EVALUATING THE RELATIONS OF THE ANXIETY DURING PERIODONTAL TREATMENT APPLICATION WITH AGE, SEX AND DENTAL PREVIOUS HISTORY

Transkript

1 PERODONTAL TEDAV ESNASINDAK ANKSYETE LE YA, CNSYET VE D HEKMNE GTME DURUMU ARASINDAK LKNN NCELENMES EVALUATING THE RELATIONS OF THE ANXIETY DURING PERIODONTAL TREATMENT APPLICATION WITH AGE, SEX AND DENTAL PREVIOUS HISTORY Yrd. Doç. Dr. Cankat * ÖZET Amaç: Di hekimi korkusunun pek çok bireyde, di sa,l, ilgili önemli problemler yaratmakta oldu,u bildirilmitir. Çalmamzda fakültemiz periodontoloji klini,ine bavuran hastalarn ya, cinsiyet ve di hekimine gitme durumlarnn anksiyete üzerine etkisinin incelenmesi amaçlanmtr. Metot: Çalmaya 264 (132 erkek 132 bayan) hasta dahil edildi. Yaa göre; hastalar (102), (84) ve >30 (78) olmak üzere 3 farkl gruba, di hekimine gelme durumlarna göre; ilk kez di hekimine gelenler (Grup I: 75), önceden periodontal tedavi dnda herhangi bir tedavi görenler (Grup II: 95) ve önceden herhangi bir sebeple periodontal tedavi görenler (Grup III: 94) olmak üzere yine 3 farkl gruba ayrld. Bireylere Dental Fear Survey anksiyete testi uyguland. Bulgular: Anksiyetenin cinsiyet faktörüyle arasndaki iliki önemli bulunmazken (p>0,05), ya durumuyla ilikisi önemli bulunmutur (p<0,001) ve DFS skorlarna göre gençler yal olanlara oranla daha yüksek skorlara sahipti. Periodontal rahatszl,n iddeti ile DFS skorlar arasnda herhangi bir pozitif korelasyona rastlanmad Sonuçlar: Bu sonuçlara göre, di hekimi korkusunun di tedavisine bavuruda etkin bir rol oynad,n söyleyebiliriz. Anahtar Kelimeler: Anksiyete, dental korku skalas GR Anksiyete, otonom sinir sisteminin hiperaktif oldu,unu gösteren somotik bulgularn elik etti,i bir endie duygusudur. 1 Dental anksiyete, genel anksiyeteden daha spesifiktir ve hastann dental tedavi ABSTRACT Aim: Dental fear causing serious problems in regards to dental health in many people has been reported. In our study, our purpose was to investigate the effect of age, sex and dental previous history of patients, treated in our periodontology clinic on anxiety. Method: 264 subjects (132 male 132 female) included in study. According to age and dental previous history; subjects were divided in to three groups (age 12-15: 102 patients, 16-30: 84 patients, >30: 78 patients) (applying to the dental clinics for the first time: 75, the patients that were treated before accept of periodontal treatment: 95, the patients that were treated before in periodontology clinics: 94). Dental Fear Survey anxiety test was used in this study. Results: Although, there was not relation between sex and anxiety (p>0.05), there was relation between age and anxiety (p<0.001) and according to the DFS scores younger subjects having higher scores than older subjects. There were no significant associations between dental anxiety and the severity of periodontal diseases. Conclusions: Consequently it can be concluded that dental fear plays an important role in seeking dental treatment. Key Words: Anxiety, dental fear survey esnasnda maruz kald, strese kar hastann verdi,i yanttr. 2 Di hekimi korkusunun pek çok bireyde a,z di sa,l, ile ilgili önemli sorunlar yaratmakta oldu,u bildirilmitir. 3 Di hekimi korkusunu konu alan baz çalmalarda di hekimi korkusunun nedenleri aratrlrken 4,5, baz çalmalarda ise korku düzeyi ile * Atatürk Üniversitesi Di Hekimli,i Fakültesi Periodontoloji Anabilim Dal Ö,retim Üyesi 12

2 a,z di sa,l, ilikisi rapor edilmitir. 6,7 Önemli olarak hekim hastasnn anksiyete seviyesinin farknda olursa yalnzca hastasnn davranlarn yorumlamasna de,il ayn zamanda operatif ilemler srasnda hastann rahatlamasna sebep olabilmektedir ylnda Corah 8 tarafndan dental anksiyeteyi tanmlamak için bir skala (DAS), 1973 ylnda ise Kleinkecth ve ark. 9 tarafndan dental korku skalas (DFS) yaynland. DAS hastann di hekimine gitmesi hakkndaki subjektif reaksiyonunu tespit etmeye yönelik dört soru içermektedir. DFS di hekiminden kaçnmay ve korkuyla ilgili oran belirlemeyi amaçlamaktadr. Aralarndaki fark ise DFS hastann ruh durumunu, hekim koltu,unda ve tedavi esnasndaki anksiyetesini de ölçmektedir. 10 DAS hastann genel olarak di hekimi korkusunu gösterirken DFS ile kiinin farkl uyaranlara kar farkl tepkileri ayrt edilebilir. Böylece bir tedavi stratejisi oluturulabilir. 11 Ayrca sosyo-ekonomik durum, cinsiyet, ya ve genel durumun kiilerin anksiyetesini etkileyebilmektedir. 12 Bu nedenle dental anksiyete çalmalar sadece dental anksiyete seviyesini ölçmekle kalmamal ayn zamanda anksiyeteyi etkileyen faktörleri de incelemelidir. Çalmamzda klini,imize bavuran periodontal tedavi ihtiyac olan hastalarda dental korku skalas skorlar ve ya, cinsiyet ve di hekimine gitme durumu bakmndan de,erlendirilmi ve DFS ile periodontal durum arasndaki iliki incelenmitir. GEREÇ ve YÖNTEM Çalma klini,imize, periodontal rahatszlklar nedeniyle bavuran 264 hasta (132 bayan-132 erkek) üzerinde gerçekletirildi. Hastalarn çalmada kullanlan anket formunu (Hekil 1) bekleme salonunda doldurmalar ve ya, cinsiyet gibi demografik özellikleri de içine alan sorulara cevap vermeleri istendi. Hastalarn anksiyete seviyelerini ölçmekte DFS testi kullanld. DFS de,erlendirme sorularna verilen cevaplara göre puanlamalar yapld (Iaretlenen k; a: 1, b: 2, c: 3, d: 4, e: 5 puan). Testler de,erlendirilirken hastalar aldklar puana, di hekimine gelme durumlarna, yaa ve cinsiyete göre farkl gruplara ayrld. Yaa göre; hastalar (102), (84) ve >30 (78) olmak üzere 3 farkl gruba, di hekimine gelme durumlarna göre; ilk kez di hekimine gelenler (Grup I:75), önceden periodontal tedavi dnda herhangi bir tedavi görenler (Grup II: 95) ve önceden herhangi bir sebeple periodontal tedavi görenler (Grup III: 94) olmak üzere yine 3 farkl gruba ayrld. DFS skorlarna göre hasta >80 puan ald,nda ar yüksek anksiyeteli, puan yüksek anksiyeteli, puan lml anksiyeteli ve <40 puan düük anksiyeteli olarak de,erlendirilmitir. Sonuçlarn de,erlendirilmesinde SPSS 11.0 program kullanld. Elde edilen veriler, grup içi karlatrmalarnda student s t testi ve gruplarn karlatrlmasnda da Kruskal-Wallis ve Mann-Whitney U testleri ile istatistiksel olarak de,erlendirildi. BULGULAR Aratrma kapsamna alnan bireylerin, di hekimine gitme durumuna göre bireylerin DFS de,erlerinin cinsiyet ve yaa göre hem grup içi hem de gruplar arasndaki farkll,n önem düzeyini belirleyen istatistiksel sonuçlar Tablo 1 de verilmitir. Bu analiz sonucunda, bireylerin di hekimine gitme durumlarna göre belirlenen gruplarn DFS skorlar arasnda istatistiksel olarak anlaml bir fark oldu,u (p<0,001) ve bu farkll,n erkek bireyler, yalar arasnda ve 30 ya üzerinde yer alan bireyler için önceden periodontal tedavi görmü bireylerin oluturdu,u Grup III den kaynakland,, bayan bireyler ve yalar arasnda yer alan bireyler için her üç gruptan kaynakland, tespit edilmitir. Bu de,erlendirme sonucunda önceden di hekimine gitmenin DFS skor- larn azaltt,n ve di hekimine bak açsnn daha lml olmasna sebep oldu,u görülmektedir. Di hekimine ilk kez gitme yann dütü,ü ve bireylerin a,z di sa,lklarna daha çok önem vermeye baladklar ve di hekimli,ine kar daha bilinçli olduklar görülmektedir (Tablo 1). Yine de DFS skorlar de,erlendirildi,inde en yüksek anksiyete di hekimine ilk kez gelen bireyleri oluturan Grup I de oldu,u saptand. Grup içi de,erlendirmelerde, cinsiyet bakmndan istatistiksel olarak anlaml bir fark olmad, gösterilmitir (p>0,05) (Tablo 1). Di hekimine gitme durumuna göre bireylerin periodontal durumlarnn cinsiyet ve yaa göre da,lm Tablo 2 de ve anksiyete durumlarna göre periodontal durumlarnn da,lm Tablo 3 de verilmitir. Gingivitisin ya grubunda yo,un bir ekilde görüldü,ü ve ya ilerledikçe periodontal rahatszl,n iddetinin artt, görülmektedir. Ayrca periodontal rahatszl,n iddetinin Grup III bireylerinde daha yüksek oldu,u tespit edilmitir. Fakat periodontitisin iddeti ile DFS skorlar arasnda herhangi bir pozitif korelasyona rastlanlmamasna ra,men, anksiyete iddeti arttkça periodontal hastalkl birey saysnn artt, tespit edilmitir (Tablo 3). 13

3 Ya6/Cinsiyet: Di6 Hekimine kaç8nc8 geli6iniz: Önceden Di6 Hekimine geldiyseniz sebebi: Tarih 1. Di hekimi korkusu nedeniyle hiç randevunuzu erteledi,iniz oldu mu? a)hiç b)bir veya iki defa c)birkaç defa d)sk sk e)neredeyse her zaman 2. Di hekimi korkusu nedeniyle hiç randevunuzu iptal etti,iniz veya gitmedi,iniz oldu mu? a)hiç b)bir veya iki defa c)birkaç defa d)sk sk e)neredeyse her zaman Di6 tedaviniz yap8l8rken 3. Kaslarm gerilir 4. Nefes al-veri oranm artar 5. Terlerim 6. Midem bulanyormu ve karnm a,ryormu gibi gelir 7. Kalp atlarm artar A6aB8daki durumlar8n ne kadar gerginlik, endi6e ve korkuya sebep oldubunu i6aretleyiniz 8. Di hekiminden randevu alrken 9. Di hekiminin muayenehanesine yaklarken 10. Bekleme salonunda otururken 11. Di hekimi koltu,unda otururken 12. Muayenehanenin kokusunu hissetti,inizde 13. Di hekiminin içeriye girdi,ini gördü,ünüzde 14. Anestezi i,nesini gördü,ünüzde 15. Anestezi i,nesini hissetti,inizde 16. Airötörü (döner aletle) gördü,ünüzde 17. Airötörün (döner aletlerin) sesini duydu,unuzda 18. Airötörün titreimlerini hissetti,inizde 19. Dileriniz temizlenirken 20. Bütün bunlar düündü,ünüzde di tedavisi ne kadar korkunç a)nereedyse hiç b)çok az c)biraz d)çok e)çok fazla ekil 1: DFS de,erlendirme formu 14

4 Tablo 1: Di hekimine gitme durumuna göre bireylerin DFS de,erlerinin cinsiyet ve yaa göre hem grup içi hem de gruplar aras karlatrlmas n Grup I n Grup II n Grup III KW p CNSYET Erkek 38 62,6±11,5 a 47 56,9±10,1 b 47 39,7±8,1 c 67,7 ** Bayan 37 63,3±9,8 d 48 55,5±10,2 e 47 40,2±6,4 f 75,8 ** YA ,9±10,3 g-& 41 57,1±8,7 h ,4±5,7 -# 84, ,6±8,4 j ,9±7,9 j ,3±6,5 k-# 78,2 > ,2±10,9 l-& 20 61,8±13,2 l ,5±6,9 m-# 92,9 TOPLAM 75 62,9±10, ,2±10, ,9±7,2 74,6 <0.001* *p< 0,05 anlaml farkllk, ** p> 0,05 anlaml farkllk yok Not: Ayn iaretle gösterilen gruplar arasndaki fark istatistiksel olarak önemli de,ildir. Kruskal-Wallis testiyle saptanan farkll,n hangi grup veya gruplardan kaynakland,, Mann-Whitney U testi ile tespit edilerek farkl harf ve iaretle gösterilmitir. Tablo2: da,lm Di hekimine gitme durumuna göre bireylerin periodontal durumlarnn cinsiyet ve yaa göre Gingivitis Hafif Orta iddetli Grup I Grup II Grup III Erkek Bayan Erkek Bayan Erkek Bayan > > > > Tablo 3: Bireylerin anksiyete durumlarna göre periodontal durumlarnn da,lm Gingivitis Hafif Orta iddetli TOPLAM n % n % n % n % n % A68r8 Yüksek Anksiyete 4 1, ,4 5 1,9 Yüksek Anksiyete ,4 12 4,6 3 1, ,1 Il8ml8 Anksiyete ,9 19 7,2 6 2, Dü6ük Anksiyete ,8 3 1,2 1 0, TOPLAM

5 TARTIMA Çalmamzda, periodontal tedavi amacyla klini,imize bavuran de,iik ya gruplarndaki bireylerde DFS skorlar de,erlendirilerek, elde edilen skorlar ya, cinsiyet ve di hekimli,ine gitme durumlar bakmndan karlatrlmtr. DFS testleri için ar yüksek anksiyeteli hastalar % 1,9, yüksek anksiyeteli hastalar %29,1 olarak tespit edilmitir. Benzer fakat DFS testine yüksek anksiyete durumunu 75 ve üzeri alan çalmalarda, bu oran %5-10 olarak bildirilmi olup çalmamzda elde etti,imiz verilere benzemektedir. 13,14 De,iik çalmalarda ise aratrclar çaltklar gruplarda di hekimi korkusunu farkl oranlarda da bildirmilerdir (%12-90) Bu oranlarn de,iik bulunmas, kullanlan yöntemlerin farkll,, baz çalmalarn farkl ya, cinsiyet ve e,itim düzeyindeki hasta gruplarnn kullanlmasndan kaynaklanm olabilece,ini düündürmektedir. Yaplan çalmalarda 18,19, anksiyetenin hastalarn daha önceden gittikleri di hekimlerini seçmelerine sebep oldu,unu tespit edildi,inden, çalmamzda hastalarn önceden di hekimine gelip gelmeme ve önceden periodontal tedavi görüp görmeme durumlarna göre gruplandrlmas yaplp elde edilen DFS skorlar buna göre de,erlendirilmitir. Demografik özellikler açsndan korku düzeyinin aratrld, baz çalmalarda, di hekimi korkusu ile ya arasnda iliki oldu,unu gösteren ve gençlerin yallardan daha çok dental anksiyete gösterdikleri sonucuna varan çalmalar olmasna ra,men 6,16,17,20,21, Gatchel 15, Zorba 19 böyle bir iliki olmad,n belirtmilerdir. Çalmamzda ise ya ile di hekimi korkusu arasnda bir iliki bulunarak, DFS skorlarn ya aras ilk kez di hekimine gelen bireylerde oldu,u saptanmtr. Di hekimi korkusu ile cinsiyet ilikisini aratran çalmalarda, ço,unlukla kadnlarda korkunun daha fazla oldu,u bulunmutur. 9,22 Elli ya üstünde yaplan çalmada cinsiyet ile di hekimi korkusu arasnda bir iliki saptanmamtr. 7,17 Çalmamzda da cinsiyet ile di hekimi korkusu arasnda bir ilikiye rastlanlmamtr. Locker ve Liddell 7 a,z di sa,l, ile korku düzeyleri arasnda ilikiyi ve buna ba,l olarakta DMF ve DMFs indekslerini kullandklar çalmalarnda önemli bir iliki saptamamalarna ra,men, Bedi ve ark. 6, ise çocuklarda yaptklar çalmalarnda bu ilikiyi önemli bulmulardr. Çalmamzda ise periodontal hastalk tipi ve iddetiyle di hekimi kokusu arasnda bir ilikiye rastlanlmamtr. Buna ra,men anksiyete iddeti arttkça periodontal hastalkl birey saysnn artt, tespit edilmitir. Bu da di hekimi korkusunun di hekimine bavuruda etkin bir rolü oldu,unun göstergesi olarak kabul edilebilir. Sonuç olarak periodontal tedavi uygulamalarnda cinsiyet kiilerdeki anksiyeteyi etkilemezken, yan di hekimi korkusunda önemli bir yerinin oldu,u saptanmtr. KAYNAKLAR 1. Savar I, Boyaco,lu G, Kabakç E. Bilimsel davranç terapiler. Türk psikologlar derne,i yaynlar. No: 7, II. Bask, Ankara, 1998; Corah NL, Gale EN, Ilig SJ. Assesment of a dental anxiety scale. JADA 1978; 97: Baker JP, May HJ, Revicki DA and et al. Use of orally administered diazepam in the reduction of dental anxiety. JADA 1984; 108: Scott DS, Hirschman R, Schroder K. Historical antecedents of dental anxiety. JADA 1984; 108: Stouthard MEA, Hoogstraten J. Ratings of fear associated with twelve dental situations. J Dent Res 1987; 66(6): Bedi R, Sutcliffe P, Donan PT and et al. Dental caries experience and prevalence of children afraid of dental treatment. Community Dent Oral Epidemiol 1992; 20: Locker D, Liddell A. Clinical corralates of dental anxiety among older adults. Community Dent Oral Epidemiol 1992; 20: Corah NL. Development of a dental anxiety scale. J Dent Res 1969; 48: Kleinknecht RA, Klepac RK, Alexander LD. Origins and charecteristics of fear of dentistry. JADA 1973; 86: Kleinknecht RA, Thorndike RM, McGlynn FD, Harkavy J. Factor analysis of the dental fear survey with cross validitation. JADA 1984; 108: Hakeberg M, Hagglin C, Berggren U, Carlsson G. Structural relationships of dental anxiety, mood and general anxiety. Acta Odontol Scand 2001; 59:

6 12. Hagglin C, Berggren U, Hakeberg M, Ahlqwist M. Dental anxiety among middle-aged and elderly women in Sweden. A study of oral state, utilisation of dental services and concomitant factors. Gerodontlogy 1996; 13: Moore R, Birn H, Kirkegaard E, Brodsgaard I, Schevtz F. Prevalance and characteristics of dental anxiety in Danish adults. Community Dent Oral Epidemiol 1993; 21: Fiset L, Milgrom P, Wieinstein P, Melnick S. Common fears and their relationship to dental fear and utilization of the dentist. Anesth Prog 1989; 36: Gatchel RJ. The prevalence dental fear and avoidance: Expanded adult and recent adolescent surveys. JADA 1989; 118: Locker D, Liddell AM. Corralates of dental anxiety among older adults. J Dent Res 1991; 70: Locker D, Liddell A, Burman D. Dental fear and anxiety in an older adult population. Community Dent Oral Epidemiol 1991; 19: Kent G. Satisfaction with dental care. Med Care 1984; 22: Zorba YO, Yldz M, Turgut H, Bayndr YZ. Konservatif tedavi esnasnda anksiyetenin ya, cinsiyet ve e,itim durumu bakmndan incelenmesi. Atatürk Üniv Di Hek Fak Derg 2004; 14(3): Alaysa D, Gülen O, Özkan A, Yavuz Ö, Günek E. Erikinlerde di hekimi korkusunun a,z di sa,l, ile ilikisi. Atatürk Üniv Di Hek Fak Derg 1998; 8: Bayndr F, Akyl H, Kavrut R. Protetik di tedavisi anabilim dalna bavuran hastalarda dental anksiyete skalas (DAS) ve visual analog skala (VAS) larnn de,erlendirilmesi. Atatürk Üniv Di Hek Fak Derg 2003; 13: Berggren U, Meynert G. Dental fear and avoidance: Causes, symptoms and consequences. JADA 1984; 109: Yaz86ma Adresi: Yard. Doç. Dr. Cankat Atatürk Üniversitesi Di Hekimli,i Fakültesi Periodontoloji Anabilim Dal 25240, Erzurum, Türkiye. E.mail: mcankat@hotmail.com 17