A) Giriş. Bu raporda, toplantıda tartışılan konular özetlenmiştir.

Transkript

1

2 A) Giriş Diabet 2020 Vizyon ve Hedefler Projesi; T.C. Sağlık Bakanlığı nın himayelerinde, Dünya Sağlık Örgütü Avrupa Bölgesi (WHO EURO) ve Uluslararası Diyabet Federasyonu Avrupa Bölgesi (IDF Europe) tarafından desteklenen ve St. Vincent ilkeleri paralelinde diyabetten korunma sağlanması, ülkemizde diyabetin etkili tedavisi, komplikasyonlarının önlenmesi ve diyabet hastalarının yaşam kalitesinin yükseltilmesi amacıyla diyabet alanındaki ulusal hedeflerin ve stratejilerin geliştirilmesine yönelik bir projedir. Projenin koordinatörlüğünü Türkiye Diyabet Vakfı yürütmektedir. Proje Sanofi-Aventis in koşulsuz katkıları ile gerçekleştirilmektedir. Proje, 2020 yılına kadar ülkemizde diyabet alanında ulusal vizyonun, hedeflerin ve bunlara ulaşmak için gerekli stratejilerin belirlenmesini kapsamaktadır. Proje, tüm gelişim sürecinde WHO EURO ve IDF Europe temsilcileri tarafından izlenecek ve tüm aşamaları T.C. Sağlık Bakanlığı, Dünya Sağlık Örgütü ve Uluslararası Diyabet Federasyonuna rapor edilecektir. Projenin tamamlanmasının ardından IDF üyesi ülkelere örnek bir model olarak sunulması planlanmaktadır. Diyabet 2020 dokümanının geliştirilmesinde katılımcı ve rasyonel kapsamlı proje geliştirme metodolojisi kullanılmaktadır. Proje, diyabet alanında çalışan sivil toplum kuruluşları, ilgili sağlık profesyonelleri organizasyonları ve endüstrinin sürece katılımı ile yürütülmektedir. Diyabet alanında konu ile ilgili tüm kuruluşların davet edildiği proje toplantısı Cuma günü saat 09:30-13:00 de, Swissotel İstanbul da gerçekleştirilmiştir. Katılımcı kurumlar bir sonraki bölümde sunulmuştur. Toplantı iki oturumdan oluşmuştur. Birinci oturumda projenin amaçları, gelişim süreci ve içeriği katılımcılara aktarılmıştır. İkinci oturum ise proje çalışma grubu başlıkları ve alt başlıkları katılımcılarla birlikte değerlendirilmiş, geri bildirimleri alınmış, hangi çalışma gruplarında yer almak istedikleri öğrenilmiştir. Bu raporda, toplantıda tartışılan konular özetlenmiştir. 1

3 B) Katılımcı Kurumlar ve Katılımcılar Toplantıda aşağıdaki katılımcılar yer almıştır (isme göre alfabetik sırada): İsim Arzu Akalın Aysun İdil Aytekin Oğuz Banu Alpaslan Mesci Burcu Bulguç Çınar Ecehan Balta Edibe Taylan Emel Alphan Emine Alemdar Erdoğan Çolak Haydar Sur Huriye Alasya Mehmet Emin Önde Mustafa Vatansever Mücahit Özyazar Nihat Şahbaz Oğuz Öziltürk Özlem İslam Pelin Yılmaz Refik İmamecioğlu Selçuk Baktıroğlu Serdar Savaş Temsil Edilen Kurum / Görev Türkiye Aile Hekimleri Uzmanlık Derneği Halk Sağlık Uzmanları Derneği Metabolik Sendrom Derneği Metabolik Sendrom Derneği Sponsor Kurum Türk Eczacıları Birliği Sponsor Kurum Türkiye Diyetisyenler Derneği Diyabetle Yaşam Derneği Türk Eczacıları Birliği M.Ü.S.B.F. Sağlık Yönetimi Bölümü Türk Diabet Cemiyeti Gülhane Askeri Tıp Akademisi Türk Tabipleri Birliği Genel Pratisyenlik Enstitüsü Türk Obezite Araştırma Derneği Pratisyen Hekimlik Derneği Aile Hekimleri Dernekleri Federasyonu Türkiye Diyabet Vakfı Sponsor Kurum Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar ve Kronik Durumlar Daire Başkanlığı, Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, T.C. Sağlık Bakanlığı İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi, Genel Cerrahi AD, Periferik Damar Cerrahisi Ünitesi / Diyabetik Ayak Çalışma Grubu Danışman 2

4 İsim Şükrü Hatun Temel Yılmaz Tevfik Ecder Tomris Cesuroğlu Tufan Tükek Vedat Sansoy Yasemin Beyhan Zerrin Kurşun Ziyneti Kocabıyık Temsil Edilen Kurum / Görev Çocuk Endokrinoloji ve Diyabet Derneği Proje Koordinatörü Türk Nefroloji Derneği Proje Yöneticisi Türkiye İç Hastalıkları Uzmanlık Derneği Türk Kardiyoloji Derneği Türkiye Diyetisyenler Derneği İstanbul Tabip Odası Eğitim ve Sağlık Muhabirleri Derneği 3

5 C) Birinci Oturum: Projenin Amaçları ve Proje Sürecinin Tanıtımı Prof. Dr. Temel Yılmaz (Proje Koordinatörü): Türkiye de yaklaşık 6 milyon diyabetli bulunmaktadır. Ülkemizde diyabetin boyutları gittikçe büyümekte ve tüm dünyada diyabetin hızla artış göstermektedir. Bunun en önemli nedeni değişen yaşam şekli ve sürekli gelişen teknolojinin meydana getirdiği olumsuzluklardır (beslenme tarzındaki olumsuzluklar, bilgisayar başında çalışma, hızlı yaşam tarzı vb.). Diyabetin önlenmesi, etkili bir şekilde tedavi edilmesi, komplikasyonların önlenmesi ve diyabetlilerin yaşam kalitesinin artırılması için uzun soluklu ulusal vizyon, hedef strateji ve eylem planlarına ihtiyaç vardır. Bu vizyon ve hedeflerin multisektörel ve multidisipliner bir yaklaşımla ve katılımcı bir süreçle geliştirilmesi ve uygulanması büyük önem taşımaktadır. Bu çerçevedeki proje hazırlıkları ile ilk olarak Uluslararası Diyabet Federasyonu Avrupa Yönetim Kurulu na (IDF Europe) sunulmuştur. Özellikle diğer ülkelere model oluşturma potansiyeli nedeniyle IDF Europe tarafından resmi olarak desteklenmesine karar vermiştir. Ayrıca bir gözlemci atamıştır. Dr. Michael Hall IDF Avrupa Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı olup, St. Vincent in 20. yılı kongresinde (Glasgow) kongre başkanıdır. Proje ile daha sonra Dünya Sağlık Örgütü Avrupa Bölge Ofisi ne (WHO EURO) başvurulmuş ve desteği alınmıştır. Diyabet projesinin kısa erimli amaçları, Diyabet 2020 dokümanının geliştirilmesi, diyabet konusunda ulusal bilimsel tartışma platformu oluşturulması ve Türkiye de diyabet konusunda toplumsal farkındalığın artırılmasıdır. Diyabet 2020 projesi ile diyabetle ilgili çalışmaların sivil toplum inisiyatifi ile yürütülmesi söz konusudur. Amaç diyabetle ilgili görüş alışverişini tabana yaymaktır. Projeye katılımı sadece sivil toplum kuruluşları düzeyinde değil, bireye kadar indirmek arzulanmaktadır. Bunun için web tabanlı bir platform kurulmuştur. Türkiye nin herhangi bir yerindeki hekim, hemşire, diyetisyen ya da hasta bu platformda görüşlerini, önerilerini ve paylaşımlarını sunabilecektir. Bu görüşler projeye girdi olarak kullanılacaktır. Bu toplantıda yer alan paydaşlar bir icra ya da uygulama komitesi oluşturmamaktadır. İcra kurumu Sağlık Bakanlığı dır. Diyabet 2020 bir sivil toplum girişimidir. Diyabet 2020 Vizyon ve Hedef projesi Sanofi-Aventis in koşulsuz katkıları ile gerçekleşmektedir. Sponsorluk Sağlık Bakanlığı ve Dünya Sağlık Örgütü ilkeleri çerçevesinde gerçekleştiği için sponsor kurum ön plana çıkmamaktadır. Destekleri için Sanofi-Aventis e teşekkür ederiz. Sağlık Bakanlığı nın bu toplantıda bulunması proje için büyük önem taşımaktadır diyen Dr. Yılmaz sözü Sağlık Bakanlığı temsilcisi Dr. Refik İmamecioğlu na vermiştir. 4

6 Dr. Refik İmamecioğlu (Sağlık Bakanlığı temsilcisi): Toplantıya Sağlık Bakanlığı adına katılan Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar ve Kronik Durumlar Daire Başkanlığı, Metabolik Hastalıklar Şube Müdürü Dr. Refik İmamecioğlu şu hususlara değinmiştir: Bakanlığımız dünyadaki gelişmeleri takip ederek bulaşıcı olmayan, yaşam tarzından kaynaklanan hastalıklar yaklaşımı çerçevesinde çalışmaları ve bazı yapılanmaları başlatmıştır. Öncelikle bulaşıcı olmayan hastalıkların risk faktörleri ile ilgili bir rapor hazırlanmıştır. Ardından ilgili birimler kurulmuştur. Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü altında Sağlığın Teşviki Daire Başkanlığı ve Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar ve Kronik Durumlar Daire Başkanlığı Ocak 2008 de kurulmuştur. Ayrıca Beslenme ve Fiziksel Aktiviteler Daire Başkanlığı, Tütün ve Bağımlılık Yapıcı Maddelerle Mücadele Daire Başkanlığı, Çevre Sağlığı Daire Başkanlığı ve Ruh Sağlığı Daire Başkanlığı da bulunmaktadır. Bulaşıcı olmayan/kronik hastalıklarla ilgili bir çok faaliyet ilgili birimler tarafından gerçekleştirilmiştir. Bunlar arasında şunlar bulunmaktadır: Kronik Hastalıklar Risk Faktörleri Sağlığın Teşviki ve Geliştirilmesi Sempozyumu, Kasım 2008, Dünya Sağlık Örgütü Avrupa Bölgesi (WHO EURO) ile birlikte gerçekleştirilmiştir. Bulaşıcı olmayan hastalıklar ve kronik durumlara karşı eylem planları ve strateji dokümanları hazırlanmaktadır. Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı Ocak 2008 de yayımlanmıştır. Bu çalışma ikincil ve üçüncül korumaya yönelik çalışmalar ve stratejik eylem planları ile devam edecektir. Mayıs 2009 da ilgili toplantılarından biri gerçekleştirilmiştir. Kronik solunum yolu hastalıklarının kontrolü için Dünya Sağlık Örgütü ile birlikte GARD (Global Alliance Against Respiratory Diseases) çerçevesinde Kronik Hava Yolu Hastalıkları (Astım-KOAH) Kontrol Programı Türk Toraks Derneği ile hazırlanmıştır. Doküman yıllarını kapsamaktadır ve paydaşlar tarafından imzalanmıştır. Bakanlığımız uzun yıllardır diyabet alanında çalışmalar yürütmektedir. St. Vincent Deklarasyonu Bakanlığımız tarafından 1992 de imzalanmıştır den itibaren Ulusal Diyabet Programı yürütülmüştür da St. Vincent in 10. yıldönümü İstanbul da gerçekleştirilmiştir. Ulusal program 2003 yılında Ulusal Diyabet Hipertansiyon ve Obezite Kontrol Programı olarak güncellenmiştir. Bütün bu çalışmalar çağımızın yaşam tarzı ve artan kronik hastalık yükü ile baş etmeye yöneliktir. 5

7 Bakanlığımız bu yılbaşında yeni bir Türkiye Diyabet Kontrol Programı ve beraberinde yıllarını kapsayan bir orta ve yıllarını kapsayan bir uzun vadeli eylem planı geliştirme çalışması başlatmış bulunmaktadır. Türkiye Diyabet Kontrol Programı DSÖ strateji ve eylem planlarına paralel ve günümüz tekniklerine uygun bir şekilde gerçekleştirilecektir. Bu konu Devlet Planlama Teşkilatı na (DPT) sunulan Bakanlık stratejik planında da yer almış bulunmaktadır. İlgili çerçeve daire başkanlığı tarafından oluşturulmuş olup eyleme dönük 11 bölüm içermektedir. Bölüm başlıkları şunlardır: Diyabet komplikasyonları ile risk faktörleri sürveyansının geliştirilmesi; diyabetle komplikasyonlarının ve risk faktörlerinin önlenmesi stratejileri; diyabetle komplikasyonlara yönelik sağlığı geliştirme faaliyetleri; bilinçlendirme programları geliştirilmesi; diyabette erken tanı ve tanı standartlarının güçlendirilmesi; diyabet tedavisinin güçlendirilmesi ve diyabet yönetiminin iyileştirilmesi; diyabet komplikasyonlarının azaltılması; diyabet bakımının geliştirilmesinde çocukluk çağına yaklaşımlar, diyabet konulu halk eğitimi, diyabetli hasta eğitimi ve hizmet içi eğitimlerin güçlendirilmesi; diyabetin yönetiminde maliyet etkinliği ve sosyal güvenlik boyutunun geliştirilmesi; diyabet için sağlık iş gücü planlama; Türkiye diyabet kontrol programının izlenme ve değerlendirilmesi. Bu çerçeve alt detaylara yönelik olarak 17 Nisan 2009 günü Bakanlık tarafından toplanan ve akademik çevrelerle sivil toplum kuruluş temsilcilerinden oluşan bir danışma kuruluna sunulmuş ve görüş alınmıştır. Diyabet 2020 projesi Bakanlık dikkatine ilk defa Mart ayında Türkiye Diyabet Vakfı ve IDF Avrupa bölgesi temsilcileri tarafından sunulmuştur. Uluslararası ölçekte bir ülke modeli geliştirmeyi amaçlayan bu proje incelendiğinde hedefleri itibariyle bakanlığımız diyabet programı yaklaşımıyla gösterdiği paralellik memnuniyetle karşılanmıştır. Mayıs 2009 da proje koordinasyon kurulu tarafından takdim edilen projenin son hali incelendiğinde, oluşturacağı ilgili tüm paydaşlara ve hatta bireylere dahi açık platformu ile bu konuda ve bu aşamada çok gerekli olan tartışma ortamının sağlayacağı katkı çok değerli bulunmuştur. Sonuçta paydaşların yaklaşımlarını içerecek şekilde geliştirilecek olan Diyabet 2020 dokümanının Bakanlığımız a sunulacak olması çok önemlidir. Bu düşünce platformu ve paydaşlık projesinin çıktılarını oluşturacak görüşler hiç şüphesiz ülkemizde sağlık alanında başta düzenleyici ve hizmet sunucusu olan Bakanlığımız ın Ulusal Diyabet Kontrol Programı na önemli katkı sağlayacaktır. Proje koordinasyon kuruluna teşekkürlerimi iletmek isterim. Türkiye Diyabet Kontrol Programının çalıştaylarla geliştirilmesi planlanmaktadır. Taraflar olarak sivil toplum kuruluşlarının katkısı büyük önem taşımaktadır. Dr. Tomris Cesuroğlu (Proje Yöneticisi): Proje Yöneticisi olarak görev yapan Dr. Tomris Cesuroğlu projenin bazı teknik detayları ve süreci ile ilgili şu bilgileri vermiştir: Projenin 10 çalışma grubu başlığı bulunmaktadır: 1. Diyabetin Önlenmesi ve Korunma 2. Diyabete Bağlı Komplikasyonların Kontrolü ve Önlenmesi 3. Diyabet Bakım ve İzlem Kalitesinin ve Hasta Eğitim Programlarının Geliştirilmesi 4. Diyabet Sağlık Ekibi İçin Stratejik Yönelimler ve Koordinasyon ve Planlama 6

8 5. Kademeli Diyabet Tedavi Planlaması ve Organizasyonu 6. Diyabetin Ekonomik ve Finansal Yönleri 7. Diyabet Bilgi Sistemleri İhtiyacı ve Ulusal Kayıt Sistemleri 8. Hasta Haklarının Güçlendirilmesi 9. Diyabette Toplumsal Farkındalığın Geliştirilmesi ve Kamuoyu İletişimi 10. Çocukluk Çağı Diyabeti Diyabet 2020 Vizyon ve Hedefler Dokümanının geliştirilmesi sürecinde projede paydaşlar büyük önem taşımaktadır. Proje paydaşları diyabet alanında çalışan sivil topum kuruluşları (sağlık profesyonelleri ve diyabet hastaları), kamu kurumları, akademik kurumlar ve endüstridir. Proje süreci, katılımcılara görüşlerini yansıtma ve tartışma açısından yeterli olanak sağlayacaktır. Web forumu bu açıdan önemli bir araçtır. Web forumuna üye olan bir kişi 10 konu başlığı altındaki alt başlıklarda görüşlerini tüm paydaşlarla paylaşabilir. Örnek olarak bir devlet hastanesinde çalışan hekimin etikli tedavi ve izleme konusunda web forumuna yazdığı görüşleri gösterilmiştir. Projenin bir Danışma ve Koordinasyon Kurulu bulunacaktır. Ayrıca iki IDF Europe ve bir WHO EURO temsilcisinden oluşan Uluslararası Danışma Kurulu bulunacaktır. Kurullar arasında sürekli görüş alış verişi olacaktır. Proje kapsamında mevcut durum ve sorunlar, çözüm yolları, hedefler ve çalışma planlarını kapsayan üç çalıştay yapılması planlanmıştır. Çalıştaylar öncesinde katılımcılara çalışma grubu soruları gönderilecektir. Çalıştaylardan sonra çalışma grubu raporları oluşturulacaktır. Raporların kendi içinde ve aralarındaki tutarlılıkların kontrolü, gerekirse başkan ve raportörlerle netleştirmeler yapılacaktır. Ayrıca strateji geliştirme amacıyla çapraz kontroller yapılacaktır. Yapılacak teknik çalışma ile Diyabet 2020 Vizyon ve Hedefler Dokümanı geliştirilecektir. Doküman her çalışma grubu başlığı için şu alanları içerecektir: Bir genel amaç Kısa erimli amaçlar Hedefler Stratejiler Uygulamaların etkisini izlemek için ölçülebilir kriterler Taslak doküman kamu kurumları, akademik kurumlar, sivil toplum kuruluşları, uluslararası kuruluşlar ve endüstriye gönderilecek ve yorumları alınacaktır. Ayrıca taslak internet 7

9 üzerinden erişime açık olacaktır. Finalize edilen doküman öncelikle Sağlık Bakanlığı na, daha sonra WHO EURO ve IDF Europe a sunulacaktır. Diyabet 2020: Vizyon ve Hedefler Deklarasyon Sempozyumu ile doküman tüm taraflara duyurulacaktır (Kasım 2010). Edinilen tecrübeler, karşılaşılan zorluklar, üretilen yaratıcı çözümler, öğrenilen dersler ve çıkarılan sonuçlar uluslararası paylaşım için bir rapora aktarılacaktır. Diğer üye kurumlar ve ülkeler ile tecrübe paylaşımının sağlanması için çalıştaylar gerçekleştirilecektir. Diyabet 2020, diyabet alanında stratejik çerçeve programlarının geliştirilmesi açısından uluslararası arenada önemli bir örnek teşkil edecektir. Türkiye nin oluşturacağı model bir çok başka ülkeye örnek teşkil edebilir. Sorular ve Öneriler: Prof. Dr. Şükrü Hatun (Çocuk Endokrinoloji ve Diyabet Derneği temsilcisi) proje ile ilgili olarak şu hususları gündeme getirmiştir: 1) Çalışma model temelli bir çalışmadır. Ancak problem temelli olmasında fayda bulunmaktadır. Mevcut durumda sorunlar bilinmektedir. Problem temelli bir yaklaşımla hızlıca çözümlere odaklanılmalıdır. Çalışma genel bir program geliştirme modelinin diyabete uyarlanması olarak görünmektedir. 2) Diyabet 2020 ve Sağlık Bakanlığı nın program arasında hem konu başlıkları, hem süreç, hem akış, hem de katılımcı kurumlar açısından benzerlikler vardır. Kaynakları verimli kullanmak açısından duplikasyonun önlenmesi önerilir. Acaba Sağlık Bakanlığı programının hazırlık çalışmaları bu programla (Diyabet 2020) yapılabilir mi? Böylece kurumların iki ayrı programa temsilci göndermesi gibi duplikasyonlar önlenebilir. Dr. Yılmaz cevaben şu noktaları vurgulamıştır: 1) Projeye mevcut durum sorunların değerlendirilmesi ile başlanmaktadır. Bu konuda genel bir resmin ortaya konması söz konusudur. İkinci toplantı da çözüm yollarını ortaya koymaktadır. Bu özelliği ile proje zaten çözüm odaklı bir projedir. Uluslararası projelerin belirli kuralları ve strateji geliştirme modelleri vardır. Bunların birbirine benzemesi doğaldır. Bu proje farklı bir ülkeden alınıp ithal edilmiş bir model değildir. Ancak önemli noktalarda uluslararası modellerle örtüşmektedir. Uluslararası sunumlarda ortak uyum ve koordinasyon için bu gereklidir. Uluslararası kurumlar tarafından izleme, karşılaştırma ve değerlendirme yapılabilmesi için de bu gereklidir. Ayrıca, diyabet konu olarak alındığında bu alt başlıklar tüm dünyada büyük oranda standarttır. 2) Diyabet 2020 projesi ortak bir platform sunmaktadır ve bu projenin sivil inisiyatif yönü daha ağırlıktadır. Bu oluşum bir icra kurulu değildir. İcra fonksiyonu Sağlık Bakanlığı projesindedir. Bu projenin sonuçları ve raporları Sağlık Bakanlığı çalışmalarında önemli bir kaynak teşkil edecektir. Ülkemizde ulusal diyabet program ile ilgili zaman zaman toplantılar gerçekleşmiştir (1999 St. Vincent toplantısından bu yana yaklaşık 6-7 toplantı). Bu toplantıların sıklığı ve kapsamı 8

10 Sağlık Bakanlığı tarafından belirlenmektedir. Bu da o dönemde görev alan iktidarın bakış açısı ve enerjisi ile ilişkilidir. Eğer Bakanlık ta ilgili bir ekip varsa toplantılar sık yapılmakta, aksi taktirde çalışmalara uzun yıllar ara verilebilmektedir. Bu proje ile bu konuda sivil inisiyatif alınmaktadır. Bu platform 2020 ye kadar, örneğin iki yılda bir, bir sivil inisiyatif olarak toplanır ve değerlendirmelerde bulunur. Bunları rapor olarak Sağlık Bakanlığı na, WHO ya ve IDF ye sunar. Bu sivil toplum kuruluşlarının gücü ve ağırlığıdır. Sağlık Bakanlığı nı da motive eden önemli bir faktör olur. Burada önemli bir nokta, Bakanlık daveti olmadan sivil toplum kuruluşlarının toplanması ve raporlar oluşturabilmesidir. Bu da çalışmalarda süreklilik sağlayacaktır. Bu açıdan enerji kaybı değil, gerekli bir çalışmadır. Ayrıca Bakanlığımızın işini kolaylaştıracak, çalışmalarında daha hızlı yol almasına yardımcı olacaktır. Dr. İmamecioğlu Sayın Şükrü Hatun a cevaben şu noktaları vurgulamıştır: Hastalıklara stratejik yaklaşırken belli bir modelle yaklaşmak çok doğaldır. Bunlar bilimsel süreçler sonuncunda oluşturulan modellerdir. Diyabete özel apayrı bir model geliştirilmesine gerek yoktur. Bakanlık çalışmalarının çok hızlı olması hedeflenmektedir. Diyabet 2020 projesine baktığımızda hızlı bir akış olduğu görülmektedir. İki programın ilk bakışta benzer algılandığının farkındayız. Derinlemesine bakıldığında ise farklar görülebilir. Sağlık Bakanlığı uygulayıcı birim olduğundan daha farklı bir yaklaşımı vardır. İş gücü, aile hekimliği bilgi sistemi, sürveyans sistemi, bilginin sürekli toplanması ile ilgili derinlemesine programlar vardır. Derine inildiğinde farklar görülebilir. D2020 projesini önemli bir kısmı sivil inisiyatiftir. Bu projeye birey dahi katkıda bulunabilmektedir. Sağlık Bakanlığı olarak konuyla ilgili tüm sivil toplumu çağırsak da devlet hastanesinde çalışan bir hekimin, hemşirenin yorumu alınamaz. Ancak proje web sitesi ile bu mümkün olmaktadır. Sağlık Bakanlığı nın yaklaşımı problem odaklıdır. Çalışmalarda DPT ve stratejist (Siyasal Bilgiler Fakültesi) desteği ile problem odağından bütüne ulaşma gibi yöntemler kullanılacaktır. 9

11 D) İkinci Oturum: Çalışma Grupları ve Alt Başlıklarının Değerlendirilmesi 1. Çalışma Grubu : Diyabetin Önlenmesi ve Korunma Sunulan konu başlıkları: Tip 2 diyabet riskli popülasyonun belirlenmesi ve prevansiyonu XXI. yüzyılın risk faktörleri ile mücadele o Toplumsal obezite ile mücadele o Hipertansiyon kontrolü o Dislipideminin engellenmesi o Ateroskleroz ve koroner kalp hastalığının önlenmesi o Fiziksel inaktivitenin giderilmesi Diyabetin önlenmesi için maliyet etkili yaklaşımlar Tip 2 diyabet açısından risk altındaki nüfusun belirlenmesi ve taranması Sağlıkta Dönüşüm Programı nın diyabetin önlenmesi ve korunma alanına etkisi Toplumsal farkındalık ve eğitim politikaları Tartışma: Dr. Yılmaz tip 2 diyabet riskli popülasyonun belirlenmesi ve prevansiyonu ile Tip 2 diyabet açısından risk altındaki nüfusun belirlenmesi ve taranması başlıklarının yeniden organize edilmesi gerektiğini belirtmiştir. Prof. Dr. Haydar Sur (M.Ü.S.B.F. Sağlık Yönetimi Bölümü) sağlık arama davranışı (health seeking behaviour) ile ilgili bir bakış açısının burada yer alabileceğini belirtmiştir. Halkın diyabet hastalığı ile ilgili sağlık hizmetinde ne aradığı, halkın diyabetle ilgili nereye başvurduğu, kimlerden yardım ve önderlik aldığı ile ilgili bir araştırma sonuçları olursa hizmet sunumu ile ilgili daha uygun bir model oluşturulabilir. Örneğin diyabet olduğundan haberi olmayan kişiler ne yapıyorlar; davranış kalıbını çözmeli ki ona göre çözüm önerileri geliştirilebilsin. Dr. İmamecioğlu 9. çalışma grubu başlığı olan Diyabette Toplumsal Farkındalığın Geliştirilmesi ve Kamuoyu İletişimi nde sağlığın teşviki yanında sağlığa yönelik davranış geliştirme kapsamında bunun ele alınabileceğini belirtmiştir. Dr. Sur farkındalığın iki yönlü olmasını vurgulamıştır: Halkta farkındalık yaratmak ve halkın durumu ile ilgili fakrında olmak. 10

12 Dr. Yılmaz 21. yüzyılın yaşam tarzının önemini vurgulamıştır. Diyabetle Yaşam Derneği nin (Başkanı Emine Alemdar) yaptığı araştırmada 100 okulun kantinleri incelenmiştir. Hepsinde hamburger ve cips vardır. 8 inde salata, 14 ünde meyve sunulmaktadır. Bu şekilde devlet kendi eliyle gelecek kuşakları fast food a alıştırmaktadır. Prof. Dr. Aytekin Oğuz (Metabolik Sendrom Derneği Başkanı), geçmişte ülkemizde mevcut durum fotoğrafının çekilmesi ile ilgili eksikler olduğunu, ancak artık bilgilerin bulunduğunu belirtmiştir. Artık sorunun önlenmesine yönelik hareket edilmelidir. Metabolik Sendrom Derneği nin tüm gayretleri kardiyometabolik riskin önlenmesine yöneliktir. Dernek bu çalışma grubu altında katkıda bulunmak istemektedir. Prof. Dr. Aysun İdil (Halk Sağlığı Uzmanları Derneği), önleme çalışmalarına sistematik yaklaşılması gerektiğini vurgulamıştır. Önleme çalışmalarını birincil, ikincil ve üçüncül olarak sınıflamak faydalı olacaktır. Bu çalışma grubu başlığı birincil önlemeye yöneliktir (diyabetin ortaya çıkmasının önlenmesi) ve oldukça zor bir konudur. İkincil önleme kapsamında esas yapılması gereken erken tanıdır. İnsanlar diyabet olduğunun farkında değildir (bir araştırmada bilinen diyabetik oranı %2 çıkmıştır). Üçüncül önleme komplikasyonların önlenmesidir. Dr. İdil hasta kişi sayısının problemin boyutunu yansıtmadığını, özellikle kronik hastalıklarda yaşam kalitesinin önemli olduğunu vurgulamıştır. Bu nedenle mevcut durum analizlinde hastalığın gerçek yükü, kaç sağlıklı yaşam yılına mal olduğu ile değerlendirilmelidir. Dr. İdil hedefleri tanımlarken ölçülebilir kelimesinin yanı sıra ulaşılabilir kelimesinin de eklenmesini önermiştir. Dr. Hatun ailesinde tip 2 diyabet olan adolesanların en önemli risk grubu olduğunu belirtmiş ve bu adolesanlara yönelik önleme programının ulusal programda mutlaka yer alması gerektiği görüşünü paylaşmıştır. Dr. Sur bunun yüksek risk grubu stratejisi olduğunu belirtmiş, strateji seçilirken bütçe ve sürenin önemli olduğunu vurgulamıştır. Kısıtlı bütçe sınırlı personelle yüksek risk stratejisi izlenebilir. Eğer toplumsal bir proje ise yüksek ve düşük risk hepsi içinde olur. Bütçeyi bilmeden yorum yapılamaz. Dr. Yılmaz projenin icra misyonu olmadığını, Bakanlık a sunulacağını, bakanlığın kendi stratejisi içinde değerlendirebileceğini belirtmiştir. Bu açıdan örneğin Avrupa Birliği nden hibe alacak bir proje yapılabilir. Dr. Hatun Sağlıkta Dönüşüm Programı nın (SDP) tüm başlıklar altında yer aldığını belirtmiştir. Dr. Yılmaz yeni aile hekimliği sisteminin tip 2 diyabetin birincil tanısı, tedavisi gibi birçok noktayı etkilediğini belirtmiş, yeni sistem üzerinde konuşmak gerekliliğini vurgulamıştır. Dr. İdil mevcut durum ile ilgili güvenilir veri ihtiyacını vurgulamış, veri kaynaklarını sormuştur. Veriler için ayrı bir proje düşünülmekte midir? Türkiye Diyabet Kontrol Programı ndan veri alınabilecek midir? 11

13 Dr. İmamecioğlu aile hekimliği bilgi sistemi olduğunu, bu sistem üzerinden bulaşıcı olmayan hastalıklar ve risk faktörleri datasının da alınabileceğini ifade etmiştir. Hacettepe Halk Sağlığı Bölümü bu konuda bir rapor hazırlamıştır. Hastane bilgi sistemlerinden de data çekilebilir. Kimlik numarası ile olduğundan duplikasyon ekarte edilecektir. Dr. İmamecioğlu herkes tarafından bilinen akademik araştırmalar olduğunu belirtmiştir. TURDEP in ikincisi gelecek yıl başlayacaktır (TÜBİTAK onay vermiştir). Sağlık Bakanlığı nın hastalık yükü çalışması vardır. İkincisi için de emir gelmiştir. Ayrıca TÜİK in mortalite verileri iyileştirme çalışması başlamıştır, bundan sonra daha sağlıklı veri toplanacaktır. Birçok akademik araştırma da bulunmaktadır. Dr. Oğuz Öziltürk (Aile Hekimleri Dernekleri Federasyonu temsilcisi) aile hekimliği sisteminde verilerin girildiğini, ancak rapor çekilmesinin zor olduğunu belirtmiştir. Örneğin diyabetli sayısı görülebilmekte, ancak ne kadarı ilaç kullanıyor dökümü alınamamaktadır. Dr. Öziltürk SDP ile ilgili alt başlıkları yerinde bulmuştur. Aile hekimleri kronik hastalık ile ilgili izlemlerde oldukça iyi bir araçtır; halen sevk zinciri olmadığı için zaman ayırabilmektedirler. Diyabeti olan veya olduğunu düşünen hastalarla ilgili bir araştırma yapılabilir. Aile hekimleri oldukça sık başvuru almaktadır. Dr. Mustafa Vatansever (Türk Tabipleri Birliği Genel Pratisyenlik Enstitüsü Başkanı) çalışmaların 20 yılda yavaş ilerlediği ve toplantıların şimdiye kadar sadece Sağlık Bakanlığı daveti ile yapıldığı göz önünde bulundurulursa sivil toplum girişiminin önemini vurgulamıştır. SDP etkileri yerine birinci basamakta tüm kronik hastalıkların yazılması uygun olur. Hükümet değişikliklerinde programlar değişebileceğinden genel ifadeler daha uygundur. Aile hekimliği sistemi sadece başvuruya dayalı olduğundan buzdağı altını göremeyebiliriz. Ayrıca Sosyal Güvenlik Kuruluşu (SGK) tarafından geliştirilmesi gereken sosyal güvenlik programı da burada yer almalıdır. 12

14 2. Çalışma Grubu: Diyabete Bağlı Komplikasyonların Kontrolü ve Önlenmesi Sunulan konu başlıkları: Diyabete bağlı komplikasyonların kontrolü ve önlenmesi o Akut hiperglisemik komplikasyonlar o Akut hipoglisemi o Kardiyovasküler komplikasyonlar o Serebrovasküler komplikasyonlar o Göz komplikasyonları o Böbrek komplikasyonları o Nöropati komplikasyonları o Diyabetik ayak Akut ve kronik komplikasyonlarda tedavi ve izlem algoritması Multidisipliner çalışma programlarının geliştirilmesi Sağlıkta Dönüşüm Programı nın diyabete bağlı komplikasyonların kontrolü ve önlenmesi alanına etkisi Diyabet hastalarının komplikasyonlar konusundaki farkındalıklarının artırılması ve bilgilendirilmesi Komplikasyonlu hastalara destek hizmetlerinin verilmesi Tartışma: Dr. İdil komplikasyonlar sadece sayısal değil hastalık yükü bağlamında da analiz edilmesi gerekliliğini vurgulamıştır. Prof. Dr. Selçuk Baktıroğlu (İ.Ü.İ.T.F. Periferik Damar Cerrahisi Ünitesi / Diyabetik Ayak Çalışmaları) diyabet hastalarının komplikasyonlar konusundaki farkındalığının artırılması ve bilgilendirilmesi yanı sıra doktorların farkındalığının da artırılması gerektiğini vurgulamıştır. Dr. İdil, tanı almış diyabetlide yapılan bir araştırmada gözün diyabetle ilişkili olduğunu bilmeme oranının %70 olduğunu belirtmiştir. Sn. Emine Alemdar (Diyabetle Yaşam Derneği Başkanı) hastaların farkındalığını artırmak için dernek olarak faaliyetleri olduğunu belirtmiştir. Hem hastalar, hem de doktorların eğitilmesine ihtiyaç vardır. Dr. Nihat Şahbaz (Pratisyen Hekimlik Derneği temsilcisi) komplikasyonları önlemede tedavinin öneminin bilindiğini belirtmiştir. Ancak şu anki sistemde birinci basamak hekim insülin yazamamaktadır. Bu şekilde komplikasyonlar nasıl önlenebilir? 13

15 Prof. Dr. Tevfik Ecder (Türk Nefroloji Derneği temsilcisi) çok yoğun diyabetik nefropati gördüklerini, komplikasyonlar için daha önceki konuşmacıların belirttiklerinin kendileri için de geçerli olduğunu söylemiştir. Hasta ve hekim eğitimi en önemlisidir. Hasta takipleri olması gerektiği gibi yapılmamaktadır. Son dönem böbrek yetmezliği vakaları içinde diyabetik nefropati ülkemizde birinci sıradadır (%28). Bu rakam ABD ve Batı Avrupa oranlarına ulaşmış durumdadır. Prof. Dr. Vedat Sansoy (Türk Kardiyoloji Derneği) diyabet hastalarının %80 inin kardiyovasküler hastalıklardan öldüğünü ve ele alınan başlıkların uygun olduğunu belirtmiştir. Bu konuda ülkemize ait veri bulunması önemlidir ancak elimizde Türkiye verisi bulunmamaktadır. 14

16 3. Çalışma Grubu: Diyabet Bakım ve İzlem Kalitesinin ve Hasta Eğitim Programlarının Geliştirilmesi Sunulan konu başlıkları: Diyabetli hastanın yaşam kalitesi ve standartlarının geliştirilmesi Diyabetli hasta eğitim ihtiyacının belirlenmesi ve planlaması Diyabet hastalarının öz bakım ve izlem yeteneklerinin geliştirilmesi için eğitim programları ve standardizasyonu Hastalar ve sağlık profesyonelleri arasındaki iletişimin artırılması Hastanın kendi kendine değerlendirme yapmasına yönelik araçlar Hastaların davranışlarının sonuçlarıyla ilgili farkındalıklarının artırılması Bireysel hasta takibinde kullanılabilecek araçlar Etkili tedavi ve izleme için diyabet destek hizmetleri Toplumda diyabet hizmetlerinin sonuçlarının ölçümü için araçlar Sağlıkta Dönüşüm Programı nın diyabet bakım ve izlem sistemleri ve kalitesi üzerine etkisi Tartışma: Dr. Yılmaz diyabet hemşiresi, diyetisyen ve diğer sağlık profesyonellerinin bu alanda önemini vurgulamıştır. Hasta eğitimi açısından dünyada iki yeni düşünce akımı vardır: Birincisi akran eğitimidir. Bu yaklaşımda hastaların diğer hastalar tarafından eğitilmesi söz konudur. Sınırlı sağlık profesyoneli sayısı ile hasta eğitimi vermek zordur. Hastalar içinde eğitmen rolü üstlenecek bir grup çıkarılması ve onların eğitim vermesi akran eğitiminin kapsamındadır. Akademik mükemmeliyetçilik ile yaklaşmak yerine en fazla faydayı sağlamak hedeflenmelidir. %10 bilgisi olan bir insanı %40 düzeyine çıkarmak dahi önemli bir faydadır. Dr. Yılmaz ikinci olarak ise eczacıların burada çok önemli olduğunu belirtmiştir. Doktor otoritedir; kural koyar. Eczacılara çok büyük iş düşmektedir. Türkiye Diyabet Vakfı en çok sorulabilecek sorularla ilgili eczacılara yönelik kitap çıkarmıştır. Sn. Ecehan Balta (Türk Eczacıları Birliği temsilcisi) eğitici eczacılar yetiştirme çabalarını aktarmıştır. Diyabet, Türk Eczacıları Birliği nin standart eğitim programlarına alınmıştır. Diyabet hastası her sağlık profesyoneli ile temasa geçtiğinde eğitilmelidir. Her diyabet hastası eczaneye gelmektedir. Dünya Eczacılar Birliği ile geliştirilen farmasötik bakım programına yönelik bir alt yapı hazırlığı devam etmektedir. Türk Eczacıları Birliği olarak bu çalışma grubunda yer alma isteği dile getirilmiştir. 15

17 Dr. Hatun diyabet yaz kamplarının standardizasyonu ve akran eğitimi konusunda çalışmakta olup eğitim açısından yeni kitap yazmak yerine elimizdekileri toparlamanın önemini vurgulamıştır. Dr. Şahbaz Kırklareli deki bir akran eğitimi tecrübesini paylaşmıştır. Köy muhtarlarının tansiyon ölçme eğitimine alınması sonucunda birçok yeni vaka yakalandığı belirtilmiştir. Benzer bir yaklaşımla köyde bir kişiye glukometre eğitimi verilebilir. Prof. Dr. Emel Alphan (Türkiye Diyetisyenler Derneği temsilcisi) ilk üç çalışma grubunda yer almaları gerektiğini belirtmiştir. Korunma açısından devlet politikası oluşturulmalıdır. Bu kadar beyaz ekmek varken diyabeti önlemek mümkün değildir. %60 randımanlı un yerine %80-85 e çekilmesi mümkündür. Eğitim vermek davranış değiştirmek anlamına gelmemektedir; gerçekten davranış değişikliği sağlanmalıdır. Çeşitli yerlerde belirli gruplara eğitim verilmekte, ancak bundan pek çok hasta yararlanamamaktadır. Daha geniş kitlelere ulaşmak için televizyon kullanılabilir. 16

18 4. Çalışma Grubu: Diyabet Sağlık Ekibi İçin Stratejik Yönelimler, Koordinasyon ve Planlama Sunulan konu başlıkları: Diyabet tedavi, izlem ve bakımında görev alan sağlık ekibinin tanımı (uzman hekim, aile hekimi/pratisyen hekim, diyetisyen, hemşire, podiatrist ve eczacı) Diyabet sağlık ekibinde ulusal ve bölgesel ihtiyaçların sağlık alanında belirlenmesi Diyabet tedavi, izlem ve bakımında görev alan aşağıdaki sağlık profesyonellerinin rolleri o Birinci basamak aile hekimi/pratisyen hekim o İkinci basamakta diyabet tedavisi ile ilgili çalışan uzman hekimler o İkinci basamakta diyabetin komplikasyonları ile ilgili çalışan uzman hekimler o Üçüncü basamak hekimleri o Diyetisyenler o Hemşireler (diyabet hemşireleri ve diğer hemşireler) o Eczacılar o Diğer sağlık profesyonelleri Diyabette medikal tedavi ve bakım hizmetlerinin kalitesini geliştirmeye yönelik mesleki eğitim programları Sağlıkta Dönüşüm Programı nın diyabet sağlık ekibi üzerindeki etkisi Tartışma Dr. Yılmaz diyabet için sağlık ekibi kavramının, hastaların izlenmesinin ve eğitim programlarının önemini vurgulamıştır. Sağlık ekibinin korumada olması önemlidir. Diyabet hemşireleri için en önemli sorun kurumunda diyabet hemşiresi olarak tanınmaması, genel sisteme girmesidir. Ayrıca eczacıların birlikte çalıştığı personelin eğitimi de önemlidir. 17

19 5. Çalışma Grubu: Kademeli Diyabet Tedavi Planlaması ve Organizasyonu Sunulan konu başlıkları: Birinci, ikinci ve üçüncü basamak sağlık ekibinin diyabet ve komplikasyonlarının tedavisindeki rolleri Diyabet tedavi ve izlem algoritmalarının geliştirilmesi ve tedavi protokolleri Prevansiyon ve kendi kendine izlem programlarının tedavi maliyetleri üzerine etkinliği Diyabetlide diğer hastalıkların tedavi planlaması Farklı tedavi yaklaşımlarının etkinliğinin değerlendirilmesine yönelik araştırmalar Sağlıkta Dönüşüm Programı nın kademeli diyabet tedavi planlaması ve organizasyonu alanına etkisi Tartışma: Dr. Yılmaz birinci basamak hekimin rolü konusunun katıldığı 5 saat süren, konuyla ilgili kurumların olduğu bir toplantıda değerlendirildiğini belirtmiştir. Birinci, ikinci ve üçüncü basamak hekimin rolü bu başlıkta tartışılacaktır. Dr. Yılmaz ayrıca algoritmaların ne olması gerektiği konusunda, uluslararası standartlar üzerinde konsensus oluşturarak ilerlemenin önemini vurgulamıştır. Ulusal Diyabet Kongresi Kurulu nun diyabet tedavi algoritması çalışması bulunmaktadır. 4 Temmuz 2009 da ikinci toplantı, Ağustos ta üçüncü toplantısı gerçekleşecektir. Daha sonra algoritma tüm kurumlara yollanacaktır. Bu algoritmanın omurgası kalın olmayan, pratik şematik bir algoritma olması arzu edilmektedir. Dr. Şahbaz mevcut rehberlerin komplike olması, diyabet ilaçlarında reçete yazamama, insülin yazamama konularını gündeme getirmiştir. Pratisyen Hekimlik Derneği sahaya yönelik bir eğitim yapmıştır. Bu eğitim modelinde Bursa da bir günlük formasyon eğitimi verilmiştir. İkinci gün tanı ve tedavi eğitimi verilmiştir. Üçüncü gün ise yeni bir grubun eğitimi bu grup tarafından verilmiştir. Dr. Yılmaz aile hekimlerinin yeni sistemde eğitim için zaman ayırabilmesi konusunu gündeme getirmiştir. Hasta eğitiminin de ücretlendirilmesi gereklidir. Dr. Şahbaz eğitim için mesai saati kullanamadıklarını belirtmişti. Dr. Öziltürk ilaç yazma konusunda, raporlamada sıkıntı olduğunu belirtmiştir. Aile hekiminin iş yükü oldukça fazladır. Mümkün oldukça eğitim yapmaya çalışılmaktadır. Örneğin aynı aile sağlığı merkezinde veya ilde paylaşımlar yapılmaktadır. Eğitim aile hekimliği performans değerleri içine sokulmaya çalışılmaktadır. Dr. Öziltürk pratisyen hekimin diyabet tedavisinde çekingenliği söz konusu olduğunu belirtmiştir. Aile hekiminin hastayla geçirilen zamanı daha fazladır. Eğitimler sonucunda aile hekimlerinin diyabet tedavisi konusunda daha cesur oldukları gözlenmektedir. 18

20 Dr. Vatansever Sağlık Bakanlığı standart tanı tedavi kılavuzlarının güncellenmesi ihtiyacını vurgulamıştır. Bu kılavuza uyulmaması bir malpraktis olmalıdır. SGK nın malpraktise yönelten uygulamaları önlenmelidir. Dr. Vatansever Bakanlığın hizmet içi eğitimlerinin standardizasyonu olması gerektiğini belirtmiştir. Neonatal resüsitasyon programı bu açıdan başarılı bir örnektir. Bakanlığın tüm iş yeri hekimleri, diğer pratisyen hekimler, aile hekimleri gibi gruplar için standart eğitimleri olmalıdır. Dr. İmamecioğlu birinci basamak rehberlerinin güncellenmesi çalıştayının 9 gün sürdüğünü ve çok kısa süre önce bittiğini belirtmiştir. Bu rehberler SGK üzerinde etkili olmalıdır. Dr. Arzu Akalın (Türkiye Aile Hekimleri Uzmanlık Derneği temsilcisi) Sağlık Bakanlığı aile hekimliği eğitimi içinde diyabet modülünün açıklanması ihtiyacını ve böyle bir geniş platformun bu modüle etki etmesi gerektiğini belirtmiştir. Dr. İmamecioğlu Kasım ayında gerçekleşecek Türkiye Diyabet Kontrol Programı nda bu modülün tartışmaya açılacağını belirtmiştir. 19