T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 2725 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1687 T CARET HUKUKU-I

Transkript

1 T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 2725 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1687 T CARET HUKUKU-I Yazarlar Prof.Dr. Sami KARAHAN (Ünite 1-5) Prof.Dr. Mustafa ÇEKER (Ünite 6-8) Editörler Prof.Dr. Sami KARAHAN (Ünite 1-4) Doç.Dr. Ayfle Tülin YÜRÜK (Ünite 5-8) ANADOLU ÜN VERS TES

2 Bu kitab n bas m, yay m ve sat fl haklar Anadolu Üniversitesine aittir. Uzaktan Ö retim tekni ine uygun olarak haz rlanan bu kitab n bütün haklar sakl d r. lgili kurulufltan izin almadan kitab n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay t veya baflka flekillerde ço alt lamaz, bas lamaz ve da t lamaz. Copyright 2012 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without permission in writing from the University. UZAKTAN Ö RET M TASARIM B R M Genel Koordinatör Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Genel Koordinatör Yard mc s Arfl.Gör.Dr. rem Erdem Ayd n Ö retim Tasar mc lar Doç.Dr. T. Volkan Yüzer Ö r.gör. Orkun fien Grafik Tasar m Yönetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö r.gör. Cemalettin Y ld z Ö r.gör. Nilgün Salur Dil Yaz m Dan flman Hatice Çal flkan Grafiker Hilal Küçükda aflan Kitap Koordinasyon Birimi Uzm. Nermin Özgür Kapak Düzeni Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö r.gör. Cemalettin Y ld z Dizgi Aç kö retim Fakültesi Dizgi Ekibi Ticaret Hukuku-I ISBN Bask Bu kitap ANADOLU ÜN VERS TES Web-Ofset Tesislerinde adet bas lm flt r. ESK fieh R, Temmuz 2013

3 çindekiler iii çindekiler Önsöz... xiii Tarihi Geliflim, Ticari flletme, Ticari fl ve Ticari Hüküm.. 2 T CARET HUKUKUNUN KONUSU... 3 T CARET HUKUKUNUN TAR H GEL fi M... 3 Eski Ça... 4 Orta Ça... 4 Yak n Ça ve Kanunlaflt rma Hareketleri... 4 Modern Ça... 5 Türk Ticaret Hukukunun Tarihi Geliflimi... 5 T CAR filetme... 6 Tan m ve Unsurlar... 6 ktisadi Faaliyet... 6 Devaml l k... 7 Ba ms zl k... 7 Kapasite... 7 Ticari flletmenin Mal Varl... 8 Ticari flletmede Merkez ve fiube... 9 Kavram... 9 fiubenin Unsurlar... 9 Merkez-fiube liflkisinin Hukuki Sonuçlar T CAR filetmeye L fik N HUKUK filemler Ticari flletmenin Devri Kavram Devrin Kapsam Devir Prosedürü Devrin Hüküm ve Sonuçlar Ticari flletmenin Rehni Kavram Rehnin Taraflar Rehnin Konu ve Kapsam Rehin Hakk n n Do umu Taraflar n Haklar ve Borçlar ile Üçüncü Kiflilerin Durumu Rehnin Paraya Çevrilmesi Rehnin Sona Ermesi T CAR fi Kavram ve Kriterler Ticaret Kanunu nda Düzenlenen fller Ticaridir Bir Ticari flletmeyle lgili Olan fller Ticaridir Ticari fl Karinesi Bir Taraf çin Ticari fl Niteli ini Haiz Olan Sözleflmeler Di er Taraf çin de Ticaridir Bir flin Ticari Olmas n n Sonuçlar Teselsül Karinesi Ticari fllerde Faiz Ticari fllerde Zaman Afl m T CAR HÜKÜMLER Kavram ve Kriterler Ticari Hükümlerin Uygulanma S ras ÜN TE

4 iv çindekiler Emredici Hükümler Sözleflme Hükümleri Yedek Ticari Hükümler Ticari Örf ve Adet Ticari Teamül Genel Hükümler Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Baflvurulabilecek Kaynaklar ÜN TE Ticari Davalar,Ticari Çekiflmesiz Yarg flleri, Tacir, Ticaret Sicili T CAR DAVALAR VE T CAR ÇEK fimes Z YARGI filer Yarg Teflkilat Ticari Davalar n ve Ticari Çekiflmesiz Yarg fllerinin Kapsam Ticari Davalarda Usul Kurallar TAC R Kavram Gerçek Kiflilerin Tacir S fat Ticari flletmenin Varl Ticari flletmenin flletilmesi flletme Faaliyetinin K smen de Olsa Kendi Ad na Olmas Özel Durumlar Küçük ve K s tl lar n Tacir S fat Ticaret Yapma Yasa na Tabi Kiflilerin Tacir S fat Ticaretle U raflmas zne Tabi Kiflilerin Tacir S fat Tüzel Kifliler Ticaret fiirketleri Vak flar ve Dernekler Kamu Tüzel Kiflileri Taraf ndan Kurulan Kurum ve Kurulufllar Donatma fltiraki Tacir Gibi Sorumlu Olanlar Hukuken Var Olmayan flletme Ad na fllem Yapan Kifli Veli veya Vasi Tacir Olman n Hukuki Sonuçlar flasa Tabi Olma Ticaret Unvan Seçme ve Kullanma flletmesini Ticaret Siciline Tescil Ettirme Ticari Defterler Tutma Ticaret ve Sanayi Odalar na Kaydolma Basiretli Bir fl adam Gibi Hareket Etme Ticari Örf ve Adetlere Tabi Olma Ticari fl Karinesi Ücret ve Faiz steme Ücret ve Cezalar n ndirilmesini steyememe Kanuni htar ve hbar fiekillerine Uyma Fatura Verme ve Faturaya tiraz Teyit Mektubuna tiraz... 40

5 çindekiler v Ticari Defterlerle spat Ticari Dava Konusu Olma Ticari Sat fl ve Mal De iflimine liflkin Özel Hükümler Mal ve Hizmet Tedarikinde Geç Ödemenin Sonuçlar Hapis Hakk ESNAF T CARET S C L Kavram Sicilin Özellikleri Aç kl k Sorumluluk Tescil fiartlar Tescil stemi stemin ncelenmesi Tescile Davet Sicil Müdürünün Karar na tiraz Tescilin Hukuki Etkileri Hukuki Etkilerin Gerçekleflme An Tescilin flleme liflkin Hukuki Etkileri Tescilin Üçüncü Kiflilere liflkin Hukuki Etkileri Görünüfle veya lana Güven lkesi Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Ticaret Unvan, flletme Ad, Marka T CARET UNVANI Kavram Ticaret Unvan n n Devaml l Ticaret Unvan n n Yap s Ticaret Unvan Çeflitleri Gerçek Kifli Tacirin Ticaret Unvan Kollektif fiirketin Ticaret Unvan Komandit fiirketin Ticaret Unvan Anonim fiirketin Ticaret Unvan Limited fiirketin Ticaret Unvan Kooperatifin Ticaret Unvan Ticari flletme flleten Di er Tüzel Kifli ve Derneklerin Ticaret Unvan Donatma fltirakinin Ticaret Unvan fiubenin Ticaret Unvan Adi fiirketin Ticaret Unvan Ticaret Unvan na Tecavüz ve Unvan n Korunmas filetme ADI MARKA Kavram Marka Çeflitleri Marka Olarak Tescil Edilme Koflullar Ay rt Edicilik ÜN TE

6 vi çindekiler fiekli Elverifllilik Maddi Elverifllilik Marka Tescil fllemleri Baflvuru ve Yay nlanmas Üçüncü Kiflilerin Görüflleri lgili Kiflilerin tirazlar TPE Kararlar na tiraz ve Dava Aç lmas Tescil Uluslararas Tescil Tescilin Sa lad Haklar Hakk n Kapsam Hakk n Süresi ve Yenilenmesi Hakk n Tükenmesi Rüçhan (Öncelik) Hakk Markay Kullanma Yükümlülü ü Marka ile lgili Hukuki fllemler Marka Hakk n n Sona Ermesi Marka Hakk na Tecavüz Markan n Korunmas Hukuki Koruma Ceza Korumas Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ÜN TE Rekabet Hukuku (Haks z Rekabet ve Rekabet S n rlamalar Hukuku) REKABET KAVRAMININ HUKUK TEMELLER HAKSIZ REKABET HUKUKU Kavram Dürüstlük Kural na Ayk r Reklamlar ve Sat fl Yöntemleri ile Di er Hukuka Ayk r Davran fllar Kötüleme Kendini veya Üçüncü Kifliyi Rekabette Avantajl Duruma Getirme Üstün Bir Yetene e Malik Bulundu u Zann n Uyand rmaya Çal flma Kar flt r lmaya ( ltibas) Yol Açan Önlemler Alma Karfl laflt rmal Reklam Göstermelik/Yem ile Aldatma Müflteriyi Ek Edimlerle Sunumun Gerçek De eri Hakk nda Yan ltma Müflterinin Karar Verme Özgürlü ünü S n rlama Gizleme Taksitli Sat fllar ile Benzeri Hukuki fllemlere liflkin lanlarda Toplam Maliyeti Belirtmeme Tüketici Kredilerine liflkin lanlarda Aç k Beyanlarda Bulunmama Eksik veya Yanl fl Bilgiler çeren Sözleflme Formülleri Kullanma Sözleflmeyi hlale veya Sona Erdirmeye Yöneltme Müflterileri Baflkalar yla Yapt klar Sözleflmeleri hlale Yöneltme... 88

7 çindekiler vii Üçüncü Kiflilerin Çal flanlar n fal ile Ç kar Sa lama Çal flanlar S rlar Aç klamaya veya Ele Geçirmeye Yöneltme Al c veya Kredi Alan Kifliyi Sözleflmeden Caymaya veya Feshetmeye Yöneltme Baflkalar n n fl Ürünlerinden Yetkisiz Yararlanma Kendisine Emanet Edilmifl Bir fl Ürününden Yetkisiz Yararlanma Kendisine Yetkisiz Olarak Tevdi Edilmifl veya Sa lanm fl Bir fl Ürününden Yararlanma Baflkas na Ait Pazarlanmaya Haz r Çal flma Ürünlerinden Teknik Ço altma Yöntemleriyle Devral p Yararlanma Üretim ve fl S rlar n Hukuka Ayk r Olarak ffla Etme fl fiartlar na Uymama Dürüstlük Kural na Ayk r Genel fllem fiartlar Kullanma Kanuni Düzenlemeden Önemli Ölçüde Ayr lan Genel fllem fiartlar Kullanma Sözleflmenin Niteli ine Önemli Ölçüde Ayk r Genel fllem fiartlar Kullanmak Haks z Rekabetin Hukuki Sonuçlar Davalar Davac lar Daval lar Dava Zaman Afl m htiyati Tedbirler Hüküm Yetkili Mahkeme Haks z Rekabetin Cezai Sonuçlar REKABET SINIRLAMALARI HUKUKU Kavram Yasaklanan Faaliyetler Rekabeti Bozan Anlaflma, Karar ve Uyumlu Eylemler Hakim Durumun Kötüye Kullan lmas Birleflme ve Devralmalar Rekabet Kurulunun flleyifli Yasaklar n hlal Edilmesinin Hüküm ve Sonuçlar Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Baflvurulabilecek Kaynaklar Ticari Defterler, Cari Hesap, Tacir Yard mc lar T CAR DEFTERLER Kavram Defter Tutma Yükümlülü ü ve Usulü Finansal Tablolar Defter ve Belgelerin Saklanmas Defter ve Belgelerin Ziya (Kaybedilmesi) Ticari Defterlerin Teslim ve braz ile Delil Olmas Teslim ve braz Delil Olmas ÜN TE

8 viii çindekiler Sorumluluk ve Müeyyideler CAR HESAP SÖZLEfiMES Kavram Cari Hesaba Geçirilemeyen Alacaklar Cari Hesaba Geçirilmesi fiarta Ba l Alacaklar Anlaflma Süresi ve Hesap Devresi Alaca n Cari Hesaba Geçirilmesinin Sonuçlar Bakiyenin Haczi Cari Hesab n Sona Ermesi Belirli Süreli Cari Hesap Sözleflmelerinde Belirsiz Süreli Cari Hesap Sözleflmelerinde Zaman Afl m TAC R YARDIMCILARI T CAR TEMS LC Kavram Atanmas Ataman n fiekli Atamaya Yetkili Kifli Atanacak Kifli Yetkileri Yönetim Yetkisi Temsil Yetkisi Rekabet Yasa Temsil Yetkisinin Sona Ermesi Azil veya stifa Ölüm, Gaiplik ve Fiil Ehliyetinin Kaybedilmesi flas flletmenin Devir ve Tasfiyesi T CAR VEK L Kavram Atanmas Yetkileri ve S n rland r lmas Rekabet Yasa Temsil Yetkisinin Sona Ermesi PAZARLAMACI Kavram Atanmas Pazarlamac n n Haklar nhisar (Tekel) Hakk Ücret Hakk Hapis Hakk Pazarlamac n n Yetkileri Pazarlamac n n Yükümlülükleri Pazarlamac l k Sözleflmesinin Sona Ermesi ACENTE Kavram Acentenin Haklar Ücret Hakk nhisar Hakk Ola anüstü Giderleri ve Avans Faizi steme Hakk Hapis Hakk Acentenin Yetkileri

9 çindekiler ix Beyanda Bulunma ve Beyanlar Kabul Mal Bedellerini Kabul, Alaca Yenileme ve Miktar n ndirme Sözleflme Yapma Acentenin Borçlar ve Yükümlülükleri nhisar Borcu Müvekkilinin fllerini Görme ve Menfaatlerini Koruma Bilgi Verme Talimata Uyma Önlemler Alma Ödeme Borcu Müvekkilin Borçlar Acentelik Sözleflmesinin Sona Ermesi Denklefltirme stemi Rekabet Yasa Anlaflmas S MSAR Kavram Simsar n Hukuki Durumu KOM SYONCU Kavram Komisyoncunun Hukuki Durumu Komisyoncunun Haklar Komisyoncunun Borç ve Yükümlülükleri Komisyon liflkisinin Sona Ermesi TAfiIMA filer KOM SYONCUSU Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Baflvurulabilecek Kaynaklar fiirketler Hukukuna Girifl, Adi fiirket fi RKET KAVRAMI fi RKETLER N SINIFLANDIRILMASI Düzenlendi i Kanuna Göre Borçlar Kanunu nda Düzenlenen fiirketler Ticaret Kanunu nda Düzenlenen fiirketler Özel Kanunlarda Düzenlenen fiirketler Tüzel Kiflili ine Göre Tüzel Kiflilik Tan nan fiirketler Tüzel Kiflili i Olmayan fiirketler Bask n Unsura Göre fiah s fiirketleri Sermaye fiirketleri Sorumluluk fiekline Göre S n rl Sorumluluk Getiren fiirketler S n rs z Sorumluluk Getiren fiirketler AD fi RKETLER AD fi RKET N UNSURLARI Ortaklar Amaç ve Konu ÜN TE

10 x çindekiler Sermaye Birlikte Çal flma Sözleflme AD fi RKET N KURULUfiU AD fi RKET N filey fi Ortaklar Aras liflkiler fiirketin Yönetimi Ortaklar n Hak ve Borçlar Ortak Yap s n n De iflmesi D fl liflkiler Temsil Ortaklar n Sorumlulu u AD fi RKET N SONA ERMES Sona Erme Nedenleri radi Olmayan Nedenler radi Nedenler fiirketin Tasfiyesi Tasfiye Görevlisinin Atanmas Tasfiye fllemleri Zamanafl m Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ÜN TE Ticaret fiirketlerinin Genel Hükümleri T CARET fi RKETLER T CARET fi RKETLER N N GENEL HÜKÜMLER Tüzel Kiflilik Tüzel Kiflili in Kazan lmas Sonuçlar Sermaye Nakit Sermaye ve Ödenmesi Aynî Sermaye ve Ödenmesi Emek Sermayesi fiirket Borçlar ndan Sorumluluk fiirketin Sorumlulu u Ortaklar n Sorumlulu u T CARET fi RKETLER N N B RLEfiMES Ortaklar n ve Alacakl lar n Korunmas Ortakl k Pay ve Haklar n n Korunmas Ayr lma Akçesi Sermaye Art r m Birleflmenin Aflamalar Birleflme Sözleflmesinin Haz rlanmas Yetkili Organlar n Karar Bilanço Ç kar lmas Birleflmenin Onaylanmas Birleflme Karar n n Tescil ve lan

11 çindekiler xi Birleflmenin Sonuçlar Tasfiyesiz Geçifl Eski Borçlardan Sorumluluk Alacakl lar n Korunmas Çal flanlar n Korunmas T CARET fi RKETLER N N BÖLÜNMES Bölünme fiekilleri Tam Bölünme K smî Bölünme Bölünmenin S n rlar Bölünme fllemleri ve Sonuçlar T CARET fi RKETLER N N TÜR DE fit RMES Tür De ifltirme fllemleri ORTAK HÜKÜMLER Ortakl k Pay ve Haklar n n ncelenmesi Davas Birleflme, Bölünme ve Tür De ifltirmenin ptali Sorumluluk fi RKETLER TOPLULU U Kavram Aç klama Yükümlülü ü Hâkim fiirketin Sorumlulu u Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Kollektif ve Komandit fiirketler fiahis fi RKETLER KOLLEKT F fi RKETLER Tan m ve Unsurlar Ortaklar Ticari flletme Ticaret Unvan S n rs z Sorumluluk Tüzel Kiflilik Kuruluflu fiirket Sözleflmesinin Düzenlenmesi Noter Onay Ticaret Siciline Tescil ve lan Kollektif fiirketin flleyifli ç liflkiler Yöneticilerin Belirlenmesi Yönetim fieklinin Belirlenmesi Yöneticilerin Görevden Al nmas Ortaklar n Hak ve Borçlar Sermaye Koyma Borcu Kâr ve Zarara Kat lma Oy Hakk fiirketin Denetlenmesi ÜN TE

12 xii çindekiler Rekabet Yasa D fl liflkiler fiirketin Temsili Ortaklar n Sorumlulu u Ortak Yap s ndaki De ifliklikler Yeni Ortak Al nmas fiirketten Ayr lma fiirketten Ayr lman n Sonuçlar fiirketin Sona Ermesi fiirketin Feshi fiirketin nfisah Tasfiye Tasfiye Memurlar n n Atanmas Tasfiye Memurlar n n Görevden Al nmas Tasfiye fllemleri fiirket Kayd n n Silinmesi KOMAND T fi RKETLER Tan m ve Unsurlar Ortaklar Ticari flletme Ticaret Unvan Sorumluluk Tüzel Kiflilik Kollektif fiirketle Karfl laflt r lmas Kuruluflu fiirket Sözleflmesinin Düzenlenmesi Noter Onay Ticaret Siciline Tescil ve lan Komandit fiirket Türleri Adi Komandit fiirket Sermayesi Paylara Bölünmüfl Komandit fiirket fiirketin flleyifli fiirketin Yönetimi fiirketin Temsili Ortaklar n Sorumlulu u Komandite Ortaklar n Sorumlulu u Komanditer Ortaklar n Sorumlulu u fiirketin Sona Ermesi ve Tasfiye Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Sözlük

13 Önsöz xiii Önsöz Sevgili ö rencilerimiz, Ticaret Hukuku kitab ile çok genifl bir kapsam bulunan Ticaret Hukuku nun, sadece flletme ve Maliye bölümü ö rencileri için yararl olaca n düflündü ümüz belli bir k sm, uzaktan ö renim teknolojisine uygun olarak incelenmektedir. Bu derste baflar l olabilmenin önkoflulu Hukukun Temel Kavramlar dersinde sizlere verilen kavramlar ö renmifl olman zd r, kendinizi herhangi bir konuda eksik hissetti inizde Hukukun Temel Kavramlar kitab n za baflvurman z baflar n z art racakt r. Ünitelerin bafl nda belirlenen Amaçlar m z ile o ünitenin amac ortaya konulmakta, ünite içinde yer alan S ra Sizde çal flmalar ile ünitede edindi iniz bilgileri pekifltirmeniz amaçlanmaktad r. Ünitenin sonunda yer alan Kendimizi S nayal m bafll alt nda, ünitede ifllenen konuyu kavray p kavramad n z anlaman za yönelik sorular yer almaktad r. Bu sorular n cevaplanmas nda baflar s z olman z halinde ilgili bölümü yeniden çal flman z yararl olacakt r. Yaflam n çinden ve Okuma Parças bafll kl bölümlerde ise ünitede anlat lan konular n hayat n içinde nas l gerçekleflti i, nas l yorumland veya bu konularda ortaya ç kan anlaflmazl klar n yarg da nas l çözümlendi ine iliflkin örnekler yer almaktad r. Kitab n haz rlanmas sürecinde özveri ile yard mc olan Anadolu Üniversitesi nin tüm elemanlar na teflekkürlerimizi sunuyoruz. BAfiARI D LEKLER M ZLE Editörler Prof.Dr. Sami Karahan Doç.Dr. Ayfle Tülin Yürük

14 1T CARET HUKUKU-I Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Ticaret hukukunun geliflim sürecini analiz edebilecek, Ticari iflletmeyi di er iflletmelerden ay rt edebilecek, Merkez-flube iliflkisinin kriterlerini ve sonuçlar n listeleyebilecek, Ticari iflletme devrinin flekil, flart ve sonuçlar n özetleyebilecek, Ticari iflletme rehninin flekil, flart ve sonuçlar n aç klayabilecek, Ticari ifl, ticari faiz ve teselsül karinesi kavramlar n de erlendirebilecek, Ticari hükümleri ve bunlar n uygulama s ras n belirleyebileceksiniz. Anahtar Kavramlar Ticari flletme Tacir Esnaf fiube Ticari flletmenin Devri Ticari flletmenin Rehni Ticari fl Kanuni Faiz Bileflik Faiz Anapara Faizi Temerrüt Faizi Teselsül Müteselsil Sorumluluk Ticari Hüküm Ticari Örf ve Adet Ticari Teamül çindekiler Ticaret Hukuku-I Tarihi Geliflim, Ticari flletme, Ticari fl ve Ticari Hüküm T CARET HUKUKUNUN KONUSU T CARET HUKUKUNUN TAR H GEL fi M T CAR filetme T CAR filetmeye L fik N HUKUK filemler T CAR fi T CAR HÜKÜMLER

15 Tarihi Geliflim, Ticari flletme, Ticari fl ve Ticari Hüküm T CARET HUKUKUNUN KONUSU Ticaret hukuku, ticari karakter tafl yan olaylara uygulanan hukuk dal d r. Ticari nitelik tafl yan hükümlerin bir araya gelmesiyle oluflan kurallardan oluflmaktad r. Ticaret hukukunun konu ve kapsam n belirlemede hangi kavram n esas al nmas gerekti i hususu, farkl yaklafl mlar ve farkl sistemler ortaya ç kmas na sebep olmufltur. Bu sistemlerden genel kabul gören dört tanesi flunlard r: Subjektif sistem, ticaret hukukunun konu ve kapsam n, ifllemin süjesi olan tacirden hareketle tespit etmeye çal fl r. Bu anlamda ticaret hukuku bir tacirler hukuku, bir s n f hukuku niteli indedir. Ticaret hukukunun tarihi geliflimi içerisinde ilk ortaya ç kan sistem budur ve 1681 tarihli Frans z Kara ve Deniz Ticareti Emirnameleri ile halen yürürlükte olan 1897 tarihli Alman Ticaret Kanunu bu sistemi kabul etmifltir. Objektif sistem, bir tepki sistemidir Frans z htilali nin bütün ayr cal klar kald rmaya yönelen fikrinin eseridir. Hareket noktas ticari ifllem olan bu sisteme göre ticaret hukuku ticari ifllemlere uygulanan hukuk dal d r. fllemin taraflar n n tacir olup olmamas önemli de ildir tarihli Frans z Ticaret Kanunu bu sistemi esas alm flt r. flletme sistemi, yirminci yüzy lda ortaya ç km flt r ve modern sistem olarak da isimlendirilmektedir. Sistemin hareket noktas ticari iflletme kavram d r. Özellikle talyan hukukçusu Vivante taraf ndan savunulan bu görüfl, kanun koyucular etkilemifl ve 1942 tarihli talyan Medeni Kanunu bu görüflün etkisinde haz rlanm flt r. Karma sistem ise belirtilen sistemlerin tek bafl na yeterli olmad n savunur. Bu nedenle, ticaret hukukunun kapsam n belirlerken farkl a rl kta olmakla birlikte tacir, ticari ifllem ve ticari iflletme kavramlar ndan ayr ayr esinlenir tarihli Ticaret Kanunu nun benimsedi i sistemin hangisi oldu u hususunda ö retide görüfl birli i yoktur. Baz yazarlar bu kanunun objektif sistemi benimsedi i görüflünde iken; hâkim olan görüfl bu kanunun karma sistemi benimsedi i yönündedir tarih ve 6762 say l eski Ticaret Kanunu ile 2011 tarih ve 6102 say l yeni Türk Ticaret Kanunu nun kabul etti i sistem ise ticari iflletme a rl kl karma sistemdir. T CARET HUKUKUNUN TAR H GEL fi M Ticaret hukukunun tarihi temelleri çok eskilere dayanmaktad r. Bu tarihi süreç eski, orta, yak n ve modern ça olmak üzere dört döneme ayr labilir.

16 4 Ticaret Hukuku-I Eski Ça Hammurabi, (MÖ MÖ 1750) Sümer ve Akkadlar AMAÇLARIMIZ fethederek, Babil Ticari ifllemlere iliflkin ilk özel kurallar n Babil hükümdar Hammurabi taraf ndan mparatorlu u nun ilk kral AMAÇLARIMIZ oldu. Böylece Babillerin konuldu u, faizle para al p verme, flirket, vedia ve komisyon iliflkilerine benzer baz iliflkilerin o dönemde düzenlenmifl oldu u görülmektedir. Daha sonra Fenikeli- Mezopotamya üzerinde hegemonyas n kurdu. Kanunlar K T Asisteme P ba lad ler, Hammurabi K T kanunlar ndan A P için ona ilk kanun koyucu da etkilenerek deniz ticaretine iliflkin baz özel kurallar getirmifllerdir. Bu özel kurallar, Fenikelilerin genifl bir alana yay lan ticari ha- unvan da verilmektedir. 282 madde halinde tafl sütunlara yaz lan bu yaz tlar, reketlilikleri nedeniyle, di er milletler taraf ndan da benimsenmifltir. Fenikelileri 1902 y llar nda Frans z araflt rmac lar taraf ndan takiben, ticari hayata hakim olan Yunanl lar, deniz ödüncü sözleflmesini ilk kez keflfedilmifl ve Louvre kullanm fllard r. müzesine tafl nm flt r. Ius Gentium, yabanc larla yap lan ifllemlere ve yabanc lar aras ndaki ifllemlere uygulanan Roma hukuku dal d r ve daha çok mal varl hukukuna, yani tafl n r eflya hukuku ile borçlar hukukuna iliflkindir (Tahiro lu/erdo mufl, 2011, 124). Hammurabi kanunlar n n içeri i hk. genifl bilgi için bk. ve Sonraki SIRA dönemde S ZDE dünya ticaret yollar na hakim olan Romal lar, ticareti Roma vatandafllar na hasretmemifl ve ius gentium ile düzenlemifllerdir. R za ile oluflan sözleflmelerin büyük geliflme gösterdi i ius gentium, ticari hayat n ihtiyaçlar na kafi geldi i için Roma hukukunda özel bir ticaret kanunu tesis edilmemifl ve ba m- s z bir ticaret hukuku oluflmam flt r. Bu hukuk dal, Roma vatandafllar na ait hukukun genifllemesiyle daha sonra ius civile içerisine al nm flt r. Roma hukukuna iliflkin tarihi geliflim ve hukuk kurallar n n nitelikleri hakk nda genifl bilgi için bk. Tahiro lu/erdo mufl (2011) Ius SIRA Civile, S ZDE Roma vatandafllar na uygulanan Orta Ça Roma hukuku dal olup, aile Orta Ça da gerçekleflen istilalar Roma mparatorlu u nu parçalam fl ve hakimiyetin binlerce yerel parçaya ayr lmas na, Roma bar fl n n ve Roma birli inin sa lad ve miras gibi hususlara AMAÇLARIMIZ iliflkin hükümler içermekteydi. AMAÇLARIMIZ güven ortam n n y k lmas na yol açm flt r. Bununla birlikte, ticaret hukuku ba ms zl n Orta Ça da kazanm flt r. Ticaret ve sanayinin Avrupa da geliflmesine on Lombardlar, barbar Cermen ikinci as rda K yap lan T A P Haçl Seferleri sebep olmufltur. On alt nc as rda Amerika n n halk n n bir k sm na verilen ve Hindistan n keflfi ile de ticaret ve sanayi büyük geliflme göstermifltir. Bunlar n isim olup, talya n n Milano kentini de içeren Lombardia gerçekleflmesi, çeflitli ülkeler aras nda düzenli iliflkilerin kurulmas n sa layarak bir bölgesin kurduklar krall k örnek (yeknesak) kanunlar ve kurallar n tesisine zemin haz rlam flt r. Bu arada, faizli ifllemler, ticari senetler ve rehinli ifllemleri yayg nlaflt rmalar nedeniyle Yahudi- Kutsal Roma Cermen mparatorlu u nu kuran fiarlman taraf ndan ler ve Lombardlar n belirleyici etkisinin bulundu u da belirtilmelidir. y k lm flt r. Faiz ve rehin karfl l ödünç ifllemini Öte yandan, Orta Ça da baz s n flar n özel baz haklara sahip olmas na imkân bulduklar ve tan n yordu. Bu itibarla, tacirlerin kapal bir s n f teflkil etmeleri, bir loncada birleflmeleri ve ayr cal kl özel bir hukuka sahip olmalar do al görünüyordu. Tacirler ti- yayg nlaflt rd klar kabul edilmektedir. cari nitelikteki uyuflmazl klar için özel yarg lama hakk na sahiptiler. Bu durum ticaret hukukunun mahkemeler eliyle ilerlemesine ve ticaret hukuku dal n n ortaya ç kmas na sebep oldu. Ticaret hukukunun devlet taraf ndan ilk kez düzenlenmesi de bu ça da gerçekleflti tarihli Frans z Kara Ticareti Emirnamesi ile 1681 tarihli Frans z Deniz Ticareti Emirnamesi bu dönemde yürürlü e girdi. Yak n Ça ve Kanunlaflt rma Hareketleri Bu dönem, ticari nüfusun Atlas Okyanusu na k y s olan spanya, Fransa, Hollanda ve ngiltere gibi devletlere geçmesiyle bafllar. Bu geçiflin sebebi, bu devletlerin büyük nüfus potansiyeline sahip olmalar ve pusula yard m yla yeni dünyan n kefl-

17 1. Ünite - Tarihi Geliflim, Ticari flletme, Ticari fl ve Ticari Hüküm 5 fedilmifl olmas d r. Ticaret hukuku bu dönemde geliflimini devam ettirmifltir. Teknik anlamda ilk ticaret kanunu olan Frans z Ticaret Kanunu da bu dönemde (15 Eylül 1807 tarihinde) ç kart lm flt r. Bu kanun, Napolyon un fetihleri sonucunda Fransa d fl na da yay lm flt r. Modern Ça Yirminci yüzy l n bafllar nda uluslararas ticaret büyük art fl göstermifltir. Bu durum, ticaret hukuku ile yak ndan ilgilenilmesine ve bu hususta çok say da uluslararas faaliyetin gerçeklefltirilmesine sebep olmufltur. Artan ticari iliflkilerin yaratt ödeme hareketlerinin h z ve güvenli ini sa lamak için özellikle ticari senetler hususunda mevzuat birlefltirme çal flmalar yap lm flt r ve 1912 y llar nda Den Haag (La Haye) de yap lan toplant lar bunlar n en önemlileridir ve 1931 y llar nda Cenevre de yap lan toplant larda da önemli geliflmeler sa lanm fl ve poliçe, bono ve çekler ile ilgili bir örnekli i temin edecek kararlar al nm flt r. kinci Dünya Savafl ticaretle ilgili geliflmeleri engellemifltir. Savafltan sonra artan ticaret, demokratikleflme hareketleri ve buna ba l olarak kurulan siyasi ve ekonomik paktlar ticaretin belirli bölgelerde yo unlaflmas na SIRA ve S ZDE ticaret hukukunun h zl bir geliflim göstermesine sebep olmufltur. Bu geliflme, ticaret hukukuna iliflkin bölgesel bir örnek projelerin ortaya ç kmas n sa lam flt r. Bu arada, tüm dünya ülkeleri aras nda serbest ticaretin sa lanmas na yönelik, ticari hayat ve ticaret hukuku üzerinde olumlu etkileri olan uluslararas ekonomik ve ticari giriflimlere h z verilmifltir. Ticaret hukukunun tarihi geliflimi hakk nda genifl bilgi için bk. Vasfi R za Sevi, Ticaret Kanunu fierhi, C.I, 1934, s.34 vd. Türk Ticaret Hukukunun Tarihi Geliflimi Türk ticaret hukukunun slamiyet öncesi dönemine ait bilgi bulmak çok zordur. slam hukukunu uygulad m z dönemde ise günümüzdeki anlamda, AMAÇLARIMIZ tacirlere, ticari ifl veya ifllemlere ya da iflletmelere uygulanacak ayr ve ba ms z bir hukuk dal AMAÇLARIMIZ mevcut de ildi. Normal ifllemlerin tabi oldu u kurallar tüm ifllemlere uygulanmaktayd. Bununla beraber, tacirler kendilerine has düzenlemeler K kabul T Aedebiliyorlar- P tarihli Frans z K Ticaret T A P Kaanûnname-i Ticaret 1807 Kanunu nun k smi d. Nitekim, Tanzimat tan önce her esnaf grubunun özel loncalar ve yine her esnaf grubuna özel tüzükler vard. Kanun un ikinci k sm da tercümesinden ibaretti. Bu On sekizinci yüzy ldan itibaren artan sanayi ve ticari uyuflmazl klar n 1865 tarihinde da artmas na sebep oldu. Mevzuat karmaflas, 1850 tarihli Kaanûnname-i Ticaret isimli Ticareti Bahriyye ismiyle Kaanûnname-i Hümayunu tercüme edilerek aynen kanunun kabul edilmesiyle halledildi. kabul edildi tarihinde Türkiye Cumhuriyeti nin ilk ticaret kanunu olan 1926 tarihli Ticaret Kanunu, yürürlü e giren Mecelle bu kanunun eksikliklerini birçok kanundan esinlenerek kodifiye edilmifltir. Bu kanun, tarihinde yürürlü e giren 6762 say l Ticaret Kanunu ile 6762 say l Kanun da tari- birlikte kullan lm fllard r. tamamlam fl ve uygulamada hinde yürürlü e giren 6102 say l Kanun la yürürlükten kald r lm flt r. Ticaret hukununun as l geliflimi ilk olarak hangi döneme rastlamaktad r ve bu geliflimin ana sebepleri nelerdir? 1

18 6 Ticaret Hukuku-I Kapasite ibaresi, tacirin esnafa nazaran daha yüksek olan ticari hacmine ve ticari iflletmenin varl için esnaf faaliyeti s n rlar n n afl lm fl olmas gerçe ine vurgu yapmaktad r. fiekil 1.1 T CAR filetme Tan m ve Unsurlar Ticari iflletme kavram ticaret hukukunun merkez kavram d r. Ticari ifl, ticari hüküm, ticari dava, ticaret unvan ve ticari temsilci gibi birçok kavram n ticari iflletme kavram ndan hareketle tan mlanmas, bu kavrama büyük önem kazand rmaktad r. Ticaret Kanunu nun 11 inci maddesine göre Ticari iflletme, esnaf iflletmesi için öngörülen s n r aflan düzeyde gelir sa lamay hedef tutan faaliyetlerin devaml ve ba ms z flekilde yürütüldü ü iflletmedir. Tan ma göre ticari iflletmenin varl için dört unsur gereklidir. Bunlar: i) iktisadi faaliyet, ii) devaml l k, iii) ba ms zl k ve iv) kapasite unsurlar d r. Ticari flletmenin Unsurlar ktisadi faaliyet Devaml l k Ba ms zl k Kapasite Ticari flletme Ticari iflletme niteli i bu unsurlar n bir araya gelmesiyle kendili inden kazan - l r. Herhangi birinin kaybedilmesiyle de yine kendili inden kaybedilir. Gerek kazanma ve gerek kaybetme için ayr ca flekli bir ifllemde bulunulmas na; örne in ticaret siciline tescil, ticaret odas na veya vergi dairesine kaydolma veya bunlardan silinme gibi ifllemlere gerek yoktur. Bu unsurlar flu flekilde aç klanabilir: ktisadi Faaliyet Faaliyetin iktisadi olmas, iflletme faaliyetine giriflilirken gelir sa laman n hedef edinilmesini ifade eder. Gelir sa lamay hedeflemeyen hayri, sportif, kültürel, ilmi ve di er de iflik amaçlarla yürütülen faaliyetler iktisadi de ildir. Örne in, kamyonuyla infla halindeki hay r kurulufllar na karfl l ks z olarak kum çeken kiflinin faaliyeti iktisadi nitelikte de ildir. Gelir sa lama hedefi bulunmakla birlikte, faaliyetin sonunda çeflitli nedenlerle gelir (hiç veya yeteri kadar) elde edilememifl veya zarar edilmifl olmas faaliyetin iktisadi olma niteli ini etkilemez. Gelirin sarf yeri önemli de ildir. Örne in devlete, belediyeye veya vilayete ait iflletmelerin faaliyetlerinden elde edilen gelirin kamu hizmetleri için, bir derne e ait iflletmenin gelirinin derne in iktisadi olmayan amaçlar için kullan l yor olmas faaliyetin niteli ini etkilemez. Hedef gelir sa lamak de il iken yap lan faaliyet sonucunda gelir elde edilmifl olmas faaliyete iktisadi nitelik kazand rmaz. Örne in, hay r amaçl iflletilen bir ö renci yurdu iflletmecili i faaliyetinden, sonuçta gelir elde edilmifl olmas bu çerçevede de erlendirilebilir. ktisadi faaliyet, bir ticari usul ve organizasyon dahilinde gerçeklefltirilmelidir. Bunun d fl nda, faaliyetin tek kifli veya bir grup taraf ndan gerçeklefltiriliyor olmas ; faaliyetin sermayeye veya bedeni çal flmaya dayan yor olmas ; devaml veya kesintili olmas iktisadilik nitelendirmesinde önem tafl maz.