KALKINMA BAKANLIĞI EKONOMİK GELİŞMELER. (Ekim Kasım Aralık 2015) Yıllık Programlar ve Konjonktür Değerlendirme Genel Müdürlüğü

Transkript

1 KALKINMA BAKANLIĞI EKONOMİK GELİŞMELER (Ekim Kasım Aralık 2015) Yıllık Programlar ve Konjonktür Değerlendirme Genel Müdürlüğü Ocak 2016

2 EKONOMİK GELİŞMELER KALKINMA BAKANLIĞI Ocak 2016 İÇİNDEKİLER I. GSYH, Sanayi Üretimi ve Talep Unsurlarındaki Gelişmeler... 1 II. Ödemeler Dengesi... 5 III. Merkezi Yönetim Bütçesi IV. Fiyat Gelişmeleri ve Para Politikası V. Mali Piyasalardaki Gelişmeler TABLOLAR Tablo 1: Sektörel Büyüme Hızları... 1 Tablo 2: Talep Unsurlarında Gelişmeler Tablo 3: İşgücü Piyasasındaki Gelişmeler 4 Tablo 4: Aylık Sanayi Üretim Endeksi. 5 Tablo 5: Aylık Kapasite Kullanım Oranı.. 5 Tablo 6: Yurt İçi Talebe İlişkin Göstergeler Tablo 7: Dış Ticaret Dengesindeki Gelişmeler Tablo 8: Sektörel İhracat... 7 Tablo 9: Ülke Gruplarına Göre İhracat... 8 Tablo 10: İhracatçı Birlikleri Kayıtlarına Göre İhracat 8 Tablo 11: Geniş Ekonomik Gruplara Göre İthalat. 9 Tablo 12: Seçilmiş Fasıllara Göre İthalat... 9 Tablo 13: Cari İşlemler Dengesi Tablo 14: Sermaye Hareketleri Tablo 15: Merkezi Yönetim Bütçesi Büyüklükleri Tablo 16: Merkezi Yönetim Bütçesi Gelirleri Tablo 17: Merkezi Yönetim Bütçesi Harcamaları.. 15 Tablo 18: Merkezi Yönetim Bütçesi Borç Stoku Tablo 19: 2014 Yılı Mart Ayı İtibarıyla Ana Harcama Gruplarına Göre TÜFE Değişim Oranları Tablo 20: Mart Ayı İtibarıyla Özel Kapsamlı TÜFE Göstergelerinin Gelişimi.. 17 Tablo 21: Parasal Büyüklüklerdeki Gelişmeler Tablo 22: Merkez Bankası Faiz Oranlarında Gelişmeler.. 18 Tablo 23: TCMB Dış Varlık ve Yükümlülükleri. 19 Tablo 24: Bankacılık Sektörü Kredileri.. 21 Tablo 25: TL Kredilere Uygulanan Ortalama Faiz Oranları (Akım Veriler) 21 Tablo 26: Yurtiçi Yerleşiklerin Portföy Yatırım Stoku.. 21 Tablo 27: Yurtdışı Yerleşiklerin Portföy Yatırım Stoku 22 Tablo 28: BIST 100 Endeksinin Getirisi i

3 ŞEKİLLER Şekil 1: Mevsim ve Takvim Etkisinden Arındırılmış Üretim Endeksleri... 4 Şekil 2: Reel Kur Endeksi.. 11 Şekil 3: Faiz Koridoru ve Ortalama Fonlama Maliyeti. 19 Şekil 4: BIST 100 Endeksi. 23 Şekil 5: Borsa Günlük Getirilerinin Standart Sapması 24 Şekil 6: Opsiyonların İma Ettiği Kur Oynaklığı (1 Ay Vadeli) Şekil 7: Opsiyonların İma Ettiği Kur Oynaklığı (1 Yıl Vadeli) 24 Şekil 8: İki Yıllık Devlet Tahvili Faizleri. 25 ii

4 I. GSYH, SANAYİ ÜRETİMİ VE TALEP UNSURLARINDAKİ GELİŞMELER 1. GSYH ve Sektörel Büyüme Hızları 2015 yılının birinci çeyreğinde GSYH yüzde 2,5 oranında, yılın ikinci çeyreğinde yüzde 3,8 oranında ve yılın üçüncü çeyreğinde piyasa beklentilerinin üzerinde yüzde 4 oranında artış kaydetmiştir. Küresel kriz sonrasında 24 çeyrektir Türkiye ekonomisi büyümesini sürdürmektedir. Euro alanında birçok ülkede büyüme hızları üçüncü çeyrek için bu seviyenin oldukça gerisinde kalmıştır yılının üçüncü çeyreğinde, büyümenin kaynakları üretim yönünden tarım ve hizmetlerde yüksek katma değer artışları, talep yönünden ise özel ve kamu tüketim harcamaları ile stoklardaki artıştır. Mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış GSYH, 2015 yılının üçüncü çeyreğinde bir önceki çeyreğe göre yüzde 1,3 oranında artış göstermiştir. Yılın üçüncü çeyreğinde katma değer tarım sektöründe yüzde 11,1 oranında artmıştır. Yılın üçüncü çeyreğinde bitkisel üretimde yüzde 12,9, hayvancılık üretiminde yüzde 3 oranında artış kaydedilmiştir. Katma değer, sanayide yüzde 1,4 ve hizmetler (inşaat dâhil) sektöründe yüzde 4,7 oranında artış kaydetmiştir. Sanayi sektöründe takvim etkisine bağlı olarak yılın üçüncü çeyreğinde yavaşlama ortaya çıkmıştır. Hizmetler sektörü yurtiçi talebe bağlı olarak büyümeye katkısını 2014 yılının dördüncü çeyreğinden bu yana artarak sürdürmüştür. Katma değer inşaatta yüzde 1,9, ticarette yüzde 0,4, ulaştırmada yüzde 2,3, finansal hizmetlerde yüzde 13,8, mesleki, bilimsel ve teknik faaliyetlerde yüzde 10,2 oranında artmıştır. Vergi-sübvansiyon üçüncü çeyrekte yüzde 8,7 artmıştır. Böylece, 2015 yılının üçüncü çeyreğinde GSYH yüzde 4 oranında artarken, ilk üç çeyrekteki artış oranı bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 3,4 olmuştur. Yılın üçüncü çeyreğinde aylık sanayi üretim endeksindeki ortalama artış ise yüzde 0,3 dür. Aynı dönemde, dayanıklı tüketim malları üretimi yüzde 0,3 ve ara mallarının üretimi yüzde 1,1 oranında azalırken, sermaye mallarının üretimi ortalama yüzde 0,7, dayanıksız tüketim mallarının üretimi yüzde 1,1 ve enerji üretimi yüzde 2,4 oranında artmıştır. Yılın üçüncü çeyreğinde imalat sanayii kapasite kullanım oranı da ortalama olarak yüzde 75,5 olmuş, bir önceki yılın aynı dönemine göre 0,8 puan artış kaydetmiştir. Aynı dönemde elektrik üretimi yüzde 1,9, otomotiv üretimi yüzde 13,1, beyaz eşya üretimi yüzde 1,4 oranında artmıştır. Tablo 1: GSYH Sektörel Büyüme Hızları (NACE 2) (Bir Önceki Yılın Aynı Dönemine Göre Yüzde Değişme) Yıllık I.Ç. II.Ç. III.Ç. IV.Ç. Yıllık I.Ç. II.Ç. III.Ç. Tarım 3,5 3,7-2,7-5,1 1,3-2,1 3,6 7,3 11,1 Sanayi 3,4 6,5 3,3 3,0 2,7 3,8 1,1 4,5 1,4 İmalat 3,7 6,5 2,9 2,5 2,7 3,7 1,2 4,9 1,3 Hizmetler 5,7 6,0 3,8 3,3 2,7 3,9 3,5 3,9 4,7 Ticaret 5,1 3,7 0,7 0,8 1,9 1,8 1,1 2,5 0,4 Ulaştırma 3,9 3,7 2,9 2,7 2,1 2,8 1,3 2,3 2,3 İnşaat 7,4 5,8 3,4 2,0-2,1 2,2-2,8 1,9 1,9 Bilgi, İletişim 2,8-2,2 5,6 3,2 6,6 3,3 9,6-0,8 2,0 Finans ve Sigorta 9,8 14,0 7,1 5,2 3,0 7,0 6,7 9,1 13,8 Gayrimenkul Faal. 1,7 2,1 2,1 2,4 3,8 2,6 4,1 4,0 1,9 Mesleki, Bilimsel Faal. 6,6 11,8 9,8 10,8 10,7 10,8 14,1 10,2 10,2 Kamu Yönetimi 4,3 4,2 3,6 1,9 0,3 2,4-0,3 1,1 5,9 Eğitim 4,5 5,7 6,3 6,6 7,6 6,5 7,1 4,7 2,5 Dolaylı Ölçü. Mali Aracılık H. 12,5 16,7 10,3 2,6 2,5 7,3 9,6 15,8 18,3 1

5 Vergi-Sübvansiyon 4,3 5,2 0,6 1,1 3,2 2,5 6,5 9,3 8,7 GSYH 4,2 5,1 2,4 1,8 2,7 2,9 2,5 3,8 4,0 2. Harcama Yöntemiyle GSYH: Yılın ilk yarısında olduğu gibi üçüncü çeyrekte de yurtiçi talep kaynaklı büyüme söz konusudur. Otomotiv, beyaz eşya üretim satışları ile konut satışları yurt içi üretim ve talebi destekleyen göstergeler olmuştur. Net ihracatın büyümeye katkısı bir yıl sonra ilk defa pozitife dönerek üçüncü çeyrekte 0,1 olmuştur. Toplam tüketim, 2015 yılının üçüncü çeyreğinde yüzde 3,9 artarken, toplam sabit sermaye yatırımları özel kesim kaynaklı olmak üzere yüzde 0,5 oranında azalmıştır. Aynı dönemde özel tüketim yüzde 3,4 oranında artmıştır. Toplam yurtiçi nihai talep (stok hariç) ise söz konusu dönemde yüzde 2,9 oranında artmıştır. Özel tüketimde artış hizmetler sektörü kaynaklıdır. Özellikle sağlık (yüzde 9), ulaştırmahaberleşme (yüzde 13,3), eğlence ve kültür (yüzde 10,2) sektörlerinde harcama artışları gerçekleşmiştir. Özel sabit sermaye yatırımları üçüncü çeyrekte yüzde 0,7 oranında azalmıştır. Özel kesim makine-teçhizat yatırımları yüzde 1,9 oranında azalırken, özel inşaat yatırımlarında ise yüzde 1,5 oranında artış söz konusudur. Kamu tüketimi yüzde 7,8, kamu sabit sermaye yatırımları ise sadece yüzde 0,5 oranında artmıştır. Üçüncü çeyrekte mal ve hizmet ihracatı yüzde 0,6 oranında azalırken, ithalat yüzde 1 oranında azalmıştır. Böylece net mal ve hizmet ihracatının büyümeye katkısı üçüncü çeyrekte pozitif 0,1 puan olmuştur yılının üçüncü çeyreğinde GSYH deflatörü yüzde 7,9 artış kaydetmiştir. Aynı dönemde ortalama olarak TÜFE yüzde 7,8, YİÜFE yüzde 5,9 oranında artmıştır. Tablo 2: Talep Unsurlarında Gelişmeler (Bir Önceki Yılın Aynı Dönemine Göre Yüzde Değişme) Yıllık I.Ç. II.Ç. III.Ç. IV.Ç. Yıllık I.Ç. II.Ç. III.Ç. Toplam Tüketim 5,3 3,4 0,8 0,9 2,4 1,9 4,3 5,7 3,9 Kamu 6,5 9,2 2,5 6,6 2,0 4,7 2,5 7,2 7,8 Özel 5,1 2,6 0,5 0,1 2,5 1,4 4,6 5,5 3,4 Sabit Sermaye Yatırımı 4,4-0,3-3,5-0,4-1,0-1,3 0,4 9,7-0,5 Kamu 24,1-5,6-12,1-10,8-6,4-8,7-9,0 1,4 0,5 Özel 0,5 0,7-1,5 2,2 0,6 0,4 2,1 11,3-0,7 Stok Değişimi (1) 1,6-0,2-0,1-1,2 1,5 0,0 0,3-2,0 1,0 Top. Nihai Yurt İçi Talep 5,1 2,5-0,3 0,6 1,6 1,1 3,4 6,7 2,9 Toplam Yurt İçi Talep 6,7 2,3-0,4-0,6 3,1 1,1 3,7 4,6 3,9 Net Mal ve Hiz. İhracatı -2,6 2,6 2,8 2,4-0,5 1,8-1,3-0,9 0,1 Mal ve Hizmet İhracatı -0,2 11,2 5,6 7,8 3,3 6,8-0,5-1,9-0,6 Mal ve Hizmet İthalatı 9,0 0,7-4,3-1,6 4,7-0,2 4,0 1,5-1,0 GSYH 4,2 5,1 2,4 1,8 2,7 2,9 2,5 3,8 4,0 2

6 3.İşgücü Piyasasındaki Gelişmeler 2015 yılının Ekim döneminde 2014 yılının aynı dönemine göre, işgücü arzı (sivil işgücü) 822 bin kişi artarken, işgücü talebi (sivil istihdam) 718 bin kişi artmıştır. Buna göre işsiz sayısı aynı dönem itibarıyla 104 bin kişi artmıştır. Söz konusu dönemde 2014 yılının aynı dönemine göre, istihdam tarımda 69 bin kişi, tarım dışı sektörlerde 649 bin kişi artış kaydetmiştir. Sanayi sektöründe istihdam 10 bin kişi, hizmetler (inşaat dâhil) sektöründe 638 bin kişi artmıştır. Türkiye genelindeki işsizlik oranı bir önceki yılın aynı dönemine göre 0,1 puan artarak yüzde 10,5 olarak gerçekleşmiştir. Tablo 3: İşgücü Piyasasındaki Gelişmeler Yıllık Yıllık I II III IV I II III Ekim Dönemi Nüfus (15-64) İ.K.O. (%) 48,3 50,5 49,1 51,2 51,2 50,5 50,1 51,7 52,1 51,6 İşgücü İstihdam İşsiz İşsizlik Oranı (%) 9,0 9,9 10,2 8,8 10,1 10,7 11,2 9,3 10,1 10,5 Tarım Dışı İ. O. 10,9 12,0 12,1 10,7 12,3 12,7 13,2 11,4 12,4 12,6 Tarım Sanayi Hizmetler (*) Kaynak: TÜİK, (*) İnşaat dahildir. 4. Üretim ve Talebe İlişkin Son Gelişmeler a. Aylık Sanayi Üretimi ve Kapasite Kullanım Oranları Aylık verilere göre sanayi üretimi, 2015 yılının Kasım ayında bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 3,6 oranında artış kaydetmiştir. Mevsimsel düzeltilmiş ve takvim etkilerinden arındırılmış sanayi üretim endeksinde ise Kasım ayında bir önceki aya göre yüzde 0,9 oranında azalış gerçekleşmiştir. Şekil 1: Mevsim ve Takvim Etkisinden Arındırılmış Üretim Endeksleri (2010=100) 3

7 2015 yılı Kasım ayında, bir önceki yılın aynı ayına göre üretim, imalat ve enerji sektöründe sırasıyla yüzde 4,4 ve yüzde 2,4 oranlarında artış, maden sektöründe ise yüzde 6,6 oranında azalış gerçekleşmiştir. Tablo 4: Aylık Sanayi Üretim Endeksi Yıllık Kas. Ara. Oca. Şub. Mar. Nis. May. Haz. Tem. Ağu. Eyl. Eki. Kas. Toplam Sanayi 3,0 3,6-1,2 4,4-2,2 0,9 4,9 3,9 0,5 6,8 1,5 8,5-7,9 14,8 3,6 Madencilik -3,6 7,4 6,2 6,8-11,6-4,5 3,7-5,0-9,9-6,7-2,9-3,9-15,2 6,8-6,6 İmalat Sanayii 4,0 3,2-2,5 4,9-2,3 0,9 5,2 4,7 0,7 8,5 1,6 10,4-8,7 16,1 4,4 Gıda 5,4 4,5 0,0 5,8-5,0 1,8 2,6 0,7 2,6 8,9 1,4 3,8-10,3 7,0-1,4 Tekstil 3,4 1,1-3,6-4,4-13,3-9,5-9,4-6,7-6,3-0,4-0,6 6,0-17,6 12,1-0,3 Giyim 1,7 0,1-1,6 3,5 1,2-3,6 2,7 2,6-3,8-1,2 3,9 12,3-8,7 24,7 6,2 Petrol -3,5-4,3 0,0-6,9 30,4 14,0 25,6 21,4 68,0 59,5 47,1 52,3 24,7 25,6 29,2 Kimya 3,3 4,9-1,9 3,6-6,2-6,3 0,4 5,6 4,2 5,9-0,4 13,6-2,2 16,3 6,2 Toprak 3,4 1,9-1,7 3,3-13,7-14,1-4,3-4,1 0,8 3,9 2,0 5,5-11,0 11,3 0,6 Ana Metal 4,8 0,5-8,2-4,0-7,9-0,4 1,9 1,2-4,8 1,6-0,9 1,5-14,3 10,2 6,2 Fabrika. Metal 3,7 2,7-8,9 10,1-2,5-4,2 0,6 5,5-8,0 6,2-10,2 9,3-7,7 24,9 9,1 Bys. Mak ve Teç. 7,4 2,7-7,8-8,8-7,1-3,5 3,6-0,5-5,4 3,1-2,3 6,8-15,5 4,0-0,1 Taşıt Araçları 6,8 1,8-2,9 28,4 19,3 24,1 21,8 21,8-3,4 13,3 16,7 30,2 1,0 27,3 11,0 Enerji 0,1 4,6 5,1-0,1 3,0 3,4 3,3 2,5 3,8 1,6 2,5 3,5 1,0 9,5 2,4 Kaynak: TÜİK 2015 yılı Aralık ayı toplam imalat sanayii kapasite kullanım oranı, 2014 yılının aynı ayına göre 1,2 puan artarak yüzde 75,8 oranında gerçekleşmiştir. Bir önceki aya göre ise kapasite kullanım oranı Aralık ayında 0,1 puan azalmıştır. Tablo 5: Aylık Kapasite Kullanım Oranı Yıllık (Yüzde) İmalat Sanayii Gıda Ürünleri Ara. Oca. Şub. Mar. Nis. May. Haz. Tem. Ağu. Eyl. Eki. Kas. Ara. 74,6 74,4 74,6 73,7 72,8 72,4 74,1 74,9 75,1 75,9 74,8 75,9 75,5 75,9 75,8 71,9 71,3 73,1 72,1 70,3 69,3 69,7 70,3 68,6 69,8 68,7 70,9 72,3 72,5 71,9 Giyim 77,4 77,8 77,5 75,6 74,7 74,1 76,8 75,6 78,3 77,9 78,4 78,1 76,2 76,7 76,5 Petrol Ürünleri 73,0 70,0 76,2 69,4 72,4 72,2 88,9 85,0 89,0 92,5 89,1 88,9 89,0 88,7 89,2 Kimya 77,8 76,5 74,2 76,8 78,5 74,7 76,7 75,8 78,8 78,1 76,2 75,4 75,4 72,6 73,5 Metal Olm. 76,7 77,5 76,9 74,7 72,1 71,3 74,8 77,8 78,1 78,1 75,9 77,5 76,2 77,8 78,1 Ana Metal 77,4 74,7 74,9 74,2 74,0 72,0 74,4 75,8 75,7 75,8 74,2 75,5 73,6 74,9 74,3 Motorlu Taşıtlar 74,3 68,8 72,1 71,8 70,8 72,7 77,2 79,2 79,0 78,5 74,8 80,3 80,2 81,3 82,2 Kaynak: TCMB 4

8 b.yurtiçi Talebe İlişkin Göstergelerdeki Gelişmeler 2015 yılının Ocak- Kasım döneminde; beyaz eşya üretimi, yurtiçi satışı, ihracatı ve ithalatı bir önceki yılın aynı dönemine göre, sırasıyla, yüzde 8,7, 6,3, 7,2 ve yüzde 16,1 oranlarında artmıştır. Otomobil üretimi; 2015 yılının Ocak-Aralık döneminde yüzde 8,4 oranında artarken, otomobil ihracatı yüzde 3,9 oranında artmıştır. Tablo 6: Yurtiçi Talebe İlişkin Göstergeler Yıllık Oca. Şub. Mar. Nis. May. Haz. Tem. Ağu. Eyl. Eki. Kas. Ara. Beyaz Eşya Yurtiçi Satışları* 5,8-1,8 1,4 2,1 7,4 12,9 11,4 10,3 9,3 9,9 8,0 7,4 6,3 n/a Toplam Otomobil Üretimi 9,8 15,1 16,2 19,4 19,2 16,0 9,1 9,7 8,6 9,7 7,3 9,1 8,7 8,4 Toplam Otomobil Satışları 19,5-11,6 0,5 26,7 42,1 49,3 45,7 45,2 43,9 42,9 36,6 31,4 28,1 23,5 İthal Otomobil Satışları 26,3-16,9-6,1 20,8 35,6 44,0 44,3 44,6 43,1 42,2 37,0 32,6 29,8 25,1 * Buzdolabı, çamaşır makinesi, bulaşık makinesi ve fırından oluşan beyaz eşya kapsamına; 2010 yılı Ocak ayından itibaren derin dondurucu ve kurutma makinesi eklenmiştir yılının Ocak-Aralık döneminde; otomobil satışları ve ithal otomobil satışları sırasıyla yüzde 23,5 ve yüzde 25,1 oranlarında artmıştır. II. ÖDEMELER DENGESİ 1.Cari işlemler Dengesi 2015 yılının Ocak-Kasım döneminde ödemeler dengesinde gösterildiği şekliyle, dış ticaret açığı bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 24,8 oranında azalarak 42,7 milyar dolar olmuştur. Aynı dönemde, birincil gelir dengesinde 9,6 milyar dolar açık kaydedilirken, hizmet dengesi fazlası yüzde 3,7 oranında azalarak 23,6 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Bu kapsamda 2015 yılının Ocak-Kasım döneminde cari açık, bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 29,7 oranında azalarak 27,8 milyar dolar olmuştur yılının Kasım ayında 48 milyar seviyesinde olan yıllıklandırılmış cari açık, 2015 yılının aynı ayında 34,7 milyar dolar olarak kaydedilmiştir. Tablo 7: Dış Ticaret Dengesindeki Gelişmeler (Milyon Dolar) İhracat Yüzde Değişme İthalat Yüzde Değişme Dış Ticaret Dengesi Ocak ,0-0, ,6-13, Şubat ,4-6, ,0-7, Mart ,9-14, ,1-6, Nisan ,2-0, ,5-11, Mayıs ,0-19, ,2-14, Haziran ,9-7, ,0-12, Temmuz ,2-16, ,2-8, Ağustos ,4-3, ,1-18, Eylül ,0-14, ,1-25, Ekim ,0 2, ,5-11,

9 Kasım ,0-10, ,1-25, Aralık , , Toplam , , Kaynak: TÜİK TÜİK verilerine göre 2015 yılı Ocak-Kasım döneminde, geçen yılın aynı dönemine göre, ihracat yüzde 8,4 oranında azalırken, ithalat yüzde 14,1 oranında azalmış ve sırasıyla 132,2 milyar dolar ve 189,2 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Bu gelişmeler çerçevesinde, 2014 Kasım ayında yüzde 61,1 olan ihracatın ithalatı karşılama oranı 2015 yılının aynı ayında yüzde 73,5 olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönemler itibarıyla altın ticareti hariç karşılama oranı ise sırasıyla yüzde 67,3 ve yüzde 73,9 olarak gerçekleşmiştir yılının Ocak-Kasım döneminde, bir önceki yılın aynı dönemine göre madencilik ürünleri ihracatı yüzde 18,1 oranında azalırken, imalat sanayii ürünleri ihracatı yüzde 8,3, tarım ve ormancılık ürünleri ihracatı ise yüzde 3,8 oranında azalmıştır. Aynı dönemde motorlu kara taşıtları ihracatında ise yüzde 4,2 oranında azalış kaydedilmiştir. Ülke grupları itibarıyla ihracata bakıldığında; 2015 yılının Ocak-Kasım döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre AB ülkelerine yapılan ihracat yüzde 7,2 oranında azalırken, Serbest Bölgeler ihracatı ise yüzde 16,1 oranında azalmıştır yılının Ocak-Kasım döneminde AB ülkelerinin toplam ihracat içindeki payı yüzde 44,4, AB dışı ülkelerin payı ise yüzde 55,6 olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönemler itibarıyla OECD ülkelerinin toplam ihracat içindeki payı yüzde 48,9 oranından yüzde 52,4 e yükselmiştir yılının söz konusu döneminde en fazla ihracat yapılan ülkeler sırasıyla Almanya, İngiltere, Irak ve İtalya olmuştur. Tablo 8: Sektörel İhracat (Milyon Dolar) Yıllık Yüzde Ocak-Kasım Yüzde Değişme Değişme Toplam , ,4 Tarım ve Ormancılık , ,8 Madencilik , ,1 İmalat , ,3 Diğer Sektörler Toplamı , ,2 Seçilmiş Fasıllara Göre İhracat Kara taşıtları , ,2 İnci kıymetli taş ve mamülleri , ,3 Demir ve çelik , ,1 Kazan-makina-mek.cihaz , ,5 Elektrikli makina. cihazlar , ,0 Örme giyim eşyası , ,7 Mineral yakıt. mineral yağlar , ,1 Demir veya çelikten eşya , ,8 6

10 Örülmemiş giyim eşyası , ,8 Plastik ve mamulleri , ,0 Yenilen meyveler , ,7 Diğer Fasıllar Toplamı , ,0 Kaynak: TÜİK Tablo 9: Ülke Gruplarına Göre İhracat (Milyon Dolar) Yıllık Yüzde Ocak-Kasım Yüzde Değişme Değişme AB Ülkeleri , ,2 Türkiye Serbest Bölgeleri , ,1 Diğer Ülkeler , ,2 Ülke Grupları OECD Ülkeleri , ,8 EFTA Ülkeleri , ,5 Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilatı , ,0 Ekonomik İşbirliği Teşkilatı , ,1 Bağımsız Devletler Topluluğu , ,7 Türk Cumhuriyetleri , ,6 İslam İşbirliği Teşkilatı , ,8 Toplam , ,4 Kaynak: TÜİK İhracatçı Birliklerinin (TİM) kayıtlarına göre 2015 yılının Aralık ayında ihracat bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 12 oranında azalarak 11,5 milyar dolar olmuştur. Tablo 10: İhracatçı Birlikleri Kayıtlarına Göre İhracat Aralık Yüzde Ocak-Aralık Değişme (Milyon Dolar) Yüzde Değişme TOPLAM , ,7 Otomotiv Endüstrisi , ,0 Kimyevi Maddeler ve Mamulleri , ,3 Hazır Giyim ve Konfeksiyon , ,4 Çelik , ,1 Elektrik - Elektronik Mak. Bilişim , ,3 Tekstil ve Hammaddeleri , ,4 Demir ve Demir Dışı Metaller , ,3 Hububat, Bakliyat, Yağlı Tohumlar ve Mam , ,7 Makina ve Aksamları , ,5 Madencilik Ürünleri , ,0 İklimlendirme Sanayii , ,4 Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri , ,8 Çimento Cam Seramik ve Toprak , ,6 Fındık ve Mamulleri , ,5 Diğer Sektörler Toplamı , ,5 Kaynak: TİM 7

11 2015 yılının Ocak-Kasım döneminde ithalat geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 14,1 oranında azalarak 189,2 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönemde, ara malları, yatırım malları tüketim malları ithalatı sırasıyla yüzde 18,9, yüzde 1,8 ve yüzde 0,4 oranında azalma kaydetmiştir. Aynı dönemler itibarıyla enerji ithalatı, geçen yılın aynı dönemine göre reel olarak yüzde 8,6 oranında artarken altın ithalatı reel olarak yüzde 43,9 oranında azalmıştır. Aynı dönemler itibarıyla altın ve enerji hariç reel ithalat ise yüzde 1,6 oranında artmıştır yılının Ocak-Kasım döneminde binek otomobil ithalatı geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 24 oranında artarken, sanayi için işlem görmüş hammaddeler ithalatı yüzde 13,8 oranında azalmıştır. Tablo 11: Geniş Ekonomik Gruplara Göre İthalat (Milyon Dolar) Yıllık Yüzde Ocak-Kasım Yüzde Değişme Değişme Toplam İthalat , ,1 Yatırım Malları , ,8 Ara malları , ,9 Tüketim Malları , ,4 Diğer , ,1 Enerji İthalatı (27. Fasıl) , ,0 Enerji Dışı İthalat , ,1 Kaynak: TÜİK Tablo 12: Seçilmiş Fasıllara Göre İthalat (Milyon Dolar) Yıllık Yüzde Ocak-Kasım Yüzde Değişme Değişme Toplam İthalat , ,1 -Mineral yakıt. yağlar , ,0 -Kazan. makina. mek. cihaz , ,7 -Demir ve çelik , ,5 -Elek. Makina ve cihazlar , ,5 -Kara taşıtları , ,2 -Plastik ve mamulleri , ,8 -İnci, kıymetli taş ve mam , ,7 -Organik kimyasal ürünler , ,4 -Optik alet ve cihazlar , ,6 -Hava taşıtları, uzay araçları , ,4 -Eczacılık ürünleri , ,0 -Diğer Fasıllar Toplamı , ,1 Kaynak: TÜİK a. Hizmetler Dengesi 2014 yılında 24,5 milyar dolar olarak gerçekleşen net seyahat gelirleri, 2015 yılının Ocak-Kasım döneminde, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 11,6 oranında azalış kaydetmiş ve 20,8 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Hizmetler başlığının diğer önemli bir kalemi olan taşımacılık kalemi ise, söz konusu dönemde yüzde 46,9 oranında artış kaydederek 5,8 milyar dolar tutarında net gelir sağlamıştır. İnşaat hizmetlerinden elde edilen döviz geliri ise 2015 yılının on bir döneminde bir önceki yılın aynı 8

12 dönemine göre 681 milyon dolar azalma göstererek 305 milyon dolar tutarında net gelir sağlamıştır. Bu gelişmeler sonucunda, 2015 yılının Ocak-Kasım döneminde net hizmetler dengesi kalemi fazlası, bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 3,7 oranında azalma kaydetmiş ve 23,6 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. b. Birincil Gelir Dengesi Birincil gelir dengesindeki net çıkış 2014 yılında 9,2 milyar dolar iken, 2015 yılının Ocak-Kasım döneminde 9,6 milyar dolar seviyesinde gerçekleşmiştir yılının söz konusu döneminde doğrudan yatırım gideri olarak kar transferleri 3,4 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Diğer yatırımların alt bileşenlerinden olan faiz giderleri ise 2015 yılının Ocak-Kasım döneminde geçtiğimiz yılın aynı dönemine göre yüzde 9,7 oranında azalarak 4,5 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. c. İkincil Gelir Dengesi 2014 yılında 1,1 milyar dolar olarak gerçekleşen ikincil gelir dengesi (cari transferler), 2015 yılının Ocak-Kasım döneminde 862 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Tablo 13: Cari İşlemler Dengesi Yıllık (Milyon Dolar) Ocak-Kasım I. Dış Ticaret Dengesi İhracat f.o.b İthalat c.i.f Diğer II. Hizmetler Dengesi (Net) Taşımacılık Seyahat İnşaat Hizmetleri Sigorta Hizmetleri Finansal Hizmetler Diğer Ticari Hizmetler Resmi Hizmetler Diğer Hizmetler III. Birincil Gelir Dengesi Ücret Ödemeleri Yatırım Geliri Doğrudan Yatırımlar Portföy Yatırımları Diğer Yatırımlar Faiz Geliri Faiz Gideri Uzun Vade Kısa Vade IV. İkincil Gelir Dengesi Cari İşlemler Dengesi

13 Kaynak: TCMB 1. Sermaye Hareketleri Dengesi ve Uluslararası Rezervler Sermaye ve finans hesabında rezerv hariç net kayıtlı sermaye girişi 2014 yılında 42,8 milyar dolar iken 2015 yılının Ocak-Kasım döneminde 10,8 milyar dolar tutarında gerçekleşmiştir yılının on bir aylık döneminde yurt dışında yerleşik kişilerin yurt içinde yaptıkları doğrudan yatırımlar bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 28,3 oranında artarak 10 milyar dolar olmuştur. Doğrudan yatırımlar altında yer alan yurt dışında yerleşik kişilerin net gayrimenkul alımları ise aynı dönemler itibarıyla 298 milyon dolar tutarında azalma kaydetmiş ve 3,7 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir yılında yurt içinde yerleşik kişilerin yurt dışında yaptıkları doğrudan yatırımlar yüzde 62,2 oranında artmış ve 5,2 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir yılının on bir aylık döneminde ise bu rakam 4,7 milyar dolar olmuştur. Bu gelişmeler sonucunda doğrudan yatırımlarda gerçekleşen net sermaye girişi 2015 yılının Ocak-Kasım döneminde, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 91,2 oranında artış kaydetmiş ve 9,2 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Söz konusu rakam 2014 yılının tamamında 5,7 milyar dolar olarak kaydedilmiştir yılında 20,1 milyar dolar olan portföy yatırımlarından net sermaye girişi, 2015 yılının Ocak-Kasım döneminde 14,8 milyar dolar seviyesinde net çıkış olarak kaydedilmiştir. Söz konusu dönemde, yurtdışında yerleşik kişiler borçlanma senedi piyasasında 6,6 milyar dolar tutarında DİBS satışı gerçekleştirmiştir. Hazine Müsteşarlığı tarafından ihraç edilen yurt dışı tahvillerin net geri ödeme büyüklüğü 2,8 milyar dolar olurken, özel sektörün yurtdışı tahvil ve bono borçlanması 778 milyon dolar seviyesinde gerçekleşmiştir. Şekil 2: Reel Kur Endeksi (TÜFE Bazlı, 2003:100) Kaynak: TCMB Tablo 14: Sermaye Hareketleri (Milyon Dolar) Yıllık Ocak-Kasım Sermaye ve Finans Hesapları Doğrudan Yatırımlar Net Varlık Edinimi Net Yükümlülük Oluşumu Portföy Yatırımları Net Varlık Edinimi Net Yükümlülük Oluşumu Hisse Senetleri Borç Senetleri

14 3. Diğer Yatırımlar Net Varlık Edinimi Net Yükümlülük Oluşumu Ticari Krediler Krediler Genel Hükümet Bankalar Diğer Sektörler Efektif ve Mevduatlar Diğer Yükümlülükler Rezerv Varlıklar Net Hata Noksan Kaynak: TCMB Diğer yatırımlar kaleminde, 2014 yılının Ocak-Kasım dönemi ile 2015 yılının aynı döneminde sırasıyla 16,6 milyar dolar ve 16,3 milyar dolar net giriş kaydedilmiştir yılının on bir aylık döneminde, genel hükümet 970 milyon net kredi ödemesinde bulunurken, diğer sektörler ve bankalar sırasıyla 11 milyar dolar ve 5 milyar dolar net kredi kullanımında bulunmuştur yılının Ocak-Kasım döneminde 5,2 milyar dolar artış kaydeden resmi rezervler 2015 yılının aynı döneminde 5,2 milyar dolar azalma kaydetmiştir. Aynı dönemler itibarıyla net hata ve noksan kaleminde 2014 ve 2015 yılında sırasıyla 4,5 milyar dolar ve 11,9 milyar dolar giriş kaydedilmiştir. TCMB reel kur endeksi, 2015 yılının Aralık ayında 98,5 seviyesinde gerçekleşmiş ve son aylardaki değer kaybı eğilimini devam ettirmiştir. Endeks, Aralık ayı itibarıyla, bir önceki aya göre yüzde 6,7 oranında değer kaybı kaydetmiştir. III. MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇESİ 2015 yılında merkezi yönetim bütçesi gelirleri 483,4 milyar TL, harcamaları ise 506 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Merkezi yönetim bütçesi gelirleri 2014 yılına göre yüzde 13,6, harcamaları yüzde 12,8 oranında artış göstermiş; böylece 2014 yılında 23,4 milyar TL açık veren merkezi yönetim bütçesi, 2015 yılında 22,6 milyar TL açık vermiştir yılında 26,5 milyar TL olan faiz dışı fazla ise 2015 yılında 30,4 milyar TL ye yükselmiştir. Tablo 15: Merkezi Yönetim Bütçe Büyüklükleri Milyon TL Ocak-Aralık Değişim (%) 2015 Bütçe Tahmini Gerç. Oranı (%) Gelirler , ,9 Genel Bütçe Gelirleri , ,4 Vergi Gelirleri , ,6 Vergi Dışı Gelirler , ,5 Sermaye Gelirleri , ,0 Alınan Bağış ve Yardımlar , ,3 Alacaklardan Tahsilat , ,0 Özel Bütçe Gelirleri , ,8 Düzenleyici ve Denet. Kurullar , ,9 Harcamalar , ,0 Faiz Dışı Harcamalar , ,1 Personel Giderleri , ,9 Sosyal Güv. Kur. Devlet Primi , ,5 Mal ve Hizmet Alımları , ,4 11

15 Cari Transferler , ,6 Sermaye Giderleri , ,9 Sermaye Transferleri , ,9 Borç Verme , ,5 Yedek Ödenek 0 0 0, ,0 Faiz Harcamaları , ,2 Bütçe Dengesi , ,8 Faiz Dışı Denge , ,0 Kaynak: Maliye Bakanlığı 2015 yılında, vergi gelirleri bir önceki yıla göre yüzde 15,6 oranında artış göstermiş ve 407,5 milyar TL olmuştur. Böylece 389,5 milyar TL olan bütçe vergi gelirleri tahmininin yüzde 104,6 sı bu dönemde gerçekleşmiştir. Faiz dışı harcamalar geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 13,6 artarken faiz harcamaları yüzde 6,2 oranında artmış; bütçe harcamaları 2015 yılında 506 milyar TL olarak gerçekleşmiş ve başlangıç ödeneğinin yüzde 107 si bu dönemde gerçekleşmiştir. Tablo 16: Merkezi Yönetim Bütçe Gelirleri Milyon TL Ocak-Aralık Değişim (%) 2015 Bütçe Hedefi Gerç. Oranı (%) Merkezi Yönetim Bütçe Gelirleri , ,9 Genel Bütçe Gelirleri , ,4 Vergi Gelirleri , ,6 Gelir, Kar ve Ser. Kaz. Üz. Al. Ver , ,6 Gelir Vergisi , ,1 Kurumlar Vergisi , ,4 Mülkiyet Üzerinden Al. Ver , ,5 Motorlu Taşıtlar Vergisi , ,8 Ver. Ve İnt. Vergisi , ,7 Dahilde Alınan Mal ve Hizmet Ver , ,6 Dahilde Alınan KDV , ,0 ÖTV , ,7 Petrol ÖTV , ,5 Motorlu Taşıt ÖTV , ,4 Tütün ÖTV , ,8 Alkollü İçkiler ÖTV , ,4 Dayanıklı Tük. Malları ve Diğer ÖTV , ,8 BSMV , ,9 Özel İletişim Vergisi , ,9 Şans Oyunları Vergisi , ,1 Uluslararası Tic. ve Mua. Alınan Ver , ,7 İthalde Alınan KDV , ,0 Diğer , ,3 Diğer Vergiler 3 3-1,8 8 32,1 Harçlar , ,4 Damga Vergisi , ,6 Vergi Dışı Gelirler , ,5 Sermaye Gelirleri , ,0 Alınan Bağış ve Yardımlar , ,3 12

16 Alacaklardan Tahsilât , ,0 Özel Bütçe Gelirleri , ,8 Düz. ve Denet. Kurumların Gelirleri , ,9 Kaynak: Maliye Bakanlığı 2015 yılında genel bütçe gelirleri, 2014 yılına göre yüzde 13,7 oranında artarak 464,8 milyar TL düzeyinde gerçekleşmiştir. Aynı dönemde, genel bütçe gelirleri içerisinde vergi gelirleri yüzde 15,6 oranında artarak 407,5 milyar TL olurken vergi dışı gelirler bir önceki yıla göre yüzde 4 oranında artarak 46,2 milyar TL olmuştur. Özel bütçe gelirleri geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 11,6 oranında artarak 15,1 milyar TL, düzenleyici ve denetleyici kurum gelirleri de yüzde 10,3 oranında artarak 3,5 milyar TL olmuştur yılında gelir vergisi tahsilâtı, önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 16 oranında artarak 85,8 milyar TL olurken, kurumlar vergisi tahsilatı 33,4 milyar TL düzeyinde gerçekleşmiştir. Böylece gelir, kar ve sermaye kazancı üzerinden alınan vergiler yüzde 12,2 oranında artarak 119,1 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Dâhilde alınan mal ve hizmet vergileri tahsilâtı 2015 yılında geçen yıla göre yüzde 17,6 oranında artarak 167,1 milyar TL olmuştur. Bu gelişmede; ÖTV tahsilâtında geçen yıla göre yüzde 16,3 oranında, dâhilde alınan KDV tahsilâtında yüzde 21,8 oranında, BSMV tahsilatında yüzde 22,5 oranında, özel iletişim vergisi tahsilâtında yüzde 2 oranında ve şans oyunları vergisi tahsilatında yüzde 9,6 oranında görülen artışlar etkili olmuştur yılında özel tüketim vergisi tahsilatında geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 16,3 oranında artış görülmüştür. Bu gelişmede; motorlu taşıt satışlarındaki artışa bağlı olarak motorlu taşıt ÖTV de ortaya çıkan yüzde 32,5 luk artış ile tütün mamullerine 2015 yılı başında yapılan vergi artışı dolayısıyla tütün mamullerinden elde edilen ÖTV tahsilatında ortaya çıkan yüzde 17,1 lik artış etkili olmuştur yılında uluslararası ticaret ve muamelelerden alınan vergi tahsilatında, 2014 yılına göre yüzde 16,5 oranında artış olmuştur. Bu kapsamda, ithalde alınan KDV tahsilatı yüzde 15,5, diğer vergiler ise yüzde 26,1 oranında artış göstermiştir. Harç gelirleri tahsilatı, tapu harçları tahsilatındaki artışın etkisiyle 2014 yılına göre yüzde 16,9 oranında artarak 17 milyar TL olurken, damga vergisi tahsilatı yüzde 16,6 oranında bir artış kaydederek 12 milyar TL olmuştur yılında merkezi yönetim bütçesi faiz dışı harcamaları bir önceki yıla göre yüzde 13,6 oranında artarak 453 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Faiz dışı harcamalar içerisinde personel giderleri, yüzde 13,3 oranında artarak 125 milyar TL, sosyal güvenlik kurumu devlet primi giderleri ise yüzde 11,2 oranında artarak 21 milyar TL olmuştur. Mal ve hizmet alım giderleri, sağlık harcamalarında görülen yüzde 6,1 oranındaki artış, savunma ve güvenlik harcamalarında gerçekleşen yüzde 4,3 oranındaki artış ile diğer mal ve hizmet alımları kaleminde görülen yüzde 14,5 oranındaki artış sonrası geçen yıla göre yüzde 11,4 oranında artarak 45,4 milyar TL olmuştur yılında cari transferler, 2014 yılının aynı dönemine göre yüzde 12,6 oranında artarak 182,8 milyar TL olmuştur. Bu dönemde, tarımsal desteklemeye yönelik transferler geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 9, sosyal güvenlik kuruluşlarına yapılan transferler ise yüzde 4,3 oranında artmıştır. Genel bütçe vergi gelirlerinden mahalli idarelere ve fonlara ayrılan paylardaki ve diğer transferlerdeki artışlar cari transferler kalemindeki artışta etkili olmuştur. Tablo 17: Merkezi Yönetim Bütçe Harcamaları Milyon TL Ocak-Aralık Değişim (%) 2015 Bütçe Baş. Gerç. Oranı 13

17 Ödeneği (%) Merkezi Yönetim Bütçe Harcamaları , ,0 Faiz Dışı Harcamalar , ,1 Personel Giderleri , ,9 Sos. Güv. Kur. Devlet Primi , ,5 Mal ve Hizmet Alımları , ,4 Savunma-Güvenlik harcamaları , ,3 Sağlık Harcamaları , ,4 Diğer , ,8 Cari Transferler , ,6 KİT Görev Zararları , ,5 Sos. Güv. Kuruluşları , ,9 Gelirden Ayrılan Paylar , ,5 Tarımsal Destekleme , ,7 Diğer , ,2 Sermaye Giderleri , ,9 Sermaye Transferleri , ,9 Borç Verme , ,5 Yurtiçi , ,2 Yurtdışı , ,5 Yedek Ödenek ,0 Faiz Harcamaları , ,2 İç Borç Faizi , ,2 Dış Borç Faizi , ,9 Diğer Faiz Gid. ve Türev Ürün Gid , ,7 Kaynak: Maliye Bakanlığı 2015 yılında sermaye giderleri, özellikle ulaştırma sektöründe 2014 yılından itibaren devam eden projelerin bir bölümünün 2015 yılının ilk dönemine sarkmasının etkisiyle geçen yıla göre yüzde 18 oranında artarak 56,9 milyar TL olmuştur. Sermaye transferleri ise bu dönemde 10,5 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Borç verme kalemi, öğrenim/harç kredisi ödemeleri ve KİT lere yapılan transferlere bağlı olarak geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 7,4 oranında artarak 11,3 milyar TL olmuştur yılında merkezi yönetim bütçesi faiz harcamaları 2014 yılının aynı dönemine göre yüzde 6,2 oranında artarak 53 milyar TL olarak gerçekleşmiş, faiz harcamaları için ayrılan 54 milyar TL lik bütçe ödeneğinin yüzde 98,2 si kullanılmıştır. Bu dönemde, iç borç faiz ödemeleri 39,2 milyar TL olurken, dış borç faiz ödemeleri 10,3 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Tablo 18: Merkezi Yönetim Borç Stoku Milyon TL 2014 (Aralık) 2015* (Aralık) Değişme (%) Merkezi Yönetim Brüt Borç Stoku ,7 İç Borç Stoku ,1 Devlet Tahvili ,1 Hazine Bonosu Dış Borç Stoku ,3 Uluslararası tahvil ,8 Kredi ,6 Borç Stoku Döviz-Faiz Yapısı ,7 TL-Sabit Faizli ,2 TL-Değişken Faizli ,2 Döviz Cinsinden ve Dövize Endeksli ,3 14

18 Sabit Faizli ,7 Değişken Faizli ,2 Nakit İç Borçlanmanın Ortalama Vadesi (Ay) 68,5 80,8 18,0 Nakit İç Borçlanmanın Ortalama Maliyeti (%) 9,62 10,93 13,6 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı *Geçici 2015 yılında merkezi yönetim brüt borç stoku 677,6 milyar TL düzeyinde gerçekleşmiştir. Bu dönemde iç borç stoku yüzde 6,1 oranında artarak 440,1 milyar TL olurken, dış borç stoku yüzde 20,3 oranında artarak 237,5 milyar TL olmuştur. TL cinsinden sabit faizli borçlar 2014 yılsonuna göre 9,2 düzeyinde artış gösterirken, TL cinsinden değişken faizli borçlarda yüzde 2,2 oranında artma görülmüştür. Döviz cinsinden ve dövize endeksli borçlar ise 2014 yılsonuna göre yüzde 20,3 oranında artarak 237,5 milyar TL olmuştur yılında 68,5 ay olarak gerçekleşen nakit iç borçlanmanın ortalama vadesi, 2015 yılı sonunda 80,8 ay olmuştur yılında yüzde 9,6 olarak gerçekleşen TL cinsi sabit faizli iç borçlanmanın ağırlıklı ortalama maliyeti ise, 2015 yılında yüzde 10,9 seviyesine yükselmiştir. IV. FİYAT GELİŞMELERİ VE PARA POLİTİKASI 2015 yılı Aralık ayında TÜFE de beklentilerin üzerinde yüzde 0,21 oranında artış kaydedilmiştir. Bu gelişmede gıda ve alkolsüz içecekler grubu fiyatlarındaki yüzde 1,24 oranındaki artış belirleyici olmuştur. TÜFE de 12 aylık artış oranı yüzde 8,81 e yükselmiştir. Aralık ayında piyasanın TÜFE beklentileri; TCMB beklenti anketinde yüzde 0,07, NTVPara anketinde yüzde 0,26, Reuters beklenti anketinde ise yüzde -0,04, Yİ ÜFE de Aralık ayında yüzde 0,33 oranında azalış kaydedilmiş ve Yİ ÜFE de yıllık artış hızı yüzde 5,71 e gerilemiştir. Aralık ayında TÜFE de gerçekleşen yüzde 0,21 oranındaki artışta gıda ve alkolsüz içecekler grubu fiyatlarında kaydedilen yüzde 1,24 oranındaki artış etkili olmuştur. Gıda ve alkolsüz içecekler grubunun aylık enflasyona etkisi 0,30 puan olarak gerçekleşmiştir. Bununla birlikte, giyim ve ayakkabı grubu fiyatları da yüzde 1,98 oranında azalmıştır. Bu düşüşün aylık enflasyona etkisi yüzde -0,15 olarak gerçekleşmiştir. Tablo yılı Aralık Ayı İtibarıyla Ana Harcama Gruplarına Göre TÜFE Yüzde Değişim Oranları Ağırlık Aylık 12 Aylık Yıllık Ortalama (%) GENEL 100,00-0,44 0,21 8,17 8,81 8,85 7,67 Gıda ve alkolsüz içecek 24,25 0,00 1,24 12,73 10,87 12,62 11,15 Alkollü içecek ve tütün 4,82-0,01 0,00 7,67 5,68 4,05 4,54 Giyim ve ayakkabı 7,38-3,71-1,98 8,43 8,99 8,01 6,19 Konut 15,79 0,13 0,43 6,83 6,71 5,69 7,63 Ev eşyası 7,78 0,12 0,53 8,06 10,95 8,33 8,65 Sağlık 2,57 0,13 0,14 8,62 7,16 8,45 7,34 Ulaştırma 15,38-1,78-0,57 2,07 6,40 9,77 1,49 Haberleşme 4,38-0,11-0,22 1,61 3,56 1,04 3,06 Eğlence ve kültür 3,54-0,01-0,17 5,68 11,56 7,34 9,01 Eğitim 2,53 0,01 0,04 8,31 6,39 9,06 6,95 Lokanta ve oteller 6,98 0,51 0,33 13,98 13,23 13,28 13,46 Çeşitli mal ve hizmet. 4,60 0,79 0,45 9,68 11,00 7,15 10,13 Kaynak: TÜİK 15

19 Aralık ayında Yİ ÜFE yüzde 0,33 oranında azalmıştır. Ana gruplarda en büyük oranda azalış yüzde 2,22 ile enerji fiyatlarında kaydedilirken, sermaye malı fiyatlarında ise yüzde 0,38 oranında artış gerçekleşmiştir. Sanayi sektöründe fiyatların Aralık ayındaki gelişimi incelendiğinde, sektör içinde en yüksek paya sahip olan imalat sanayii fiyatlarının yüzde 0,27 oranında azaldığı görülmektedir. Bu dönemde imalat sanayii içinde en yüksek ağırlığa sahip olan kalemlerden; gıda ürünleri fiyatlarında yüzde 0,54 oranında artış kaydedilmiştir. Bununla birlikte, ana metaller grubu fiyatları ve kok ve rafine petrol ürünleri fiyatları sırasıyla yüzde 1,79 ve 9,75 oranında azalmıştır. Bu dönemde su temini fiyatlarında yüzde 1,05 oranında artış kaydedilirken elektrik ve gaz üretimi fiyatlarında yüzde 0,52 oranında ve madencilik ve taş ocakçılığı fiyatlarında ise yüzde 1,92 oranında azalışlar kaydedilmiştir. Tablo 20- Aralık Ayı İtibarıyla Özel Kapsamlı TÜFE Göstergelerinin Gelişimi Grup Kapsam Aylık 12 Aylık Yıllık Ortalama TÜFE Genel 0,18 0,21 8,17 8,81 8,85 7,67 A Mevsimlik ürünler hariç -0,05 0,23 8,03 8,38 9,14 7,52 B İşlenmemiş gıda ürünleri hariç 0,27 0,00 7,60 8,15 8,25 6,95 C Enerji hariç 0,44 0,27 9,80 9,70 9,76 8,73 D (B) ve (C) 0,58 0,04 9,41 9,08 9,20 8,07 E F (C) ve alkollü içkiler ile tütün ürünleri hariç (E) ve fiyatları yönetilen/yönlendirilen diğer ürünler, dolaylı vergiler hariç 0,47 0,29 9,94 9,94 10,16 9,00 0,51 0,29 9,74 10,01 10,03 9,06 G (F) ve (B) 0,65 0,04 9,35 9,37 9,50 8,38 H I (D) ve alkollü içkiler, tütün ürünleri ile altın hariç (C), gıda ve alkolsüz içecekler, alkollü içkiler ile tütün ürünleri ve altın hariç Kaynak: TÜİK Tablo 21: Parasal Büyüklüklerdeki Gelişmeler 0,67 0,04 9,55 9,27 9,69 8,30 0,62-0,11 8,73 9,51 9,17 8,04 (Milyon TL) 2015 Eylül 2014 Eylül Emisyon Rezerv Para M M M (Yüzde Değişme) 2015 Eylül / 2014 Eylül Emisyon 32,7 Rezerv Para 29,4 16

20 M1 23,9 M2 21,0 M3 20,4 TÜFE 7,9 Kaynak: TCMB 2015 yılı Eylül ayı itibarıyla bir önceki yılın aynı ayına göre M1 para arzında yüzde 23,9 oranında, M2 para arzında da yüzde 21 oranında, M3 para arzında ise yüzde 20,4 oranında artış kaydedilmiştir. Aynı dönemde emisyon hacminde 26,2 milyar TLlik, IMF tanımlı rezerv para hacminde ise 8,9 milyar TLlik artış yaşanmıştır Eylül ayında yıllık bazda parasal büyüklüklerin artış hızlarının TÜFE artış hızlarından daha yüksek gerçekleştiği gözlenmektedir. Tablo 22. Merkez Bankası Faiz Oranlarında Gelişmeler PPK Toplantı Tarihleri Faiz Kararı (1) Politika Faizi (1) Gecelik Borçlanma Gecelik Borç Verme 17 Tem baz puan indirildi 8,25 7,5 12,0 27 Ağu.14 Değişiklik yapılmadı 8,25 7,5 11,25 25 Eyl.14 Değişiklik yapılmadı 8,25 7,5 11,25 23 Eki.14 Değişiklik yapılmadı 8,25 7,5 11,25 27 Kas.14 Değişiklik yapılmadı 8,25 7,5 11,25 25 Ara.14 Değişiklik yapılmadı 8,25 7,5 11,25 20 Oca baz puan indirildi 7,75 7,5 11,25 24 Şub baz puan indirildi 7,50 7,25 10,75 17 Mar.15 Değişiklik yapılmadı 7,50 7,25 10,75 22 Nis.15 Değişiklik yapılmadı 7,50 7,25 10,75 20 May.15 Değişiklik yapılmadı 7,50 7,25 10,75 23 Haz.15 Değişiklik yapılmadı 7,50 7,25 10,75 23 Tem.15 Değişiklik yapılmadı 7,50 7,25 10,75 18 Ağus.15 Değişiklik yapılmadı 7,50 7,25 10,75 22 Eyl.15 Değişiklik yapılmadı 7,50 7,25 10,75 21 Eki.15 Değişiklik yapılmadı 7,50 7,25 10,75 Kaynak: TCMB (1) Merkez Bankası politika faiz oranındaki karar ve oran. Şekil 3. Faiz Koridoru ve Ortalama Fonlama Maliyeti 17

21 12 TCMB Faiz Koridoru BİST Repo Faizi 120 Toplam Bakiye (Milyar TL) Ortalama Fonlama Maliyeti (Sağ Eksen) Kaynak: TCMB V. MALİ PİYASALARDAKİ GELİŞMELER Alınan makroihtiyati tedbirlerin etkisiyle 2013 yılından bu yana zayıflama gözlenen tüketici kredileri artış oranı, 2015 yılının son çeyreğinde önceki yıl tüketici kredilerindeki hızlı yavaşlamadan kaynaklanan baz etkisine bağlı olarak bir miktar artış göstermiştir. Öte yandan, ticari kredileri artışındaki ivme kaybı, bankaların risk iştahındaki gerileme ve kredi talebinin zayıflamasına paralel olarak 2015 yılı ikinci yarısından bu yana belirginleşmiştir. Buna rağmen toplam kredilerdeki artışın önemli bir kısmı ticari kredilerden kaynaklanmaktadır yılında, tüketici kredileri sınıfındaki konut kredileri artmaya, taşıt kredileri de azalmaya devam etmiştir. Bireysel kredi kartlarındaki negatif yönlü seyrin tersine dönmesiyle birlikte diğer tüketici kredilerinin artışında yavaşlama görülmüştür. Tablo 26. Bankacılık Sektörü Kredileri Milyar TL Aralık 2014 Aralık 2015 Aralık 2013 e göre yüzde değişim Yüzde Pay Milyar TL Aralık 2014 e göre yüzde değişim TOPLAM KREDİLER (1) 1.183,4 18,7 100, ,8 19,2 100,0 Ticari (2) 830,1 24,4 70, ,3 24,0 73,0 Tüketici 353,3 7,1 29,9 381,5 8,0 27,0 Konut 125,2 13,9 10,6 143,1 14,3 10,1 Taşıt 6,8-20,7 0,6 6,3-6,3 0,4 Diğer 148,8 15,2 12,6 155,6 4,6 11,0 Bireysel Kredi Kartları 72,5-12,0 6,1 76,4 5,4 5,4 Taksitli 33,0-29,9 2,8 35,2 6,6 2,5 Taksitsiz 39,5 12,0 3,3 41,2 4,5 2,9 Kaynak: TCMB (1) Mali olmayan kesime verilen kredileri ifade eder. TCMB tarafından verilen krediler dâhil değildir. (2) Tüketici kredilerinin toplam kredilerden çıkarılması sonucu hesaplanan tutardır. Yüzde Pay 18

22 Küresel belirsizlikler ve yurtiçi siyasi gelişmelerin etkisiyle risk algısının yükselmesi, kredi faiz oranlarının yukarı yönlü seyretmesine neden olmaktadır yılı son çeyreği itibarıyla tüketici kredileri ağırlıklı ortalama faiz oranı yüzde 19,9 ve ticari krediler ağırlıklı ortalama faiz oranı yüzde 15,7 olarak gerçekleşmiştir. Tablo 27. TL Kredilere Uygulanan Ağırlıklı Ortalama Faiz Oranları (Akım Veriler) (Yüzde) İhtiyaç Kredileri Taşıt Kredileri Konut Kredileri TÜKETİCİ KREDİLERİ TİCARİ KREDİLER 2010 Aralık 12,0 9,7 9,6 10,8 8, Aralık 19,7 12,1 14,4 17,6 14, Aralık 14,2 11,0 10,1 12,3 11, Aralık 13,6 10,9 10,6 12,4 11, Aralık 14,4 12,6 11,0 13,2 12, Mart 14,7 12,9 10,9 16,6 12, Haziran 15,3 13,1 11,4 17,0 13, Eylül 15,9 14,3 12,8 18,4 14, Aralık 17,6 15,6 14,2 19,9 15,7 Kaynak: TCMB 2015 yılı Kasım sonu itibarıyla takipteki alacakların toplam kredilere oranı artmış ve yüzde 3,1 seviyesinde gerçekleşmiştir. Uzun süredir artmakta olan mevduatın krediye dönüşüm oranı yüzde 122,7 ye ulaşmıştır. Yabancı para net genel pozisyonu/özkaynak standart oranı yüzde 1,4 ile bankacılık sektörünün açık pozisyonunun dengeli bir noktada seyrettiğini göstermektedir. Aktif ve özkaynak kârlılıkları sırasıyla yüzde 1,1 ve yüzde 10,4 olarak gerçekleşmiş olup önceki yılın aynı dönemine göre oranlardaki düşüşün faiz oranlarındaki artış sonucu net faiz marjlarındaki daralmadan kaynaklandığı değerlendirilmektedir yılı Temmuz ayından itibaren Basel II standartlarının uygulandığı sektörün sermaye yeterlilik oranı yüzde 15,5 olarak gerçekleşmiştir. Toplam likidite yeterlilik oranının yüzde 143,7 ile asgari yükümlülüğün oldukça üzerinde olması, sektörün likidite konusunda sıkıntı çekmediğine işaret etmektedir. Tablo 28. Bankacılık Sektörüne İlişkin Seçilmiş Göstergeler Kredilerin Takibe Dönüşüm Oranı Mevduatın Krediye Dönüşüm Oranı Net YP Genel Pozisyonu/ Özkaynak Sermaye Yeterlilik Oranı (Yüzde) Likidite Yeterlilik Oranı Aktif Kârlılığı Özkaynak Kârlılığı 2010 Aralık 3,7 88,5 0,1 2,5 20,1 19,0 165, Aralık 2,7 101,0 0,4 1,7 15,5 16,6 151, Aralık 2,9 106,1 2,0 1,8 15,7 17,9 157, Aralık 2,7 114,1-0,5 1,6 14,2 15,3 146, Mart 2,8 116,3 1,6 0,3 3,0 15,7 142, Haziran 2,8 118,8 2,0 0,7 6,2 16,3 143, Eylül 2,9 120,2-2,1 1,0 9,4 15,9 143, Aralık 2,8 121,6-2,2 1,3 12,3 16,3 144, Mart 2,8 122,4-1,3 0,3 2,9 15,5 141, Haziran 2,9 123,6-1,1 0,6 5,9 15,4 143, Eylül 2,9 120,6-1,3 0,9 8,2 14,6 142, Kasım 3,1 122,7 1,4 1,1 10,4 15,5 143,7 Kaynak: BDDK 2015 yılı sonu itibarıyla yurtiçi yerleşiklerin yatırım portföyleri arasında en yüksek paya sahip kalem yüzde 38,8 ile TL mevduat olmaya devam etmekte, bunu yüzde 25,8 ile döviz mevduatı ve 20,7 ile devlet iç borçlanma senetleri takip etmektedir. Dolardaki değerlenmenin etkisiyle bir süredir azalma eğilimi gösteren TL mevduatın yeniden artmaya başladığı dikkat çekmektedir. Portföydeki diğer araçların paylarına bakıldığında ise hisse senetlerinin yüzde 4,7, özel sektör borçlanma senetlerinin yüzde 2,5, repo işlemlerinin yüzde 2,9, yatırım fonlarının yüzde 2,1, emeklilik fonlarının yüzde 2 ve eurobondların yüzde 0,5 olarak gerçekleştiği görülmektedir. 19

23 Tablo 29. Yurtiçi Yerleşiklerin Portföy Yatırım Stoku (Milyon TL) Özel Sektör Em. TP YP Euro Yat. Hisse Borç. Yat. Tarih Mev. Mev. (1) Repo DİBS (2) Bond (3) Fonu Sen. Sen. Fonu Toplam 2006 Aralık Aralık Aralık Aralık Aralık Aralık Aralık Aralık Aralık Mart Haz Eylül Aralık Toplam İçindeki Pay (Yüzde) 2006 Aralık 30,5 18,4 2,8 40,1 0,9 3,6 3,2 0,0 0, Aralık 33,1 16,9 3,2 36,4 0,6 3,9 5,1 0,0 0, Aralık 36,0 17,4 1,9 34,4 0,6 3,1 6,0 0,1 0, Aralık 34,9 16,3 2,3 36,3 0,6 3,2 5,6 0,1 0, Aralık 38,9 15,0 3,1 32,6 0,5 3,1 5,6 0,2 0, Aralık 39,7 17,4 2,7 28,9 0,6 2,6 5,9 1,2 1, Aralık 40,7 18,1 2,1 27,0 0,5 2,4 5,8 2,2 1, Aralık 41,2 20,7 3,7 22,9 0,5 2,1 5,0 2,4 1, Aralık 41,4 21,3 2,1 22,5 0,5 2,2 5,6 2,7 1, Mart 40,3 23,0 2,3 21,9 0,5 2,3 5,3 2,6 1, Haz. 38,6 25,2 2,9 21,2 0,5 2,2 5,1 2,5 1, Eylül 38,2 26,9 3,1 20,2 0,5 2,2 4,5 2,5 1, Aralık 38,8 25,8 2,9 20,7 0,5 2,1 4,7 2,5 2,0 100 Kaynak: TCMB, Hazine Müsteşarlığı, BDDK, MKK, EGM (1) Yabancı para cinsinden mevduatlara 28 Aralık 2012 tarihli verilerden itibaren Kıymetli Maden Depo Hesapları verisi eklenmiştir. (2) DİBS'lerin TCMB tarafından Resmi Gazete de ilan edilen değerlerini yansıtmaktadır. (3) Bankalar emanetinde tutulan Eurobond ların piyasa değerini ifade eder yılı sonu itibarıyla yurtdışı yerleşiklerin portföy tercihlerini ağırlıklı olarak yüzde 40,1 oranında hisse senetleri, yüzde 26,2 oranında devlet iç borçlanma senetleri ve yüzde 21,8 oranında da döviz mevduatı oluşturmaktadır. Bunları yüzde 4,9 ile repo, yüzde 5 ile TP mevduat takip etmekte; bunların dışında kalan menkul kıymetler ise portföyün yaklaşık yüzde 2 sini oluşturmaktadır. Son dönemde yurtdışı yerleşiklerin portföylerindeki payını en çok artırdıkları menkul kıymetin dolardaki değerlenme beklentilerinin de etkisiyle döviz mevduatı olduğu değerlendirilmektedir. Buna karşılık, hisse senedi ve DİBS lerin payında azalış eğilimi mevcuttur. Tablo 30. Yurtdışı Yerleşiklerin Portföy Yatırım Stoku (Milyon Dolar) TP YP Hisse Euro Tarih Mev. Mev. (1) Sen. DİBS (2) ÖSBS (3) Repo Bond (4) Diğer Toplam 2006 Aralık Aralık Aralık Aralık Aralık Aralık Aralık