Enver Bikçenteyev (1913)

Transkript

1 Enver Bikçenteyev (1913) Enver Hadi oðlu Bikçenteyev 1913 yýlýnda Ufa þehrinde dünyaya gelir. 1931'de Irýmbur Pedagoji Yüksekokulu'ndan mezun olur yýllarýnda Arhangelsk þehrinde yedi yýllýk okulda eðitim müdürü, Uzak Doðu'da Mazanov bölgesinin Yeni Ufa köyünde öðretmen olarak çalýþýr yýlýnda Ufa'ya döner ve "Komün" gazetesinde çalýþýr yýllarýnda Kýzýl Ordu'da askerlik görevini yapar. Askerlik sonrasý yine gazetecilik iþine devam eder. 2. Dünya Savaþý'na katýlýr. "Kýzýl Bayrak", "Kýzýl Yýldýz", "2. Derce Vatan Savaþý" niþanlarý ve madalyalarý ile onurlandýrýlýr yýllarýnda "Sovyet Baþkurdistan'ý" gazetesinde çalýþýr yýllarýnda Enver Bikçenteyev SSCB Yazarlar Birliði bünyesindeki Yüksek Edebi kurslarda öðrenim görür ve ayný zamanda M. Gorkiy adýný taþýyan Edebiyat Enstitüsü'nün açýk öðretiminden mezun olur. E. Bikçenteyev'in "Krasnýye maki" (Kýrmýzý Gelincikler ) adlý ilk kitabý 1944'de neþredilir. Bundan sonra yazar birçok hikaye, öykü ve romanlar kaleme alýr. Edebiyat alanýndaki geliþtirme çalýþmalarý için Enver Bikçenteyev "Ekim Devrimi", "Onur Niþaný" niþanlarýna layýk görülür. Onun eserleri birçok dillere çevrilmiþtir. O, Galimov Selem adýndaki ülke komsomol ödülü sahibidir. E. Bikçenteyev, 1942'de KPSS üyesi olmuþtur. Hikaye HAKALHIZ KIYIN ÝKEN / SAKALSIZ ZORMUÞ - Okeandý hiñe haklarga tura kiler, - tine komandir. - Karañgý töþöv menen, hine Kono almaþtýrýr. Keskey Hose komandirzeñ bakýr töslö kýzarýp torgan alyapkýstay zur hakalýnan haman küzen ala almay; unýñ könleþeve elle kayzan hizelep tora ine. - Ütermen, komandirem! - Þuný iseñde tot, Hose, býl turala hatta üzebezzeñ otryadte le ber kem ber ni belmeske teyeþ. -Añlaným, komandirem, - tip körhönöp kuyzý Hose. Hose komandirenen: «Nisek itep min ber üzem gene böte okeandý haklay alýrmýn huñ?» - tip horap tormaný. Kisege miting kýlt itep unýñ isene kilep töþtö. Unda ozon buylý Gaspar býlay tip höylegeyne: «Bezzeñ alda - kara yörekle Batistanýñ haldattarý, e bezzeñ artta - zur okean... Bez, baþ küterevseler, tap urtalabýz...» «Komandir þul okeandan ber az þiklene töþe bulha kerek», - tip uylap kuyzý Hose. Þunan huñ ul, abaylap eþ iterge kerek bulasak, tigen kararga kilde. Kem gene inde ozon kön buyýna aþamay tüze alhýn! Malay aþ beþerevsenen ike beylem banan hem ber us dögö yarmahý horap aldý. Yýlgýr Hose ösön otryad yeþenep torgan zeytün urmanýnan sýgýp kiteve ber ni tügel. Yar za ergele gene, küp tigende, ber mil bulýr. Ul asýk urýndarzan þývýþýp, yeþerenep uzzý, kývaklýktarza aþýga töþtö. Sönki uný ber kem de kürmeske teyeþ. Býný ul bik yakþý añlay ine. Uga üz gümerende berense tapkýr küzetev urýný haylarga tura kilde. Unýñ herbi tejribehe bulmaha la, zur taþ ergehende tuktarga iseplene. «Unýñ östöne ürmelep menep alganda, yartý okean kürenep torasak, - tip uylap aldý ul. - Eyze, telegense küzet». Lekin Hose taþ östöne küterelep tormaný, uga gýna unýñ baþý yette. Haktagý haldat üz-üzen kürhetep torha, unan ni fayza! Býnan, yar buyýnan da, okean yakþý kürene lebaha! Hose tulkýndar östönde sýrkýldap osop yörögen aksarlaktarga igtibar za itmene. Lekin yarga yakýn kilep - Okyanusu senin koruman gerekir, - dedi komutan. - Karanlýk çökünce seni Konu deðiþtirir. Küçük Hose komutanýn bakýr gibi kýzarmýþ, önlük kadar büyük sakalýndan hala gözlerini alamadý; onun kýskanýp bakmasý apaçýk seziliyordu. - Tamam, komutaným! - Þunu aklýnda tur, Hose, bu konu hakkýnda, hatta, kendi birliðimizde bile kimse bir þey bilmemeli. - Anladým, komutaným, - dedi iç çekerek Hose. Hose komutanýndan: "Nasýl ben tek baþýma bütün okyanusu koruyabilirim ki?" - diye soruþturup durmadý. Dünkü miting birden onun aklýna geldi. Orada uzun boylu Gaspar böyle konuþmuþtu: "Bizim önümüzde kara yürekli Batista'nýn (Küba'nýn eski diktatörü) askerleri, bizim arkamýzda ise büyük okyanus Biz, isyancýlar tam ortadayýz " "Komutan bu okyanustan biraz þüpheleniyor olmalý," - diye düþündü Hose. Ondan sonra o, dikkatli hareket etmek gerekecek, diye karara verdi. Kim uzun bir gün boyunca yemeden dayanabilsin! Oðlan aþçýdan iki baðlam muz ve bir avuç karabuðday isteyip aldý. Uyanýk Hose için birliðin gizlendiði zeytin ormanýndan çýkýp gitmek bir þey deðil. Kýyý da hemen yakýnda, en çoðu, bir kilometredir. O açýk yerlerden sürünerek, gizlenerek geçti, çalýlýk bölgelerde acele etti. Çünkü onu kimsenin görmemesi lazým. Bunu o çok iyi anlýyordu. O, hayatýnda ilk defa kendisi izleme yeri seçmek zorunda kaldý. Onun askeri tecrübesi olmazsa da, büyük bir taþ yanýnda durmaya karar verdi. "Onun üzerine týrmanarak çýkýnca, okyanusun yarýsý görünecek," - diye düþündü o. - Haydi, istediðin kadar gözetle. Ama Hose taþ üzerine çýkýp durmadý, bunun için onun aklý yetiyordu. Nöbetteki asker kendini göstererek durursa, bunun ne faydasý olacak! Buradan, kýyý boyundan da okyanus pekiyi görünüyormuþ! Hose dalgalar üzerinde þakýyarak uçan martýlara dikkat bile etmedi. Ama kýyýya yaklaþmýþ köpekbalýðý onun

2 tuktagan akula unýñ keyefen bozzo. Uga, alyotka, ni kerekter inde. Elle berey þomlok hizeme iken? Þulay za ul, üz-üzen týnýslandýrýrga týrýþýp; «Revolyutsiya ösön koþtar kurkýnýs tügel, - tip uylap aldý. - Akulakýñ da zýyaný yuk... Yukka gýna min dögö yarmahý horap aldým, - tine malay. - Hakta torgan haldat barýber ut yaga almay bit. Býlay bulgas, kisen, ülem tiheñ de, miñe butka elekmey inde... Banandar menen gene siklenerge tura kiler, ahýrý. Berehen hezer ük aþarga kerek, ikensehen - kiske taban...» Ul hakta torgan vakýt esende artýk ehemiyetke eye bulýrlýk ber neme le küzge salýnmaný. Ni barý ber parohod uzzý. Ul da kürepep kaldý la, ofok artýna inep yugaldý. Dörösön gene eytkende, keskey Hose ele üze baþkargan eþ menen keneget tügel ine. «Hakalýñ bulmaganga küre, hiñe tönde hakta tororga röhset itmeyzer, - tine ul üz-üzene. - Þuga küre ýþanýp yetmeyzer». Ul, elbitte, komandirzeke kevek möhabet hakal turahýnda hýyallanýrga batýrsýlýk ta itmey. Unday behet her kemge teymey. Yabay gýna kara hakal üshe le, bik riza bulýr ine ele. Siyerra Mayestra tavzarýnda: «Gavananý azat itmey torop, hakalýmdý kýrmayým», - tip Fidel Kastro hüz birgenden huñ, hakal üsterev böte otryadterze le gezet bulýp kitte. Hezer inde, unýñ ozonlogona karap, revolyutsionerzerzeñ stajýn his yañýlýþmay belep bula... Barbudostar hatýlmay torgan iñ ýþanýslý keþeler ular! Hose otryadteñ ant itken könön üz küze menen kürze. Böte gvahirostar koraldarýn baþ ostarýna küterep, ber-berehe aldýnda: «Hakaldarýbýzzý kýrmaybýz,» - tip hüz bireþteler, ant iteþteler hem kosaklaþtýlar. Tik ber gene keþe, hakalhýz Hose gene, ant itevze katnaþmaný... Ul palma agasý töbönde tuygansý ilaný. Agaska es sereñde höylep bula. Agas ber kasan da geybet höylemey bit! Hose, ilap tuygas, belki, hakal sýgýr tip, eyegen koro kom menen ýþkýrga totondo. Ber vakýt uga aþ beþerevse: «Yañaktarzý kom menen ýþkýhañ, hakal tizerek sýga», - tigeyne....tulkýndar arýy belmeyzer, tuktavhýz yarga kilep berelep toralar. Býna tagý ber seget uzýp kitte... Belki, ber tügel ike seget te uzgandýr. Hose, segete bulmagas, küpme vakýt ütkenen kayzan belhen huñ inde? «Elle yýrlap alýrgamý? Yýr menen vakýt tizerek uza». Hose býný bik küp tapkýr hýnap karaganý bar. Ul baþka keþe avýzýnan iþetken yýrzarzý yýrlarga yaratmay, üz yýrýn üze taba. Kubala yýrzarzýñ isebe le, haný la yuk. Sönki býnda her kem üzene kerekle yýrzý üze sýgara. Min hinen kurkmayým, sal okean. Þulay itep, yañý yýr baþlandý. Hoseneñ yýrzarý bik kýska, mogayýn, donyala unýñ yýrzarýnan da kýskarak yýr yuktýr. Yýrýñ kýska bulha, uný yýþýrak kabatlarga kerek. Þul sakta gýna ul, baþka yýrzar kevek, ozon bula ala. Min hinen kurkmayým, sal okean, Sönki mineñ kulýmda bar karabin... Þulay tip ul küp tapkýr kabatlaný. keyfini bozdu. Ona, aptala, ne gerekiyordu þimdi. Yoksa, bir þüphe mi sezinliyordu? Yine de o, kendi kendini sakinleþtirmeye çalýþarak: "Devrim için kuþlar korkunç deðil, - diye düþündü. - Köpekbalýðýnýn da ziyaný yok Boþuna ben karabuðday isteyip aldým, dedi oðlan. - Nöbette duran asker, nasýl olsa, ateþ yakamaz. Böyleyse, akþam, ölsem de bana buðday yemeði görünmüyor Muzlarla yetinmek gerekecek, galiba. Bir tanesini þimdi yemek lazým, ikincisini akþama doðru " O nöbette durduðu zaman içinde ehemmiyetli olacak bir þey de göze çarpmadý. Sadece bir gemi geçip gitti. O da göründü de, ufuklarýn arasýna girip kayboldu. Doðrusunu söylemek gerekirse, küçük Hose'nin kendisi de yaptýðý iþten memnun deðildi. "Sakalýn olmadýðý için, sana gece nöbette durmaya izin vermiyorlar, - dedi o kendi kendine. - Bundan dolayý güvenmiyorlar." O, elbette, komutanýnki gibi mükemmel sakal hakkýnda hayal etmeye cesaret edemiyor. Öyle bir baht herkese verilmiyor. Sade bir kara sakal uzasa da, çok memnun olurdu. Sierra Maestro daðlarýnda: "Havana'yý (Küba'nýn baþkenti) özgür etmeden sakalýmý týraþ etmeyeceðim," - diye Fidel Castro ant içtikten sonra sakal uzatma bütün birliklerde de gelenek haline gelmiþti. Þimdi artýk, onun uzunluðuna göre devrimcilerin geçmiþini hiç yanýlmadan çýkarmak mümkündü Barbadoslar (sakallýlar) düþmana satýlmayan en güvenilir insanlardýr! Hose, birliðin ant içtiði günü kendi gözleriyle gördü. Tüm guahiroslar (fakirler) silahlarýný baþ üstlerine kaldýrýp birbirisinin karþýsýnda: "Sakallarýmýzý týraþ etmeyeceðiz," - diye söz verdiler, ant ettiler ve kucaklaþtýlar. Tek bir kiþi, sakalsýz Hose, ant etme törenine katýlamadý O palmiye aðacýnýn dibinde içi açýlýncaya kadar aðladý. Aðaca iç sýrrýný dökmek mümkün. Bir aðaç hiçbir zaman dedikodu yapmaz, sýr vermez! Hose aðlayýp gönlü olunca, belki, sakal çýkar diye çenesini kuru kum ile ovamaya baþladý.bir gün ona yemek piþiren aþçý:"yanaklarý kumla ovarsan, sakal daha çabuk çýkar," - demiþti. Dalgalar yorulmayý bilmezler, durmadan kýyýya gelip çarpýyorlar. Ýþte yine bir saat geçip gitti Belki, bir deðil, iki saat bile geçmiþtir. Hose, saati olmayýnca, kaç saat geçtiðini nasýl bilebilirdi ki? "Yoksa biraz þarký söylesem mi? Þarkýyla vakit daha hýzlý geçer." Hose bunu önceden birçok kez denemiþti. O baþka insanlardan duyduðu þarkýlarý söylemeyi sevmiyor, kendi þarkýsýný kendisi buluyordu. Küba'da þarkýlarýn sayýsý da, hesabý da yoktur. Çünkü, burada herkes kendine gerekli þarkýyý kendisi yaratýyor. Ben senden korkmuyorum, beyazlý okyanus. Böylece yeni þarký doðdu. Hose'nin þarkýlarý çok kýsa, galiba, dünyada onun þarkýlarýndan da kýsa bir þarký yoktur. Þarký kýsa olursa, onu daha sýk tekrarlamak gerekiyor. Ancak o zaman þarký, diðer þarkýlar gibi uzun olabiliyor: Ben senden korkmuyorum, beyazlý okyanus, Çünkü benim elimde karabinam var Böylece o defalarca tekrarladý.

3 Okean uga gel gene tere kevek toyola ine. Kübekle tulkýndarga karahañ, ular tap hakalga okþap toralar. Hose þayarýp alýrga telene. Ber küzen kýsýp: «Ey hin, okean, týñla mine, - tine ul, - Eyze, hine le üzebezzeñ otryadke alayýk. Bez ber gene barbudostan da baþ tartmaybýz. Hiñe le eþ tabýlýr». Lekin artýk þayarýrga tura kilmene; kapýl tulkýn östöne kalkkan ak kemene kürep, ul aptýrap kaldý. Keskey haldat yehet kene zur taþ artýna bosto. Kemenen küzen almayýnsa, ul üzaldýna höylene baþlaný: «Balýksýlarzýñ býndan oslo baþlý kemelere yuk, - tine ul. - Üze ak... Üze yeñel... Elle kükten töþte, elle diñgez astýnan kalkýp sýktý inde?.. Komandir elle oþo kemene küzeterge tip mine býnda yeberzeme iken», - tip uylaný Hose. Malay mýltýgýn kýsýp totto. Ele unýñ ber gene tapkýrza atkaný yuk. Belki, býna bögön, hezer atýrga tura kiler?.. Kemene hakalhýz keþe iþe. Elbitte, unýñ yat bulývý ap-asýk. Oþonday vakýtta haksý ni eþlerge teyeþ iken? Þuný belheñ ine! Komandir tik okeandý gýna haklarga kuþtý, ut asýrga emer birmene bit. Ni eþlerge? Ni hel iterge? Kaþýn yemerep, ul uylanýrga totondo. Eger oþo minutta ul kemdeñder aþýgýp atlagan ayak tavýþýn iþetep kalmaha, hiskenep kitep, artýna eylenep karamaha, mogayýn, ut asýrga mejbür bulýr ine. Sönki baþka ber nindey ze sara yuk kevek ine. Býl avýr helden uný elege ozon buylý Gaspar kotkarzý. «Ehe, býl kemene uga karþý alýrga kuþkandar iken, - tip uylaný Hose. - Eyze, unýñ menen ul üze gene bulaþhýn inde! Mineñ kýsýlýþým yuk». Miting ütkergende Gasparzan da kýskýrýbýrak höylevse keþe tabýlmay. «Undayzarga ýþanýp bula ul, - tine Hose. - Býna tigen keþe!» Malay tamam týnýslandý. «Komandir, býl kemenen þiklenep, mine býnda yebermegen, küreheñ», - tip uylap kuyzý ul. Gaspar kemenen töþken keþege kul birze. Ular berberehene küp tigende un hüz eyteþkenderzer, þunan da artýk bulmas. Taþ artýnda yeþerenep torgan Hosege þulay toyoldo. Þunan huñ elege keþe kemeheñ hývga eterep töþörze le aþýga-aþýga kire iþe baþlaný. Dörösön eyterge kerek, býný küzetep torgan Hoseneñ keyefe bik nýk kýrýldý. Komandirene üpkehe kabarzý. «Miñe ýþanmagas, niñe mine okean haklarga yebergen bula iken? - tip býþýldaný ul. - Elle hakal bulmaganga ýþanýp yetmeyme? Baþka sebep te yuk bit. Gaspar barbudos bulgas, elbitte, uga nýk tayana, kemene karþý alýr ösön de uný yebergen... Ýsmaham, hakal da üsmey bit!» Hezer inde taþ artýnda yeþerenep ultýrývzýñ kerege yuk. Hose, asýk urýnga sýgýp, kom östöne kilep ultýrzý. Gaspar uný kürhen eyze! Komandirge le «kürzem» tip eythen. Mogayýn, þunan komandir ze uñayhýzlana töþör. Belki, ul: «Yukka gýna Hosene kemhettem», - tip ükener. Ükenmey bulmas! Hose, böte donyahýn onotop, komdan manara tözöy baþlaný. Ul eþke totonha, yýrlamay buldýra almay, elbitte. Okyanus ona her zaman canlý gibi geliyordu. Köpüklü dalgalarýna baktýðýnda, onlar sakala benziyorlardý. Hose þaka eðlenmek istedi. Bir gözünü kapatarak: "Ey sen, okyanus, dinle beni, - dedi o. - Haydi, seni de kendi birliðimize alalým. Bize bir tane Barbados (sakallý asker) da reddetmiyoruz. Sana da görev bulunur." Ama fazla eðlenemedi; birden dalga üzerinde ortaya çýkan beyaz sandalý görüp, þaþýrýp kaldý. Küçük asker hýzlýca büyük taþýn arkasýna gizlendi. Sandaldan gözünü almadan, o kendi kendine konuþmaya baþladý: "Balýkçýlarýn böyle sivri burunlu sandalý olmaz, - dedi o. - Hem de beyaz Kendisi hafifi Gökten mi düþtü, deniz altýndan mý çýktý?.. Komutan, yoksa, bu sandalý gözetmem için beni buraya gönderdi mi, acaba?" - diye düþündü Hose. Oðlan tüfeðine sýkýca sarýldý. O daha bir kez bile silah kullanmamýþtý. Belki, iþte bugün, þimdi ateþ etmek gerekir?.. Sandalda sakalsýz bir adam kürek çekiyor. Elbette, onun yabancý olduðu apaçýk ortada. Böyle bir anda nöbetçi ne yapmalý, acaba? Bunu bilebilseydin! Komutan sadece okyanusu korumayý emretti, ateþ etme emri vermedi. Ne yapmalý? Ne yapmak gerekirdi? O kaþýný çatarak düþünmeye baþladý. Eðer o bu dakikada aceleyle yaklaþan ayak seslerini duymasaydý, sýçrayýp arkasýna dönüp bakmasaydý, galiba, ateþ etmeye mecbur kalýrdý. Çünkü baþak hiçbir çýkýþ yolu yok gibiydi. Bu zor durumdan onu þu uzun boylu Gaspar kurtardý. "Evet, bu sandalý ona karþýlamaya emretmiþlermiþ, - diye düþündü Hose. - Haydi, onunla o kendisi uðraþsýn artýk! Benim alakam yok." Miting yaparken Gaspar'dan da yüksek sesle konuþan insan bulunmaz. "Onun gibilere inanmak mümkün, - dedi Hose. - Mükemmel bir adam!" Oðlan tamamen sakinleþti. "Komutan, bu sandaldan þüphelenip beni buraya yollamamýþtýr, belli ki," - diye düþündü o. Gaspar sandaldan inen adama el uzattý. Onlar karþýlýklý en fazla on kelime konuþmuþlardýr, bundan daha fazla olmaz. Taþýn arkasýna gizlenerek duran Hose'ye böyle gelmiþti. Bundan sonra o adam tekrar sandalýný suya indirdi de hýzlýca geri küreklemeye baþladý. Doðrusunu söylemek gerek, bunu gözetleyip duran Hose'nin keyfi iyice kaçmýþtý. Komutanýna öfkesi kabardý. "Bana güvenmiyorsa, neden beni okyanus korumaya yolladý ki, acaba?, diye fýsýldadý o. - Yoksa sakalý olmadýðýndan güvenmiyor mu? Baþka sebep de yok ki. Gaspar Barbados (sakallý) olunca, elbette, ona çok inanýyor, sandalý karþýlamak için de onu yollamýþ En azýndan, sakal da çýkmýyor ki!" Þimdi artýk taþ arkasýnda gizlenip oturmanýn gereði yok. Hose, açýk yere çýkýp kum üzerine gelip oturdu. Haydi, onu Gaspar görsün! Komutana da "gördüm" diye söylesin. Belki, bundan sonra komutan da biraz çekinir. Belki, o: "Boþuna Hose'yi horladým," - diye piþman olur. Piþman olmadan olmaz! Hose, tüm dünyayý unutup, kumdan kule yapmaya baþladý. O bir iþe baþladý mý, þarký söylemeden yapamýyor, elbette.

4 Ýlle-meger komdan manara yahap bulmay iken, yemerele le töþe. Hoseneñ keyefe kýrýldý, lekin ul aldýna kuygan maksatýnan baþ tartmaný, ul sigene torgan keþe tügel bit. Gasparzýñ yakýnlap kilevep hizhe le, ul eylenep karamaný. Hose batýr irzerzen gezeten yakþý bele, ni gene bulha la, ser birerge yaramay. Kurkak keþe gene urýnýnda týnýs ultýra almay. Þunlýktan, kom östönde Gasparzýñ külegehen kürhe le, baþýn küterep karamýaný. Lekin Hosene ber neme bik nýk þiklenderze. Ni ösön Gaspar hul ayagý menen unýñ mýltýgýna basýp aldý ele? Malay kilevse keþeneñ yözöne küterelep karamay tüze almaný. Gasparzýñ tösö kaskayný. Ul, sabýp arýgan at kevek, avýr týn ala. Nizen ul þul tiklem kurkkan iken? Þulay za Hose ser birmene, üzeneñ þikleneven hizzermene, horaþýp ta mataþmaný. Yuk-bar menen kýzýkhýnýv - katýnkýz gezete. Vaklanýp torov yeget keþege kileþmey. Þulay za ul: «Namýslý keþe mýltýk östöne basýr ineme ni? - tip uylap aldý.- Býnda nizer bar...» Þul minuttan baþlap Hose uyga kaldý: «Ýnde ýþanýs unýñ üzende gene, býnda, buþ yar buyýnda, hiñe yarzamga kilevse tabýlmas...» - Ye, buþ korhak, hin ni ösen býnda kilep sýktýñ? - tip horaný Gaspar. Hose yavap birerge aþýkmaný. - Býnda vak balýk yakþý elege, - tine ul. «Eger ze Gaspar þul tiklem kurkmagan bulha, his þikhez, hineñ karmaktarýñ kayza huñ, tip horar ine, horamay buldýra almas ine», -tip uylaný Hose. - Hineñ býnda bulývýñdý berey keþe beleme huñ? - tip töpsöndö Gaspar. Hose irenen teþlene. «Eye, bele» tiheñ, komandirzeñ seren asýrga tura kile. «Yuk, berev ze belmey» tiyerge his kene le yaramay. Eger ulay tiheñ, baþka yeteve bar: üzeñde akulaga taþlayasak, e mýltýgýñdý komga kümesek. Þunan huñ köreþse Hoseneñ eze-yulý la kalmayasak...» - Mine býnda aþ beþerevse agay yeberze, - tine Hose. - Hurpaga balýk kerek iken. Týñlamay buldýra almaným. Gaspar asýv katýþ köldö. - Aldayhýñ, maymýl! - Iþanmahañ, üzenen barýp hora. Ber yulý komandirge le eyt, - tine Hose. - Üzeñ beleheñ bit, zeytün urmanýnan röhsethez kitevselerze ul bik yaratýp yetmey, mine tottorhañ, belki, üzeñe rehmet eyter... Gaspar malayga, unýñ niyeten belerge telegendey, þiklenep karaný la aþýkmay gýna sigaret kabýn yýrta baþlaný. Þýrpý tokandýrganda, unýñ kulý der-der kaltýray ine. «Býlay bulgas, eþ harap iken, - tip uylaný Hose.- Mineñ menen ni eþlerge belmey, küreheñ... Unýñ menen osraþývga ükenerge tura kilmehe yarar ine». - Býna neme, Hose,- tine Gaspar. - Eyze, hin de tart! - Min tarta belmeyem! - tine malay. - Kasan da ber öyrenerge tura kiler. Hose kirelenep tormaný, unan barýber fayza bulmayasak. - Mine komandirge oþaklamavýña tamam ýþandým inde, - tip yýlmayzý Hose.- Ber þýrpýnan temeke tokandýrgan keþeler ber-berehene hýyanat ite almayzar ul! Ama bir türlü kumdan kule yapýlmýyordu, kýrýlýp düþüyordu. Hose'nin morali bozuldu, ama o önüne koyduðu maksadýndan vazgeçmedi, o pes eden bir insan deðildir. Gaspar'ýn yaklaþýp geldiðini de hissetti, ama dönüp bakmadý. Hose cesur erkeklerin alýþkanlýklarýný çok iyi biliyor, ne olursa olsun, sýr vermemek lazým. Sadece korkak biri yerinde sakin oturamaz. Bundan ötürü, kum üzerinde Gaspar2ýn gölgesini görse de, kafasýný kaldýrýp da bakmadý. Ama Hose2yi bir þey çok þüphelendirdi. Neden gaspar sol ayaðýyla onun tüfeðinin üzerine basmýþtý þimdi? Oðlan gelen insanýn yüzüne kafasýný kaldýrýp bakmadan edemedi. Gaspar'ýn benzi kaçmýþtý. O, koþup yorulmuþ at gibi, aðýr solukluyor. Neden o bu kadar korkmuþ acaba? Yine de Hose sýr vermedi, kendisinin þüphelendiðini belli etmedi, soru sormaya da düþünmedi. Boþ þeyleri merak etmek, kadýn kýzýn iþidir. Küçük þeylerle uðraþmak bir delikanlýya yakýþmaz. Yine de o: Namuslu bir insan tüfeðin üzerine basar mýydý? - diye düþündü. - Burada bir þey var..." Bu dakikadan sonra Hose düþünmeye baþladý: "Artýk o sadece kendine güvenebilir, burada, bomboþ kýyý boyunda sana yardýma gelecek kimse bulunmaz..." - Evet, boþ boðaz, sen ne diye buralarda dolaþýyorsun? - diye sordu Gaspar. Hose cevap vermeye acele etmedi. - Burada küçük balýk iyi yakalanýyor, - dedi o. "Eðer de Gaspar bu kadar korkmamýþ olsa, hiç þüphesiz, senin oltalarýn nerde ki, diye sorardý, sormadan edemezdi," - diye düþündü Hose. - Senin burada olduðunu birisi biliyor mu peki? - diye öðrenmeye çalýþtý Gaspar. Hose dudaðýný ýsýrdý. "Evet, biliyor" - desen, komutanýn sýrrýný açmak gerekecek. "hayýr, kimse de bilmiyor," - diye hiç söylememeli. Eðer böyle dersen, yok edebilir: kendini köpekbalýðýna atacak, tüfeðini ise kumun altýna gömecek. Ondan sonra savaþçý Hose'nin izi de, yolu da kalmayacak..." - Beni buraya aþçý aðabey gönderdi, - dedi Hose. - Çorbaya balýk gerekiyormuþ. Dinlemeden edemedim. Gaspar sinirli güldü. - Yalan söylüyorsun, maymun. - Ýnanmýyorsan, kendisinden git sor. Bir yolu komutana da söyle, - dedi Hose. - Kendin de biliyorsun, zeytin ormanlýðýndan izinsiz gidenleri o pek sevmez, beni yakalatýrsan, belki, kendine teþekkür eder... Gaspar oðlana onun niyetini öðrenmeye çalýþýr gibi, þüpheyle baktý da, acele etmeden sigara kutusunu yýrtmaya baþladý. Kibrit yakarken onun elleri tir tir titriyordu. "Böyleyse, iþ harapmýþ, diye düþündü Hose. - Benimle ne yapacaðýný bilemiyor, anlaþýlan... Onunla karþýlaþtýðýma piþman olmaya gerekmeseydi, keþke." - Bana bak, Hose, - dedi Gaspar. - Haydi,m sen de iç! - Ben içmeyi bilmiyorum! - dedi oðlan. - Bir zaman nasýl olsa öðrenmek gerekecek. - Beni komutana söylemeyeceðine tam inandým artýk, - diye gülümsedi ona Hose. - Bir kibritle sigara yakan insanlar birbirine ihanet edemezler!

5 Roman BÖRKÖT HAVALA ÜLE / KARTAL HAVADA ÖLÜYOR (Romandan ber özök / Romandan bir bölüm)... Dzotka karþý köreþevzeñ yeñel tügel ikenen Saþa yakþý añlay. Unýñ menen dzot arahýnda meñ ülem hagalap tora. Lekin ipteþtereñdeñ küz aldýñda barýv nindey behet! Býnday zur behet her vakýtta la hem her kemge le elekmey. Býna nindey ul - hugýþ mayzaný! Ýpteþtere halgan ezzer küpten inde artta kaldý. Alda - Çernuþkiga tiklem kar diñgeze yata. Anav kývaktarga tiklem yügerep kene barýp yetehe kile. Saþa ul kývaktar artýnda yeþerenerge telemey. Yuk, unýñ ösön ul kývaktar tik yakýndagý maksat kýna. Uga tiklem küp bulha kýrk metr barzýr. Býl yavaplý segette, yeñev ösön köreþ barganda, ber gene metrga la, hatta sekundtýñ belekey gene ölöþöne le, yañýlýþýrga yaramay... Faþistar bik hak toralar. Ular Saþaný kürep kaldýlar, bugay. Ul, karga yeyelep yatýp, avtomattan ata baþlaný. Kulýn huzýp, ayaktarýn ayýra - tik ülekter gene þulay yata torgandýr. Baþ osonan pulyalar osa, ular törlö yakta - ele uñda, ele hulda, ele baþ östönde, ele ayak osonda kar buraný kütereler. Pulemyot þunday buran kütere alýr, tip ul ber vakýtta la uylamagayný. Ayaktarýn yýyýp, baþýn kar esene terenerek yeþergehe, tuptay yomarlangýhý kile. Lekin kýbýrlarga yaramay. Üzenen alda kitep helek bulgan ipteþtere kevek, kuzgalmay yatýrga kerek. Ülem haman yanda gýna yöröy. Oþonday melde doþmanga ut menen yavap birmey yatýv kýyýn. Lekin tüzerge kerek, baþka sara yuk. Ýreneñde seyne le týn gýna yata bir, Saþok... Uga osa torgan balas ta, üze yöröy torgan itek te, hatta T-34 tankýhýnýñ bronyahý la kerekmey. Tik ber gene minut atmay torhondar ine. Saþanýñ baþýnda nindeyzer özök-özök uyzar kaynaþa. Bögön Reþitteñ tývgan könö... - tip uylaný ul kapýl. Gejep keþe ul Reþit. Öfönen kitken köndö Ýske Öfölege tav baþýnda torganda: Behil bul, Öföm! - tigeyne. Min uga: Behilleþme ele, huþlaþ kýna... - tigeynem. Behilleþev menen huþlaþýv arahýnda ayýrma zur þul Lidaga tigen hattý la yazýp bötörmenem. Çernuþkiza yazýp bötörörge tura kiler. Hezer Öföle nisek toralar iken? Býna mineñ hugýþývýmdý kürhender ine. Yeren Mitka könleþevenen þartlar ine. Olga Vasilyevna, ozatkanda: Hezzeñ hakta býga tiklem böte eselerzeñ esehe - Tývgan il hesterlek kürze. Hezer inde hez uný üzegez yaklarga teyeþhegez... - tigeyne. Saþaný kürhe, ul ni eyter ine iken?.. Sit uyzarzý kýv, Saþa, Öfönö onotop tor. Alda - doþman! Saþa, kar östönen haklýk menen gene küterele le avtomattan ata baþlay. Nime þartlaný unda? Elle artilleristar ata baþlanýmý iken? Ulay bulha, orudiyelar ber atýv menen gene siklenmester ine. Timek, þartlav mineñ atývýmdan bulgan!... Ateþ noktasýna karþý savaþmanýn kolay olmadýðýný Saþa çok iyi anlýyor. Onunla ateþ noktasý arasýnda bin ölüm saklý bekliyor. Ama arkadaþlarýnýn göz önünde gitmek, ne mutluluk! Böyle bir mutluluk hiçbir zaman hiç kimseye de verilmiyor. Ýþte nasýlmýþ savaþ alaný! Arkadaþlarýnýn býraktýðý izler çoktan geride kaldý. Önde Çernuþki'ye kadar kar denizi uzanýyor. Þu çalýlýklara kadar koþarak ulaþmak istiyor. Saþa o çalýlýklarýn arkasýnda gizlenmek istemiyor. Hayýr, onun için o çalýlýklar sadece yakýndaki maksadý oluþturmakta. Oraya kadar en fazla kýrk metre vardýr. Bu önemli saatte, zafer için savaþýrken, bir metreye, hatta, bir saniyenin küçücük bir kýsmýna da yanýlmamak gerekiyor... Faþistler çok dikkatli duruyorlar. Onlar Saþa'yý gördüler, galiba. O, karýn üzerinde yayýlýp yatarak makineli el tüfeðinden ateþ etmeye baþladý. Elini uzatýp ayaklarýný açýyor, sadece ölüler böyle yatýyorlar. Baþ ucundan mermiler uçuyor, onlar her tarafta, bir saðda, bir solda, bir baþ üzerinde, bir ayak ucunda kar fýrtýnasý kopartýyorlar. Makineli tüfeðin böyle bir mermi fýrtýnasý kopartabileceðini o hiçbir zaman düþünmemiþti. Ayaklarýný toparlayýp, baþýný karýn içine daha derin gizlemek, top gibi yuvarlanýp yatmak istiyor. Ama kýpýrdamamasý lazým. Kendinden önce gidip helak olan arkadaþlarý gibi hareket etmeden yatmasý gerek. Ölüm hala yaný baþýnda dolaþýyor. Böyle bir anda düþmana ateþle cevap vermeden yatmak zor. Ama sabretmek lazým, baþka çare yok. Dudaðýný çiðne de, sakin yatmaya devam et, Saþok... Ona uçabilen sihirli halý da, kendiliðinden yürüyen çizmeler de, hatta, T-34 tankýnýn siperi de lazým deðil. Sadece bir dakika ateþ etmeselerdi. Saþa'nýn kafasýnda kesik kesik düþünceler kaynýyor. "Bugün Raþit'in doðum günü..." - diye düþündü o birden. Çok acayip bir insandýr o Raþit. Ufa'dan ayrýldýklarý gün Eski Ufa'daki daðýn tepesinde dururken: "Elveda, Ufa'm! - demiþti. Ben ona: "Þimdi vedalaþma, sadece hoþçakal de..." - demiþtim. Elveda ile hoþça kal arasýnda büyük bir fark vardýr......lida'ya dediðim mektubu bitirmedim. Çernuþki'de yazýp bitirmek gerekir. Þimdi Ufa'da ne yapýyorlar acaba? Þimdi benim savaþtýðýmý görebilseydiler. Kýzýl saçlý Mitka kýskançlýktan patlardý. Olga Vasilyevna uðurlarken: "Þimdiye kadar sizin hakkýnýzda düþünen bütün annelerin ansý - Anavatan vardý. Þimdi ise siz onu kendiniz savunmalýsýnýz..." - demiþti. Saþa'yý görseydi, o ne derdi, acaba?.. Lüzumsuz düþünceleri kov, Saþa, Ufa'yý þimdilik unut. Önünde düþman var! Saþa kar üzerinden dikkatlice kalkýyor ve makineli el tüfeðinden ateþ etmeye baþlýyor. Orada ne patladý? Yoksa topçular ateþ etmeye mi baþladý, yoksa? Öyleyse, toplar bir kez ateþ etmekle yetinmezlerdi. Demek, patlama benim ateþ etmemden olmuþ! Belki, mermi oradaki bir mayýna deðmiþtir... Faþistler önlerini mayýnlarla çevirmeyi çok seviyorlardý. Size çok iyi oldu! Haydi, patlayýn!.."

6 Mogayýn, pulya þundagý berey minaga teygender... Faþistar pozitsiyalarýn minalar menen uratýp alýrga yaratalar þul. Hezge þulay kerek! Eyze, þartlagýz!.. Saþa arttan, rota yatkan urman sitenen, Ura! - tip kýskýrgan tavýþtar iþetep, artýna eylenep karaný. Timek, ular za þartlav tavýþýn iþetkender. Hezer ular yügerep kilep yeterzer ze, ular menen bergelep, Çernuþkiga höjüm baþlarzar... Tik býl þatlýk ozakka huzýlmaný. Doþman pulemyotý tagý ata baþlaný. Tagý kayzan atalar? Býna hiñe kerek bulha! Dzot tagý yenlengen de baha! Atakaga küterelgen rota tuktap kaldý. Pulemyotka karþý yügerep bulmay. Faþist pulemyotçiktarý heyleker bulýp sýktý: rotaný urmandan aldap sýgarzýlar za asýk yerzen yügereþken haldattarzý rehetlenep kýrýrga totondolar... Yegetterze ültereler, küpme keþe helek bula! Mogayýn, ipteþterem mine erleyzerzer, - tip uylap aldý Saþa, avtomatýn uñ kulýnan hul kulýna küserep. - Avtomattýñ hezer kerege yuk: diskýlar buþ. Ni eþlerge? Tukta, granatalar bar bit ele! Saþa alga taban bik kýzýv þývýþa baþlaný. Ara yakýnaya. Hezer, granataný ýrgýthañ, dzotka tiklem yetkerep bulýr kevek. Tagý ez gene þývýrga la... Saþa, terhegene tayanýp, küterelde le, ber ayagýna tubýklanýp, ber-ber artlý ös granata ýrgýttý. Þunda uk ös þartlav iþetelde. Dzot ber minutka týnýp kaldý. Lekin, küp te ütmene, doþman pulemyotý tagý la ata baþlaný. Ni eþlerge huñ? Ýpteþterze, atakaga küterelep, apasýk yalanda tuktap kalýrga mejbür bulgan ipteþterze, kotkarýrga kerek! Saþanýñ baþýnda kýyýv hem tevekkel uy tývzý: Avtomattan ata almayým, sönki diskýlar buþ... Granatalarzý ýrgýtýp böttöm... Lekin mineñ gümerem bar bit ele. Dzot yap-yakýn. Yügerep barýp yetep, þul keher hukkan ambrazuraný kaplap bula la baha!.. Saþa kapýl hulga taþlandý. Hezer ambrazuranan uný kürmeyzer. Saþa ere azýmdar menen alga yügererge totondo. Ul doþman utý astýnan sýktý, uga ber kem de kamasavlay almay hezer. Çernuþkizagýlarý atýp yetkere almastar - pulemyot ösön alýs... Dzotka tiklemge ara Saþaga bik ozon bulýp toyoldo... Nihayet, ber gene ýntýlahý kaldý. Ana, ambrazura!.. Unan tatýldap, kýzargan pulemyot köbege sýgýp tora. O, ni tiklem usallýk ul köbekte! Ul ülem sese!.. Yegetterze unan kotkarýrga kerek. Ular Çernuþkizý azat iterge hüz birzeler bit! Saþa, tevekkel reveþte ayak üre bastý la kapýl dzottýñ karayýp torgan ambrazurahýna taþlandý. Býna yakþý buldý, teki kilep yettem!.. Un tugýz yeþlek Öfö yegete, gvardiya ryadovoyý Aleksandr Matrosovtýñ huñgý hüzzere þul buldý... Saþa arkadan bölüðün bulunduðu orman kenarýndan "Ura!.." - diye baðýrma sesleri duyarak arkasýna dönüp baktý. Demek ki, onlar da patlama sesini duymuþlar. Þimdi onlar koþarak buraya gelirler de, Saþa da onlarla birlikte Çernuþki'ye hücum baþlarlar... Ama bu sevinç fazla uzun sürmedi. Düþmanýn makineli tüfeði tekrar ateþ saçmaya baþladý. "Yine nereden ateþ ediyorlar? Þuna bak þimdi! Ateþ noktasý yine canlanmýþ meðer!" Saldýrýya geçen bölük duraksadý. Makineli tüfeðin ateþ yaðmurunda koþmak mümkün deðil. Faþist tüfekçileri kurnaz çýktý. Bölüðü ormandan kandýrarak çýkardýlar da, þimdi açýk yerde koþuþturan askerleri rahatça yok etmeye baþladýlar... Arkadaþlarý öldürüyorlar, ne çok insan helak oluyor! "Belki, arkadaþlarým bana kýzýyordur, - diye düþündü Saþa, makineli el tüfeðini sað elinden soluna deðiþtirerek. - Tüfeðe artýk lüzum yok: þeridi boþalmýþtý. Ne yapmalý? Dur, el bombalarý var daha!" Saþa öne doðru çok hýzlý sürünerek ilerlemeye baþladý. Aradaki mesafe kýsalýyordu. Þimdi el bombalarýný atarsan, ateþ noktasýna kadar yetecek þekilde atmak gerek. Daha biraz ilerlemelisin ve... Saþa dirseklerine dayanarak kalktý da, bir ayaðýnýn dizi üstüne yaslanarak arka arkaya üç el bombasý fýrlattý. Anýnda üç patlama sesi duyuldu. Ateþ noktasý bir anlýða sessiz kaldý. Ancak, çok geçmeden düþmanýn makineli tüfeði yine ölüm saçmaya baþladý. Ne yapmalý? Arkadaþlarý, saldýrýya geçip apaçýk alanda durmaya mecbur kalan arkadaþlarý kurtarmak lazým!" Saþa'nýn kafasýndan cesur ve karalý bir düþünce geçti: Makineli el tüfekten ateþ edemiyorum, çünkü þeritleri boþ... El bombalarýn hepsini fýrlattým... Ama benim daha hayatým var... Ateþ noktasý çok yakýnda. Koþarak oraya ulaþýp, þu kahrolasý deliði vücudumla kapatabilirim daha!.." Saþa birden sol tarafa doðruldu. Þimdi delikten onu göremiyorlardý. Saþa iri adýmlarla ileriye doðru koþmaya baþladý. O düþman ateþi altýndan çýktý, þimdi onu hiç kimse rahatsýz edemiyordu. Çernuþki'dekiler ateþ edip ulaþamazlar - makineli tüfek için uzak mesafe... Ateþ noktasýna kadarki mesafe Saþa için çok uzun gibi geldi... Nihayet, sadece bir ulaþýmlýk yer kaldý. Ýþte delik!.. Oradan zangýrdayan kýzarmýþ makineli tüfeðin namlusu görünüyor. Oh, ne kadar çok kötülük var o namluda! O ölüm saçýyor!.. Arkadaþlarý ondan kurtarmak lazým. Onlar Çernuþki'yi azat edeceklerine dair söz verdiler.! Saþa kararlý bir þekilde ayak üstü kalktý ve birden ateþ noktasýnýn karamýþ namlusu üzerine atladý. "Ýþte çok iyi oldu, sonunda ulaþtým!..." On dokuz yaþýndaki Ufa delikanlýsý, birlik eri Aleksandr Matrosov'un son sözleri bunlardý...