MANZUM BR DESTAN KTABI (Destân-ı Veysel Karânî, Vefât-ı Hz. Fâtıma, Vefât-ı Hz. brâhîm, Hikâyet-i Gügercin, Hikâyet-i Geyik)

Transkript

1 MANZUM BR DESTAN KTABI (Destân-ı Veysel Karânî, Vefât-ı Hz. Fâtıma, Vefât-ı Hz. brâhîm, Hikâyet-i Gügercin, Hikâyet-i Geyik) WRITTEN IN VERSE AN EPIC WORK (Epic Of Veysel Karani, Death Of Hz. Fatıma, Death Of Hz. brahim, Epic Of Guvercin, Epic Of Geyik) Dr. Muhammet KUZUBA Özet Anadolu da dinî-tasavvufî Türk edebiyatının kurulu döneminde halkı eitmek ve dinî bilinci yerletirmek için pek çok manzum eser yazılmıtır. Halk arasında büyük rabet gören bu eserler, sonraki dönemlerde de farklı kiiler tarafından bir takım deiikliklerle yeniden oluturulmutur. Çalımamızda, bu tür manzum bir destan kitabından söz edilecek ve kitapta yer alan destanların metinlerine yer verilecektir. Anahtar Kelimeler: Tasavvufî Türk edebiyatı, Veysel Karânî Destanı, Hz. Fâtıma, Hz. brahim, Geyik Destanı, Güvercin Destanı. Abstract Turkish poets had been written very much works for education of public in the period of religious-islamic mysticism literature s construction. In the our paper, we are going to talking about this kind an epic work and we are going to introduve their text. Key Works: Islamic mysticism literature, Epic of Veysel Karani, Hz. Fatıma, Hz. brahim, Epic of Guvercin, Epic of Geyik. Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü iletisim@muhammetkuzubas.com

2 Manzum Bir Destan Kitabı (Destân-ı Veysel Karânî, Vefât-ı Hz. Fâtıma, Vefât-ı Hz. brâhîm, Hikâyet-i Gügercin, Hikâyet-i Geyik) 305 Türklerin Müslüman olmalarının bir sonucu olarak toplumsal hayatta görülen slamî hayata uygun yaama çabasıyla birlikte, edebî eserlerde de dinî muhtevalı konuların youn bir ekilde ilenmeye baladıı dikkati çeker. airler, edebiyatı dünyevî ve uhrevî hayatı kontrol altına alarak insanı ebedî mutlulua ulatırma hedefinde olan slam anlayıını halkın zihniyetine ve gönlüne kolayca yerletirmenin en önemli araçlarından birisi olarak görmülerdir. Özellikle mutasavvıf airlerin, halka tasavvufun ve dolayısıyla da slam ın öretilerini anlatmak için -genellikle- iir yolunu seçmeleri bu manada deerlendirilir. Hz. Peygamber ve ashabının vefatlarından sonra, Kur ân ile birlikte onların sözleri ve hayatları toplanmaya balanmı, bu sırada da bazı olaylar efsanelemitir. 1 Anadolu daki Türk edebiyatının teekkül devresinde olutuu tahmin edilen ve Türk kültür tarihi açısından önem arz eden Kesik Ba Destanı, Ejderhâ Destanı, Güvercin Hikâyesi, Geyik Hikâyesi, Hatun Destanı, Fâtıma Destanı, brahim Destanı, Veysel Karânî Destanı gibi anlatılar bu konuda ilk akla gelen örneklerdir. 2 Esasında mucizeler, kerametler ve slam menkıbelerinden esinlenen bu eserler, çoklukla Arap kaynaklı olup, zaman içerisinde tercümeler, nakiller ve adaptasyonlarla da zenginletirilerek Türkçe ye kazandırılmı ve sahiplenilmitir. 3 Çeitli kaynaklarda hikâye, efsane, destan gibi adlandırmalarla anılan bu tür eserler Anadolu da Türk edebiyatının teekkül devresi olan 13. yüzyılda olumaya balamı, çoklukla da 14. ve 15. yüzyıllarda yazıya geçirilmilerdir. 4. Bu hikâye ve destanlar, halkın teveccühünü kazanmı ve zamanla çeitli dost meclislerinde okunula gelmi olmalıdır. 5 Hatta bazılarının mevlid kitaplarına eklenmesi, onların belli bir makamda okundukları düüncesini de akla getirmektedir. Bu tür hikâyelerden çounun önce manzum olarak meydana gelmi olması devrin durumuna göre tabiîdir. Zira ezberleme, toplantılarda okunmak ve makamla söylenmek bakımından bu ekil daha münasip idi. Bununla beraber nesir olarak yazılanlarının bulunduu da bir gerçektir. Nitekim bugün elimizde bulunan bir çok anonim mensur hikâyeler de aynı ruhu ve konuyu taımaktadır. 6 Bu slamî halk hikâyeleri, halka dinî heyecan vermek ve bazı slamî faziletleri öretmek maksadıyla yazılmı didaktik eser mahiyetini de arz etmektedir. 7 Ayrıca, yine dinî 1 Artun, Erman. Dinî-Tasavvufî Halk Edebiyatı. Kitabevi Yayınları. stanbul s Bu tür destanların oluumu ve kaynakları ile ilgili geni bilgi için bakınız: Albayrak, Nurettin. Dînî Türk Halk Hikâyelerinden Geyik, Güvercin ve Deve Hikâyeleri. (Yayımlanmamı Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Danıman: Prof. Dr. Mustafa Uzun). stanbul Aslan, Namık. Manzum Dini Hikâyeler ve Kirdeci Ali ye Ait Olduu Söylenen ki Hikâye Metni (Güvercin ve Geyik Destanları). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. S. 20. s Argunah, Mustafa. Kirdeci Ali Kesikba Destanı. Kültür Bakanlıı Yayınları. Ankara s yalarında iken köy odası denilen ve köylülerin toplanıp sohbet ettii ortamlarda büyüklerimizden Güvercin Destanı nı ve Geyik Destanı nı dinlediimi hatırlıyorum. 6 Kocatürk, Vasfi Mahir. Türk Edebiyatı Tarihi: Balangıçtan Bugüne Kadar Türk Edebiyatının Tarihi, Tahlili ve Tenkidi. Edebiyat Yayınevi. Ankara s Ocak, Ahmet Yaar. Türk Folklorunda Kesik Ba, (Tarih-Folklor likisinden Bir Kesit). Türk Kültürü Aratırma Enstitüsü Yayınları. Ankara s. 13

3 306 KUZUBA, Muhammet içerikli olan ve mensur veya manzum-mensur olarak kaleme alınan siyer-i Nebî, evliya menâkıbı, Hz. Ali Cenkleri, Battal-nâme, Saltuk-nâme vb. eserlerin ilk örnekleriyle yine bu dönemde karılaıldıını söylemek yerinde olacaktır. Kesik Ba Destanı, Ejderhâ Destanı, Güvercin Hikâyesi, Geyik Hikâyesi, Hatun Destanı, Fâtıma Destanı, brahim Destanı, smail Destanı, Veysel Karânî Destanı gibi eserlerin bir kısmının ilk müelliflerinin kim olduu konusu tartımalıdır. Prof. Dr. Mustafa Argunah, bu tür eserler yazmasıyla mehur olan Kirdeci Ali nin Kesikba Destanı üzerine yaptıı çalımasında, Kesik Ba Destanı, Güvercin Destanı ve Ejderha Destanı nın müellifinin Kirdeci Ali olduunu; Geyik Destanı ve smail Destanı nın da Kirdeci Ali ye mal edildiini vurgulamaktadır. 8 Milli Kütüphane Yazmalar Bölümü nde 3881 kayıt numarasıyla yer alan ve müellifi Kirdeci Ali olduu belirtilen Geyik Destanı, çalımamızda yer verdiimiz Geyik Destanı yla muhteva yönünden aynı olmakla birlikte, benzer beyitler de hatırı sayılır derecede fazladır. Yine Namık Aslan ın, müelliflerinin Kirdeci Ali olduunun düünüldüünü ifade ettii Güvercin Destanı ve Geyik Destanı ile ilgili makalesinde yer alan destanlarla da gerek muhteva, gerekse pek çok beyit bakımından benzerlik vardır. Gıyasettin Ayta, Türk Kültür ve Edebiyatında Geyik Motifi ve Haza Destan-ı Geyik 9 balıklı makalesinde yayımladıı Geyik Destanı nın müellifi olarak hakkında herhangi bir bilgi bulunmayan Yusuf Meddah adında bir kiiden söz eder. Bu makalede neredilen Geyik Destanı metniyle Kirdeci Ali nin Geyik Destanı arasında da benzerlik bulunmaktadır. Bütün bunlar, deiik zamanlarda farklı kiiler tarafından kaleme alındıı anlaılan bu destanların bazılarının müellifinin Kirdeci Ali olduu eklinde bir düünce ortaya çıkarmaktadır. Menkıbeleri yüzyıllardan beri dilden dile anlatılan Veysel Karânî etrafında edebiyat tarihimizde çeitli eserler kaleme alınmıtır. Bu eserlerden birisi Lâmi î Çelebi tarafından 933 (M. 1926) tarihinde (içinde zaman zaman manzum bölümlere rastlansa da umumiyetle) mensur olarak kaleme alınan Menâkıb-ı Üveys El- Karânî dir. 10 Veysel Karânî etrafında oluturulan eserlerden dieri, müellifi belli olmayan ancak Osman b. Veli Bolulu tarafından 1074 (M. 1663) tarihinde istinsah edildii kaydedilen mensur Menâkıb-ı Veysel Karânî dir. 11 beytiyle biten ve Mustafa adlı bir kii tarafından 1152 (M. 1739) tarihinde yazılan manzum Destân-ı Hazret-i Veysel Karânî, 8 Argunah, Mustafa. a.g.e., s Ayta, Gıyasettin. Türk Kültür ve Edebiyatında Geyik Motifi ve Haza Destan-ı Geyik. Türk Kültürü ve Hacı Bekta Veli Aratırma Merkezi Dergisi. S. 12. s Bu eser Bayram Gündoar tarafından yüksek lisans tezi olarak hazırlanmıtır: Gündoar, Bayram. Menâkıbnâmeler ve Lâmi î Çelebi nin Menâkıb-ı Üveys el-karânî Adlı Eserinin Tahlîli. (Yayımlanmamı Yüksek Lisans Tezi, Uluda üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Danıman: Prof. Dr. Mustafa KARA). Yayınlanmamı Yüksek Lisans Tezi. Bursa Bu eserin bir nüshası Milli Kütüphane Yazmalar Bölümü nde 3656 numarada kayıtlıdır.

4 Manzum Bir Destan Kitabı (Destân-ı Veysel Karânî, Vefât-ı Hz. Fâtıma, Vefât-ı Hz. brâhîm, Hikâyet-i Gügercin, Hikâyet-i Geyik) 307 bu konudaki bir baka eserdir. Bu eserlerde muhteva aynı olmakla birlikte ileni farklıdır. Edebiyat tarihimizde Veysel Karânî hakkında yazılan baka eserler de mevcuttur. Hz. Peygamber in olu Hz. brahim in vefatıyla ilgili olarak da farklı zamanlarda (Destân-ı brâhîm, Vefât-ı brâhîm vb. balıklar altında) çeitli destanlar yazılmıtır. Bu destanların da ilk müelliflerinin kim olduu meçhuldür. Muhtemelen, halk arasında beeniyle takip edilen bu tür destanları okuyan ve eli kalem tutan kiiler, bazı deiikliklerle yeniden yazmılardır. 12 Bazen mütevazı bir tavırla isimlerini gizleyerek okuyandan ve dinleyenden dua isteyen bu kiiler, bazen de yine dinleyenlerin hayır duasını almak ve sevap kazanmak için destanın nihayetinde kendilerini tapırmılardır. 13 Çalımamızda yer alan manzumelerde olduu gibi, bu eserleri yazan kiilerin vezne hakim olamayıları sebebiyle sık sık vezin hatalarıyla karılaılması ve zaman zaman karılaılan kafiye uyumsuzlukları bu düünceyi kuvvetlendirmektedir. Bu eserlerin -umumiyetle halk arasında okunup yazılması sebebiyle- dönemlerinin dil özelliklerini yansıtması bakımından ayrı bir önem arz ettiini de belirtmek isteriz. Çalımamızda, telif ve istinsah tarihi belli olmamakla birlikte dil özellikleri bakımından Eski Anadolu Türkçesi dönemine kadar götürülmesi mümkün olan ve yukarıda anlatılan özellikleri ihtiva eden bir yazma eserde yer alan destanlardan söz edilecektir. Söz konusu eser, Milli Kütüphane Yazmalar Bölümü nde 8624 kayıt numarasıyla yer almaktadır. Eserin müellifinin kim olduunu tam olarak tespit etmek güçtür. Eserde müellif olarak bize yol gösterecek iki ifadeden biri Destân-ı Veysel Karânî nin sonunda yer almaktadır:! "# $%&' ()*& +,- # $%&'* Yukarıdaki dörtlüün ilk mısraında geçen Mürîd olu Habîb eserin mi, yoksa sadece Destân-ı Veysel Karânî bölümünün yazarı mıdır? Yoksa müellifin hürmet ettii bir kii midir? Bu konuda kesin bir yargıya varmak güçtür. Benzer ekilde Hikâyet-i Geyik bölümünün sonunda yer alan.,$)$/% & 12 Prof. Dr. Fuad Köprülü, 13. yüzyılda eyyad sa tarafından kaleme alınan ve Salsal-nâme adını taıyan eserin 16. yüzyılda bn Yusuf tarafından tekrar kaleme alınmasından yola çıkarak, bu tür eski hikâye ve destanların sonraki airler tarafından bilhassa lisan ve üslûp bakımından deiiklie uratıldıına iaret eder. (Bakınız: Köprülü, Fuad. Edebiyat Aratırmaları. Türk Tarih Kurumu Yayınları. Ankara s. 369) 13 Aslan, Namık. a.g.m., s. 190.

5 308 KUZUBA, Muhammet 0 $-/ beytindeki /% & ifadesinin hitap edilen kii gibi bir anlamının olması bir mahlas olabilme ihtimalini akla getirmektedir. Dier iki hikâyenin sonunda yer alan: 1,$ ) ) 2, ) ) 3 4 gibi beyitlerde de eserin ismi meçhul olan yazarının dua istei dile getirilir. Yazmadaki Destanlar: Çalımamızın kaynaını oluturan yazma eserde, mesnevi tarzında kaleme alınan dinî-destânî manzumeler yer almaktadır. Eser, erh-i Mevlîd-i erîf balıını taıyan bir bölümle balar. Bu bölümde, erh-i Mevlîd-i erîf balıını taıyan bir manzumenin ilk sayfaları vardır. Müellifin kaleme aldıı erh-i Mevlîd-i erîf, yaprakların kopması sebebiyle eksiktir. Bu eksik manzumeden sonra Süleyman Çelebi nin Vesiletü n-necât ından bölümler vardır. Daha sonra sırasıyla Destân-ı Veysel Karânî, Vefât-ı Hz. Fâtıma, Vefât-ı Hz. brâhîm, Hikâyet-i Gügercin ve Hikâyet-i Geyik yer almaktadır. Eserde yer alan destanlar, mesnevi nazım ekliyle yazılmıtır. Vezin konusunda sık sık hatalarla karılaılmaktadır. Acemi bir müstensih tarafından kaleme alındıı anlaılan eserde imlâ tutarlılıından da söz etmek güçtür. Sözgelimi, nazal n () ile yazılması gereken yerlerde kimi zaman bu teamül uygulanmı, kimi zaman da nun harfi tercih edilmitir. mlâ tutarsızlıklarına bir dier örnek Veyse l-karânî nin isminin Veyis, Viyis, Veyse l, Viyse l eklinde farklı tasarruflarla harekelenmesidir. Bu tür tutarsızlıkları çoaltmak mümkündür. mlâda karılaılan bu tür tutarsızlıklara ramen sık sık karılaılan -gıl, -gıl, -ayın, -eyin, ısar, iser, -u, -uban, -üben gibi eklerle birlikte koç-, giç-, pu-, yavlak, uçmak, tamu, Çalab, fıar gibi daha çok Eski Anadolu Türkçesi döneminde kullanılan kelimelerin bulunması sebebiyle eserin dil yönünden ayrıca incelenmeye deer olduunu ifade etmek isteriz.

6 Manzum Bir Destan Kitabı (Destân-ı Veysel Karânî, Vefât-ı Hz. Fâtıma, Vefât-ı Hz. brâhîm, Hikâyet-i Gügercin, Hikâyet-i Geyik) Destân-ı Veysel Karânî Destân-ı Veysel Karânî balıı altında, Hz. Veysel Karânî nin, Hz. Peygamber i görme arzusuyla Medine ye gidii, arzusuna ulaamadan geri dönüü ve Hz. Peygamber in vasiyeti üzerine hırka-i erîflerinin kendisine ulatırılması anlatılır. 2- Vefât-ı Hz. Fâtıma Hz. Peygamber in vefatı sonrasında Hz. Fâtıma nın içinde bulunduu hüzün atmosferinin realist bir tasviriyle balayan Vefât-ı Hz. Fâtıma bölümünün ilk beyitlerinde, Hz. Fâtıma nın dilinden Hz. Peygamber e duyulan hasret dile getirilir. Ardından Hz. Fâtıma nın ömrünün son günleri, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin le konuması ve vefatı anlatılır. Ayrıca bölümün sonuna doru Hz. Fâtıma nın yüceliini anlatan Fâtımadur gelen redifli bir gazel eklenmitir. 3- Vefât-ı Hz. brâhîm Vefât-ı Hz. brâhîm, balıından da anlaılacaı üzere Hz. Peygamber in olu Hz. brahim in vefatını anlatır. Bölümde, Hz. brahim in mektepte ilim tahsil etmekteyken, Azrail in Hz. Peygamber in evine gelii, Hz. Peygamber e olunun ecel vaktinin geldiini bildirmesi, Hz. Peygamber in, olunu mektepten almaya gitmesi ve birlikte eve gelileri, Hz. brahim in ebediyete irtihali ve kabre konuluu duygusal bir hava içinde verilir. 4- Hikâyet-i Gügercin Hikâye-i Gügercin/Güvercin, Hz. Peygamber döneminde yaandıı rivayet edilen bir olay merkezinde oluturulmu bir eserdir. Eser, bir doan tarafından takip edilen bir güvercinin Hz. Peygamber in huzuruna gelerek yardım talep etmesiyle balar. Hz. Peygamber in kendi etinden kesmek pahasına güvercini kurtarmak istemesi, doanın bu artı kabulü, bıçaın Hz. Peygamber in etini ilâhî ferman üzerine kesmemesi ile devam eder. Sonuçta, güvercinin Cebrail, doanın da Mikâil olduu ve Hz. Peygamber i denemek üzere böyle bir ie giritikleri anlatılır. Cebrail ve Mikâil, Hz. Peygamber den efâat dilerler. Destan, 5-,-,- 6" $ $ 7 ) 3 4 beyitleriyle son bulur.

7 310 KUZUBA, Muhammet 5- Hikâyet-i Geyik Hikâyet-i Geyik, Hikâyet-i Gügercin de olduu gibi yine Hz. Peygamber döneminde yaandıı kabul edilen bir olay üzerine bina edilmitir. Rivayete göre, Hz. Peygamber mescide arkadalarıyla birlikte otururlarken, kırk atlı yanlarına yaklaır. Dinlerine batıl dedii için Hz. Peygamber den, peygamberliine delil isterler. Hz. Peygamber, onların bu hiddetli tavırlarına sinirlenen Hz. Ömer ve Hz. Ali yi sakinletirir. Bu esnada atlıların yanında her tarafı balı bir ekilde duran geyii rahat bırakmalarını ister. Öyle ki, geyik yerin ve göün yaratıcısını söyleyecektir. Atlılar, Hz. Peygamber in sözü üzerine geyii bırakırlar ve geyik baından geçenleri anlatmaya balar. Önce nerede olduunu bilmedii kardeinin hasretinden, ardından da günlerdir emzirmedii yavrularının çaresizliinden söz eder. Geyiin tek arzusu vardır: Yavrularını bir kez daha görebilmek ve emzirebilmek. Hz. Peygamber in kefil olmasıyla geyik bırakılır. Dere tepe dolaan geyik yavrularını bulur. Onlara atlıların eline dütüünü ve ancak Hz. Peygamber in kefil olmasıyla yanlarına gelebildiini anlatır. Geyiin yavruları, Hz. Peygamber e bir zarar gelebilir endiesiyle emecekleri sütün kendilerine haram olacaını söylerler. Geyik, tekrar yola koyulur. Ancak yine atlıların tuzaına düer. Hz. Peygamber in, kendisinin elenmekle vakit geçirdiini düünmesini ve kendisine kefil olduu için zarar görmesini istemez. Allah a dua eder. Ardından Cebrail vasıtasıyla Hz. Peygamber in huzuruna gelir ve ondan özür diler. Geyiin tekrar dile geldiini gören atlılar, küfrü terk edip Müslüman olurlar. Destan, Hz. Peygamber e salavâtla sona erer.

8 Manzum Bir Destan Kitabı (Destân-ı Veysel Karânî, Vefât-ı Hz. Fâtıma, Vefât-ı Hz. brâhîm, Hikâyet-i Gügercin, Hikâyet-i Geyik) 311! 8906.&:1 ;<380&=# 8> =B C&-D $ # $%&' E " B FF&G*# $%&' H # $&> HI -# $%&' JK L %&*G* ' # $ - -;G$C B*&.$CG$&G# $%&' LBC(- '.* $ F 8$ JM JN O = *(*# $%&'P LG7 L 77 ) # P &# $%&'P P%&*B G -;G-B(-BB G 0 B G **# $%&'P 1 G(B G"$ Q,&(B -BI$ LI $ ( $ 3F *# $%&' 14 lk iki mısra eksiktir. 15 esir-: sarho, azgın (Tarama Sözlüü s. 85) 16 nâka: dii deve (Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat s. 959)

9 312 KUZUBA, Muhammet 3DF $ * Q$F O * =B $ &B* 'GI# $%&' LI (& 8 7! BI7 -B)" L O *# $%&' 8F (&R JS! -;BG& ' IC- $ # $%&'. I B* HI) (& * +,- &R &;* LI$ # $%&' 'I F O 0 B IG Q FB 2( -B# $%&' =B -;B)$O HIOI O FF - 0 G&# $%&' -;G - O %&*CI$G T *B&(&. &# $%&' %&* $B O) 17 Yazmada D U$VR UB W

10 Manzum Bir Destan Kitabı (Destân-ı Veysel Karânî, Vefât-ı Hz. Fâtıma, Vefât-ı Hz. brâhîm, Hikâyet-i Gügercin, Hikâyet-i Geyik) 313 X*- * OF B B # $%&'! G*,"- # $ FY- *# $%&'! # $ -; -; -&$ T ( G-G.G G*# $%&' %&* -ZC -;C-&( LO# $ R (! $ # $%&' ;) ) "- L$"-! $*& 9O(# $%&' > $C.$C**& = 'G LOG# $%&' > *C BB B -;-Z*B 2)$F # $%&' [ O B*&G*) 9F I&7,) [ $ J\ 7C,) LOG# $%&' 18 ridâ: hırka (Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat s. 1071)

11 314 KUZUBA, Muhammet # 3$()"-! *& -; $C- --B# $%&' ZIIB B*&- L "- *&- ; -B,BG- Jc LO `]^_`ab # $%&' > R O B* G ;*;* '($ $* 'I &# $%&' EC E 8 $ OGG )F '( G 4,, '(&# $%&' X *$%& %&* X *,%& %&* X *$C%& %&* LO# $%&'! "# $%&' ()*& +,- # $%&'* dw 19 Bu ifade kün fekân eklinde harekelenmitir. fadedin aslı kün feyekûn veya kevn ü mekân eklinde olabilir.

12 Manzum Bir Destan Kitabı (Destân-ı Veysel Karânî, Vefât-ı Hz. Fâtıma, Vefât-ı Hz. brâhîm, Hikâyet-i Gügercin, Hikâyet-i Geyik) 315 # &:560: :560:;3;<:> 3;<:> ;%?&?61?61 e -; E %& B, 7) 5C)7)% ;OB.&, GGB ; 3$( > "( GF ( ;F G 0 fg G? &E % DI7 L $O-; 5C )0 )$F > $C&G*.G B F * I B > -.GF 7)"%&( ' ( 8 hf G 23$() O$ 5 BB $ "( B 3* 20 l: aile (Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat s. 31)

13 316 KUZUBA, Muhammet! * fj C i BG B LO( *B i B D-, * L B O) [ G*$)"&" ', I O B! I7 CCB! &hf! B $ ' 7C,FG! (&- ' B G&(B$) # - ) $$) [ F ;*7 $* 5 Y ;B$O$O 9$ $$FF;*7)$)7 OIG&G EBC * > $ $$! O$O$$ 21 Buradaki hergiz kelimesi hergez eklinde harekelenmitir.

14 Manzum Bir Destan Kitabı (Destân-ı Veysel Karânî, Vefât-ı Hz. Fâtıma, Vefât-ı Hz. brâhîm, Hikâyet-i Gügercin, Hikâyet-i Geyik) 317 ;OB I 8, 2 BB- $ 8 F -F -*F - 8,,F*,! "B -; T -;F $ $, 3(D! " $ CC-$$O$ =B$OB -; 6* F! " ;*. &=*! B$$ ) = $$ ) 1 ) B 9$ L, $$ (B,- (&B = G&$%&-.G F -%& 9)7=* '* F$G O **

15 318 KUZUBA, Muhammet T ;* $ ;"B $$ F, 8 $& ' $&-&! $, j * F ( H FF( 1 E GF)( 3(&-6B(* Q1 G(R $ B R F*! $- > B =CB*( B e $ F -; B 'CB O CCB! G ;) BG* L $$.% $ $$BIB $ B7 ' B, $ L * $! 9 $

16 Manzum Bir Destan Kitabı (Destân-ı Veysel Karânî, Vefât-ı Hz. Fâtıma, Vefât-ı Hz. brâhîm, Hikâyet-i Gügercin, Hikâyet-i Geyik) 319.% GO7B 5 )$ 1 # C**(*%7&7F $ IB 5 IklB BOB > BB 8 & $) 1 O ff LOB7 ;$7 T - G$ * > B( F B-"( ;B$, C > F7, ' $$ ZI, 1 "B =$$BB ;$ B # B*& O 1 "B OI O LO$7 F fm 22 dögün: dalamakla açılan yara; yas, matem (Tarama Sözlüü s. 71) 23 koç-: sarılmak, kucaklamak, barına basmak (Tarama Sözlüü s. 142)

17 320 KUZUBA, Muhammet > $ G I 0 I B! -B$, ; G L $-; ' $ F hi$"&, > $G * ;$ *.B( G! 8(-; 9 F ' "G LO G = 3$() 2B- G! *- ' L $$- -:B %7&7 F%$&$ $5C 1 C5C 8 FIO 5GF5C I* C G C5C

18 Manzum Bir Destan Kitabı (Destân-ı Veysel Karânî, Vefât-ı Hz. Fâtıma, Vefât-ı Hz. brâhîm, Hikâyet-i Gügercin, Hikâyet-i Geyik) 321 # 7)G&O -B 4 C5C $ 7 I 1 G G5C +G)B-IF E/ $5C 1 $FF) F I*5C e B,- GG 7 ; O5C F -%&I 1 5C F- I B 3$( Q IF5C = R $ B $5C ' F ' * ' O)($) 2 fk B $) ; -;)7C, ' $ -;%& D [ F 3$( ' YG 'G$ "%&$ =$ 24 key: çok, pek, gayet, pek çok, büyük, muhteem (Tarama Sözlüü s. 136)

19 322 KUZUBA, Muhammet [ 5C 3$( $ $ fm 7C, =BG*)) LF$- ) 7C, - )$ " )$0 ) 1 - F # -R7) F 0 ) )$ 7C,)($ L $$ # C**(%7&7F # 8560&: :; ;j380 j380&==3 k;w9wl $$7FB 1 7F$B $ * 2,7 )I B*! G $ 8 G$ 25 -lı ekindeki kef le yazılmıtır

20 Manzum Bir Destan Kitabı (Destân-ı Veysel Karânî, Vefât-ı Hz. Fâtıma, Vefât-ı Hz. brâhîm, Hikâyet-i Gügercin, Hikâyet-i Geyik) G L 8 G B B ) =, B ) ;G CF Q! #,9 8 G ". G."$"G! fn # 7F B I -6)," 7C, " &7, FB )2 $F"( *=* $F"( *I& 1 7*&G =*$F 3$( 1 B I&7( =* FB $$-G$C [ O BG=* LOB) & 26 dükeli: hep, hepsi, bütün, cümle, herkes (Tarama Sözlüü, s. 74)

21 324 KUZUBA, Muhammet F 7C, LOB) &E -; I 9FI > 3$($)F $ 9$ =*$ $7C, e $ &F, 1 $$$( BO $ 3$(ë fs ) '$=*-7() e O dddddddddddddww f\ -;ë F =*$ / * > 3$(=*G B 3$( O =* GC = )O)B=*. $) & # I$7C, - O 7, 27 Yazmada, Eski Anadolu Türkçesi döneminde yazılan eserlerle ilgili çalımalarda genel olarak eydür, aydur ve ëydür eklinde okunan bu kelime müstensih tarafından bazen ëder, bazen de ëdür eklinde harekelenmitir. Metnin aslına balı kalmak için bu kelimeyi ëder ve ëdür eklinde okuduk. 28 Beytin 2. mısraı eksiktir.

22 Manzum Bir Destan Kitabı (Destân-ı Veysel Karânî, Vefât-ı Hz. Fâtıma, Vefât-ı Hz. brâhîm, Hikâyet-i Gügercin, Hikâyet-i Geyik) 325 =*' LOC B ;O * 2G$ B&F 2$G$F$ GF$O$ $ [ T "C 0 B7C,)* LO$ 1 $ T *C $-( > OC > I$C LOB7 L F )I$ [ CI$ 3$(ë =* + =* ë '* B &* 3$(ë 0 "F)$ L =* 9) ) 7C,B L$=* *! $ F

23 326 KUZUBA, Muhammet 'IB O [ O $B HI -! $ -G 2$ C 3$(ë F 9$ F 3$(ë =*$ 2$) )CGO$ [ =*F -;- R O LOG=* '$ $$O 8* LOG GIC! 3$( " ')$ O 0 *F$ fc =*BB -; G B 3$( B,- -; )* 0 FI"nG)OI BIOI 29 Buradaki emn kelimesi muhtemelen kafiye uygunluu için emâm eklinde yazılmıtır.

24 Manzum Bir Destan Kitabı (Destân-ı Veysel Karânî, Vefât-ı Hz. Fâtıma, Vefât-ı Hz. brâhîm, Hikâyet-i Gügercin, Hikâyet-i Geyik) 327! " 1 F B T $ LOOII * I LOBB *IB =*F*G-( mg LO =*G ' ** $ F.&, " 8F *C =B )G* [ FF O 3$( ) B $)%! =*-($) ddddddddddddww mj BO! 7C! 7 H=*G -; C 'I=*3$(7 -;I$B 30 Muhakkak ki Allah tan geldik ve yine ona döneceiz. (Bakara Suresi, 156. Ayet) 31 Bu mısra eksiktir.

25 328 KUZUBA, Muhammet ; $ $ % $) '7$) =* ) '$G) [ OO 1 $)IGF G $ e ) "B,- -;D * ; $G F G L 3$($ # 7F $ " FIB mf '$=*B 1 8 (-Z-YF-; ' GF 7C, -Y =*$* ",7 L =* 1 O) > -Y,7 L 7 ) mm F 6" 32 ü-: topluca gelmek, üümek (Tarama Sözlüü s. 225) 33 Kafiye uymamaktadır.

26 Manzum Bir Destan Kitabı (Destân-ı Veysel Karânî, Vefât-ı Hz. Fâtıma, Vefât-ı Hz. brâhîm, Hikâyet-i Gügercin, Hikâyet-i Geyik) 329 7C, ' $-,B * =*$7 =*) C $O 2I 7C, $O HB -! G$O 2I =*ë I -6)," F F B $ [ $O T $ 1 "CB $)F I. $ $ [.$F$C 3$(ë $=* e B$)2 OC,B e B 9F 7C, &F, 9 "$F

27 330 KUZUBA, Muhammet 0 $$F "T 2$$ 9 "$%B 'B*"( R ) 2 7C,) ') G, * 2G 1,$ ) ) 2, ) =2 =26> 80&=Le L83T =. 5-,-,- =B "B" 2 B3$(&- 3$( B! - I$B LO G L 3$()B7 > 3$(*B,- CF e CF T 7 F

28 Manzum Bir Destan Kitabı (Destân-ı Veysel Karânî, Vefât-ı Hz. Fâtıma, Vefât-ı Hz. brâhîm, Hikâyet-i Gügercin, Hikâyet-i Geyik) 331 L$)3$(*B 1 F*G L$) $ (F > G [ B 3$(B$O > B O 3$(ë )* [ B [ G ) L$-.* *F C > O I, > 3$(FF > $*IF G O*F # F 3$(ë B mk F ;)) h$3$(ë F$) h$bg) Hë )F$ G * 3$(ë F 1 (C $ 3D CBF 2$( $F 34 uandur-: parçalamak, ufaltmak (Tarama Sözlüü s. 220)

29 332 KUZUBA, Muhammet! $ ( Q B EC $ dddddddddwwddw mm > $$ 9( F $.G$$[ $ ddddddddddddw mn LG$ T C$ $ B 1 3$( B! $$" 1 $G C $ ), > B 9$$G)$F [ )$FI $)GB +,- $ B *-7 > G*IF -;,F Bu mısra eksiktir. 36 Bu mısra eksiktir.

30 Manzum Bir Destan Kitabı (Destân-ı Veysel Karânî, Vefât-ı Hz. Fâtıma, Vefât-ı Hz. brâhîm, Hikâyet-i Gügercin, Hikâyet-i Geyik) ,-,- 6" $ $ 7 ) 3 4 =2 =26> 80&=L8> = L$F$-BR & # 7F Q $OB?- BCCB 8 FF;* ; 7$O +OO $G I OB 8 FF ) > B LOB ; * '$G L$G O) C! O$ C 2 C

31 334 KUZUBA, Muhammet E -F$! )$O$O$ 9O$ C$ h$- L$$O 1 "$)* 9O $O7 -Zë 3$(F L$ -;ë 3$(F T $/%&, 3$(ë -;O! 7 C- 2, I$ 3$(ë ) =$ $) ë I $B C h$- L$$O LO 3$( BBO- 0 7B =O)B 3$(ë $O$ > O $B$

32 Manzum Bir Destan Kitabı (Destân-ı Veysel Karânî, Vefât-ı Hz. Fâtıma, Vefât-ı Hz. brâhîm, Hikâyet-i Gügercin, Hikâyet-i Geyik) 335,B G$O! $ 6 5-G( L - HF*$O $ O ;F (O 'BFC B G " B 3$(ë $O$ > O B$ ;, 0 -) 0 - F $O L7C,)-G $O Lë G*$F [ $FI 0 ) $$A$& ) B$O- 1 $I > C 1 $$( > C G "$) 7C, BO G, 1

33 336 KUZUBA, Muhammet ' B I C =C C L I$,F O ' G ' B B & ms ' BBFF C Z ' B$B) ' +, B.% B > 3$(*)$ T 2BIB $$ 7C,B G$O > BBC O 3$(ë,$OC )B7 ;ë $7 =,$F 37 Beyitte kafiye uyumsuzluu vardır. Ayrıca n-çr kelimesi na-çr eklinde yazılmıtır.

34 Manzum Bir Destan Kitabı (Destân-ı Veysel Karânî, Vefât-ı Hz. Fâtıma, Vefât-ı Hz. brâhîm, Hikâyet-i Gügercin, Hikâyet-i Geyik) 337 L- O $ 3$( I7 'F [ B # ) > F F$$ LO B7 HCB I ' B Lë OI LO LO 'kl) m\ $* "! $O. 7 G$ Lë, B 0 )3$(),B [ $OB ;B, 'C O 0 )3$( 8 $ 1 3$(F$ $ B h$b 38 Buradaki arnıız kelimesi a(a)nıız eklinde yazılmıtır.

35 338 KUZUBA, Muhammet Lë 9 )O$> [ =B GC HCB I LO B$, mc IB Kg L,B KJ [, F # C L C CC ' C 0 ),! Kf F2 R-,$ C, 0 -T L*CF H* 7C,R L ;* O3$(* /($ 9-(" 39 kakır / kakırlan-: hiddetlenmek, öfkelenmek, kızmak (Tarama Sözlüü s. 122) 40 pu- / bu-: öfkelenmek, kızmak (Tarama Sözlüü, s. 41) 41 fıar: takınlık (Tarama Sözlüü s. 89) 42 Buradaki derdlü kelimesi detlü eklinde yazılmıtır.

36 Manzum Bir Destan Kitabı (Destân-ı Veysel Karânî, Vefât-ı Hz. Fâtıma, Vefât-ı Hz. brâhîm, Hikâyet-i Gügercin, Hikâyet-i Geyik) 339 LO, 7C,O) -O/ Q,7,I 2, IG ' "$ 7C,B ZGF 2, I B,$$ > " G DF.,$)$/% & 0 $-/! " " Km &* ; F7F KK 43 " U$V" UB *B W 44 Beyitte kafiye uyumsuzluu vardır.

37 340 KUZUBA, Muhammet KAYNAKÇA Albayrak, Nurettin. Dînî Türk Halk Hikâyelerinden Geyik, Güvercin ve Deve Hikâyeleri. (Yayımlanmamı Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Danıman: Prof. Dr. Mustafa Uzun). stanbul Argunah, Mustafa. Kirdeci Ali Kesikba Destanı. Kültür Bakanlıı Yayınları. Ankara Artun, Erman. Dinî-Tasavvufî Halk Edebiyatı. Kitabevi Yayınları. stanbul Aslan, Namık. Manzum Dini Hikâyeler ve Kirdeci Ali ye Ait Olduu Söylenen ki Hikâye Metni (Güvercin ve Geyik Destanları). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. S. 20. s Ayta, Gıyasettin. Türk Kültür ve Edebiyatında Geyik Motifi ve Haza Destan-ı Geyik. Türk Kültürü ve Hacı Bekta Veli Aratırma Merkezi Dergisi. S. 12. s Develliolu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat. Aydın Kitabevi. Ankara Dilçin, Cem. Yeni Tarama Sözlüü. Türk Dil Kurumu Yayınları. Ankara Gündoar, Bayram. Menâkıbnâmeler ve Lâmi î Çelebi nin Menâkıb-ı Üveys el- Karânî Adlı Eserinin Tahlîli. (Yayımlanmamı Yüksek Lisans Tezi, Uluda Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Danıman: Prof. Dr. Mustafa KARA). Bursa Kocatürk, Vasfi Mahir. Türk Edebiyatı Tarihi: Balangıçtan Bugüne Kadar Türk Edebiyatının Tarihi, Tahlili ve Tenkidi. Edebiyat Yayınevi. Ankara Köprülü, Fuad. Edebiyat Aratırmaları. Türk Tarih Kurumu Yayınları. Ankara Ocak, Ahmet Yaar. Türk Folklorunda Kesik Ba (Tarih-Folklor likisinden Bir Kesit). Türk Kültürü Aratırma Enstitüsü Yayınları. Ankara 1989.