AMORİUM ANTİK KENTİ KAZI ÇALIŞMALARI: ROMA, BİZANS, SELÇUKLU VE OSMANLI İZLERİ 2015 YILI KAZI ÇALIŞMALARI DOÇ. DR. ZELİHA DEMİREL GÖKALP

Transkript

1 AMORİUM ANTİK KENTİ KAZI ÇALIŞMALARI: ROMA, BİZANS, SELÇUKLU VE OSMANLI İZLERİ 2015 YILI KAZI ÇALIŞMALARI DOÇ. DR. ZELİHA DEMİREL GÖKALP

2 GİRİŞ Amorium Kenti 2015 yılı kazı çalışmaları tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Çalışmalarda Bakanlık Temsilcisi olarak Ankara Etnografa Müzesi nden uzman İsa YILMAZ, Kazı Başkanı Doç. Dr. Zeliha DEMİREL GÖKALP, Kazı Başkan Yardımcısı Dr. A. Ceren EREL, Alan Sorumlusu olarak Mersin Üniversitesi nden Yrd. Doç. Dr. Şener YILDIRIM, Anadolu Üniversitesi nden Araş. Gör. Selda UYGUN ve Araş. Gör. Erkan KAYA, ayrıca Girit Üniversitesi nden Dr. Nikos TSİVİKİS, Atina dan Olga KARAGİORGOU 1, Bonn Üniversitesi nden Petra LINSCHEID 2, antropoloji çalışmaları için Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi nden Yrd. Doç. Dr. Arzu DEMİREL, tarih çalışmaları için Girit Üniversitesi nden Thanasis SOTIRIOU, Kostas RAUSSOS, jeofizik çalışmalarını yürüten Tuna KALAYCI, Katerina KANATSELOU dan oluşan bilimsel ekip yer almıştır. Kazı çalışmaları Anadolu Üniversitesi 3, Hacettepe Üniversitesi 4, Akdeniz Üniversitesi 5 ve Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi nden 6 mezun ve lisans öğrencilerinin katılımları ve 10 işçi ile gerçekleştirilmiştir yılı kazı çalışmalarına T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Anadolu Üniversitesi, Türk Tarih Kurumu, Emirdağ Kaymakamlığı, Emirdağ Belediyesi ve Davulga Belediyesi destek olmuştur Yılı çalışmaları Depo Çalışmaları, Temizlik ve Kazı Çalışmaları, Koruma ve Belgeleme Çalışmaları olarak 3 başlık altında değerlendirilebilir. 1. Depo Çalışmaları 2015 yılında yürütülen depo çalışmalarında Anadolu Üniversitesi nden Araş. Gör. Gizem Altun, Sanat Tarihi Bölümü yüksek lisans öğrencisi Berna Yıldırım çalışmıştır. 1 Önceki kazı sezonlarda bulunan kurşun mühürleri çalışmıştır. 2 Önceki kazı sezonlarında bulunan kumaş parçalarını çalışmıştır. 3 Sanat Tarihçi Mehmet Kurt, Berna Yıldırım, Sevinç Özen; Öğrenciler, Özcan Yamaç, Samet Lüleci, Zeynep Aktop, Seda Önder, Demet Yetkinoğlu, Hakan Can Aslanoğlu, Gül Pınar Otlu. 4 Seramik Bölümü mezunu Ceren Gürçay. 5 Sanat Tarihi Bölümü öğrencisi Ceren Uzun. 6 Antropoloji Bölümü öğrencileri Saliha Kuyumcu, Hatice Öztürk. 1

3 Araş. Gör. Gizem Altun yılları arasında Amorium kazılarında ele geçen tüm cam eserleri 7, Berna Yıldırım 8 ise maden eserleri buluntu yerleri, ele geçtikleri yıllar dikkate alınarak depoda tasnifi üzerinde çalışmaları yürütmüştür. 2. Temizlik ve Kazı Çalışmaları Kazı çalışmalarının ilk etabında Temmuz 2015 tarihleri arasında Aşağı Şehir de Aşağı Şehir Kilisesi, Büyük Mekan ve Büyük Bina da; Yukarı Şehir de Bazilika B de (Resim 1-2) ve Güney Batı Kule de genel bir yüzey ve ot temizliği gerçekleştirilmiştir. Bunun yanı sıra tarihinde kazı alanlarında çalışılmamış, jeofizik ölçümü yapılmak için belirlenen alanlarda ot biçmek koşuluyla temizlik çalışması yapılmıştır (Resim 3). Ekip üyeleri ölçüm yapılacak alanda tüm gün çalışmışlardır. 2.1.Yukarı Şehir Bazilika Bg (Bg1, Bg2, Bg3,Bg4,Bg5) Açmaları 2013 yılında başlayan çalışmalar 2015 yılında da sürdürülmüştür. Alanın sorumlusu Kazı Başkan Yardımcısı Dr. A. Ceren EREL dir yılı kazı sezonunda, Yukarı Şehir B Bazilikası alanında tarihleri arasında arazi çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Bu yıl Bg1, Bg2, Bg3, Bg4, Bg5 olmak üzere beş yeni 5.00 x 5.00 lik açmada çalışılmıştır. Ayrıca bu yıl tespit edilen mimari verilerin anlaşılabilmesi için 2013 yılında çalışılan Ba4 açmasının bir bölümünde toprak seviyesinde yaklaşık 10 cm. inilmiştir. Bu yıl kazılması planlanan ilk açma olan Bg1 açması (Resim 4), B bazilikası apsis başlangıcının güneyinde bulunmaktadır. Açmanın yeri saptanırken, bazilikanın apsisin güneyinde kalan doğu duvarının ve bazilikanın güney duvarının tespit edilmesi amaçlanmıştır. Böylece yapının sözü edilen yönlerde sınırları saptanarak, olası boyutları hakkında fikir sahibi olunması planlanmıştır. Elde edilen mimari veriler neticesinde, Bg1 den sonraki açmaların, batı ve kuzey yönünde devam ettirilmesine karar verilmiştir. Bunun sebebi, yapının güney duvarının batı yönünde devamını takip edebilmek ve yapı içerisindeki bölümlenmeyi ve farklı evreleri anlayabilmektir. Bu sezondaki çalışmalara batı ve kuzey yönünde devam 7 Arş. Gör. Gizem Altun Anadolu Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü nde Amorium Kentinde yıllarında yürütülen kazılar sonucunda çıkartılan tüm cam eserler üzerine yüksek lisans tezi hazırlamaktadır. 8 Sanat Tarihçi Berna Yıldırım Anadolu Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü nde Amorium Kazısı Büyük Bina Maden Buluntuları konulu yüksek lisans tezi hazırlamaktadır. 2

4 etmememizin bir diğer sebebi, bazilikanın güney duvarı dışında kalan alanın mezar alanı olarak kullanıldığının saptanmasıdır. Bu yönde devam edecek açmalarda çok sayıda mezarın çıkması söz konusu olduğu için önümüzdeki sezon, antropologlardan oluşan daha geniş ve uzun zamanlı bir ekiple çalışılması uygun görülmüştür. Açmalardaki çalışmalar yaklaşık kodları arasında başlamış ve yine yaklaşık kodlarında sonlandırılmıştır. Bg1 açmasında dört; Bg2, Bg3 açmalarında üç; Bg4 açmasında iki ve Bg5 açmasında beş konteks belirlenmiştir. Mimari: Bu yıl yapılan çalışmalar sonucunda elde edilen mimari verileri şöyle özetlemek mümkündür: B Bazilikası apsisinin yaklaşık başlangıç ekseninde, güneydeki Bg1 (Resim 4) ve onun batısında Bg2 açmalarının yerleri saptanırken yukarda da belirttiğimiz üzere bazilikanın doğu ve güney duvarlarının tespit edilmesi amaçlanmıştır. Çalışmalar sonucu hedeflendiği üzere kuzey - güney yönünde ve doğu - batı yönünde devam eden ve birbiriyle 90 açıyla birleşen iki duvar tespit edilmiştir (Resim 5). Kuzey güney doğrultusundaki duvarın bazilikanın doğu duvarının apsisin güneyinde kalan bölümü; doğu batı doğrultusundaki duvarın ise bazilikanın güney duvarı olduğu anlaşılmıştır. Bazilikanın doğu duvarının tamamı günümüze sağlam olarak ulaşmamıştır yılında çalışılan Ba4 açmasında toprak seviyesi inilerek kontrol edilmiş; duvarın apsisle birleştiği kısmın tamamının mevcut olamadığı görülmüştür. Ancak kalan izlerden birleşme yeri anlaşılabilmektedir. Belli bir seviyeye kadar mevcut olan duvarın üst kodları arasında değişmekte; en yüksek noktada, inilen toprak seviyesinden yaklaşık 0.90 m. yüksekliğinde görülebilmektedir. Duvarın yaklaşık ekseninde bir açıklık bulunmaktadır. Ancak bunun yıkılma sonucu mu yoksa özgününde var olan bir açıklık mı olduğu kesin olarak anlaşılamamıştır. Duvar sandık duvar tekniğindedir. Köşede, iki yanda büyük boyutlu dikdörtgen blok taşlar kullanılmıştır. Duvarın diğer bölümlerinde, duvar örgü ve malzemesi değişerek daha küçük boyutlu kısmen kaba yonu ve moloz taşların kullanıldığı görülmektedir. Ayrıca duvar örgüsünde yer yer kırık tuğlalarda kullanılmıştır. Bazilikanın güney duvarı da benzer şekilde belli bir seviyeye kadar günümüze ulaşmıştır. Duvarın üst kodları arasında değişmektedir. Duvar inilen toprak seviyesinden yaklaşık m. yüksekliğinde günümüze ulaşabilmiştir. Ayrıca duvarın 3

5 içten yaklaşık eksende zarar gördüğü tespit edilmiştir. Tıpkı doğu duvarda olduğu gibi, köşede büyük boyutlu düzgün kesme taşların kullanıldığı sandık duvar tekniği, sonrasında ise duvar örgü ve malzemesinde farklılıklar görülmektedir. Ayrıca Bg1 açmasının güneyinde, bazilikanın doğu duvarının dışında, güney ve doğu yönünde devam eden duvar kalıntıları veya yıkıntı olması muhtemel izler tespit edilmiştir. Doğu ve güney duvarların, bazilikanın birinci evresine ait özgün konumlarında yer aldıkları; ancak malzeme teknikte görülen farklılıklardan dolayı sonraki evrelerde konumlarında değişiklik yapılmadan onarım geçirdikleri veya yeniden inşa edildikleri düşünülmektedir. Çalışmaların ilerleyen aşamalarında, bazilikanın doğu ve güney duvarlarının, kendilerine paralel olacak şekilde kuzey ve batıya inşa edilen birer duvarla birleştikleri ve bir mekan oluşturulduğu görülmüştür. Doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen planlı mekan içten yaklaşık 4.70 x 7.50 m. boyutlarındadır (Resim 6). Batıda eksende, söveleri kısmen mevcut bir girişi bulunmaktadır. Dışta girişin iki yanında tam olarak anlaşılamamakla birlikte, duvarda niş benzeri birer girinti dikkat çeker. Bazilikanın güney duvarı, batı yönünde yaklaşık 7.50 m. devam ettikten sonra, kuzey-güney doğrultusunda uzanan batı duvarla 90 açıyla köşe yapacak şekilde birleşmekte; batı duvarla aynı eksende, güney duvarın dışında, cephede dışa doğru taşkınlık yapan büyük bir blok taş bulunmaktadır. Sonrasında ise bazilikanın güney duvarı takip edilememektedir. Bu büyük mekanı kuzeyde sınırlandıran duvarın bir bölümü, 2013 yılında çalışılan Ba4 açmasında açığa çıkarılmış; bu yılda batısındaki Bg5 açmasında devamı tespit edilmiştir. Duvar, yaklaşık güneydeki apsis başlangıcı ekseninde, doğu batı doğrultusunda, bazilikanın güney duvarına paraleldir. Doğu yönünde, bazilikanın doğu duvarıyla birleştiği anlaşılmaktadır. Duvarın konumuna bakıldığında, bazilikanın ilk evresinde orta nef ile güney nefi birbirinden ayıran eksen üzerinde olduğu görülmektedir. Bu yıl inilen toprak seviyesinde, duvarın en altındaki taş sırasının, duvarın iki yanında dışa doğru taşkınlık yaptığı saptanmıştır; duvarın dış yüzünde tümüyle, içte ise kısmen takip edilebilmektedir. Ayrıca burada, duvarın üstteki bölümünden farklı olarak, oldukça düzgün işlenmiş, büyük boyutlu blok taşlar kullanıldığı dikkat çekmektedir. Kuzey duvarın batı ucunda, doğu ve batısına bitişik yarım yuvarlak sütunlar bulunan dikdörtgen bir paye bulunmaktadır. Payenin doğusuna bitişik yarım sütün duvar örgüsünün içinde kalmıştır. Bugün belli bir seviyeye kadar mevcut 4

6 olan desteğin kalanına ait parçalar, duvar örgüsü içerisinde devşirme olarak kullanılmıştır. Bütün bunlardan anlaşıldığı üzere, söz konusu destek in-situ durumda olup kuzey duvar sonradan örülmüştür. Kuzey duvardaki veriler değerlendirildiğinde; duvarın alt seviyede, daha kalın ve farklı malzeme-tekniğe sahip olan bölümünün, konumu da göz önüne alındığında, erken dönem bazilikasına ait, orta ve güney nefleri birbirinden ayıran stylobat olması mümkündür (Resim 7). Kısmen duvar örgüsü içerisinde kalan batı uçta in-situ durumdaki desteğin de aynı yapım evresine ait özgün desteklerden biri olması muhtemeldir. Büyük mekanın batısında, Bg3, Bg4 ve kısmen Bg5 açma sınırları içerisinde, bazılarının üçüncü bir yapım evresine ait olduğunu düşündüğümüz duvarlara sahip mekanlar tespit edilmiştir. Mekanların bulunduğu alan kuzey-güney doğrultusunda dikdörtgen planlıdır. Alanı kuzey ve güneyde sınırlandıran dış duvarlar, büyük mekanın kuzey duvarı ile bazilikanın güney duvarının eksenlerinden dışa doğru kaymış çıkıntı yapmaktadırlar. Bu mekanların batı yönünde devam ettikleri kalan duvar izlerinden anlaşılmaktadır. Ancak kazı sezonunun sonuna gelinmesi nedeniyle önümüzdeki yıllarda yapılacak çalışmalarda açığa çıkarılacaktır. Sonuç olarak şimdiye kadar elde edilen mimari verilere göre, erken dönem bazilikası, dıştan yedi cepheli içten yarım yuvarlak apsisli, üç nefli bir bazilikadır (Resim 8-9). Daha sonra bazilikanın herhangi bir sebeple yıkılması ve işlevini kaybetmesi sonucu, doğu duvar ve güney duvarın belli bir bölümü konumları değiştirilmeden onarılmış ve/veya yeniden inşa edilmiş; batı ve kuzey duvarlar eklenerek erken dönem bazilikasının güney nefinin doğusunda dikdörtgen planlı bir mekan oluşturulmuştur. Kuzey duvar, bazilikanın stylobatı su basman gibi kullanılarak onun üzerine inşa edilmiş ve stylobat üzerinde mevcut olan destekte korunarak duvar örgüsünde sağlam bir köşe taşı olarak değerlendirilmiştir. Mezarlar: Bazilikanın güney duvarı ile batıdaki mekanları sınırlayan güney duvarın dışındaki alan gömü alanı olarak kullanılmıştır (Resim 10) yılında çalışılan, apsisin doğusundaki alanda olduğu gibi, burada da farklı seviyelerde gömüler tespit edilmiştir (Resim 11). İskeletlerin bazıları, herhangi bir şekilde sınırlandırılmış mezar alanları tespit edilmeksizin dağınık halde bulunmuştur. Bu durumdaki kemiklere, toplandıkları alana göre gruplandırılarak iskelet 5

7 numarası verilmiştir. Böylece daha sonra yapılacak antropolojik çalışmalarda, bireylerin ayrılarak saptanması işlemini kolaylaştırmak hedeflenmiştir. Saptayabildiğimiz taş ve/veya tuğla ile sınırlandırılmış alanlar içerisindeki iskeletlere ise mezar numarası verilmiştir. Kemikler yaklaşık olarak kodlarından itibaren başlamaktadır. Geçen yıl apsisin doğusunda olduğu gibi, üst seviyelerdeki mezar ve iskeletler çok zarar görmüş; yukarıda da belirtildiği gibi mezar sınırları saptanamayacak şekilde dağılmışlardır. Bu yıl mezar harici bulunan kemikler toplamda İ1 İ7 arasında numaralandırılmıştır. Bu yıl tespit edilen en yüksek mezar kodu (mezar kapağı üst kodu) dir. Toplamda in situ durumda 6 mezar tespit edilmiştir. Sadece taşlarla sınırlandırılmış veya taş ve tuğlanın birlikte kullanıldığı sanduka tipi mezarlar dışında, geçen yıldan farklı olarak tümüyle tuğladan yapılmış mezarlar bulunmuştur (Resim 12). Tuğla mezarlarda iki farklı tip karşımıza çıkmaktadır. Bunlardan ilki yanlarda, zemin ve kapakta tuğlaların kullanıldığı dikdörtgen biçimli mezarlardır. Bu tip özellikle çocuk ve bebek mezarlarında tercih edilmiştir. İkinci tip ise M3 olarak isimlendirdiğimiz tek örnekte karşımıza çıkmaktadır. Yanlarda iç bükey büyük boyutlu tuğlaların kullanıldığı mezar, yine iki yandan iç bükey tuğlaların ortada birleşmesi ile oluşan tonoz benzeri bir örtüye sahiptir (Resim 13). Mezarlar içerisindeki iskeletler de genellikle diğerleri gibi dağınık ve oldukça zarar görmüş durumdadırlar. M3 de bulunan iskelet, bu yılın en iyi korunmuş ve neredeyse tümüyle in-situ durumda olan tek örneğidir. Mezarlarda ayrıca geçen yıl da olduğu gibi çoklu gömülerle karşılaşılmıştır. İskeletler dağıldığı için bazılarının eş zamanlı gömüler olup olmadıkları anlaşılamamaktadır. Ancak bazı mezarlarda farklı kodlarda birden çok iskelet tespit edilmiş; aynı mezarın eş zamanlı değil farklı zamanlarda tekrardan kullanıldığı anlaşılmıştır Aşağı Şehir Büyük Bina- BBD Açması 2014 yılında başlayan çalışmalar 2015 yılında da sürdürülmüştür. Söz konusu alanın sorumlusu Dr. Nikos Tsivikis dir. Büyük Bina BBD Açmasında ilk kez kazı çalışmaları 2014 yılında gerçekleştirilmiştir. BBD Açması, Martin Harrison döneminde Büyük Bina olarak adlandırılmış binanın yaklaşık 20 m batısında yer almaktadır yılında iyi durumda olan, tek parça üçgen masif 6

8 payenin üst yüzeyi ortaya çıkartılmıştır yılı kazı ve yüzey bulguları sonucunda fiziksel durumu aynı özelliklere sahip üç paye, arasında kabaca dikdörtgen bir mekanın varlığını belirtmiştir yılı çalışmalarının amacı kalan üç payeyi ve bu şaşırtıcı binanın genel planını ortaya çıkartmak olmuştur. Dolayısıyla binanın tahmini sınırlarını içine alacak biçimde 15x15 ölçüsünde büyük kare açma sınırları belirlenmiştir. Binanın hesaplanan limitlerini kapsayabilmek için (Resim 14) hem iç hem dış seviyeleri düşürülerek açık açma metodu kullanılmıştır. Binanın hem iç hem de dış tarafında çalışılarak farklı seviyelerde aşağıya inilmiştir. Böylelikle yapının tamamı ya da büyük bir kısmı içerde ve dışarda farklı seviyelerde ortaya çıkartılmıştır. Tartışma konusu olan bina kareye yakın dikdörtgen plandadır. Bina kemerli çatı örtüsünü taşıyacak biçimde karmaşık desteklere sahiptir. Henüz binanın işlevi tespit edilmediği için söz konusu mekan kareye yakın dikdörtgen planlı bina olarak isimlendirilmiştir. Önceki kazı sezonlarında Büyük Bina da (LB) kullanılan numaralandırma sistemi takip edilerek, Büyük Bina ile bağlantılı kareye yakın dikdörtgen planlı bina da (RB) 5 yeni mekan/alan da çalışılmıştır. Alan 11: Kareye yakın dikdörtgen planlı bina nın dışı, güneybatı duvar Alan 12: Kareye yakın dikdörtgen planlı bina nın içi Alan 13: Kareye yakın dikdörtgen planlı bina nın dışı, güneydoğu duvar Alan 14: Kareye yakın dikdörtgen planlı bina nın dışı, kuzeydoğu duvar Alan 15: Kareye yakın dikdörtgen planlı bina nın dışı, kuzeybatı duvar Alan 11: Bu alan yapının güneybatı duvarın arkasında yer almaktadır. Alan 11 diğer açmalar arasında kazı çalışmasını yürütülen en zor aladır, çünkü bu alanın açma sınırı oldukça dardır. Alan 11 çok yüksek ihtimalle kareye yakın dikdörtgen planlı binanın güneybatısında yer alan, oktogonal planlı olduğunu düşündüğümüz bir odadır. Biz hala bu odanın sadece doğu duvarını biliyoruz. Bu alan aynı zamanda merkezi planlı olarak düşünülen binanın batı cephesidir. Buna ek olarak odanın kuzey duvarının kuzey ucuna yakın bir yerde küçük bir bölüm ortaya çıkarılmıştır. Duvarın ortaya çıkarılan bu bölümünden şu anlaşılmaktadır: Batı duvarı ile kuzey duvarı arasında 90 derecelik bir açı mevcuttur. Bu açının varlığı ise bize şunu göstermektedir. Oktogonal mekan çok büyük ihtimalle uzatılan boyutlarıyla yapıyı merkezi planlı bir yapı haline getirmektedir. Oda (yarım yuvarlak) beşik kemerli bir örtü sistemine 7

9 sahiptir. Kemerin taşları iyi durumdadır ve kemer yayının doğu tarafındadır. Kemerin bu detayı (yarım yuvarlak) beşik kemerin genişliğinin, batı duvarının pozisyonunun ve kemerin desteklerinin hesaplanması için önemli bir veridir. Bu sene çıkartılan yeni bir özellik ise uzunlamasına dikdörtgen planlı odanın doğu duvarında büyük delikler vardır ve kemerin başlangıç seviyesine kadardır. Deliklerin kiriş deliği olduğu düşünülmektedir. Doğu duvarının açığa kavuşturulan bu kısmında dört adet kiriş deliği bulunmaktadır (Resim 15). Bu deliklerin ölçüleri kabaca 0.25x0.25'dir ve aralarında 40 cm boşluk vardır. Kiriş delikleri büyük ihtimalle duvar boyunca ve kemerin altında devam etmektedir. Merkezi planlı binanın güney ve batı payeleri arasındaki duvar sonradan açığa çıkarılmıştır. Duvarların köşelerindeki üçgen nişlerin parçaları ile organik bir şekilde bağlantılı olduğu için bu bölümler binanın bir parçası gibi durmaktadır. Tuğla örgülü üçgen nişler yapının sonraki dönemlerinde de (Ortaçağdan bu yana) sistematik olarak kullanılmıştır. Güneybatı duvarın ortasındaki yuvarlak ve derin çukur ise büyük ihtimalle modern zamanlarda tuğla almak için açılmış olmalıdır. Alan 11'deki kazı çalışması yüzeyden 1.50 metre derine inildikten sonra durdurulmuştur. Gelinen seviye henüz zemine çok uzak ancak örtü sistemine yakındır. Alan 12: 2014 kazısında belirlenen bu alan, dört düz duvarla çerçevelendirilmiş olup yapının diğer açmalarından farklı özelliklere sahiptir (Resim 14) sezonundaki çalışmalarda binanın fonksiyonunu anlamak amacıyla alan 12 de yürütülen kazıda tarihlendirme ve alandan çıkan materyallerin değerlendirilmesi üzerinde yoğunlaşmıştır kazısı boyunca yapının çöküşünden sonraki kullanım evrelerini anlamaya yönelik üç ana tabakada (stratigrafik) çalışılmıştır. İlk olarak alanın, Roma döneminden modern çağlara kadar çeşitli bulguları içerisinde barındıran bir yüzeye sahip olduğunu söyleyebiliriz. Amorium un geçirmiş olduğu her dönem, özellikle de 19. yüzyılın sonları ve 20 yüzyıl başlarındaki Hisarköy mimarisi ile uyumludur. Büyük Bina ya komşu olan yapı, malzemesiyle -büyük tuğla ve taşları ilemodern çağlarda inşa edilen yeni binalara malzeme temin etme noktalarından birisi olmuştur. Kazıdan önce dahi fark edilebilen kareye yakın dikdörtgen planlı merkezi binanın elementleri görülebilmektedir ve yüzeydeki bu katmanlar arasında derme çatma konulan taşlar bulunmaktadır. Ancak bunlar belgelendikten ve çizildikten sonra ortadan kaldırılmıştır. 8

10 Alan 12 de yüzeyden 1.5 m derinliğe inildiğinde tüm alana yayılan bir tabaka bulunmuştur. Bu tabaka farklı dönemlerden izler taşımaktadır ve ayrıca yapının örtüsünden yıkıntı parçalarını içerisinde barındırmaktadır. Küçük buluntulardan yeşil sırlı seramik parçaların işaret ettiği en yakın dönem Osmanlı dönemidir. Bulunan yeşil sırlı seramiklerin neredeyse tamamı yy tarihlenir. Ayrıca bu sezonki kazıda alan 12 deki katmanda 1 adet sikke (anonim follis, ) bulunmuştur. Yine de bu tabakanın karışık olduğunu göz önünde bulundurmak gerekir. Bulunan yeşil sırlı seramiklerden yola çıkılarak ikinci tabakanın Osmanlı dönemine ait olduğuna kesin gözüyle bakılmaktadır. Kalıntı ve yıkıntılardan arınmış alanda bu seviyede toprak zemin görülmektedir. Zemin üzerinde, Osmanlı dönemine kadar uzanan karışık seramikler dışında alanın terkedildiğini gösteren başka bir bulguya rastlanılmamıştır. Alan 12 de kuzey payenin önünde diyagonal olarak döşenen, ne amaçla kullanıldığı bilinmeyen ve sadece birkaç parçadan oluşan tuğla zemin döşemesi ortaya çıkarılmıştır (Resim 15a). Döşemenin bulunduğu zemin seviyesi sonradan yapılan ikinci bir katmanın varlığına işaret eder. Bu katmanın ortaya çıkışı orijinal binanın çoktan çöktüğü bir dönem ile bağlantılı olmalıdır. Tartışılan zeminin seviyesi üst örtüde kullanılan kemerin başlangıcına oldukça yakındır. Orijinal binanın duvarı en az üç metre daha derine doğru devam etmiş olmalıdır. Kareye yakın dikdörtgen dış duvarlar ve üçgen payeleri içerisine alan diyagonal iç duvarlar arasında dar sekiz köşe yer alır (Resim 16-18). Böylece tahılları koymak için özel bölmeler oluşturulmuştur. Binanın içi ve uzun yan duvarlar boyunca bu bölmeler devam etmektedir. Köşe silolarının yapımı için 8 oyuğun en az 5 tanesi Osmanlı döneminde yapılmış olmalıdır. Yapının fonksiyonu ve mimarisinin anlaşılması için alan 12 nin tamamında Osmanlı dönemine ait tabakanın kaldırılmasından sonra bu alan ortadan ikiye bölünerek kazı kuzeybatıda sürdürülmüştür. Bu alanda daha derine inilmiştir. Bu alan kuzeybatı duvarı bulabilmek için alan 15 i ve iki diyagonal duvarı içerisine alan bölümdür. Bu bölümde kazı Osmanlı tabakasının en az 2 metre derinine indirilerek sürdürülmüştür. Tabaka içerisinde bulunan materyaller orijinal binanın üst örtüsündeki kemer, duvar işçiliği ve kalıntılar ile alakalı veri barındırmaktadır. Orta ölçekli yontma taş parçaları, tuğlalar, kesme taş görünümlü parçalar, beton parçaları, kireç harçları vb. duvarın içerisinde izlenebilmektedir. Bu alanda 9

11 yürütülen kazıda neredeyse 3.5 m derine inilmesi rağmen zemine ulaşılamamıştır. Zemin ya daha derinde ya da orijinali tamamen yok edilmiş olmalıdır. Alan 13: Bu alan merkezi planlı yapının güneydoğusundadır ve yapının dış kısmıdır. Binanın güneydoğusuna ait 12 m.lik duvarı içerisine alır (Resim 19) kazısında buradaki duvarın büyük bir kısmı temizlenmiştir. Açma 1.5 m derinliğe kadar kazılarak bu derinlikte bırakılmıştır. Bu açmadaki kazı bizim güneydoğu duvar ve duvarın dış kısmı hakkında çok fazla bilgi sahibi olmamızı sağlamıştır. Alandaki çalışma bize başka bir bölüm ya da oda olduğunu düşündürecek herhangi bir kanıt vermemiştir. Bu alanda yürüttüğümüz çalışmanın sonuçları belki zemine yaklaştıkça ve daha derine indikçe değişebilir. Kazıda ortaya çıkan tabakaların büyük bir kısmı binanın üst kısımlarından, tonoz veya kemerlerinden düşen parçalardan oluşmaktadır. Düşen parçalar, kaba yonu taş, tuğla, çimento parçaları ve kesme taşlardan oluşmaktadır yılındaki kazının (1.5 m) derinliğinde ve son aşamasında devasa bir dikdörtgen kalker/kireçtaşı bloğuna rastlanmıştır. Bu kalker bloğunun ne olduğu ve nerede kullanıldığı konusu önümüzdeki sezonda tamamıyla açığa kavuşturulacaktır. Büyük bir girişe ait gibi görünen bu parça kapı sövesi veya lentosu gibi durmaktadır. Alan 14: Bu alan merkezi planlı yapının kuzeydoğusundadır ve yapının dış kısmıdır (Resim 20) kazısında bu alanda yaklaşık olarak 1 m derine inilmiştir. Alan 14 de merkezi planlı yapının ekseninde yer alacak biçimde kuzeydoğu-güneybatı yönünde bir rampa mevcuttur. Bu durum yapının içinden ve alan 12'den çıkartılan hafriyatın taşınmasını kolaylaştırmıştır. Alan 14 bize iki farklı durum için kanıt sunmaktadır. Büyük ihtimalle alanın kuzeyinde iki farklı zamana ait olduğunu düşündüğümüz iki duvar bulunur. Açmanın bu kısmının üst taraflarında küçük bir bölüm (1.20X0.80) mevcuttur. Bu bölüm orta ve küçük boyutlu taşlarla örülen kuru inşa duvarı olarak tarif edilebilir. Bu kısım kuzeydoğu duvar ile paralel ve bağlantılı olarak devam etmektedir. Derin bir seviyede başka bir duvara ait olan ikinci bir bölüm çıkarılmıştır. Bu duvarda harç malzemesi kullanılmadan kuru duvar tekniğiyle inşa edilmiştir. Duvarın kalınlığı yaklaşık 0.80 metredir. Duvar, binanın kuzey köşesinden başlamaktadır ve binanın yapısına uyumlu (paralel) bir şekilde devam etmektedir. Ayrıca duvar daha geç bir döneme ait gibidir. Büyük ihtimalle 20. yüzyıl başı veya daha sonraki yakın tarihlere aittir. Alan 14'ün yüzeye yakın bir bölümünde farklı bir durum açığa çıkarılmıştır (Resim 21). Çeşitli taşlardan oluşan bir taş yığını rastgele serpiştirilmiş halde bulunmuştur. Bu kalıntıların arasında az sayıda da olsa enteresan mimari plastik parçalar bulunmuştur. Son iki yıldır bu alanda yürüttüğümüz kazılardan çıkan en büyük mimari plastik 10

12 parçalar olduğunu söyleyebiliriz. Bu parçalardan en ilginç olanı bir zemin levhasının dört parçasından birisidir. Mimari plastik parçaların kırılma biçimleri birbirine benzemektedir. Bu durum ise taş testeresinin kullanıldığına işaret etmektedir. Bu parçalar moloz yığınından çıkartılan iyi korunmuş bir parçayla uyumludur. Bu parçalar çok yüksek ihtimalle sonradan başka bir amaç için kullanılan lahite ait parçalar gibi durmaktadır. Aynı lahitten çok fazla parça bulunması iki ihtimali akla getirmektedir. Ya parçalar buluntu yerine yakın bir yerden gelmektedir ya da bu buluntu yeri daha sonradan bir endüstriyel sürece maruz kalmıştır. Alan 14 e ek olarak kuzeydoğu dış duvarın yoğun şekilde taş ve tuğla hırsızlığına maruz kaldığı da söyleyebilir. Bu duvarın yaklaşık 1m ye kadar olan bölümü tamamen sökülmüştür. Alan 15: Bu alan merkezi planlı yapının kuzeybatısında yer alır ve yapının dış kısmıdır. Bu alanda yaklaşık 1 m. derinliğinde kazı yapılmıştır ve hiçbir önemli buluntuya rastlanılmamıştır. Alan sonraki dönemlerde ağır şekilde tahrip edilmiş gibi görünmekle birlikte (Resim 22.) kuzeybatı duvar malzemesinin büyük bir kısmının yeniden kullanım için tahrip edildiği düşünülmektedir Aşağı Şehir Büyük Bina- BBD Açması - Kareye Yakın Dikdörtgen Planlı Bina nın Mimarisi ve Kemer Yapısı Kareye yakın dikdörtgen planlı binanın ve yakın çevresinin kazı çalışmaları 2015 süresince henüz tamamlanmamış olup gelecek sezon da devam edecek olmasına rağmen yapının mimarisi ve muhtemel tarihlendirmesi hakkında başlangıç niteliğinde bir tartışma için yeterli veriye sahibiz. Dikdörtgen yapı olarak adlandırdığımız ana yapı muhtemelen yıllarındaki kazıda ortaya çıkarılan ana yapının geri kalanına bağlı büyük yapının bir parçasıdır. Ana yapının dikdörtgen planı dış ölçümde 12m lik kenarlarıyla kuzeydoğu duvarına (Resim 14) açılan tek kapılı bir yapıdır. Yapının dört köşesinden yapının merkezine doğru çaprazlama köşegen uzanan yekpare duvarlar, yaklaşık 4-5m kadar uzanıp dikdörtgenin merkezinde son bulur. Bu yolla her biri 45 derecelik açıyla 8 dar niş oluşturur (Resim 23). Duvarlar, yapının planını duvarlar seviyesinde yeniden yapılandırmayı /rekonstrüksiyonu yapabileceğimiz kadar iyi korunmuştur. Yapının yekpare yapısı ve kemerindeki malzemenin dayanaklılığı sayesinde kemer ve çatı yapısı ayakta duran duvarlar üzerinde korunmuştur. Duvarların birleştiği noktada köşe yuvalarının kesişme noktasında dar tuğla örmeli kemerli nişler 8 üçgen kemer oluşturmak için yapılmıştır. Farklı korunma seviyelerinden ötürü yapının batı tarafındaki kemerli nişlerin tamamı ayakta olduğu görülürken (Resim 23a) doğu 11

13 yakasındakilerin kemerleri tamamen kaybolmuştur fakat yine de kemerlerin nasıl oluşturulduğu hakkında bilgi verir durumdadır (Resim 23). Bu sistemle dikdörtgen alanın her köşesi köşegen duvarlarla bölünmüş ve bir çift kemerli niş oluşturulmuştur. Farklılık, merkez alanın kemerinin dört köşede oluşan kemerli nişlerle çevrelenmesidir. Böylelikle kesişme çizgisi merkezinde olan yarım yuvarlak kemerler oluşmuştur. Yapının çatı sistemine ışık tutabilecek detaylar yapının ayakta kalan kısımlarındaki görünür ayrıntılarda takip edilmektedir. Öncelikle merkeze uzanan köşegen duvarların dar ucunda ve daha iyi korunmuş olan doğu köşegen duvarda, kemerin bitiş noktası olan karşı köşegen duvara doğru (batı köşegen duvarı) tuğla örme bir kemerin uzantısı hala görünür durumdadır. Güneybatı duvarının önünde, kemerler üçgen oyukların üstünde bir seviyede korunmuş durumdadır. Özellikle de güneybatı duvarına bakan iki oyuk bu şekildedir (Resim 23a) Güneybatı duvara diyagonal duvarları güney ve batıyı ayrı ayrı olmak üzere bağlayan iki tuğla kemerin izleri de görülmektedir (Resim 24). Bu kemerler üçgen nişlerin iç yüzeyini oluşturmakta ve haçın güneybatı kolunun yarım yuvarlak kubbesinin yatay eğimini devam ettirmektedirler. Tuğla kemerlerin üst tarafındaki harç parçalarında, yarım yuvarlak kemerin ilk seviye tuğlalarına ait birçok iz vardır (Resim 25). İlk iki tuğla tonoz sırası paralel değildir ve sanki pervazlı (kuşaklı) merkezinden uzaklaştırılsa çapı küçülecekmiş ve hatta alçalacakmışçasına hafifçe güneybatı duvarının merkezine doğru bükülmüşler ve bu yolla merkezden kenarlara bir eğim kazanmışlardır. Alan 12 nin kubbeli örtüsü şu şekilde tanımlanabilir: Dört köşe (dikme) merkezden dışa çıkan diagonal duvarlarla ve her köşede iki tane olmak üzere oluşturulan sekiz üçgen tuğla tonoz nişleriyle desteklenmektedir. Bu üçgen tuğla tonozların üzeri güçlü Roma harcı ile doldurulmuş ve merkezi haç (çapraz) alanın pervazlı yuvarlak kemer sisteminin kenarlarını taşımaktadır. Özgün bina tek bir kapı girişine sahip olmalıdır. Yapının kapı açıklığı güneydoğu duvar üzerinde ve en fazla 3 m.dir (Resim 26). Üzeri geniş bir tuğla kemerle çevrelenmiştir. Yapının sonraki kullanımında açıklığın içi tamamen kapatılmıştır. Duvarların alt kısımları büyük ve orta boy kireç taşından iyi bir şekilde örülmüştür. Duvarların üst kısımlarında, binanın dış çevresinde ve güneydoğudaki kapı açıklığında dört sıralı tuğla kullanımı vardır (Resim 27) Tonozların içinde küçük moloz parçalar ve koyu gri renk kireçli beton tabaka vardır. İnce tuğlalar özellikle yapının birçok kademesinde karşımıza çıkmaktadır. 12

14 2.2.2.Aşağı Şehir Büyük Bina- BBD Açması Ön Sonuçlar ve Olası Tarihlendirme Merkezi planlı yapının hala tam olarak işlevini anlayamasak da yapının özel bir bina olduğu açıktır. Devasa duvarları ve karmaşık kemer yapısı binanın yapımında ne kadar çeşitli materyallerin kullanıldığı ve yapının zenginliği hakkında bizlere ipucu vermektedir. Kareye yakın dikdörtgen planlı bina kesinlikle Büyük Bina dan ayrı olarak görülmemelidir. Çok yüksek ihtimalle bu binalar birbirleriyle fiziksel olarak ta bağlantılıdır. Binanın orijinal ve ayrıntılı mimarisi bizlere Geç Roma Erken Bizans dönemini işaret etmektedir. Önümüzdeki yıllarda sürdürülecek olan kazılarda binanın işlevi hakkında bir şeyler söylemek mümkün olacaktır. Ancak akla en yakın gelen ihtimal Geç Roma-Erken Bizans dönemi bir hamamının parçası olduğudur. Orijinal binanın hangi tarihlerde inşa edildiğini belirlemek de bir sorun teşkil etmektedir. Şu ana kadar yapının inşa tarihine ait olan güvenilir herhangi bir bulguya rastlanılmamıştır. Yapıdaki bazı mimari kalıntılar şehrin başka bir yerinde kullanılmak üzere yerinden sökülerek götürülmüş gibi durmaktadır. Yalın duvarlar dışında hiçbir şey kalmamış, bütün dekoratif parçalar, mermer kaplamalar, hatta eşik taşları bile yerinden alınmıştır. Bu sebeple tarih belirlemek için kullanabileceğimiz buluntular sadece mimari form ve inşa teknikleridir ki bu bulgularda Roma döneminin sonunu ve Bizans döneminin başını işaret etmektedir (3.yy ile 5.yy arası) 3. Koruma ve Belgeleme 3.1 Koruma 2015 yılı kazı ekip listesinde adı bulunan ve kazının son iki haftasında Amorium a gelmesi planlanan küçük buluntu konservasyon uzmanı Sami Aslan depoda bulunan önceki yıllara ait etütlük eserleri inceleyecekti. Ancak mazeret belirtmeden Amorium a gelmemiş ve küçük buluntuların konservasyonu 2015 yılında gerçekleşmemiştir yılında kazısına başlanan Yukarı Şehir Güney Batı Kule duvarından düşen büyük blok taşlar koruma kurulu kararı gerektirmeyecek şekilde yerine yerleştirilmiştir. 13

15 Yukarı Şehir Bazilika B de apsisin güneydoğu blok taşlarının altlarının boşaldığı ve tehlike arz ettiği için harçsız kuru duvar tekniğinde boşalan yerler doldurularak desteklenmiştir Belgeleme Ağustos 2015 tarihleri arasında Tuna Kalaycı ve Katerina Kanatselou dan oluşan ekip jeofizik çalışmalarını gerçekleştirmiştir. Çalışma alanları Aşağı Şehir de Büyük Bina nın batısı, Bazilika C ve Yukarı Şehir de Bazilika B dir. Bu yöntemle ölçümü yapılan alanlarda duvar izleri belirlenmeye çalışılmıştır. Jeofizik ölçümle Amorium un kentleşmesine ilişkin yeni bilgilere ulaşılması amaçlanmaktadır Ağustos 2014 tarihinde CRC Mimarlık Restorasyon Mühendislik İnşaat Taahhüt Turizm Gıda Sanayi ve Ticaret Limited Şirketi nden Mimar Cihan Yıldırım BBA GD01 ve Bazilika B de Total Station ve Faro ile kazı sonrası ortaya çıkartılan alanlarda üç boyutlu ölçüm ve rölöve çalışmaları gerçekleştirmiştir. 4. Buluntular 4.1. Mimari Plastik 2015 yılı çalışmalarında, Yukarı Şehir Bazilika B açmalarında, Aşağı Şehir Büyük Bina BBD açmalarında ve köyde olmak üzere toplam 60 parça mimari plastik eser bulunmuştur. Kireç taşı ve mermer malzeme ağırlıkta olmakla birlikte parçaların büyük çoğunluğu Yukarı Şehir Bazilika B açmalarında ele geçmiştir. Mimari plastikler içinde balüster, sütun kaidesi, sütun gövdesi ve sütun başlığı parçaları, mezar steli parçası, sütünce başlığı, levha parçaları, lahit ve alınlık parçaları, arşitrav ve söve parçaları bulunmaktadır Maden Yukarı Şehir Bazilika B açmaları ve Aşağı Şehir Büyük Bina BBD açmalarında toplam 32 parça demir ve bronz malzemeden oluşan maden eser ele geçmiştir. Maden eserlerin büyük bir bölümü Yukarı Şehir Bazilika B açmalarında bulunmuştur. Buluntular arasında kapı aksamı parçaları (Resim 28) kaplama levhası parçaları, çan, makas, bıçak (Resim 29), bilezik parçası ve halka gibi objeler yer almaktadır. 14

16 4.3. Seramik Yukarı Şehir Bazilika B açmalarında Geç Roma Erken Bizans Dönemi kırmızı astarlı seramik parçaları (Çizim 1.119, 127, 332,426 / Çizim 2.126), Orta Bizans Dönemi sıvı kabı (Çizim 2.413,448,150,99,169) ve pişirme kabı parçaları (Çizim 3), yine Orta Bizans Dönemine tarihlenen sırlı kap parçalarının (Çizim 4.433) yanı sıra Osmanlı Dönemi sırlı kap parçaları ele geçmiştir (Çizim 4.07). Ayrıca kilisenin güney nefi dışında gömü alanı içinde Orta Bizans Dönemine tarihlenen tüme yakın sırsız sıvı kabı bulunmuştur (Resim 30, Çizim 5). Bu parçaların yanında nitelikli olarak örnekleyeceğimiz Erken Bizans Dönemine tarihlenen kırmızı astarlı ve yazıtlı bir parça ele geçmiştir (Çizim 6.186). Aşağı Şehir BBD açmalarında ise Erken Bizans Dönemi kırmızı astarlı seramik parçaları (Çizim 7.472, 487, 533), Orta Bizans Dönemine tarihlenen sıvı kapları parçaları (Çizim 8), kulp parçaları (Çizim 9) ve kapakların (Çizim 10) yanı sıra Osmanlı Dönemi sırlı sıvı kabı (Çizim 11) ele geçmiştir Cam 2015 yılı Amorium kazısında bulunan cam miktarı 161 dir. 9 En yoğun buluntu grubunu bilezikler oluşturmaktadır yılında 55 adet cam bilezik ele geçmiş, bu buluntuların tamamı kırık parça halindedir. 1 adet 4 cm çapında bütün bir buluntu ele geçmiştir. Bu buluntunun mezarların çıkarıldığı alandan gelmesi ve sahip olduğu form başlangıçta bebek bileziği olabileceği izlenimi verse de üzerindeki izlerden karıştırma çubuğu olduğu anlaşılmıştır (Resim 31). Amorium kazısı 2015 sezonunda ele geçen diğer buluntular ise 27 adet pencere camı, 21 adet ağız kenarı, 18 adet gövde, 12 adet kaide, 5 kulp ve 2 kandil çubuğudur yılında ele geçen bileziklerde görülen formlar ağırlıklı olarak yuvarlak ve oval olmakla beraber iki adet dörtgen kesitli bilezik buluntular arasındadır (Resim 32). Bileziklerde görülen bezemeler yoğunluk sırasına göre cam ipliği, yiv, boya bezeme ve burgudur. Ayrıca cam bileziklerde az miktarda hava kabarcığı ve yüzeyde aşınma izleri görülmektedir. Ele geçen buluntularda koyu mavi ve siyah tonları yoğunlukta olmakla beraber kırmızı tonları ve açık mavi örnekler sınırlıdır. 9 Etütlük kayıtlarında 139 parça cam eser olarak yazılmıştır. Bunun nedeni bir biri ile ilişkili olduğu düşünülen bazı parçalara ayrı numara verilmeyip aynı buluntu poşeti içinde muhafaza edilmesidir. Ancak detaylı çalışıldıktan sonra parçalar ayrılmıştır. 15

17 Amorium kazısı pencere buluntuları incelendiğinde burada Ortaçağda üretildiği bilinen dairesel ve katlı kenarlı pencere camının kullanıldığı anlaşılmaktadır. Dairesel pencere camlarının iki çeşitlemesi mevcuttur. Bunlar merkez orta ve katlı kenar dışında kalan gövdenin ince olması ve merkez ortaları kalın biçimlendirilip kenar ile orta kısım arasında derinlik oluşturulması yoluyla yapılır yılında ortası kalın olarak biçimlendirilmiş 3 adet dairesel pencere camı bulunmuştur (Resim 33.1). Diğer buluntular ise düz (levha biçimli) pencere camı parçalarıdır (Resim 33.2) yılı aydınlatma işlevli eserlerinde bir adet masif (Resim 34) ve bir adet içi boş kandil çubuğu bulunmuştur. Ağız kenarlarının bir kısmı çapı alınamayacak kadar küçük boyuttadır ve bezemeli örnek bulunmamaktadır. Ağız kenarı, gövde ve kaide gibi kullanım kaplarına ait buluntularda yeşil ve kahvenin açık tonlarının hakimdir (Resim 35). Kadehlerin kırılmalara karşı en dayanıklı yeri ayaklarıdır. Bu nedenle kazılarda kadeh formu en kolay ayak kısmından tespit edilir 11. Nitekim Amorium kazısı 2015 yılında ele geçen kaideler ağırlıklı olarak kadehlere aittir (Resim 36). Ayrıca üç adet kase dibi tespit edilmiştir. Tesseralarda yeşil mavi ve kahve tonları görülmekle beraber bir adet altın yaldızlı örnek mecvuttur (Resim 37). Gövdelerde ise bir adet kazıma teknikli, iki adet bombeli ve iki adet boya bezemeli örnek mevcuttur (Resim 38) Sikkeler Amorium 2015 yılı çalışmalarında 9 adet bronz sikke ele geçmiştir. Sikkelerden 5 i Yukarı Şehir Bazilika B açmalarında, 2 si Aşağı Şehir BBD açmasından ve diğer 2 si köyde yüzeyde bulunmuştur. 10 Olcay, Y., Pencere Camları ve Kullanım Biçimleri Üzerine Bazı Bulgular, Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2, s (2000). 11 Gençler, Ç., Elaiussa Sebaste Antik Yerleşimi Cam Buluntuları, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2009, s

18 No: 1 Kazı Envanter No: AMR Eserin Adı: Sikke Eserin Yapıldığı Maden: Bronz Eserin Devri: Bizans, I. Romanos, Ölçüleri: Çap: 25/27 mm. Yön: 6, Ağırlık: 5.22 gr. Kazıda Bulunduğu Yer ve Tabakası: Yukarı Şehir Bg Tanımı: Ön Yüz: R man basilєvsr m Romanos un cepheden büstü. Sakallı ve tablionlu khlamys giyimli. Haçlı tacı var. Sağ elinde labarum tutuyor. Labarumun tepesi yonca biçimli süslü. Sol elinde haçlı globus var. Arka yüz: Dört satır; +R ma / n Єn ЄωbA / SILEVSRω / maiωn No: 2 Kazı Envanter No: AMR Eserin Adı: Sikke Eserin Yapıldığı Maden: Bronz Eserin Devri: Bizans, Anonim B, /1042 Ölçüleri: Çap: 24/30 mm. Yön: 6, Ağırlık: 8.59gr. Kazıda Bulunduğu Yer ve Tabakası: Yukarı Şehir Bg Tanımı: Ön Yüz: + ЄmmΑ-NOVH İsa nın büstü cepheden, haç nimbuslu, haçın her bir kolunda, haçın sağ ve sol kollarının yukarısındaki boşlukta birer nokta var. İsa tunik ve himation giyimli. Sol eli ile incili tutuyor. Kitap kapağında nokta bezeme var. Sağ ve sol boşluklarda IC ve XC. Arka yüz: İki basamaklı kaide üzerinde haç var. Haçın kollarının ucunda birer nokta bulunuyor. Haçın kolları arasında; IS-XS / bas-ilє / bas-ilє 17

19 No: 3 Kazı Envanter No: AMR Eserin Adı: Sikke Eserin Yapıldığı Maden: Bronz Eserin Devri: Bizans, Anonim I, Ölçüleri: Çap: 22 mm. Yön: 6, Ağırlık: 2.72 gr. Kazıda Bulunduğu Yer ve Tabakası: Yukarı Şehir Bg Tanımı: Ön Yüz: Yazı yok. İsa nın büstü cepheden, uzun sakallı, haç nimbuslu, haçın her bir kolunda bir nokta bezeme var. Tunik ve himation giyimli. Sağ elini takdis pozisyonunda göğsünde pelerinin kenarından tutuyor. Sol elinde üzeri bezemeli kitap var. Sağ ve sol boşluklarda IC ve XC. Arka yüz: Yazı yok. Latin haçı var. Haçın her bir ucunda iki ufak nokta arasında bir büyük nokta var. Ortada küçük haç, aşağıda haçın alt kolunun iki yanında birer nokta ve bitkisel bezeme yer alır. Yukarıda sağ ve sol boşluklarda birer hilal bulunur. No: 4 Kazı Envanter No: AMR Eserin Adı: Sikke Eserin Yapıldığı Maden: Bronz Eserin Devri: Bizans, X. Konstantinos, Tip 1, 1050/1067 Ölçüleri: Çap: 25 mm. Yön: 6, Ağırlık: 7.10 gr. Kazıda Bulunduğu Yer ve Tabakası: Yukarı Şehir Bg Tanımı: Ön Yüz: +ЄMMA NOVH İsa kare souppedion üzerinde ayakta duruyor. Cepheden, sakallı başında haç nimbus var. Nimbusun içinde yer alan haçın her bir kolunda nokta bezeme bulunuyor. Tunik ve himation giyimli, sağ eli ile pelerinini tutuyor, sol elinde kitap var. Sağ ve sol boşlukta IC / XC Arka yüz: Sağda: + KWNT K, solda: (ЄV K)AV Solda Eudokia ayakta, cepheden, pendilialı taçlı ve loroslu. Sağda Konstantinos ayakta cepheden, pendilialı taçlı ve loroslu. Aralarında ortasında haç bulunan labarum tutuyorlar. Labarum üç basamaklı kaide üzerinde. Her ikisi de bir elini göğsüne götürmüş. 18

20 No: 5 Kazı Envanter No: AMR Eserin Adı: Sikke Eserin Yapıldığı Maden: Bronz Eserin Devri: Bizans, Anonim A2 (976/ ) Ölçüleri: Çap: 32/34 mm. Yön: 6, Ağırlık: gr. Kazıda Bulunduğu Yer ve Tabakası: BBA ODA Tanımı: Ön Yüz: + ЄmmA-NOVH İsa nın cepheden büstü. Sakallı, haç nimbuslu, haçın her bir kolunda varyasyonlara göre değişik bezemeler yer almaktadır. İsa tunik ve himation giyimli. Sağ eli ile pelerinin kenarından tutuyor, sol elinde kitap var. Kitap kapağında, varyasyonlara göre değişiklik gösteren bezemeler yer alır. Arka yüz: Dört satır: IһЅЧЅ/ХRISτЧS/ basilєч /basilє yazının altı ve üzerinde bezeme. No: 6 Kazı Envanter No: AMR Eserin Adı: Sikke Eserin Yapıldığı Maden: Bronz Eserin Devri: Erken Bizans, Ölçüleri: Çap: 26 mm. Yön: 12, Ağırlık: 6.72 gr. Kazıda Bulunduğu Yer ve Tabakası: Serpil Çetinkaya tarafından evinin bahçesinde bulunmuştur. Tanımı: Ön Yüz: İmparator büstü Arka yüz: Okunmuyor. 19

21 No: 7 Kazı Envanter No: AMR Eserin Adı: Sikke Eserin Yapıldığı Maden: Bronz Eserin Devri: Roma? Ölçüleri: Çap: 25 mm. Yön:? Ağırlık: gr. Kazıda Bulunduğu Yer ve Tabakası: Hisar Mahallesi Camii önünde bulunmuştur. Tanımı: Ön Yüz: Okunmuyor Arka yüz: Okunmuyor No: 8 Kazı Envanter No: AMR Eserin Adı: Sikke Eserin Yapıldığı Maden: Bronz Eserin Devri: Roma? Ölçüleri: Çap: 10 mm. Yön:? Ağırlık: 0.98 gr. Kazıda Bulunduğu Yer ve Tabakası: Yukarı Şehir Bg (M4-3.seviye batı) Tanımı: Ön Yüz: Okunmuyor Arka yüz: Okunmuyor No: 9 Kazı Envanter No: AMR Eserin Adı: Sikke Eserin Yapıldığı Maden: Bronz Eserin Devri: Bizans, Focas ( ) Ölçüleri: Çap: 29/32 mm. Yön: 12 Ağırlık: gr. Kazıda Bulunduğu Yer ve Tabakası: BBA Yüzey Tanımı: Ön Yüz: CAS Arka yüz: XXXX, sağda yıl rakamı: Ç 20

22 4.6. Tekstil 2009 yılında Dr. Chris Lightfoot un kazı başkanlığı sırasında Aşağı Şehir Kilisesi nde Mezar 103 de gerçekleştirilen kazılarda bulunan tekstil parçaları, 2015 yılı kazı sezonunda Petra Linscheid tarafından çalışılmıştır. Raporu aşağıda yer almaktadır. Yer: Aşağı Şehir Kilisesi konteks 589 Kazı Sezonu: 2009 Mezarı no: 103 Çalışma Tarihi: Temmuz 2015 Mezar, 11. yüzyıla tarihlenmektedir. İyi korunmuş organik malzeme içermektedir. Bu mezarın buluntuların teknik analizi, yüksek enerjili mikroskop yardımıyla ve bir el lensi ile yapılmıştır. Malzeme bir kaç yüz fragmandan oluşmaktadır. Bazılarının boyutları 17 x5 cm. olmakla birlikte çoğu bir santimetreden küçüktür. Fragmanların hepsi son derece sert ve kırılgandır ve hepsi kahverengidir. Fragmanlar mezardaki iskelet sayısına göre 6 büyük karton kutuda korunmaktadır. Analiz sırasında 15 farklı tekstil tespit edilmiştir. Tekstillerin çoğu ipek içermektedir ve dokuma Z biçimli bükülmüş çözgü ve bükülmemiş düz atkı dokumadır. Sonuçta ince işçilikli çok ince kumaşlar olduğu söylenebilir. İki ipek örneğinde dekoratif dikişler nakış ile dekore edilmiştir. Dikiş izleri giysilerin yapım aşaması için ipucu vermektedir. Düğme için ilik gibi. En az iki kumaş örneği ipek değildir. Kaba örgülü yün ya da keten olmalı. Fragmanların çoğu çeşitli tekstil katmaları içermektedir. Tekstillerin mikro stratigrafisi göz önüne alınarak, onların mezardaki konumları, original şekil ve görünümleri tespit edilebilir. Bu değerlendirme çalışmalarına devam edilmektedir. 103 nolu mezardaki buluntular, Aşağı Şehir Kilisesi Narteksi ndeki 6 no lu mezar buluntuları ile basit tek örgü, nakış süsleme teknikleri ve ipek kullanımı ile benzerlik göstermektedir. Örneğin Mezar 6 da daha önce tespit edilen küçük işlemeli madalyon benzeri 103 no lu Mezar da da bulunmuştur. Bu tekstil parçaları bir örtüye ait olmalıdır. Dolayısıyla parçalar Orta Bizans Dönemi Amorium mezarlarında kullanılan standart tekstil için kanıt olabilir. 21

23 4.7. Diğer (fresko, mermer döşeme/kaplama parçaları, ağırşak, oyun tablası, kemik, vs.) Diğer buluntular arasında Yukarı Şehir Bazilika B kazılarında ele geçen fresko, mermer kaplama parçaları (Resim 39), pişmiş toprak ağırşaklar (Resim 40), kemik objeler (Resim 41), tuğla oyun tablaları (Çizim ) ve kireç taşı ile granit malzemeden mortarlar (Resim 42) yer almaktadır. Ayrıca 2015 sezonunda üzeri yazıtlı bir tuğla (Çizim ), üzeri haç bezeli (Çizim ) ve yine üzeri bezeli (Çizim ) bir başka tuğla örneği bulunmuştur. 22

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55