda yararlı bir parametre olarak kullanılmaktadır (Fries vd. 1996). Tımarlama davranışı bal arısının varroaya karşı önemli bir korunma mekanizmasıdır. Ancak tımarlama özelliği tek başına, arıların varroaya karşı dirençli olduklarını göstermemektedir. Bu nedenle ıslah programlarında her iki özellik, sır sökme ve tımarlama bakımından üstün olan koloniler seçilerek dirençli arılar yetiştirmek mümkün olmaktadır (Spivak 1996). Apis mellifera kolonilerinde foretik aşamada olan varroa akarları arıların tımarlama davranışı ile uzaklaştırılır. Ancak bu davranış A. mellifera kolonilerinde A. cerana ya kıyasla daha az etkilidir (Fries vd. 1996). Varroa akarının sırtındaki düzenli ve küçük çukurlar parazitin gelişme döneminde oluşan bozukluklardır ve bal arısı ya da predatör eklembacaklılar tarafından yapılan hasarlardan ayrı olarak dikkate alınmalıdır (Davis 2009). Peng vd. (1987) tarafından yapılan bir çalışmada A. cerana nın geniş ölçüde tımarlama davranışı sonucunda deneme kolonilerine (n = 270) verilen varroaların %99 undan daha fazlası uzaklaştırılmıştır. A.mellifera kolonilerinde (n = 270) ise sadece zararlıların %3 ü tımarlama etkisiyle temizlenmiştir. Thakur vd. (1997) kovan içerisine kızılötesi kamera yerleştirerek arıların varroaya karşı aktif tımarlama yapmasını ve parazitlerin arılar tarafından ısırılmasını kaydetmişlerdir. 13

24 Bu araştırmacıların kayıtlarına göre; bazı arılar tımarlama aktivitesini defalarca yapmaktadırlar. Moore vd. (1995) e göre 4-31 günlük yaştaki bazı Apis mellifera arıları tımarlama davranışı yapmak için özelleşmişlerdir. Bu arılar zamanlarının %84'ünü diğer arıları tımarlayarak geçirmektedirler ve asla tarlacılık yapmamaktadırlar. Bir koloninin tımarlama potansiyeli, arıların üzerinden kovanın dip tahtasına düşen canlı parazit sayımlarıyla belirlenmektedir. Şekil 2.4 Arının çenesiyle bedeninin bir kısmı kopartılmış bir Varroa (Anonymous 2008) A. cerana nın varroaya karşı geliştirdiği en az 4 davranış mekanizması California Üniversitesi (Davis) nden Peng vd. (1987) tarafından açıklanmıştır. Varroa bulaştırılan arıların tımarlama hareketi ile varroaları üzerlerinden attıkları, eğer atamazlarsa tımarlama dansı yaparak yakınlarında bulunan işçi arıların yardımıyla varroanın üzerlerinden atılmasını sağladıkları gözlenmiştir. Daha sonra tımarlama yapan işçi arının varroaya sürekli vurarak kovan dışına attığı görülmüştür. Varroanın atılması zorlaştığında, diğer arılar varroalı arıyı hırpalayarak akarın arının üzerinden atılmasını sağlamışlardır. Bu tip davranışlar A.mellifera da gözlenmesine karşın A.cerana da görülen sıklıkta olmamıştır (Peng vd. 1987). 14

25 Rivera (2006), bal arısı kolonilerinin davranışlarından yararlanarak kolonilerin varroaya karşı hangi düzeyde direnç gösterdiğini belirleyen yöntemi geliştirmiştir. Bu yönteme göre her koloniden toplanan 10 arı şeffaf plastik kaplara konulmuştur. Yine kolonilerden toplanan canlı varroadan birer adet arıların bulunduğu ortama bırakılarak, arıların bunlara karşı davranışları gözlenmiştir. Varroayı ısırma, tımarlama ve vurma davranış sayıları not edilerek puanlama yapılmış ve direnç gösteren koloniler belirlenmiştir. Bir koloniden alınmış arı örneklerinde, varroa bulaştırılmış ergin arıların davranışıyla onları tımarlayan arıların davranışını izleyerek tımarlama özelliği ölçülebilir, ancak koloniye ait tımarlama davranışını belirlemek için yeterli bir yöntem değildir. Szabo vd. (1996) ya göre laboratuvar koşullarında kafes içerisinde hapsedilmiş arılar üzerinde yapılan denemelerden elde edilmiş gözlemlere dayanarak parazitlere karşı tepki gösteren arı hatları belirlemek mümkün olmaktadır. Ancak bu gözlemlerle tüm koloniye ait tımarlama davranışı arasında ilişki kurmak zordur (Boecking ve Spivak 1999). Mangum un (1997) yaptığı simülasyon çalışmasının sonuçlarına göre kovan içerisinde varroanın kontrol altına alınması arıların tımarlama davranışı etkinliğine ve sıklığına bağlıdır. Doğal koşullarda dip tahtasına düşmüş olan varroalar üzerindeki hasarlar incelendiğinde parazitlerin bir kısmının arılar tarafından yapılan belli bir savunma davranışı nedeniyle öldüğü belirlenmiştir (Bienefeld vd. 1999). Pettis ve Pankiw e (1998) göre işçi arılar diğer arıların üzerindeki Acarapis woodi parazitini bularak temizlemektedirler. Tımarlama dansı Apis mellifera da ilk kez Milum (1947) tarafından açıklanmıştır. Bir arının tımarlama dansı diğer arıların da tımarlama yapmasını teşvik etmektedir (Ledezma 2000). 15

26 2.3 Sır Sökme ve Petek Gözü Temizleme Davranışı Bal arıları da tüm canlılar gibi hastalık ve zararlıların tahdidi altındadır. Bunlarla mücadele amaçlı birçok kimyasal kullanıma sokulmuş olmasına karşın ürünlerde kalıntı sorunu, hedef organizmanın zaman içerisinde direnç kazanması gibi durumlar bu uygulamalar sakıncalı olarak görülmektedir. Son yıllarda sorunlara karşı genetik ıslah amaçlı çalışmalar olduğu görülmektedir. Bal arılarının hastalık ve zararlılara karşı kullandığı genetik temelli direnç özelliği 2 farklı grupta toplanmaktadır. a. Fizyolojik mekanizma Larva ya da ergin bal arısı, salgıladığı kimi maddelerle hastalık etmeninin gelişimini ya da üremesini baskı altına alabilmektedir. ABD de yapılan araştırmalarda Amerikan yavru çürüklüğüne direnç gösteren koloniler Rothenbuhler ve arkadaşları tarafından bulunarak, Brown hat adı verilen arı hattı oluşturulmuştur (Laidlaw ve Page 1997). b. Davranış mekanizması Bal arılarında en iyi bilinen direnç mekanizması hijyenik davranıştır. Bu davranış ilk olarak 1937 yılında Park tarafından; hastalıklı sırlanmış kuluçka gözlerinin açılması ve hastalıklı larvaların bu gözlerden çıkarılarak kovan dışına atılması olarak tanımlanmıştır. Hijyenik davranış; Amerikan ve Avrupa yavru çürüklüklerine, kireç hastalığına ve varroa parazitine karşı etkili bir davranış mekanizması olarak gösterilmiştir (Laidlaw ve Page 1997). İşçi arıların kapalı petek gözlerindeki Varroa destructor ya da yavru çürüklüğü hastalığına bulaşmış yavruları bulma ve çıkarma yeteneğine hijyenik davranış denir (Peng vd. 1987, Rath ve Drescher 1990, Boecking 1992a). Rothenbuhler (1964b) 16

27 hastalığa dayanıklı (hijyenik) ve yatkın (hijyenik olmayan) bal arısı hatlarının arasında deneysel melezlemeler yapmış ve hijyenik davranışın 2 lokuslu resesif bir özellik olduğunu ileri sürmüştür. Bu araştırmacıya göre; bir lokus sır sökme davranışını (u), diğeri ise petek gözlerini temizleme davranışını (r) kontrol etmektedir. Ancak daha soraki yıllarda QTL (Quantitative trait loci) analizi çalışmalarında hijyenik davranış ile ilişkili 7 genetik marker bulunarak bu özelliğin poligenik olduğu ileri sürülmüştür (Wilkes ve Oldroyd 2002). Sır sökme ve petek gözü temizleme davranışın başlaması arıların koku duyarlılığına ve bulaşık yavrunun salgıladığı uyarıcının şiddetine bağlıdır (Gramacho ve Spivak 2003). Sır sökme ve petek gözü temizleme özellikli koloniler Amerikan yavru çürüklüğüne (Rothenbuhler 1964a, 1964b, Spivak 1996) ve Kireç hastalığına da (Gilliam vd. 1983) dayanıklı olmaktadır. Ayrıca sır sökme ve petek gözü temizleme davranışı Varroa destructor parazitine karşı da bir direnç mekanizması olarak kabul edilmektedir (Anderson ve Trueman 2000). Çünkü arılar sırlanmış petek gözlerinden paraziti bularak temizleme yeteneğine sahiptirler (Peng vd. 1987, Boecking ve Drescher 1991, Spivak 1996). Hijyenik özellikli arılar tarafından varroa bulaşmış yavruları çıkarmada Gramacho (1999) hijyenik sürecin ilk aşaması olarak bulaşık petek gözü sırında delik açmanın öncelikli olduğunu savunmuştur (Gramacho ve Spivak 2003). Bal arılarında hijyenik davranışı incelemek üzere birçok deneme yöntemi geliştirilmiştir. Hijyenik davranış üzerine yapılan ilk araştırmalar, kolonilerin Amerikan yavru çürüklüğüne neden olan patojen Bacillus larvae bakterisiyle bulaştırılmış (Rothenbuhler 1964b) ya da siyanitle öldürülmüş yavrulara karşı tepki seviyelerini belirlemişlerdir (Jones ve Rothenbuhler 1964). Kimi araştırmacılar ise iğneyle öldürülmüş (Newton ve Ostasiewski 1986), dondurularak öldürülmüş (Taber 1982) ve kireç hastalığı bulaştırılmış (Taber ve Gilliam 1987) yavrulara karşı kolonilerin tepki seviyesini belirleyen denemeler yürütmüşlerdir. Daha sonraki yıllarda hijyenik davranışı incelemek için en uygun ve güvenilir yöntemin sırlanmış petek gözlerindeki yavruları sıvı nitrojen ile dondurarak öldürmek olduğu ileri sürülmüştür (Spivak ve Downey 1998). 17

28 Harris (2008) varroaya karşı duyarlı (VDH) (Varroa sensitive hygiene: VSH) kolonilerde varroa ile bulaştırılmış işçi ve erkek arı yavrularına karşı arıların tepkilerini laboratuvar ve saha testleri kullanarak kıyaslamış, VDH özelliği olan arıların 1 haftalık sürenin sonunda daha az sayıda varroa ile bulaşık erkek arı pupası temizlediklerini saptamıştır. Hijyenik davranış varroa populasyonunun gelişmesini 3 şekilde engellemektedir: 1) pupalar çıkarılırken olgunlaşmamış varroalar öldürülür, böylece üreme yapabilen zararlı başına döl sayısı azalır, 2) petek gözünden pupalar çıkarılırken kaçmayı başaran olgun dişi zararlıların foretik aşaması uzamaktadır, 3) foretik aşamada tımarlamaya maruz kalan ergin zararlıların yaralanması ve ölmesi ihtimali artmaktadır (Spivak 1996). Spivak ve Reuter (2001) tarafından yapılan bir araştırmada hijyen özellikli koloniler, aynı populasyon yoğunluğu ve yavru alanına sahip Starline 1 kolonilerinden daha çok bal üreterek daha az kireç hastalığına yakalanmıştır. Hijyenik davranış karmaşık bir özellik olarak genetik faktörlerden daha çok çevre koşullarından etkilenmektedir. Bazı çevre faktörleri, örneğin işçi arıların yaşı (Thompson 1964) ve nektar akımı (Momot ve Rothenbuhler 1971), hijyenik davranışı etkilemektedir. Milne (1985) bulaşık petek gözlerini açma ve temizleme davranışının kalıtım derecesini sırasıyla 0.144, olarak düşük bulmuş ve bu özellikler tarafından görülen farklılıklarda çevre koşullarının daha etkili olduğunu savunmuştur. 1 Starline, A. m. ligustica arılarından geliştirilmiş hibrit arılardır. 18

29 2.3.1 Sır sökme ve petek gözü temizleme davranışın testi Kolonilerden farklı zamanlarda farklı sonuçlar alınabileceğinden kolonilerin sezonda iki kez test edilmesi gerekmektedir. Kolonilerin hijyenik yeteneğe sahip olup olmadığını anlamak için iki yöntem kullanılmaktadır. a) Petek kesme yöntemi Sırlanmış kuluçka peteğinden 100 kuluçka gözü içeren bir parça kesilerek 24 saat -22 C de bekletildikten sonra kuluçka peteğindeki yerine yerleştirilerek koloniye verilir. b) Sıvı nitrojen yöntemi Sıvı nitrojen yöntemi uygulandığında işçilikten ve zamandan kazanılır. Yüz petek gözünü içine alabilecek büyüklükteki, alt kısmı ve üst kısmı açık olan metal küp ya da silindirin içine 250 ml sıvı nitrojen dökülerek 5 dakika beklemek suretiyle kapalı gözlü kuluçka gözlerinin içinde bulunan yavruların ölmesi sağlanır. Her iki yöntemde kapalı petek gözleri içerisindeki ölü arılar çerçeve ile koloniye geri verilerek 24 saat tutulur. Bu sürenin sonunda petekler kolonilerden alınarak, arıların kaç adet gözü temizlediği sayılır (Spivak vd. 1998b). 2.4 Bal Arılarında Varroaya Karşı Duyarlı Hijyen Davranışı (VDH) Bu bölümde yer alan alıntılarda geçen özellik adı kısaltmalarından SMR (suppressed mite reproduction) ve VSH (varroa sensitive hygiene) aynı özelliği tanımladıkları için izlenebilirlik açısından Türkçeleştirilerek VDH (varroaya karşı duyarlı hijyen davranışı) olarak kullanılması uygun görülmüştür. Varroanın doğal konukçusu A. cerana dır. Bu tür evrim sonucu bu akara karşı tımarlama ve ısırma davranışı ile kapalı kuluçka peteklerindeki varroaları belirleyip kovan dışına atma davranışını geliştirmiştir. Varroa, Apis mellifera türüne geçtiği ilk yıllarda çok büyük koloni kayıplarına neden olmuştur. İlk zamanlar bu zararlıya karşı yoğun bir şekilde kimyasal mücadele 19

30 yöntemleri geliştirilerek zararı engellenmeye çalışılmıştır. Günümüzde, varroanın ona karşı kullanılan birçok kimyasala direnç kazanmış olması nedeniyle genetik dirençli bal arısı hatları oluşturulma yolu ağırlık kazanmıştır. Bal arılarında varroaya karşı ilk dirençli hat oluşturma çalışmalarında her koloniden kapalı kuluçka gözlerinden 100 adet açılarak erkek, dişi ve ergin olmayan akarların sayılması yolu izlenmiştir. Bu peteklerde en az varroa bulunan kolonilerden ana arı yetiştirilerek bu parazite karşı dirençli hatlar oluşturulmuştur (Laidlaw ve Page 1997). Bal arısı kolonilerinde varroa parazitinin sayısal artışını sınırlayan diğer mekanizma, konukçuya özgü faktör ve özelliklerdir. Yavruların üzerinde yumurta bırakan dişi varroa sayısı konukçunun cinsine, türüne ve ırkına göre değişmektedir. VDH özelliği bal arılarında Varroa destructor parazitinin sayısal varlığını kontrol edebilmektedir (Harbo ve Harris 2005). Bazı bal arısı ırklarına ait kolonilerde ergin işçi arılar, üreyebilen parazitlerle bulaşık pupaları belirleyerek çıkarmakta, kısır parazitlerle bulaşık pupaları ise çıkarmamaktadırlar. Harris (2007) bu özelliği varroaya karşı duyarlı hijyen davranışı olarak isimlendirmiştir. Harris ve Harbo (2000) tarafından yapılan bir araştırmada; VDH davranışını incelemek üzere, dirençli ve dirençsiz koloni ana arılarını birbirleri ile değiştirerek bunların döllerinin varroa yoğunluğu üzerindeki etkisi araştırılmıştır. Buna göre, dirençli ve duyarlı olmalarına bağlı olarak varroa populasyonunun değiştiği saptanmıştır. Spivak ın ve Harbo nun varroaya karşı duyarlı hijyen davranışı önceleri SMR adlandırdıkları sonra ise Harris in (2007) tanımına uydukları görülmektedir. Arılar petek gözlerinde yumurtlamaya başlayan varroa parazitlerini belirleyerek ortadan kaldırmaktadırlar. Varroanın üremesi, işçi arıların parazitleri çıkarma davranışını tetiklemektedir. Üreme yapamayan veya kısır varroalar belirlenemedikleri için petek gözlerinde bırakılmaktadırlar. Böylece işçi arılar tarafından varroa parazitlerinin yavrulu petek gözlerinden uzaklaştırılmasının seçici bir özellik olduğu ortaya konulmuştur (Ibrahim ve Spivak 2006). Varroa ile bulaşmış petek gözleri sırlandıktan 20

31 sonraki 4-7 gün içerisinde yavru varroalar henuz gelişme döneminde iken arılar tarafından sökülerek temizlenmektedir (Thakur vd. 1997). Harbo ve Harris (2001) tarafından yapılan bir çalışmanın sonuçlarına göre; (1) bal arıları tek bir direnç özelliği (varroaya karşı duyarlı hijyen) bakımından seleksiyona tabi tutulduklarında, Varroa destructor a karşı direnç göstermektedirler, (2) varroa dirençli kolonilerden yetiştirilen ana arılar doğal çiftleşme yaptıklarında bile döllerinde bu özellik önemli düzeyde korunmaktadır. VDH özelliği olan A. mellifera kolonileri, yüksek düzeyde varroa ile bulaşmış yavrulu petek gözlerini temizlemektedirler (Harbo ve Harris 2005). İşçi arı yavru gözlerindeki varroa bulaşıklığı erkek arı yavru gözlerine kıyasla VDH özelliğini daha çok tetiklemektedir. Bu nedenle VDH özelliğine sahip kolonilerde erkek arı yavrusu fazla olduğunda varroa bulaşıklığının da yüksek olduğu görülmektedir (Harris 2008). VDH kolonilerinde ergin arılar petek gözlerindeki varroaları temizlerken kaçan dişi varroalar bu arıların üzerine geçmektedirler ya da peteklerin üstünde dolaşırken arıların saldırısına uğrarlar (Aumeier ve Rosenkranz, 2001). Thakur a (1997) göre bal arıları açıkta dolaşan varroaları yakalayarak ısırmaktadırlar. Ayrıca serbest kalmış dişi varroalar ergin arıların üstünde foretik aşamaya başlayarak tımarlama davranışına maruz kalmaktadırlar. Bunun için VDH ana mekanizma olarak diğer özellikleri ortaya çıkarmakta, örneğin parazitin foretik aşamasını uzatarak arıların tımarlama davranışını artırmaktadır (Ibrahim vd. 2007). Parazitlerin kısırlığı ile varroaya karşı duyarlı hijyen davranışının ilişkili olduğu düşüncesiyle 2005 yılına kadar birçok araştırmacı tarafından kısır parazit (NR) oranına dayanarak seleksiyon yapılmıştır (Harbo ve Harris 2005, Ibrahim ve Spivak 2006). Ibrahim ve Spivak (2006) tarafından yapılan bir araştırmada, VDH özelliğine sahip arıların Minesota hijyen stoku arıları ile kıyaslandığında, dondurularak öldürülmüş yavruları daha hızlı temizleyerek daha hijyen davrandıkları belirlenmiştir. Minesota 21

32 hijyen stoku arıları, yavru çürüklüğüne ve kireç hastalığına dayanıklı özelliği olan arılardır. Bu arılar ABD nın Minesota Üniversitesinde çalışan Spivak tarafından A. m. ligustica arılarından geliştirilmiştir.diğer bir araştırmada, başka kolonilerden alınan varroa ile bulaşık yavrulu petekler 1 hafta boyunca VDH özellikli arılara verildiğinde parazit kısırlığı artış göstermiştir. Parazit kısırlığının artışı varroa bulaşıklığının azalma oranına bağlı olarak, VDH özelliğinin sonucunda meydana gelmektedir (Harbo ve Harris 2005, 2009). Son araştırmalar VDH özellikli arıların yavrulu petek gözündeki parazitleri, kısır olup olmadıklarına bakmaksızın temizlediğini ortaya koymaktadır (Harris vd. 2009, 2010). Bu nedenle parazitlerde kısırlığın artış nedeni hijyenik özelliğinin başka halleri olmalıdır. Örneğin, bir VDH özellikli kolonide bazen ağzı açılmış yavrulu petek gözü, hijyen olmayan arılar tarafından tekrar kapatılır (Arathi vd. 2006), ki bu işlem VDH kolonilerinde sık sık yapılmaktadır (Harris 2008). Ancak yavrulu petek gözlerinin açılması nedeniyle varroa nın üreme döngüsü bozulur ve içerisinde kısır varroa kalarak kapatılır. Parazitin üremesi veya yavrularının salgıladığı koku VDH davranışının başlatılmasında etkili değildir. Ne parazitten gelen kokular ne de yetişkin varroaların hareketleri varroa bulaşmış yavruların çıkarılmasını açıklamaktadır (Aumeier ve Rosenkranz 2001). Bu nedenle VDH davranışının başlatılması olasılıkla bulaşık konukçu arı yavrusunun kokusundan kaynaklanmaktadır (Martin vd. 2002). VDH özelliği olan arıların yetiştirilmesinde daha etkili bir yöntemin geliştirilmesi, VDH ya dayanarak seleksiyon yapılacaksa, 2-6 ay saha denemelerini gerektirir. Ergin arıların VDH davranışının doğrudan ölçülebilmesi nedeniyle seleksiyonla hızlı bir ilerleme sağlanması beklenebilir. Günümüzdeki ıslah çalışmaları bu davranışın dolaylı ölçümlerine, örneğin yavrulardaki varroa bulaşıklığının azalma hızına dayandırılmaktadır. VDH davranışının belirlenmesindeki hızlı yöntem, varroa bulaşmış başka koloni yavrularının VDH kolonilerinde 40 saat ya da 1 hafta süresince izlenerek bulaşıklığın azalma hızının saptanmasıdır. Kolonilerdeki parazit populasyonu büyümesi ile 40 saat sonraki azalan bulaşıklık ve 1 hafta sonraki azalan parazit doğurganlığı arasında negatif korelasyon bulunmuştur (Harris 2007, Villa vd. 2009). 22

Arıcılığın Tanımı. Arı Yetiştirme Ürünler. Ürünler. Ürünler. Ürünler. Hayvan Yetiştirme ve Besleme Dersi

Arıcılığın Tanımı. Arı Yetiştirme Ürünler. Ürünler. Ürünler. Ürünler. Hayvan Yetiştirme ve Besleme Dersi Hayvan Yetiştirme ve Besleme Dersi Arıcılığın Tanımı Arı Yetiştirme Arıcılık; bitkisel kaynakları, arıyı ve emeği bir arada kullanarak, bal, polen, arısütü, balmumu, propolis, arı zehiri gibi ürünler ile

Detaylı

Bal Arılarında Bazı Kimyasal İlaçların Varroosise Karşı Etkileri

Bal Arılarında Bazı Kimyasal İlaçların Varroosise Karşı Etkileri Bal Arılarında Bazı Kimyasal İlaçların Varroosise Karşı Etkileri Onur Girişgin, Mehmet Özüiçli, Levent Aydın Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi, Parazitoloji Anabilim Dalı, Bursa - TÜRKİYE VARROOSİS

Detaylı

BLACK QUEEN CELL VİRUS. Emre ÖZAN Veteriner Hekim Viroloji Laboratuarı

BLACK QUEEN CELL VİRUS. Emre ÖZAN Veteriner Hekim Viroloji Laboratuarı BLACK QUEEN CELL VİRUS Emre ÖZAN Veteriner Hekim Viroloji Laboratuarı Giriş Bal arısı(apis Mellifera) yetiştiriciliği Bakteriyel ve paraziter arı hastalıkları İzole edilen 18 arı virusu Black Queen Cell

Detaylı

Prof. Dr. Levent AYDIN

Prof. Dr. Levent AYDIN Arı Hastalıkları ve Çözüm Önerileri Varroosis, Nosemosis ve Diğer Hastalıklar Prof. Dr. Levent AYDIN Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi Parazitoloji Anabilim Dalı, laydin@uludag.edu.tr laydin09@gmail.com

Detaylı

Arıcılıkta İlaç Kullanımı: Varroasis. Drug use in Beekeeping: Varroasis

Arıcılıkta İlaç Kullanımı: Varroasis. Drug use in Beekeeping: Varroasis Prof. Dr. Hayrettin Akkaya Arıcılıkta İlaç Kullanımı: Varroasis Drug use in Beekeeping: Varroasis Ülkemiz arıcılığını 1978 yılından bu yana tehdit eden varroasis, arıların haemolenf ini emmek suretiyle

Detaylı

Geliş Tarihi: 26.02.2003. H. Vasfi GENÇER (1) Mete KARACAOĞLU (2) Giriş

Geliş Tarihi: 26.02.2003. H. Vasfi GENÇER (1) Mete KARACAOĞLU (2) Giriş Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Bilimleri Dergisi (J. Agric. Sci.), 2003, 13(1): 61-65 Geliş Tarihi: 26.02.2003 Kafkas ırkı (Apis mellifera caucasica) ve Kafkas Irkı ile Anadolu Arısı-Ege

Detaylı

KAHROLSUN VARROA. Dr. Ali KORKMAZ

KAHROLSUN VARROA. Dr. Ali KORKMAZ KAHROLSUN VARROA Dr. Ali KORKMAZ KAHROLSUN VARROA Dr. Ali KORKMAZ ISBN : 978-605-65564-7-0 Baskı-Cilt Hacıbey Ceylandağ - 0362 431 1 444 - Sn: 16281 Pazar Mh. Necati Efendi Sk. No.47 İlkadım/SAMSUN 1.

Detaylı

ARI VİRUSLARI. Emre ÖZAN Veteriner Hekim Viroloji Laboratuarı

ARI VİRUSLARI. Emre ÖZAN Veteriner Hekim Viroloji Laboratuarı ARI VİRUSLARI Emre ÖZAN Veteriner Hekim Viroloji Laboratuarı Neden Arı Virusları Önemli? Arı Önemli İnsan gıdası olan bal Ekonomik yönü Arıların ekolojik önemi Arılar olmadan bitkisel üretim %47 oranında

Detaylı

Arı ürünleri ve Etkin Üretim Yöntemleri. Prof. Dr. Muhsin DOĞAROĞLU

Arı ürünleri ve Etkin Üretim Yöntemleri. Prof. Dr. Muhsin DOĞAROĞLU Arı ürünleri ve Etkin Üretim Yöntemleri Prof. Dr. Muhsin DOĞAROĞLU ARI ÜRÜNLERİNDE VERİMLİLİĞİ BELİRLEYEN FAKTÖRLER BÜTÜN ÜRÜNLER İÇİN YAKLAŞIK OLARAK AYNI DÜZEYDE ETKİ EDER GENETİK YAPI KULUÇKA ETKİNLİĞİ

Detaylı

EGE MELEZÝ BAL ARILARININ ARI SÜTÜ VERÝMLERÝ ÜZERÝNE ETKÝLERÝ. Mete KARACAOÐLU, Mustafa KÖSOÐLU, Aytül UÇAK KOÇ

EGE MELEZÝ BAL ARILARININ ARI SÜTÜ VERÝMLERÝ ÜZERÝNE ETKÝLERÝ. Mete KARACAOÐLU, Mustafa KÖSOÐLU, Aytül UÇAK KOÇ ADÜ Ziraat Fakültesi Dergisi 2004; 1(1) : 29-33 FARKLI YÖNTEMLERÝN EGE EKOTÝPÝ ( A. m. anatolica ) ve KAFKAS (A. m. aucasica) x EGE MELEZÝ BAL ARILARININ ARI SÜTÜ VERÝMLERÝ ÜZERÝNE ETKÝLERÝ ÖZET 1 2 1

Detaylı

Bal Arılarının Beslenmesi. Dr. Ali KORKMAZ Samsun Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü

Bal Arılarının Beslenmesi. Dr. Ali KORKMAZ Samsun Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü Bal Arılarının Beslenmesi Dr. Ali KORKMAZ Samsun Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü Ölüyorum dedim, inanmadınız! Benim ölümü göremezsiniz! Siz, polen beklemeye devam edin! Biz, avuç avuç ölürüz! Soykırım

Detaylı

ARICILIKTA ORGANİK ÜRETİM

ARICILIKTA ORGANİK ÜRETİM ARICILIKTA ORGANİK ÜRETİM İNCİ AKGÜL ZİRAAT MÜHENDİSİ ORGANİK TARIM PROJELER KOORDİNATÖRÜ Giriş Arıcılık; arı kolonilerini ve bitkisel kaynakları birlikte kullanarak arı sütü, bal ve polen gibi çeşitli

Detaylı

Türk Tarım - Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi

Türk Tarım - Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi Türk Tarım Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi, 4(12): 1207-1211, 2016 Türk Tarım - Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi www.agrifoodscience.com Türk Bilim ve Teknolojisi Bal Arısı (Apis Mellifera L., 1758) Kolonilerinde

Detaylı

ARICILIKTAN ELDE EDİLEN ÜRÜNLERİN ORGANİK OLABİLMESİ İÇİN GEREKLİ ŞARTLAR

ARICILIKTAN ELDE EDİLEN ÜRÜNLERİN ORGANİK OLABİLMESİ İÇİN GEREKLİ ŞARTLAR ORGANİK ARICILIK Doğada bulunan nektar, polen, su ve propolisin arılar tarafından toplanarak, üretimden tüketime kadar tüm aşamalarda suni besleme ve kimyasal ilaçlama yapmadan, organik tarım alanlarında

Detaylı

Arıcılıkta Yeni Yaklaşımlar

Arıcılıkta Yeni Yaklaşımlar Arıcılıkta Yeni Yaklaşımlar Yeni Yaklaşımlar? Ana Arı Genotipinin Önemi Kovan Yapısı ve Yönetimi Varroa ile Mücadele Arı Ürünleri Kestane Balı Hijyenik Bal Üretimi Polinasyon Koloni Ölümleri Arı Besleme

Detaylı

A R I C I L I K MİLLİ EKONOMİNİN TEMELİ ZIRAATTIR. KEMAL ATATÜRK

A R I C I L I K MİLLİ EKONOMİNİN TEMELİ ZIRAATTIR. KEMAL ATATÜRK A R I C I L I K MİLLİ EKONOMİNİN TEMELİ ZIRAATTIR. KEMAL ATATÜRK ARILARIN BİYOLOJİK EVRELERİ: Yumurta : Petek üzerinde işçi arılar için yapılmış gözler küçük, döllenmemiş yumurtadan oluşan erkek arıların

Detaylı

Arıcılığa Başlarken... Dr. Ali KORKMAZ Ziraat Yüksek Mühendisi Samsun Tarım İl Müdürlüğü

Arıcılığa Başlarken... Dr. Ali KORKMAZ Ziraat Yüksek Mühendisi Samsun Tarım İl Müdürlüğü Arıcılığa Başlarken... Dr. Ali KORKMAZ Ziraat Yüksek Mühendisi Samsun Tarım İl Müdürlüğü Her şeyden önce... Kovan Seçimi Arı Irkı Seçimi Arıcılık Yapılacak Bölge Seçimi Arılık Seçimi» çok önemlidir. Ancak...

Detaylı

BAL ARILARININ VİRAL HASTALIKLARI VE BUNLARIN VARROA İLE İLİŞKİSİ

BAL ARILARININ VİRAL HASTALIKLARI VE BUNLARIN VARROA İLE İLİŞKİSİ BAL ARILARININ VİRAL HASTALIKLARI VE BUNLARIN VARROA İLE İLİŞKİSİ Prof. Dr. Levent AYDIN Prof. Dr. Levent AYDIN Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi Parazitoloji Anabilim Dalı, laydin@uludag.edu.tr

Detaylı

Ethem AKYOL 1, Duran ÖZKÖK, 2 Cahit ÖZTÜRK 3, Ahmet BAYRAM 4. Uludağ Arıcılık Dergisi Kasım

Ethem AKYOL 1, Duran ÖZKÖK, 2 Cahit ÖZTÜRK 3, Ahmet BAYRAM 4. Uludağ Arıcılık Dergisi Kasım BAZI SAF VE MELEZ BALARISI (Apis mellifera L.) KOLONİLERİNİN OĞUL EĞİLİMİ, YAŞAMA GÜCÜ, KIŞLAMA YETENEĞİ VE PETEK İŞLEME ETKİNLİKLERİNİN BELİRLENMESİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA A Study On Determination Of The

Detaylı

kosoglumustafa@gthb.gov.tr mustafakosoglu@gmail.com

kosoglumustafa@gthb.gov.tr mustafakosoglu@gmail.com KİŞİSEL BİLGİLER Adı Soyadı Ünvan Uzm. Mustafa KÖSOĞLU Mühendis Dahili 281 E-mail Doğum Tarihi - Yeri kosoglumustafa@gthb.gov.tr mustafakosoglu@gmail.com 17.05.1970- İstanbul EĞİTİM BİLGİLERİ Doktora Üniversite

Detaylı

Kek ve Şurup (Sakkaroz) Yemlemesinin Bal Arısı (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performansı Üzerine Etkileri

Kek ve Şurup (Sakkaroz) Yemlemesinin Bal Arısı (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performansı Üzerine Etkileri Hayvansal Üretim 41: 65-75 (2000) Kek ve Şurup (Sakkaroz) Yemlemesinin Bal Arısı (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Performansı Üzerine Etkileri Ahmet Güler O.M.Ü. Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü. SAMSUN

Detaylı

Veteriner Hekim ; Abdullah AKIN

Veteriner Hekim ; Abdullah AKIN Veteriner Hekim ; Abdullah AKIN 1-İşçi ARI 2-Kraliçe ( Ana ) Arı 3-Erkek Arı 1-İşçi Arı 1-İşçi Arılar İşçi arılar, bir arı kolonisinde çiftleşme kapasitesine sahip olmayan dişi arılar. Pek çok arı

Detaylı

Dryocosmus kuriphilus(kestane gal arısı)sürvey Talimatı. Dryocosmuskuriphilus(Yasumatsu) (Kestane gal arısı)

Dryocosmus kuriphilus(kestane gal arısı)sürvey Talimatı. Dryocosmuskuriphilus(Yasumatsu) (Kestane gal arısı) Dryocosmus kuriphilus(kestane gal arısı)sürvey Talimatı Zararlı Organizma Dryocosmuskuriphilus(Yasumatsu) (Kestane gal arısı) Sınıf: Insecta Takım: Hymenoptera Familya:Cynipidae Tanımı Konukçuları Zarar

Detaylı

Arıcılık Üretiminin Arttırılması Yolu ile Azerbaycan Kırsalında Gelirin İyileştirilmesi. Ahmet İnci Uluslararası Arıcılık Danışmanı

Arıcılık Üretiminin Arttırılması Yolu ile Azerbaycan Kırsalında Gelirin İyileştirilmesi. Ahmet İnci Uluslararası Arıcılık Danışmanı Arıcılık Üretiminin Arttırılması Yolu ile Azerbaycan Kırsalında Gelirin İyileştirilmesi Ahmet İnci Uluslararası Arıcılık Danışmanı 05.02.2017 Bölüm 1 AZERBAYCAN DA ARICILIĞIN GÜNCEL YAPISI 2 Azerbaycan

Detaylı

Çizelge 1. 1. Dünyada en fazla koloniye sahip ülkeler, başlıca bal üreticisi ülkeler ve koloni yoğunlukları (FAO 2002)

Çizelge 1. 1. Dünyada en fazla koloniye sahip ülkeler, başlıca bal üreticisi ülkeler ve koloni yoğunlukları (FAO 2002) 1.GİRİŞ Doğadaki geçmişi insan tarihinden çok eski olan bal arısı. A. mellifera L., yüksek uyum yeteneği ile ekvatordan kutup dairelerine kadar uzanan değişik coğrafik ve ekolojik koşullarda bulunabilmektedir.

Detaylı

ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ

ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ BALIKESİR MARMARA ADASINDAKİ BAL ARISI (Apis mellifera anatoliaca) KOLONİLERİNDE PUDRA ŞEKERİ YÖNTEMİ İLE VARROA (Varroa destructor) BULAŞIKLIK

Detaylı

BAL ARISI HASTALIK VE ZARARLILARI

BAL ARISI HASTALIK VE ZARARLILARI BAL ARISI HASTALIK VE ZARARLILARI Diseases and Pests of Honeybee (Extended Abstract in English can be found at the end of this article) Ş. Ömür UYGUR 1, A. Onur GĐRĐŞGĐN 2 1 Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü,

Detaylı

2. KAYNAK ÖZETLERİ. 2. 1. Damızlık ve Yetiştirme Kolonileri

2. KAYNAK ÖZETLERİ. 2. 1. Damızlık ve Yetiştirme Kolonileri 1. GİRİŞ Türkiye, arılı kovan varlığı, yıllık bal ve balmumu üretimi ve arıcılık için son derece uygun iklim ve bitki örtüsü koşullarıyla dünya arıcılığında önemli bir konuma sahiptir. Dünya ülkeleri arasında

Detaylı

1- KÜÇÜKBAŞ ÇALIŞMA GRUBU

1- KÜÇÜKBAŞ ÇALIŞMA GRUBU 1- KÜÇÜKBAŞ ÇALIŞMA GRUBU Alt projelerin teknik esas, materyal ve metodun değerlendirilmesi: Yapılan değerlendirilmeler sonucunda alınan kararlar aşağıda belirtilmiştir: 1. Koruma projeleri devam ettirilmesine,

Detaylı

İlkbahar Dönemi Çalışmaları

İlkbahar Dönemi Çalışmaları İlkbahar Dönemi Çalışmaları İlkbaharda Yapılacak İşlemler Hava sıcaklığının +14 0 C üzerine çıktığı zaman kovanlarda ilk kontroller yapılır. İlk kontroller kısa ve seri bir şekilde yapılarak yavruların

Detaylı

Bıologıcal Methods to Control of the Varroa destructor Ethem AKYOL 1, Ali KORKMAZ 2

Bıologıcal Methods to Control of the Varroa destructor Ethem AKYOL 1, Ali KORKMAZ 2 Varroa destructor un BİYOLOJİK KONTROL YÖNTEMLERİ Bıologıcal Methods to Control of the Varroa destructor Ethem AKYOL 1, Ali KORKMAZ 2 1 Niğde Üniversitesi Çamardı Meslek Yüksekokulu, Niğde 2 Tarım İl Müdürlüğü

Detaylı

ORGANİK ARI YETİŞTİRİCİLİĞİ

ORGANİK ARI YETİŞTİRİCİLİĞİ T.C. Samsun Valiliği İl Tarım Müdürlüğü ORGANİK ARI YETİŞTİRİCİLİĞİ Mehmet Ali YETGİN Ziraat Mühendisi Samsun / 2010 Kapak Tasarımı Dr. Ali KORKMAZ Dizgi/Baskı Refik YILMAZ Çiftçi Eğitimi ve Yayım Şube

Detaylı

ÖZELLİKLERİ. Aytül Uçak KOÇ, Mete KARACAOĞLU

ÖZELLİKLERİ. Aytül Uçak KOÇ, Mete KARACAOĞLU ADÜ Ziraat Fakültesi Dergisi 2005; 2(1) : 73-77 ANADOLU ARISI EGE EKOTİPİ ( Apis mellifera anatolica) ANA ARILARINDA ÜREME * ÖZELLİKLERİ Aytül Uçak KOÇ, Mete KARACAOĞLU 1 1 ÖZET Bu çalışma, Anadolu arısı

Detaylı

HAMAMBÖCEKLERİ ve MÜCADELE YÖNTEMLERİ

HAMAMBÖCEKLERİ ve MÜCADELE YÖNTEMLERİ HAMAMBÖCEKLERİ ve MÜCADELE YÖNTEMLERİ HAMAMBÖCEKLERİ ve MÜCADELE YÖNTEMLERİ HAMAMBÖCEKLERİ Ordo (Takım): Blattoptera (Hamam böcekleri) Vücutları kahverengi tonlarında, yassı ve ovaldir. Antenler çoğunlukla

Detaylı

ARILARIN VĐRAL HASTALIKLARI. *Mitat KURT Uzman Veteriner Hekim

ARILARIN VĐRAL HASTALIKLARI. *Mitat KURT Uzman Veteriner Hekim 1 ARILARIN VĐRAL HASTALIKLARI *Mitat KURT Uzman Veteriner Hekim Akut paraliz ve Kashmir bee virus: Bu 2 virus hem serolojik olarak benzemekte hem de erişkin arılara yaptıkları etkileri yönünden de benzerler.

Detaylı

MARMARA BÖLGESİ ARILARININ KOLONİ PERFORMANSI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

MARMARA BÖLGESİ ARILARININ KOLONİ PERFORMANSI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME MARMARA BÖLGESİ ARILARININ KOLONİ PERFORMANSI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME A Review on Colony Performances of Honey Bees of Marmara Region of Turkey Recep SIRALI 1 ve İbrahim ÇAKMAK 2 1 Karadeniz Teknik Üniversitesi,

Detaylı

ARILAR YOK OLUYOR! Dr.Aslı Özkırım. Hacettepe Üniversitesi Biyoloji Bölümü Arı Sağlığı Laboratuvarı. ozkirim@hacettepe.edu.tr

ARILAR YOK OLUYOR! Dr.Aslı Özkırım. Hacettepe Üniversitesi Biyoloji Bölümü Arı Sağlığı Laboratuvarı. ozkirim@hacettepe.edu.tr ARILAR YOK OLUYOR! Dr.Aslı Özkırım Hacettepe Üniversitesi Biyoloji Bölümü Arı Sağlığı Laboratuvarı ozkirim@hacettepe.edu.tr Arı Sağlığı Laboratuvarı 1998-2010 2006 Arıcılarımız bölgesel ölüm oranını %

Detaylı

Drone Rearing and its Importance for Honey Bee (Apis mellifera L.) Colonies. (Extended Abstract in English can be found at the end of this article)

Drone Rearing and its Importance for Honey Bee (Apis mellifera L.) Colonies. (Extended Abstract in English can be found at the end of this article) ERKEK ARI YETİŞTİRİCİLİĞİ ve BALARISI (Apis mellifera L.) KOLONİLERİ İÇİN ÖNEMİ Drone Rearing and its Importance for Honey Bee (Apis mellifera L.) Colonies (Extended Abstract in English can be found at

Detaylı

T.C. ADNAN MENDERES ÜN

T.C. ADNAN MENDERES ÜN T.C. ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ZZO-DR-2008-001 KAFKAS (Apis mellifera caucasica), İTALYAN (Apis mellifera ligustica) IRKLARI VE ANADOLU ARISI EGE EKOTİPİ (Apis mellifera anatoliaca)

Detaylı

TÜR NE DEMEKTİR? TÜR TÜR

TÜR NE DEMEKTİR? TÜR TÜR TÜRLEŞME TÜR NE DEMEKTİR? Diğer popülasyonlardan evrimsel olarak bağımsız ve kendi aralarında üreyebilen (fertil döller verebilen) popülasyonlar topluluğuna TÜR (species) denir. Ortak atalara sahip olan

Detaylı

Türk Tarım - Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi

Türk Tarım - Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi Türk Tarım Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi, 3(6): 365-370, 2015 Türk Tarım - Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi www.agrifoodscience.com Türk Bilim ve Teknolojisi Bal Arısı Şurubuna Katılan Bitki Ekstraktı

Detaylı

Balarılarında Varroa destructor Enfestasyonuna Karşı Pudra Şekeri Etkinliğinin Araştırılması

Balarılarında Varroa destructor Enfestasyonuna Karşı Pudra Şekeri Etkinliğinin Araştırılması 21 Uludag Univ. J. Fac. Vet. Med. 33 (2014), 1,2: 21-26 Balarılarında Varroa destructor Enfestasyonuna Karşı Pudra Şekeri Etkinliğinin Araştırılması Mustafa Necati MUZ 1 Servet ARSLAN 2 Ahmet Onur GİRİŞGİN

Detaylı

Dünyada ve Türkiye'de A R I C I L I K

Dünyada ve Türkiye'de A R I C I L I K Dünyada ve Türkiye'de A R I C I L I K Arıcılık tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de son yıllarda önemli gelişme kaydeden bir sektör haline gelmiştir. Ülke ekonomisine önemli katkısı olan arıcılık dünyanın

Detaylı

PAKET ARI ÜRETİM SİSTEMİ VE TÜRKİYE ARICILIĞI AÇISINDAN KULLANILMA OLANAKLARI

PAKET ARI ÜRETİM SİSTEMİ VE TÜRKİYE ARICILIĞI AÇISINDAN KULLANILMA OLANAKLARI PAKET ARI ÜRETİM SİSTEMİ VE TÜRKİYE ARICILIĞI AÇISINDAN KULLANILMA OLANAKLARI Doç. Dr. Ulviye KUMOVA Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü ADANA Ali KORKMAZ Alata Bahçe Kültürleri Araştırma

Detaylı

Türkiye Arı Yetiştiriciliğinde Çukurova Bölgesinin Yeri ve Önemi

Türkiye Arı Yetiştiriciliğinde Çukurova Bölgesinin Yeri ve Önemi Hayvansal Üretim 41: 48-54 (2000) Türkiye Arı Yetiştiriciliğinde Çukurova Bölgesinin Yeri ve Önemi Ulviye Kumova 1 Ali Korkmaz 2 1 Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Öğretim Üyesi.

Detaylı

GENETİK ALGORİTMALAR. Araş. Gör. Nesibe YALÇIN BİLECİK ÜNİVERSİTESİ

GENETİK ALGORİTMALAR. Araş. Gör. Nesibe YALÇIN BİLECİK ÜNİVERSİTESİ GENETİK ALGORİTMALAR Araş. Gör. Nesibe YALÇIN BİLECİK ÜNİVERSİTESİ GENETİK ALGORİTMALAR Genetik algoritmalar, Darwin in doğal seçim ve evrim teorisi ilkelerine dayanan bir arama ve optimizasyon yöntemidir.

Detaylı

T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ISPARTA İLİ KİRAZ İHRACATININ ANALİZİ

T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ISPARTA İLİ KİRAZ İHRACATININ ANALİZİ T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ISPARTA İLİ KİRAZ İHRACATININ ANALİZİ Danışman Doç. Dr. Tufan BAL YÜKSEK LİSANS TEZİ TARIM EKONOMİSİ ANABİLİM DALI ISPARTA - 2016 2016 [] TEZ

Detaylı

(Extended Abstract is given at the end of this Article) Levent AYDIN, A.Onur GĐRĐŞGĐN

(Extended Abstract is given at the end of this Article) Levent AYDIN, A.Onur GĐRĐŞGĐN TÜRKĐYE DE VARROA DESTRUCTOR ĐLE DOĞAL ENFESTE BAL ARISI KOLONĐLERĐNDE APIVAR IN (AMĐTRAZ) ETKĐSĐ Efficacy of Apivar (Amitraz) Against Varroa destructor Found on Naturally Infested Honeybee Colonies in

Detaylı

YIĞILCA BALARISI (Apis mellifera L.) NIN HİJYENİK DAVRANIŞ BAKIMINDAN PERFORMANSLARININ BELİRLENMESİ VE GELİŞTİRİLMESİ

YIĞILCA BALARISI (Apis mellifera L.) NIN HİJYENİK DAVRANIŞ BAKIMINDAN PERFORMANSLARININ BELİRLENMESİ VE GELİŞTİRİLMESİ YIĞILCA BALARISI (Apis mellifera L.) NIN HİJYENİK DAVRANIŞ BAKIMINDAN PERFORMANSLARININ BELİRLENMESİ VE GELİŞTİRİLMESİ Development and Determination of Yıgılca Honey bee (Apis mellifera L.) with Respect

Detaylı

Kısacası arıcılık tarihi insanlık tarihi kadar eskidir.

Kısacası arıcılık tarihi insanlık tarihi kadar eskidir. Organik Arıcılık Arıcılığın Tarihi Arıcılığa ait ilk bulgular 16.000 yıl öncesine dayanır. 4.000 yıl önce Mısır da gezginci arıcılık yapılmaktaydı. 3.200 yıllık Firavun mezarında kurumuş bal bulunmuştur.

Detaylı

Türkiye de Arıcılık, Sorunlar ve «İyi Üretim Uygulamaları» ile Ekolojik Çözümler

Türkiye de Arıcılık, Sorunlar ve «İyi Üretim Uygulamaları» ile Ekolojik Çözümler Türkiye de Arıcılık, Sorunlar ve «İyi Üretim Uygulamaları» ile Ekolojik Çözümler Prof.Dr. Banu YÜCEL Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü, Bornova/İzmir Türkiye de 7.900.364 adet koloniyle,

Detaylı

Türkiye Arıcılığının Yapısı, Sorunları ve Sürdürülebilir Arıcılık Açısından Değerlendirilmesi. Yrd. Doç. Dr. Ayhan GÖSTERİT

Türkiye Arıcılığının Yapısı, Sorunları ve Sürdürülebilir Arıcılık Açısından Değerlendirilmesi. Yrd. Doç. Dr. Ayhan GÖSTERİT Türkiye Arıcılığının Yapısı, Sorunları ve Sürdürülebilir Arıcılık Açısından Değerlendirilmesi Yrd. Doç. Dr. Ayhan GÖSTERİT Amaç Türkiye arıcılığının yapısı ve sorunlarını ortaya koymak Doğal kaynaklardan

Detaylı

ARI SAĞLIĞI LABORATUVARI

ARI SAĞLIĞI LABORATUVARI Türkiye ve Dünya Gözüyle CCD (Colony Collapse Disorder) Dr. Asl ÖZKIRIM Hacettepe Üniversitesi Biyoloji Bölümü ARI SAĞLIĞI LABORATUVARI Türkiye de Ar c l k Sorunlar ve 1. Ulusal Ar c l k Sempozyumu 28-30

Detaylı

DEVELOPMENT AND CONTROL OF THE VARROA (Varroa destructor) IN HONEY BEE (Apis mellifera.) COLONIES AND EFFECTS ON THE COLONY PRODUCTIVITY

DEVELOPMENT AND CONTROL OF THE VARROA (Varroa destructor) IN HONEY BEE (Apis mellifera.) COLONIES AND EFFECTS ON THE COLONY PRODUCTIVITY DEVELOPMENT AND CONTROL OF THE VARROA (Varroa destructor) IN HONEY BEE (Apis mellifera.) COLONIES AND EFFECTS ON THE COLONY PRODUCTIVITY Bal Arısı (Apis mellifera ) Kolonilerinde Varroa (Varroa destructor)

Detaylı

BALIK YETİŞTİRİCİLİĞİNDE STRES

BALIK YETİŞTİRİCİLİĞİNDE STRES MAKALE BALIK YETİŞTİRİCİLİĞİNDE STRES Ercan KÜÇÜK - SUMAE Giriş Organizma seviyesinde stres ilk olarak insanlar dahil tüm memelilerin, uyarıcıların farklı oranlardaki uyarılarına genel tepkisi olarak (Selye,

Detaylı

ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ

ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ KONTROLLÜ ŞARTLARDA YETİŞTİRİLEN ANA ARILARLA OLUŞTURULAN BALARISI (Apis mellifera L.) KOLONİLERİNİN FARKLI İŞLETMELERDEKİ PERFORMANSLARININ BELİRLENMESİ

Detaylı

ARICILIĞA GENEL BAKIŞ

ARICILIĞA GENEL BAKIŞ ARICILIĞA GENEL BAKIŞ TÜRKİYE VE DÜNYADA ARICILIK Dünyada 65 milyon koloni ile 1.5 milyon ton bal üretimi yapılmaktadır. Türkiye ise 5 milyon koloni ile Çin in arkasından 2.,bal üretim miktarı 94.000 ton

Detaylı

Performans test protokolü Avrupa Balarısı Üreticileri için bir rehber

Performans test protokolü Avrupa Balarısı Üreticileri için bir rehber SMARTBEES / FP7 KBBE.2013.1.3 02 / WP6 Sustainable Management of Resilient Bee Populations Dirençli Arı Populasyonlarının Sürdürülebilir Yönetimi www.smartbees-fp7.eu Performans test protokolü Avrupa Balarısı

Detaylı

Protecting Diversity of Native Honey Bee Subspecies, Developing a Model on Colony Management and Breeding Devrim Oskay

Protecting Diversity of Native Honey Bee Subspecies, Developing a Model on Colony Management and Breeding Devrim Oskay BAL ARISI IRKLARININ ÇEŞĐTLĐLĐĞĐNĐN KORUNMASI, KOLONĐLERĐN YÖNETĐMĐ VE GENETĐK YAPILARININ ĐSTENEN YÖNDE GELĐŞTĐRĐLMESĐ ÜZERĐNE MODEL OLUŞTURULMASI Protecting Diversity of Native Honey Bee Subspecies,

Detaylı

YARASA VE ÇİFTLİK GÜBRESİNİN BAZI TOPRAK ÖZELLİKLERİ ve BUĞDAY BİTKİSİNİN VERİM PARAMETRELERİ ÜZERİNE ETKİSİ

YARASA VE ÇİFTLİK GÜBRESİNİN BAZI TOPRAK ÖZELLİKLERİ ve BUĞDAY BİTKİSİNİN VERİM PARAMETRELERİ ÜZERİNE ETKİSİ ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ YARASA VE ÇİFTLİK GÜBRESİNİN BAZI TOPRAK ÖZELLİKLERİ ve BUĞDAY BİTKİSİNİN VERİM PARAMETRELERİ ÜZERİNE ETKİSİ TARIMSAL YAPILAR VE SULAMA ANABİLİM

Detaylı

Uzm. Sedat EREN AĞUSTOS-2015 Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü/DİYARBAKIR

Uzm. Sedat EREN AĞUSTOS-2015 Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü/DİYARBAKIR PAMUK ENTEGRE MÜCADELEDE BİYOTEKNİK YÖNTEMLER Uzm. Sedat EREN AĞUSTOS-2015 Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü/DİYARBAKIR Entegre Mücadelede Biyoteknik Mücadele Yöntemleri İlaçların yaygın ve

Detaylı

ELAZIĞ ARICILIK İŞLETMELERİNDE KOLONİLERİN EK BESLENME ŞEKİLLERİNİN TESPİTİ

ELAZIĞ ARICILIK İŞLETMELERİNDE KOLONİLERİN EK BESLENME ŞEKİLLERİNİN TESPİTİ F.Ü. Sağlık Bil. Dergisi 006, 0(), -6 ELAZIĞ ARICILIK İŞLETMELERİNDE KOLONİLERİN EK BESLENME ŞEKİLLERİNİN TESPİTİ İsmail SEVEN Pınar TATLI SEVEN Fırat Üniversitesi, Sivrice Meslek Yüksekokulu, Elazığ TÜRKİYE

Detaylı

Türkiye de Görülen Bal Arısı (Apis mellifera) Hastalıkları* Honeybee (Apis mellifera) Diseases in Turkey

Türkiye de Görülen Bal Arısı (Apis mellifera) Hastalıkları* Honeybee (Apis mellifera) Diseases in Turkey Atatürk Üniversitesi Vet. Bil. Derg. 2016; 11(3): 339-347 Derleme/Review DOI:10.17094/ataunivbd.282993 Türkiye de Görülen Bal Arısı (Apis mellifera) Hastalıkları* İbrahim BALKAYA 1, Hakan GÜLBAZ 2, Hamza

Detaylı

ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ ARICILIK GELİŞTİRME UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ YÖNETMELİĞİ

ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ ARICILIK GELİŞTİRME UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ YÖNETMELİĞİ Resmi Gazete Tarihi: 20 Şubat 2017 Resmi Gazete Sayısı: 29985 BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ ARICILIK GELİŞTİRME UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ YÖNETMELİĞİ MADDE

Detaylı

BAL ARILARININ VARROOSİS İNE KARŞI KORUNMA VE MÜCADELE TALİMATI

BAL ARILARININ VARROOSİS İNE KARŞI KORUNMA VE MÜCADELE TALİMATI BAL ARILARININ VARROOSİS İNE KARŞI KORUNMA VE MÜCADELE TALİMATI Hukuki Dayanak 12.11.2001 tarih ve HSHD-HHM-10474-029963 Sayılı Koruma ve Kont Gn. Md. Yazısı 1-GİRİŞ Varroosis denen arı akarının neden

Detaylı

Domates Yaprak Galeri Güvesi Tuta absoluta

Domates Yaprak Galeri Güvesi Tuta absoluta Tuta absoluta Bu nesne Türkiye Tarımsal Öğrenme Nesneleri Deposu kullan-destekle kategorisinden bir öğrenme nesnesidir. Kullan-Destekle nesneleri bilimsel çalışmalarda kaynak gösterilerek kullanmak istisna

Detaylı

ZOOTEKNİ ANABİLİM DALI

ZOOTEKNİ ANABİLİM DALI 2.3.2. ZOOTEKNİ ANABİLİM DALI : Yumurtlama Öncesi Tüy Dökümünün Yumurtacı Tavukların Performansına Etkisi : TUAM -Veteriner Fakültesi Birimi : Metin PETEK*, Faruk BALCI, Hasan BAŞPINAR Yayınlandığı Yer

Detaylı

Türk Tarım - Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi

Türk Tarım - Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi Türk Tarım Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi, 6(1): 97-101, 2018 Türk Tarım - Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi Çevrimiçi baskı, ISSN: 2148-127X www.agrifoodscience.com Türk Bilim ve Teknolojisi Doğu Anadolu

Detaylı

Koloni Kayıplarında muhtemel faktörler. Bunların farklı ortam ve tarımsal/arıcılık uygulamalarında sinerji ve hiyerarşileri.

Koloni Kayıplarında muhtemel faktörler. Bunların farklı ortam ve tarımsal/arıcılık uygulamalarında sinerji ve hiyerarşileri. Koloni Kayıplarında muhtemel faktörler. Bunların farklı ortam ve tarımsal/arıcılık uygulamalarında sinerji ve hiyerarşileri. 2 / 105 Problemler Kalitatif ve kantitatif olarak gözlemlenen semptomlarla ilgili

Detaylı

TRACHEA AKARI. *Mitat KURT Uzman Veteriner Hekim

TRACHEA AKARI. *Mitat KURT Uzman Veteriner Hekim TRACHEA AKARI *Mitat KURT Uzman Veteriner Hekim Giriş Tüm arıcılar, kolonilerini arı hastalıklarının kötü etkilerinden korumak isterler. Varroa destructor ve A. woodi parazitlerinin kombine etkisi sonucu

Detaylı

KARASİNEKLER SUNUM: İLKER KIRHAN ZİRAAT MÜHENDİSİ/ZOOTEKNİST

KARASİNEKLER SUNUM: İLKER KIRHAN ZİRAAT MÜHENDİSİ/ZOOTEKNİST KARASİNEKLER SUNUM: İLKER KIRHAN ZİRAAT MÜHENDİSİ/ZOOTEKNİST 0533 6508818 KARASİNEKLER Familia : Diptera 0.5 1 Cm boyunda Siyah Gri renktedirler. Ortalama ömürleri 3 4 haftadır. KARASİNEKLER Ağız tipi

Detaylı

Etoloji(Davranış Bilimi) :Doğal koşullarda hayvan davranışını inceleyen bilim dalına denir.

Etoloji(Davranış Bilimi) :Doğal koşullarda hayvan davranışını inceleyen bilim dalına denir. Etoloji(Davranış Bilimi) :Doğal koşullarda hayvan davranışını inceleyen bilim dalına denir. Uyarı: İç ya da dış ortamda meydana gelen ve canlıda tepki oluşturabilecek fiziksel, kimyasal ve biyolojik değişikliklerdir.

Detaylı

ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM FAKÜLTESİ BEDEN EĞİTİMİ ve SPOR BÖLÜMÜ ÖĞRENCİLERİNİN ÖSS ve ÖZEL YETENEK SINAVI PUANLARINA GÖRE GENEL AKADEMİK BAŞARILARI

ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM FAKÜLTESİ BEDEN EĞİTİMİ ve SPOR BÖLÜMÜ ÖĞRENCİLERİNİN ÖSS ve ÖZEL YETENEK SINAVI PUANLARINA GÖRE GENEL AKADEMİK BAŞARILARI Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt: XVII, Sayı: 1, 2003 ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM FAKÜLTESİ BEDEN EĞİTİMİ ve SPOR BÖLÜMÜ ÖĞRENCİLERİNİN ÖSS ve ÖZEL YETENEK SINAVI PUANLARINA GÖRE GENEL

Detaylı

DAMIZLIK ANA ARI YETĠġTĠRĠCĠLĠĞĠ UYGULAMA ESASLARI TALĠMATNAMESĠ

DAMIZLIK ANA ARI YETĠġTĠRĠCĠLĠĞĠ UYGULAMA ESASLARI TALĠMATNAMESĠ DAMIZLIK ANA ARI YETĠġTĠRĠCĠLĠĞĠ UYGULAMA ESASLARI TALĠMATNAMESĠ 1. AMAÇ Ana arı yetiştiricilerinin larva kaynağı olarak kullanacakları ana hattı damızlık ana arılarını yetiştiren özel ve/veya tüzel işletmelerin

Detaylı

Bal Arılarının (Apis mellifera L.) İzole Koşullarda Çiftleştirilmesi Üzerine Bir Araştırma 1

Bal Arılarının (Apis mellifera L.) İzole Koşullarda Çiftleştirilmesi Üzerine Bir Araştırma 1 Sorumlu Yazar (Corresponding Author): Dr. Ali Osman SARI E-mail: aliosmansari@aari.gov.tr A. O. SARI, B. OĞUZ, A. BİLGİÇ, N.TORT, A. GÜNSEVEN, S. G. ŞENOL: EGE VE GÜNEY MARMARA BÖLGELERİNDE HALK İLACI

Detaylı

Seleksiyon Islahı. Toplu seleksiyon Teksel seleksiyon Klon seleksiyonu

Seleksiyon Islahı. Toplu seleksiyon Teksel seleksiyon Klon seleksiyonu Seleksiyon Islahı Toplu seleksiyon Teksel seleksiyon Klon seleksiyonu Seleksiyon Doğal olarak meydana gelmiş bir varyabiliteye sahip populasyonlardan ıslah amaçlarına uygun bitkileri seçip, bunlara daha

Detaylı

A Research on the Determination of Honey Bee Diseases and Pests in Van Province

A Research on the Determination of Honey Bee Diseases and Pests in Van Province YYÜ TAR BİL DERG (YYU J AGR SCI) 2014, 24(2):168-174 Geliş Tarihi (Received): 29.01.2014 Kabul Tarihi (Accepted): 02.04.2014 Araştırma Makalesi/Research Article (Original Paper) Van İli Arı Hastalıkları

Detaylı

BAL ÜRETİM SÜRECİNDE KRİTİK KONTROL NOKTALARININ BELİRLENMESİ, SEKONDER KONTAMİNASYON KAYNAKLARININ

BAL ÜRETİM SÜRECİNDE KRİTİK KONTROL NOKTALARININ BELİRLENMESİ, SEKONDER KONTAMİNASYON KAYNAKLARININ BAL ÜRETİM SÜRECİNDE KRİTİK KONTROL NOKTALARININ BELİRLENMESİ, SEKONDER KONTAMİNASYON KAYNAKLARININ ve TEHLİKELERİN TANIMLANMASI, RİSK FAKTÖRLERİNİN VE KORELASYON İLİŞKİLERİNİN ORTAYA KONMASI Hayrettin

Detaylı

ÇUKUROVA BÖLGESİ KOŞULLARINDA YETİŞTİRİLEN ARI OTU (Phacelia tanacetifolia Bentham) BİTKİSİNİN BAL ARILARI (Apis mellifera L.

ÇUKUROVA BÖLGESİ KOŞULLARINDA YETİŞTİRİLEN ARI OTU (Phacelia tanacetifolia Bentham) BİTKİSİNİN BAL ARILARI (Apis mellifera L. ÇUKUROVA BÖLGESİ KOŞULLARINDA YETİŞTİRİLEN ARI OTU (Phacelia tanacetifolia Bentham) BİTKİSİNİN BAL ARILARI (Apis mellifera L.) İÇİN ÖNEMİ Ulviye KUMOVA Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü

Detaylı

Bal Arısı (Apis mellifera L.) Kolonilerinde Polen Toplama Sıklığının Koloni Gelişimi ve Bal Üretimi Üzerine Etkisi

Bal Arısı (Apis mellifera L.) Kolonilerinde Polen Toplama Sıklığının Koloni Gelişimi ve Bal Üretimi Üzerine Etkisi GOÜ. Ziraat Fakültesi Dergisi, 2012, 29 (2), 49-54 Bal Arısı (Apis mellifera L.) Kolonilerinde Polen Toplama Sıklığının Koloni Gelişimi ve Bal Üretimi Üzerine Etkisi Servet Arslan* Gaziosmanpaşa Üniversitesi,

Detaylı

Hayvan Islahı ve Yetiştirme 2. ders

Hayvan Islahı ve Yetiştirme 2. ders Hayvan Islahı ve Yetiştirme 2. ders Akin Pala akin@comu.edu.tr Seleksiyona cevap Et sığırlarında doğum ağırlığını arttırmak istiyoruz. Ağır doğmuş olan bireyleri ebeveyn olarak seçip çiftleştiriyoruz.

Detaylı

Investigation of Bee Diseases in Beekeeping Enterpricese in Hatay Province

Investigation of Bee Diseases in Beekeeping Enterpricese in Hatay Province HATAY YÖRESİNDE BULUNAN ARICILIK İŞLETMELERİNDE ARI HASTALIKLARININ ARAŞTIRILMASI Investigation of Bee Diseases in Beekeeping Enterpricese in Hatay Province Nuray ŞAHİNLER, Aziz GÜL Mustafa Kemal Üniversitesi

Detaylı

ORMAN AĞACI ISLAHI. Yrd. Doç. Dr. DENİZ GÜNEY ( GÜZ DÖNEMİ)

ORMAN AĞACI ISLAHI. Yrd. Doç. Dr. DENİZ GÜNEY ( GÜZ DÖNEMİ) ORMAN AĞACI ISLAHI Yrd. Doç. Dr. DENİZ GÜNEY (2015-2016 GÜZ DÖNEMİ) Hızlı nüfus artışı, sanayi ve teknolojideki gelişmeler, küresel ısınmanın etkileriyle birleşerek ekosistem dengesi üzerinde yoğun baskı

Detaylı

PROJENİN ADI VE KONUSU

PROJENİN ADI VE KONUSU 1 PROJENİN ADI VE KONUSU 100 ADET ARILI - 50 ADET BOŞ KOVANLIK ARICILIK PROJESİ Arıcılık tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de son yıllarda önemli gelişme kaydeden bir sektör haline gelmiştir. Ülke ekonomisine

Detaylı

ÖZET. Yüksek Lisans Tezi. Đmge Đ. TOKBAY. Adnan Menderes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı

ÖZET. Yüksek Lisans Tezi. Đmge Đ. TOKBAY. Adnan Menderes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı iii ÖZET Yüksek Lisans Tezi AYDIN EKOLOJĐK KOŞULLARINDA FARKLI EKĐM ZAMANI VE SIRA ARALIĞININ ÇEMEN (Trigonella foenum-graecum L.) ĐN VERĐM VE KALĐTE ÖZELLĐKLERĐNE ETKĐSĐ Đmge Đ. TOKBAY Adnan Menderes

Detaylı

AKADEMİK ÖZGEÇMİŞ. Prof. Dr. Ahmet GÜLER

AKADEMİK ÖZGEÇMİŞ. Prof. Dr. Ahmet GÜLER AKADEMİK ÖZGEÇMİŞ Prof. Dr. Ahmet GÜLER İletişim Bilgileri Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Hayvan Yetiştirme ve Islahı ABD, 55139 Atakum-SAMSUN Tel:+90 362 3121919-1154 Faks:+90

Detaylı

Ege Bölgesi nde Muğla Ekotipi ve İtalyan Melezi Bal Arılarının Kimi Performans Özellikleri Bakımından Karşılaştırılması

Ege Bölgesi nde Muğla Ekotipi ve İtalyan Melezi Bal Arılarının Kimi Performans Özellikleri Bakımından Karşılaştırılması Kafkas Univ Vet Fak Derg 17 (6): 1025-1029, 2011 DOI:10.9775/kvfd.2011.5092 RESEARCH ARTICLE Ege Bölgesi nde Ekotipi ve İtalyan Melezi Bal Arılarının Kimi Performans Özellikleri Bakımından Karşılaştırılması

Detaylı

YZM 5257 YAPAY ZEKA VE UZMAN SİSTEMLER DERS#6: GENETİK ALGORİTMALAR

YZM 5257 YAPAY ZEKA VE UZMAN SİSTEMLER DERS#6: GENETİK ALGORİTMALAR YZM 5257 YAPAY ZEKA VE UZMAN SİSTEMLER DERS#6: GENETİK ALGORİTMALAR Sınıflandırma Yöntemleri: Karar Ağaçları (Decision Trees) Örnek Tabanlı Yöntemler (Instance Based Methods): k en yakın komşu (k nearest

Detaylı

T.C. GAZİOSMANPAŞA ÜNİVERSİTESİ. Bilimsel Araştırma Projeleri Komisyonu. Sonuç Raporu. Proje No: 2008/38. Projenin Başlığı

T.C. GAZİOSMANPAŞA ÜNİVERSİTESİ. Bilimsel Araştırma Projeleri Komisyonu. Sonuç Raporu. Proje No: 2008/38. Projenin Başlığı 1 T.C. GAZİOSMANPAŞA ÜNİVERSİTESİ Bilimsel Araştırma Projeleri Komisyonu Sonuç Raporu Proje No: 2008/38 Projenin Başlığı BAL ARISI (Apis mellifera L.) VİRÜSLERİNİN MOLEKÜLER TANISI, GENETİK KARAKTERİZASYONU

Detaylı

T.C. ÇANAKKALE ONSEKİZ MART ÜNİVERSİTESİ BİGA MESLEK YÜKSEKOKULU MÜDÜRLÜĞÜ DERS İÇERİKLERİ

T.C. ÇANAKKALE ONSEKİZ MART ÜNİVERSİTESİ BİGA MESLEK YÜKSEKOKULU MÜDÜRLÜĞÜ DERS İÇERİKLERİ BÖLÜM: Bitkisel ve Hayvansal Üretim T.C. PROGRAM: Büyük ve Küçükbaş Hayvan Yetiştiriciliği I. YARIYIL 00101 Matematik I (2 0 2), Sayılar, Cebir, Denklemler ve Eşitsizlikler, Fonksiyonlar, Logaritma, Trigonometri,Geometri

Detaylı

BAHÇECĠLĠK. ARI YETĠġTĠRĠCĠLĠĞĠ MODÜLER PROGRAMI (YETERLĠĞE DAYALI)

BAHÇECĠLĠK. ARI YETĠġTĠRĠCĠLĠĞĠ MODÜLER PROGRAMI (YETERLĠĞE DAYALI) T.C. MĠLLÎ EĞĠTĠM BAKANLIĞI Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü BAHÇECĠLĠK ARI YETĠġTĠRĠCĠLĠĞĠ MODÜLER PROGRAMI (YETERLĠĞE DAYALI) 2010 ANKARA ÖN SÖZ Günümüzde mesleklerin değişim ile karşı karşıya

Detaylı

ÖNEMLİ ZARARLILARI. Spodoptera spp. (Yaprak kurtları) yumurta

ÖNEMLİ ZARARLILARI. Spodoptera spp. (Yaprak kurtları) yumurta ÖNEMLİ ZARARLILARI Spodoptera spp. (Yaprak kurtları) Ergin 20 mm yumurta Larva 35-40 mm ÖNEMLİ ZARARLILARI ÇİÇEK TRİPSİ (Frankliniella tritici) Küçük sigara şeklinde 1,3 mm uzunluğunda, genelde sarı renkli

Detaylı

Ana Arıda Kalite Kavramı ve Ana Arı Kalitesini Etkileyen Faktörler

Ana Arıda Kalite Kavramı ve Ana Arı Kalitesini Etkileyen Faktörler Sorumlu Yazar (Corresponding Author): Dr. Ali Osman SARI E-mail: aliosmansari@aari.gov.tr A. İ. ÖZTÜRK: ANA ARIDA KALİTE KAVRAMI VE 1 ANADOLU, J. of AARI 24 (1) 2014, 59-65 MARA Ana Arıda Kalite Kavramı

Detaylı

"ARI ÜRÜNLERİNDE ÜRETİM ve TÜKETİMİNDE GIDA GÜVENLİĞİ "

ARI ÜRÜNLERİNDE ÜRETİM ve TÜKETİMİNDE GIDA GÜVENLİĞİ "ARI ÜRÜNLERİNDE ÜRETİM ve TÜKETİMİNDE GIDA GÜVENLİĞİ " 5 Temmuz 2012 İstanbul Prof. Dr. Muhsin DOĞAROĞLU Bal ve Diğer Arı Ürünleri ile Sağlık Yaşam Platformu Bal ve Diğer Arı Ürünleri ile Sağlıklı Yaşam

Detaylı

T.C. KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ZOOTEKNİ ANABİLİM DALI

T.C. KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ZOOTEKNİ ANABİLİM DALI T.C. KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ZOOTEKNİ ANABİLİM DALI DOĞU AKDENİZ BÖLGESİNDE FARKLI YÜKSELTİLERDE KIŞLATILAN BAL ARISI (Apis mellifera L.) KOLONİLERİNDE KIŞLAMA KABİLİYETİ

Detaylı

Use of a Newly Designed Container for the Detection of Varroa mites in Adult Bees Sırrı KAR, Nesimi KAYA, Esin GÜVEN, Zafer KARAER

Use of a Newly Designed Container for the Detection of Varroa mites in Adult Bees Sırrı KAR, Nesimi KAYA, Esin GÜVEN, Zafer KARAER YENİ GELİŞTİRİLEN TESPİT KABI İLE ERGİN ARILARDA VARROA ENFESTASYONUNUN BELİRLENMESİ Use of a Newly Designed Container for the Detection of Varroa mites in Adult Bees Sırrı KAR, Nesimi KAYA, Esin GÜVEN,

Detaylı

BAL ARISININ TAKSONOMİSİ

BAL ARISININ TAKSONOMİSİ BAL ARISININ TAKSONOMİSİ Alem (Kingdom) : Hayvanlar (Animalia) Şube (Phylum) : Eklembacaklılar (Arthropoda) Alt Şube (Subphylum) : Antenliler (Antennata) Sınıf (Class) : Böcekler (Insecta) Takım (Order)

Detaylı

25.10.2008 / 27035. 25 Ekim 2008 CUMARTESİ. Resmî Gazete. Sayı : 27035 YÖNETMELİK YÖNETMELİKTE DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA DAİR YÖNETMELİK.

25.10.2008 / 27035. 25 Ekim 2008 CUMARTESİ. Resmî Gazete. Sayı : 27035 YÖNETMELİK YÖNETMELİKTE DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA DAİR YÖNETMELİK. 25.10.2008 / 27035 25 Ekim 2008 CUMARTESİ Resmî Gazete Sayı : 27035 YÖNETMELİK Tarım ve Köyişleri Bakanlığından: ORGANİK TARIMIN ESASLARI VE UYGULANMASINA İLİŞKİN YÖNETMELİKTE DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA DAİR

Detaylı

Organik Arı Yetiştiriciliği

Organik Arı Yetiştiriciliği MKU Ziraat Fakültesi Dergisi 10 (1-2): 63-70, 2005 Organik Arı Yetiştiriciliği Aziz GÜL 1, Nuray ŞAHİNLER 1, Ethem AKYOL 2 ve Ahmet ŞAHİN 1 1 Mustafa Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü,

Detaylı

Türkiye Arı Yetiştiriciliğinin Bal Üretimi Bakımından Durumu

Türkiye Arı Yetiştiriciliğinin Bal Üretimi Bakımından Durumu Türkiye Arı Yetiştiriciliğinin Bal Üretimi Bakımından Durumu M. Kekeçoğlu 1 E. K. Gürcan 2 M. İ. Soysal 2 1 Namık Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Zootekni ABD. 2 Namık Kemal Üniversitesi Ziraat

Detaylı