İç Asya Müslüman Türkleri. Karahanlılar

Transkript

1 İç Asya Müslüman Türkleri Karahanlılar

2 İç Asya Müslüman Türkleri Karahanlılar Uygur devletinin 840 ta yıkılmasıyla Uygur ve başka topluluklar tarafından kuruldu. Abdülkerim Saltuk Buğra Han döneminde 930 damüslüman oldular. Karahanlıların eğitiminin genel özellikleri nelerdir? Yerleşik hayatta geçmelerinin eğitimsel önemi nedir? Kurdukları eğitim kurumlarının adı nedir? Yetiştirdikleri önemli bilim ve eğitim insanları kimlerdir? Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 2

3 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 3

4 Eğitim bilimine ilişkin ilk bilgiler, eğitim tarihimizde hangi döneme ait? Medreselerin ortaya çıkışı ne zaman nasıl olmuştur? Karahanlılar medreseleri nerelere yaymıştır? Karahanlılarda bilim ve kültür merkezleri nelerdir? Hükümdarların bilgiyi sevmesi bilimin gelişimine nasıl etki etti? Hükümdarların medreseleri yaygınlaştırma sebepleri neler olabilir? Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 4

5 Dönemin Eğitiminin Genel Özellikleri Müslüman olmaları ve yerleşik hayata geçmeleri eğitimlerini etkileyen iki temel etkendir. Karahanlı hükümdarları ve devlet adamları eğitime ve bilimin gelişmesine önem vermişlerdir Medreseler kurulup geliştirilmiş, ülkenin her yanına yaygınlaştırılmıştır Semerkant, Buhara, Taşkent, Kaşgar, Balasagun gibi kentler bilim merkezi haline getirilmiştir Farabi, İbni Sina, Biruni gibi dünya eğitim tarihinde yer tutan bilim adamları yetişmiştir Eğitim tarihimizde ilk olarak eğitim bilimine ilişkin görüşler, Farabi, İbni Sina gibi düşünürler tarafından ileri sürülmüştür. Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 5

6 Karahanlılar da Eğitim ve Medrese Medresenin doğuşu, İslam medeniyetinde eğitimin camilerden taşması sonucu oluşmuştur. Karahanlı hükümdarlarının eğitim ve bilime önem vermeleri, Semerkant, Buhara, Taşkent, Balasagun, Kaşgar, Yarkent gibi şehirlerin ilim merkezi olmasını sağladı. Bilime önem verilmesiyle toplumun bilgi düzeyi yükselmiştir. Medreselerde dini bilimlerle beraber pozitif bilimler de okutulmuştur. Eğitimde deneye, gözleme önem verilmiş, bilimde gerekli ilke ve yöntemler ortaya konmuştur. Hükümdarların bilim severliği, ülkede bilimin gelişmesi, bilim adamlarının çoğalmasını sağlamıştır. Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 6

7 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 7

8 Medreseye Yüklenen Görevler İslam'ın doğru anlaşılması ve yaşanmasında öncülük etmek Ortaya çıkacak sorunlarda İslam prensipleriyle çelişmeyen çözümler üretmek Yeni Müslüman olan topluluklara İslam ı öğretmek, Eski inançların olumsuz olanlarını toplumdan temizlemek, Şii yayılmacılığına karşı Sünni İslam anlayışını desteklemek Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 8

9 Medreseler, ait oldukları dönemin mimarisinin genellikle en muhteşem örnekleridir. Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 9

10 Vakıf Yoluyla Kurulan Bir Medrese Örneği Batı Karahanlı hükümdarı Buğra Kara Han Ebu İshak İbrahim tarafından yıllarında yaptırılan medresenin kitabesinde yer alan hadiste; İnsan ölünce amelleri sona erer. Ancak üç şey istisna; Sadaka-i Cariye: Yol, okul, köprü, çeşme vb. Faydalı İlim: İnsanların yararlandığı bir ilim Hayırlı Evlat: Bu üç unsurun medrese ile sağlandığına inandığını söyleyen hükümdar, medreseyi bu amaçla yaptırdığını söyler. Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 10

11 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 11

12 Medresenin Vakfiyesinin İçeriği Medresede bilim ve din adamları için bir toplantı yeri olacak Öğrenci ve öğreticiler için odalar bulunacak Camisi, çalışma odaları, kütüphanesi olacak Halk için Kur an okuma salonu, avlusu, bahçesi bulunacak Halkın genel eğitimi için bir hoca ve bu hoca için uygun mekan bulunacak Öğrenciler ve halk için şifahanesi bulunacak Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 12

13 Medresenin Maaş Harcamaları Medresenin Fakih denilen Hanefi müderrisine 300 dirhem maaş Öğrencilerin tamamına toplam 1500 dirhem maaş, Her bir öğrenciye verilecek para 30 dirhemi geçmeyecek Öğrenci maaşlarını dağıtan görevliye 50 dirhem Kur an öğreten öğretmene 100 dirhem Medresenin iki hizmetlisinden her birine 50 dirhem Kütüphane görevlisi ve bekçiye 50şer dirhem Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 13

14 Medresenin Gider Harcamaları Medrese, cami, öğrenci odaları vb. aydınlatması için yıllık 700 dirhem, Ramazanın son geceleri (buhur, şamdan, tütsü vb.) için 50 dirhem, Yazın medrese suyu için alınacak buz için 400 dirhem, Ramazan geceleri fakirlere verilecek yemek için 3350 dirhem, Kurban bayramlarında, eti fakirlere dağıtılmak üzere alınacak kurbanlar için 1000 dirhem, Aşure günü 50 yoksulu giydirmek ve o gece medresede verilecek yemek için 1000 dirhem, Not: bu dönemde, 47 dirhem 1 Miskal saf altına eşdeğer olduğu, değerlerde değişim olması durumunda bu oranın korunması istenmiştir. (1 miskal, 4.8 gram) Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 14

15 Farabi nin ( ) Eğitim Tarihindeki Yeri Nedir? Felsefe ve çeşitli bilim dallarında 100 den fazla eser vermiştir. Aristo dan sonra felsefenin ikinci öğretmeni olarak bilinir. Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 15

16 Farabi nin Eğitimsel Görüşleri Nelerdir? Eğitim mutluluğu sağlar, bireyi topluma yararlı hale getirir. Aile reisi, öğretmen, devlet başkanı eğitimcidirler. Öğretim ve eğitim kavramları birbirinden farklıdır. Öğretim: milletlerde, şehirlerde Nazari erdemleri var etmektir. Eğitim: milletlerde ahlaki erdemleri ve iş sanatlarını var etmektir. Öğretimde kolaydan zora, bir şeyi öğretip diğerine geçmeyi önerir. Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 16

17 Farabi nin Eğitimsel Görüşleri Nelerdir? Öğretimde mantık ve felsefeyi önemli görür. Çocuklara sorumluluk bilinci ve karar yeteneği kazandırılmasını ister. Öğrencinin öğrenme isteğinin canlı tutulmasını önemser. Disiplinde çok katı veya gevşek olmamalı gerekirse zora başvurmalı. Bilimsel araştırmanın kendi başına yöntemleri olduğunu söyler. Gerçeği bulmasında tek yönteme bağlı kalmak gerçeğe ulaşmayı zorlaştırır. Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 17

18 İbn-i Sina nın ( ) Eğitim Tarihindeki Yeri Nedir? Tabip olduğu kadar önemli bir eğitimcidir. Eğitimsel görüşleriyle Batıyı etkilediği bilinmektedir. Felsefe, tıp ve çeşitli alanlarda güçlü eserler vermiştir. Farabi den sonra felsefenin üçüncü eğitmenidir. Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 18

19 İbn-i Sina nın Eğitimsel Görüşleri Nelerdir? Tıp Eğitimi Tıp bilimine ve öğretimine düzen vermiştir. Kanun ve Şifa adlı eserleri yüz yıllarca tüm dünyada okutulmuştur. Telkin yoluyla psikolojik sorunların çözümüne başvurmuş, psikoanalitiği uygulamıştır. Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 19

20 Hükümdarların Siyasi Eğitimi Erdemli hayat sürmeli, işretten kaçınmalı. Bilim adamlarından yararlanmalı. Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 20

21 Ahlak ve Fazilet Eğitimi Ahlaki faziletten yoksun şöhret ve varlık anlamsızdır. Fazilet, nefse uymamak yalandan kaçınmak iyiliği sevip kötülükten kaçındırmakla olur. Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 21

22 Eğitim ve Bilim Eğitim ve bilim iki dünyada da saadet kaynağıdır. Eğitimin amacı, insan yeteneklerini geliştirmek, onu kötülüklerden korumaktır. Eğitim insanın mutluluğu için bir vasıta, bir araçtır. Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 22

23 Beden Eğitimi Hastalıklardan korunmak için hijyeni ve beden eğitimini önemser. Hareketin arzulu ve planlı yapılmasının daha etkili ve yararlı olduğunu söyler. Günlük hayatta kendiliğinden yapılan rutin hareketleri yeterli görmez. Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 23

24 Çocuk Bakımı ve Sağlığı Çocuğa güzel bir ad konmalı, 2 yıl boyunca günde 3 kez emzirilmeli. Sütanne tutulacaksa, onun sağlıklı, genç ve ahlaklı olmasına dikkat edilmeli. Yazın ılık, kışın çok sıcak olmayan suyla her gün yıkanmalı. Çocuğu hareket ettirmeli, ninni ve musiki söylenmeli. Çocuğa sevgide aşırı gitmemeli, oyun oynamasına fırsat verilmeli. 14 yaşına kadar oyun çocuğun bedeni, zihni, duygusal gelişiminde çok önemlidir. Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 24

25 Çocuğun Eğitim ve Öğretimi Sütten kesilen çocuğun, kötü huylar edinmeden eğitimine başlanmalı. Çocuğun ahlaki eğitimi, ona iyi arkadaş sağlama, kötülerden uzaklaşma ile başlar. Hataları baskıyla değil, uygun şekilde düzeltilmeli, dayak en son çaredir. 6 yaşından 14 yaşına kadar okutulmalı. Öğretmeni dindar, dürüst, insaflı, temiz, kibar ve öğretim yöntemini bilen biri olmalı. Öğretmen çocuğa ne çok sert ne de çok gevşek olmamalı. Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 25

26 İyi aile çocuklarıyla arkadaş olması sağlanmalı. Zengin ve eşrafın çocukları ayrı bir eğitime tabi tutulmamalı. Çocuğa özel hoca yerine, okula gönderilmeli, çevreden alması gerekenler var. Çocuğa bilimin yararları, cahilliği kötülüğü anlatılmalı. Hareketli oyunlar içeren (top oynama, ip atlama, koşma, güreş) bir beden eğitimi programı Öğretimde çocuğun yetenek, ilgi ve zevkleri dikkate alınmalı. İlgi ve yeteneğine göre bir meslek ve sanata yönlendirilmeli. Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 26

27 Eğitim ve Öğretim Türleri: 6 tür eğitimden söz eder: Zihni, Sınai, Tekini, Tedibi, Taklidi, Tembihi Zihni-Teorik Sınai-Araç-gereç Tekini-Tekrar Tedibi- Kıssa ve öğütler Taklidi-Söyleyip yaptığını, söyletip yaptırır Tembihi-Olayların sebep-sonuç ilişkisi Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 27

28 Eğitim Bilimi ve Öğretim Yöntemi Eğitim ve öğretmenlik bir uzmanlık işidir ve herkes öğretmen olamaz. Eğitimci önce kendini tanımalı ve ıslah etmelidir. Öğrenciye nazik ve yumuşak davranmalı, gerekirse nasihat vermeli. Ödül ve övgüye yer vermeli, cezaya nadiren başvurulmalı. Cezanın amacının eğitimsel olduğunu bilmeli, öfkeliyken ceza verilmemeli. Kolaydan zora, basitten karmaşığa doğru bir yol izlenmeli. Anlatımlarını örneklerle desteklemeli ve gerekli tekrarları yapmalı. Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 28

29 Yusuf Hashacip in ( ) Eğitim Tarihindeki Yeri Nedir? Kutadgu Bilig adlı (Mutluluk Bilgisi) eseri ile tanınmıştır. Bu eser onu devlet ve toplum felsefesini ve öğütlerini yansıtır. Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 29

30 Kutadgu Bilig in Özelliği ve Önemi Nedir? Türkçe Uygur yazsıyla 6645 beyittir. Eserde devlet yöneticilerine ve halka yönelik öğütler vardır. Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 30

31 Kaşgarlı Mahmut un Eğitim Tarihindeki Yeri Nedir? yıllarında Divan-ı Lügati t Türk ü yazdı. Eserle Türkçenin ilk lügatini yazan ve öğreten olarak ünlendi. Dil öğretiminin kurallarını belirledi Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 31

32 Divan-ı Lügati t Türk ün Özelliği ve Önemi Nedir? Araplara Türkçe öğretmek amacıyla yazılmıştır. Türkçenin Arapçaya olan üstünlüğünü ispata çalışır. Divan aynı zamanda o dönemin Türk inanç ve lehçelerini de içerir. Çocuk bakımı ve eğitimine ilişkin görüşler içerir. Çocuk oyunları hakkında ayrıntılı bilgi içerir. Türkçenin öğretilmesi konusunda çeşitli yöntemlerden söz eder. Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 32

33 Ahmet Yesevi ( ) Kimdir? Eğitim Tarihimizde Önemi Nedir? Türkler arasında İslam ın yerleşip kökleşmesine çalışmış erenlerdendir. Yesevilik tarikatının kurucusu olarak etkin oldu. Divan-ı Hikmet adlı dini-ahlaki eseri ünlüdür. Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 33

34 Edip Ahmet (12.yy) Kimdir, Eğitim Tarihindeki Yeri Nedir? İslam ın Türkler arasında kökleşip yaygınlaşmasında etkili oldu. Atabetül Hakayık (Gerçeklerin Eşiği) adlı dini ahlaki eseri ünlüdür. Eserde dini temanın dışında bilim ve öğrenmenin önemi anlatılmıştır. Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 34