Ontos:Varlık. Logic:bilgi, bilim. Ontoloji: (varlık felsefesi) mehmetcengiz. mehmetcengiz 1

Transkript

1 Ontos:Varlık Logic:bilgi, bilim Ontoloji: (varlık felsefesi) 1

2 Felsefe Varlık İlişkisi Varlıkla ilgili her şey varlık felsefesinin konusuna girer. Felsefe varlık nedir? sorusuna cevap arar. Felsefenin varlığı, herhangi bir yönüyle değil de genel olarak ele alan dalına varlık felsefesi (ontoloji) adı verilir. Varlık felsefesi, var olan ı konu olarak seçer, inceler, araştırır, onu bir bütün olarak ele alır ve açıklamaya çalışır. Var olanın temel yapısı, türleri ve biçimleriyle ilgilenir. 2

3 Biz, nesnelere anlam yüklemekte ve böylece onlara "var olma" olanağı sağlamaktayız. Zaten varlık da ancak, bizim onunla ilgili olarak elde ettiğimiz verilere göre gerçek bir "varoluş"a erişir. Yukarıdaki parça "varlık"ın temel problemlerinden hangisinin sorgulanmasını gerekli kılar? A) Özneden ayrı bir varlık alanı var mıdır? B) Varlık nasıl bir yapıya sahiptir? C) Hakikate ulaşmak mümkün müdür? D) Nesnelerden ayrı ideal varlıklar var mıdır? E) İnsan deneyimi varlığın tümünü kavrayabilir mi? 3

4 Biz, nesnelere anlam yüklemekte ve böylece onlara "var olma" olanağı sağlamaktayız. Zaten varlık da ancak, bizim onunla ilgili olarak elde ettiğimiz verilere göre gerçek bir "varoluş"a erişir. Yukarıdaki parça "varlık"ın temel problemlerinden hangisinin sorgulanmasını gerekli kılar? A) Özneden ayrı bir varlık alanı var mıdır? B) Varlık nasıl bir yapıya sahiptir? C) Hakikate ulaşmak mümkün müdür? D) Nesnelerden ayrı ideal varlıklar var mıdır? E) İnsan deneyimi varlığın tümünü kavrayabilir mi? 4

5 Bilimin VARLIĞA Yaklaşımı Var olana olduğu gibi yaklaşır. Varsayımla kabul eder. Kuark Konularına göre çeşitli alanlara böler. Genellikle deneysel yöntem kullanılır. Genel geçer bilimsel yasalara ulaşır Felsefenin VARLIĞA Yaklaşımı Varlıkla ilgili genel sorular sorar. Varlığı bir bütün olarak ele alır ve tartışır. Varlığın hangi cinsten olduğunu araştırır. Varlıkla ilgili problemleri akıl yoluyla çözer. Var olmayanı tartışma konusu yapar. 5

6 Ontoloji-metafizik Ontoloji: Varlıkla ilgili problemlerin tartışıldığı metafizik alanıdır. Varlık var mıdır? Varlığın ana maddesi nedir? Evren nasıl oluşmuştur? Evrenin bir amacı var mıdır? Varlıkta özgürlük var mıdır? Metafizik: İspatlanması ve çürütülmesi mümkün olmayan spekülatif problemlerle uğraşır. Tanrı ne tür bir varlıktır? Ruh nasıl bir varlıktır? Ruh ölümsüz müdür? Evrenin başlangıcı nedir? 6 Evrenin sonu var mıdır?

7 Aristoteles ten sonra metafizik duyu organlarıyla algılanamayan şeylerin bilgisi olarak görülmüştür. Kant tan bu yana da metafizik konusunda olumsuz bir tutum ortaya çıkmıştır. Çünkü Kant metafiziğin ele aldığı Tanrı nın varlığı, ruhun ölümsüzlüğü, evrenin yaratılışı gibi problemlerin insan aklının olanaklarıyla yanıtlanamayacağını ileri sürmüştür. Nicolai Hartmann (Nikolai Hartman, ) ise metafiziğin konusunun bilinmeyen, sonuna kadar çözülemeyen ve çözülmesi olanaksız olan problemlerden oluştuğunu söylemiştir. Aslında metafizikle ontoloji arası nda kesin bir sınır konulamaz. Ontoloji Varlık var mıdır? sorusuyla işe başlar. Metafizik ise varlığı var kabul ederek temel ilkelerini araştırır. Ancak ontolojinin konusu yalnızca var olanla ilgiliyken metafizik var olan yanında fizikötesi ile de ilgilenir. Dolayısıyla 7 metafiziğin alanı ontolojiden daha geniştir.

8 Bence metafizikçiler ve skolastik dönem düşünürleri, masa başında oturup kendi zihinlerinde oluşan materyallerden mükemmel teoriler üreten örümceklere benzer. Onların gerçeklere büyük bir dikkatle yaklaşmalarını bekleyemem. Bu arada mistikleri hiç hesaba katmıyorum bile. Ben aynı zamanda, karıncalar gibi hiçbir şeye aldırış etmeden bilgi toplayan ancak bunları hipotez geliştirmekte kullanmayı düşünemeyen, sözde deneyciler in yaklaşımını da benimsemiyorum. Bana göre bilim insanları arılar gibi olmalıdır: Deney ve gözlemlerden veri toplamalı, sonra da doğa kanunlarıyla ilintili hipotezleri bir çerçeveye oturtmak için olgularlada uygunluklarını araştırmalıdır. Bu parçadaki kişinin görüşleri aşağıdakilerden hangisine yakındır? A) Descartes ın rasyonalizmine B) A. Comte un pozitivizmine C) H. Bergson un entüisyonizmine 8 D) J. Dewey nin pragmatizmine E) J. P. Sartre ın egzistansiyalizmine

9 Bence metafizikçiler ve skolastik dönem düşünürleri, masa başında oturup kendi zihinlerinde oluşan materyallerden mükemmel teoriler üreten örümceklere benzer. Onların gerçeklere büyük bir dikkatle yaklaşmalarını bekleyemem. Bu arada mistikleri hiç hesaba katmıyorum bile. Ben aynı zamanda, karıncalar gibi hiçbir şeye aldırış etmeden bilgi toplayan ancak bunları hipotez geliştirmekte kullanmayı düşünemeyen, sözde deneyciler in yaklaşımını da benimsemiyorum. Bana göre bilim insanları arılar gibi olmalıdır: Deney ve gözlemlerden veri toplamalı, sonra da doğa kanunlarıyla ilintili hipotezleri bir çerçeveye oturtmak için olgularlada uygunluklarını araştırmalıdır. Bu parçadaki kişinin görüşleri aşağıdakilerden hangisine yakındır? A) Descartes ın rasyonalizmine B) A. Comte un pozitivizmine C) H. Bergson un entüisyonizmine D) J. Dewey nin pragmatizmine 9 E) J. P. Sartre ın egzistansiyalizmine

10 Nesnenin bilgisinin söz konusu olabilmesi için önce nesnenin var olması gerekir. Örneğin ağacın ne olduğundan, türlerinden, yararlarından söz edebilmek için öncelikle ağaç denilen bir şey var olmalıdır. Bu parça aşağıdaki yargılardan hangisini destekler? A) Bilgi kuramı ontolojiye dayanır. B) Varlığın varlığı, onun bilgisine bağlıdır. C) Bilgi, bilinçteki bir şeyin bilgisidir. D) Bilgi, varlığın bilgisiyse nesneldir. E) Kesin bilgi, deney verilerine dayanan bilgidir. 10

11 Nesnenin bilgisinin söz konusu olabilmesi için önce nesnenin var olması gerekir. Örneğin ağacın ne olduğundan, türlerinden, yararlarından söz edebilmek için öncelikle ağaç denilen bir şey var olmalıdır. Bu parça aşağıdaki yargılardan hangisini destekler? A) Bilgi kuramı ontolojiye dayanır. B) Varlığın varlığı, onun bilgisine bağlıdır. C) Bilgi, bilinçteki bir şeyin bilgisidir. D) Bilgi, varlığın bilgisiyse nesneldir. E) Kesin bilgi, deney verilerine dayanan bilgidir. 11

12 ÖSS-2007 İmmanuel Kant Gelecekte Bilim Olarak Ortaya Çıkabilecek Her Metafiziğe Önsöz adlı yapıtında, metafiziği uğraşmaya değer bulan herkesi Acaba metafizik gibi bir şey hiç olanaklı mıdır? sorusunu sormasının zorunlu olduğuna ikna etmeyi amaçladığını söyler. Eğer metafizik bir bilimse, nasıl oluyor da diğer bilimler gibi genel ve sürekli onay kazanmıyor? Yok, değilse, nasıl oluyor da bilim kisvesi altında, durmadan böbürlenerek insanın anlama yetisini oyalıyor? Ayrıca diğer bilimler ilerlediği halde o hep aynı yerde dönüp duruyor. diye devam eder. Parçaya göre, Kant ın metafiziğe yaklaşımının aşağıdakilerden hangisi olduğu söylenebilir? A) Bilimle eş değer görme B) Reddetme C) Sorgusuz sualsiz benimseme D) Eleştirel olma 12 E) Sistemli olmasını sağlama

13 ÖSS-2007 İmmanuel Kant Gelecekte Bilim Olarak Ortaya Çıkabilecek Her Metafiziğe Önsöz adlı yapıtında, metafiziği uğraşmaya değer bulan herkesi Acaba metafizik gibi bir şey hiç olanaklı mıdır? sorusunu sormasının zorunlu olduğuna ikna etmeyi amaçladığını söyler. Eğer metafizik bir bilimse, nasıl oluyor da diğer bilimler gibi genel ve sürekli onay kazanmıyor? Yok, değilse, nasıl oluyor da bilim kisvesi altında, durmadan böbürlenerek insanın anlama yetisini oyalıyor? Ayrıca diğer bilimler ilerlediği halde o hep aynı yerde dönüp duruyor. diye devam eder. Parçaya göre, Kant ın metafiziğe yaklaşımının aşağıdakilerden hangisi olduğu söylenebilir? A) Bilimle eş değer görme B) Reddetme C) Sorgusuz sualsiz benimseme D) Eleştirel olma 13 E) Sistemli olmasını sağlama

14 Temel Kavramlar :Öz İdeal Varlık Realizm Diyalektik Determinizm Töz Real Varlık Metafizik İdealizm Fenomenoloji İde Nihilizm Plüralizm Monizm Materyalizm Oluş Fenomen Öz, bir şeyi o şey yapan, kendisi olmadan o şeyin var olamayacağı şeydir. Bir varlığı o varlık yapan şey, temel özelliktir. Örneğin, Arı bal yapan hayvandır. denildiğinde bal yapmayan ve hayvan olmayan bir şeyin arı olması düşünülemez. Töz (cevher), var olmak için kendisinden başka bir şeye gerek duymayan varlıktır. Töze herhangi bir nitelik yüklenebilir fakat tözün kendisi başka hiçbir şeye yüklenemez. Örneğin, Tanrı tözdür. Çünkü Tanrı, var olmak için başka bir varlığa gereksinim duymaz. Tanrı mükemmel varlıktır. dediğimizde mükemmellik özelliği Tanrı ya yüklenebilir ama Tanrı bir önermede yüklem olamaz. Reel varlık, zaman ve mekân içinde bulunan, algılanabilen varlıktır. Reel varlık, değişebilirlik özelliğine sahiptir. Çevremizdeki her şey reel varlık alanına aittir ve bu varlıklar aynı kalmaz, değişirler. İdeal varlık, zaman ve mekân içinde olmayan, duyu organları ile algılanamayan, akıl ya da düşünme yoluyla bilinebilen varlıklardır. Örneğin, matematik alanında sayı, düzlem, üçgen; değerler alanında iyi, güzel, sevgi, adalet, özgürlük gibi kavramlar ideal varlıklardır. Duyular 14 yoluyla algıladığımız gerçek varlıklar değişir fakat ideal varlıklar değişmez, hep aynı kalır.

15 Yardıma muhtaç aç bir çocuğu doyurma eylemini düşünün. Birçok insan, bunun ahlaki açıdan iyi bir davranış olduğu konusunda hemfikirdir. Peki, birini bunu yaparken izlediğimizde tam olarak gördüğümüz nedir? Aç birini doyuran kişi, yardıma muhtaç çocuk, çiğneme eylemi ve belki de çocuğun gülümsemesi. Ancak göremediğimiz, göremeyeceğimiz bir şey vardır, o da eylemin aslını oluşturan iyilik. Görülemediğine göre yok mu sayılmalıdır? Bence hayır. İyi olmadığında ahlaktan da söz edilemez. Oysa bende bir iyi fikri var. Bu parçadan hareketle, varlık hakkında aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Bir olandan türediği B) Birden çok ilkeden kaynaklandığı C) Değişmez olduğu 15 D) Düşünülebilir olduğu E) Oluş hâlinde olduğu

16 Yardıma muhtaç aç bir çocuğu doyurma eylemini düşünün. Birçok insan, bunun ahlaki açıdan iyi bir davranış olduğu konusunda hemfikirdir. Peki, birini bunu yaparken izlediğimizde tam olarak gördüğümüz nedir? Aç birini doyuran kişi, yardıma muhtaç çocuk, çiğneme eylemi ve belki de çocuğun gülümsemesi. Ancak göremediğimiz, göremeyeceğimiz bir şey vardır, o da eylemin aslını oluşturan iyilik. Görülemediğine göre yok mu sayılmalıdır? Bence hayır. İyi olmadığında ahlaktan da söz edilemez. Oysa bende bir iyi fikri var. Bu parçadan hareketle, varlık hakkında aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Bir olandan türediği B) Birden çok ilkeden kaynaklandığı C) Değişmez olduğu 16 D) Düşünülebilir olduğu E) Oluş hâlinde olduğu

17 Varlık var mıdır? a) Varlık var değildir. (nihilizm) b)varlık vardır. (realizm) 1. Nihilizm 2. Taoizm 1. Varlık OLUŞ tur. 2. Varlık İDEA dır. 3. Varlık MADDE dir. 4. Varlık RUH ve MADDE dir. 5. Varlık FENOMEN dir

18 FİLOZOF ARKHE Thales ( ) Anaxsimenes ( ) Su (Varlığın arkhesi nedir?) (Değişim boyunca değişmeyen öz nedir?) Hava Anaxsimandros (MÖ ) Aperion (sınırsız olan) Herakleitos (MÖ ) Ateş Empedokles (MÖ ) Su, ateş, toprak, hava Parmenides (MÖ ) Anaksagoras (MÖ ) Bir olan (Varlık nedir?) Güneşi her gün doğarken ve batarken görürüz, ama gerçekte güneş ne doğar ne de batar. Nous, tane Demokritos (MÖ ) Atom Pythagoras (MÖ ) Sayı

19 Yardıma muhtaç aç bir çocuğu doyurma eylemini düşünün. Birçok insan, bunun ahlaki açıdan iyi bir davranış olduğu konusunda hemfikirdir. Peki, birini bunu yaparken izlediğimizde tam olarak gördüğümüz nedir? Aç birini doyuran kişi, yardıma muhtaç çocuk, çiğneme eylemi ve belki de çocuğun gülümsemesi. Ancak göremediğimiz, göremeyeceğimiz bir şey vardır, o da eylemin aslını oluşturan iyilik. Görülemediğine göre yok mu sayılmalıdır? Bence hayır. İyi olmadığında ahlaktan da söz edilemez. Oysa bende bir iyi fikri var. Bu parçadan hareketle, varlık hakkında aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Bir olandan türediği B) Birden çok ilkeden kaynaklandığı C) Değişmez olduğu 19 D) Düşünülebilir olduğu E) Oluş hâlinde olduğu

20 a) varlık var değildir. 1. Nihilizm (hiççilik) Gorgias: Ontolojik anlamda nihilisttir. - Hiçbir şey var değildir. - Bir şey var olsa da bilinemez. - Bir şey var olsa da bilinse de başkasına anlatılamaz. Nietzsech: Etik ve siyaset alanında nihilisttir. Bütün ahlaki ve siyasi değerlere karşıdır

21 a) varlık var değildir. 2. Taoizm Lao Tse: Lao Tse ye göre mutlak varlık cisimsizlik, hareketsizlik ve sonsuz yetkinlik ifade eden bir ilkedir. Bu ilke yol, akıl anlamına da gelir. Mutlak varlık açıklanamaz, adlandırılamaz ve tanımlanamaz. Çünkü burada söz konusu olan bir varlık değildir. Taoculuk, bu görüşleriyle nihilizme oldukça yakın olan bir varlık anlayışı ortaya koymuştur. Lao Tse diyor ki: Gök ile yer taraf tutmaz, bin bir türün dönüşümünde. Bilge de duygusal değildir, her şeyin değişiminde. Gök ile yer arası körük gibidir; bomboş ama doldurulamaz. Kullandıkça çoğalır, ha çoğalır. Açıklamaya çalışma, tüketir seni. Bırak olduğu gibi kalsın

22 Yardıma muhtaç aç bir çocuğu doyurma eylemini düşünün. Birçok insan, bunun ahlaki açıdan iyi bir davranış olduğu konusunda hemfikirdir. Peki, birini bunu yaparken izlediğimizde tam olarak gördüğümüz nedir? Aç birini doyuran kişi, yardıma muhtaç çocuk, çiğneme eylemi ve belki de çocuğun gülümsemesi. Ancak göremediğimiz, göremeyeceğimiz bir şey vardır, o da eylemin aslını oluşturan iyilik. Görülemediğine göre yok mu sayılmalıdır? Bence hayır. İyi olmadığında ahlaktan da söz edilemez. Oysa bende bir iyi fikri var. Bu parçadan hareketle, varlık hakkında aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Bir olandan türediği B) Birden çok ilkeden kaynaklandığı C) Değişmez olduğu 22 D) Düşünülebilir olduğu E) Oluş hâlinde olduğu

23 SORU Çuang Tseu adlı yapıtta, yapıtın kahramanı Çuang Tseu suda oynaşan balıkları görünce; "İşte balıkların eğlencesi" dedi. Karşısındaki ise "Sen balık değilsin ki balığın neyle eğlendiğini bilesin!" karşılığını verdi. Çuang Tseu de şöyle dedi: "Sen de ben değilsin ki benim balıkların neyle eğlendiklerini bilmediğimi bilesin.' "Eskiden 'varoluş'un birliği içinde başka varlıklarla kaynaşmış olduğumuza göre bu varlıkları da anlayabiliriz belki... Bu parça aşağıdakilerden hangisinin varlıkla ilgili görüşlerine örnek oluşturur? A) Nihilizm B) Septisizm C) Realizm D) Taoizm 23 E) Nominalizm

24 SORU Çuang Tseu adlı yapıtta, yapıtın kahramanı Çuang Tseu suda oynaşan balıkları görünce; "İşte balıkların eğlencesi" dedi. Karşısındaki ise "Sen balık değilsin ki balığın neyle eğlendiğini bilesin!" karşılığını verdi. Çuang Tseu de şöyle dedi: "Sen de ben değilsin ki benim balıkların neyle eğlendiklerini bilmediğimi bilesin.' "Eskiden 'varoluş'un birliği içinde başka varlıklarla kaynaşmış olduğumuza göre bu varlıkları da anlayabiliriz belki... Bu parça aşağıdakilerden hangisinin varlıkla ilgili görüşlerine örnek oluşturur? A) Nihilizm B) Septisizm C) Realizm D) Taoizm 24 E) Nominalizm

25 2009-ÖSS Çiçek açmış bir erik ağacının önünde duruyoruz ve ağaç da karşımızda. Ağaç oradayken ve biz onun karşısında durduğumuzda, ağaç ve biz, karşılıklı bulunuyoruz. Birbirimize göre, karşılıklı konumumuz içinde varız. Demek ki bu karşılaşmada söz konusu olan şey kafamızın içinde uçuşan tasarımlar değil. Bu parça aşağıdakilerden hangisinin varlıkla ilgili görüşlerine örnek oluşturur? A) Rasyonalizm B) Septisizm C) Realizm D) Nominalizm E) Nihilizm 25

26 2009-ÖSS Çiçek açmış bir erik ağacının önünde duruyoruz ve ağaç da karşımızda. Ağaç oradayken ve biz onun karşısında durduğumuzda, ağaç ve biz, karşılıklı bulunuyoruz. Birbirimize göre, karşılıklı konumumuz içinde varız. Demek ki bu karşılaşmada söz konusu olan şey kafamızın içinde uçuşan tasarımlar değil. Bu parça aşağıdakilerden hangisinin varlıkla ilgili görüşlerine örnek oluşturur? A) Rasyonalizm B) Septisizm C) Realizm D) Nominalizm E) Nihilizm 26

27 b) REALİZM (varlık vardır) 1. Varlık OLUŞ tur: Kalemin kendisi varlık, yazma durumu oluştur. Herakleitos: Varlık bir şey değil, oluş her şeydir. Her şey akıyor, ırmağın aynı suyundan iki kez yıkanamazsınız. - Ateş -Diyalektik (tez+antitaz, zıtların birliği) -Logos (Tanrısal akli ilke) 27

28 b) REALİZM (varlık vardır) 1. Varlık OLUŞ tur: Whitehead: Dünya eşyalardan değil, olaylardan meydana gelir - Ona göre varlığın ne olduğunu bilmek, anlamak için doğayı incelemek ve ona yönelmek yeterlidir. - Bu yönelmenin sonunda doğanın mekanik, soyut ve yapay bir varlık olmadığı - dinamik olduğu anlaşılacaktır - Yaratıcılık ve süreklilik Tanrı nın iki gücüdür. 28

29 b) REALİZM (varlık vardır) 2. Varlık İDEA dır: Platon (MÖ ) İdealar Evreni (gerçekler): Örn: Kuş ideası olmasa kuşlarda olamazdı. Yansımalar Evreni (görünüşler): Mağara Benzetmesi: Platon, bir mağara benzetmesi yaparak iki evren anlayışını somutlaştırır. Burada zincirlerinden kurtulup dış dünyanın gerçekliğini kavrayan bir insanın durumunu anlatmıştır. İnsanlar çocukluklarından beri ayaklarından, boyunlarından zincire vurulmuş, bir mağarada yaşıyorlar. Ne kımıldayabiliyor ne de burunlarının ucundan başka bir yer görebiliyorlar; kafalarını bile oynatamıyorlar. Bu insanlar ancak arkalarındaki ateşin aydınlığıyla mağarada karşılarına vuran gölgeleri görebiliyorlar ve gölgelere verdikleri adlarla gerçek nesneleri anlattıklarını sanıyorlar. Mağaranın dışına çıkarılan bir kişinin önce gözleri yanıyor. Gölgelerini gördüğü nesnelere gözü kamaşarak bakıp daha önce gördükleri, yeni gördüklerinden daha gerçek gibi geliyor. Görünen dünya mağaradaki oturma hâlidir, mağarayı aydınlatan ateş de güneşin yeryüzüne vuran ışığıdır. Üst dünyaya çıkan yokuş ve yukarıda seyredilen güzellikler de ruhun düşünceler 29 dünyasına yükselişi olmaktadır

30 b) REALİZM (varlık vardır) 2. Varlık İDEA dır. Aristoteles (MÖ ) Madde Form Safform İNSAN MEDDE MİDİR, FORM MUDUR? Maddi Neden: Heykelin yapıldığı bir madde (toprak) Formel Neden:Heykeli yapan sanatçının zihnindeki fikir.(idea) Yapıcı ve Hareket Ettirici Neden: Heykeltıraş Ereksel Neden: Heykelin yapılış amacı - Varlık-idea ilişkisini, yeter-sebep veya 4 sebep ilkesi adını verdiği ilke ile açıklar. Madde, Düşünce(fikir),Kuvvet, Amaç sebepleri varlıkların oluşunu belirler. - Madde ve biçim, oluştan öncedir. Madde, güç=kuvvet halinde (potansiyel) bir biçim(form) dir. Madde bir taslaktır. Asıl ve mükemmel olan; Form dur. - En yüksek derecede olan saf(katışıksız)form, maddesizdir ve mutlak mükemmelliktir. O da Tanrı dır. Varlıkların varlık kaynağı budur. Varlık tabakaları, inorganikten organiğe doğru madde-form ilişkisi içinde dizilmiştir. Altta olan üsttekine göre madde, altındakine göre 30 ise form dur

31 (2011-YGS) Filler neden büyük, gri ve kırışıktır? Çünkü ufak, beyaz ve yuvarlak olsalardı aspirin olurlardı. Ufak bir fil hayal ederek ona ufak bir fil diyebiliriz. Beyaz bir fil hayal ederek ona beyaz bir fil diyebiliriz. Kırışıksız bir fil de kırışıksız bir fil olur. Başka bir deyişle büyüklük, grilik ve kırışıklılık, Aristoteles in bir fili fil yapan şeyin ne olduğunu tanımlama sınavını geçemez. Çünkü aspirin gibi ufak, beyaz ve yuvarlak bir şey bir fil olamaz ve böyle bir nesneyle karşılaştığımızda aklımıza Hey, ağzına attığın bir aspirin mi yoksa alışılmamış türden bir fil mi? diye sormak gelmez. Bu parçada varlıkla ilgili aşağıda verilenlerden hangisi sorgulanmaktadır? A) Zorunlu varlık/mümkün varlık ayrımı B) Özsel/ilineksel nitelikler C) Ana maddenin neliği D)Madde ve form ilişkisi 31 E) Var olma/olmama sorunsalı

32 (2011-YGS) Filler neden büyük, gri ve kırışıktır? Çünkü ufak, beyaz ve yuvarlak olsalardı aspirin olurlardı. Ufak bir fil hayal ederek ona ufak bir fil diyebiliriz. Beyaz bir fil hayal ederek ona beyaz bir fil diyebiliriz. Kırışıksız bir fil de kırışıksız bir fil olur. Başka bir deyişle büyüklük, grilik ve kırışıklılık, Aristoteles in bir fili fil yapan şeyin ne olduğunu tanımlama sınavını geçemez. Çünkü aspirin gibi ufak, beyaz ve yuvarlak bir şey bir fil olamaz ve böyle bir nesneyle karşılaştığımızda aklımıza Hey, ağzına attığın bir aspirin mi yoksa alışılmamış türden bir fil mi? diye sormak gelmez. Bu parçada varlıkla ilgili aşağıda verilenlerden hangisi sorgulanmaktadır? A) Zorunlu varlık/mümkün varlık ayrımı B) Özsel/ilineksel nitelikler C) Ana maddenin neliği D)Madde ve form ilişkisi 32 E) Var olma/olmama sorunsalı

33 B) Özsel/ilineksel nitelikler "Konu (özne) değişmeksizin ortaya çıkabilen ya da yok olabilen şey." Bu tanım sonradan bütün mantıkçılarca kabul edilmiştir. İlinekler iki türlüdür: Ayrılır ve ayrılmaz ilinekler. (Ör. Uyumak insan için ayrılır bir ilinektir. Kara renkli olmaksa, zenci için ayrılmaz bir ilinektir.) (Aristoteles'te) Bir konuya bağlı olan ve o konu olmadan kendisi var olamayan şey; kendi başına var olamayan, bir taşıyıcıyı, bir tözü gerektiren şey; tözün niteliği. (ZSr. Aklık nesneden bağımsız olarak var olamaz.) Karşıtı ve bağlılaşık kavramı:töz 33

34 b) REALİZM (varlık vardır) 2. Varlık İDEA dır. Farabi ( ) MümkünVarlık: Var olmaları kadar var olmamaları da mümkün olan varlıklardır (mümkünülvücut ).Tanrı dışındaki tüm varlıklar gibi Evren Tanrı nın sonsuz cömertliği sonucu oluşmuştur. ZorunluVarlık: Var olmak için başka bir varlığa ihtiyacı olmayan, varoluşunu kendi özündeki zorunluluktan alan varlıktır. Var olmak zorunda olan varlıktır, yani Tanrı dır. Tanrı nın bir benzeri yoktur. Olması da imkânsızdır (Vacibülvücut). Farabi ye göre Vacibü l-vücud, Saf Form ile eşdeğerdir. Vacibü l- Vücud, tüm varlıkların aynı zamanda akıllarının da kaynağıdır. Bu Mutlak Akıl dan önce bir İlk Akıl oluşmuş, bunun da çoğalıp taşmasıyla, diğer varlıklar akıl sahibi olmuştur. Taşma Teorisi(=Sudur Nazariyesi). Varlıkların akıl düzeyi, kapasiteleriyle ilgilidir

35 SORU Usta bir dökümcünün, madenini kalıba döktüğünü ve maddenin de sıçrayıp, ben dünyanın en iyi kılıcı haline getirilmeliyim dediğini farz et. Kuşkusuz, usta dökümcü madene kötü gözle bakacaktır. Bu durumu Farabi nin varlık anlayışı açısından hangi kavramla açıklanabilir? A)Geist B)Vahdetivücut C)İdea D)Vacibulvücut E)Safform

36 b) REALİZM (varlık vardır) 2. Varlık İDEA dır. İDEA MADDE GeorgeWilhelm Friedrich Hegel ( Var olanların temelinde akıl veya tin denilen Geist vardır. Geist; mutlak akıl ya da zihindir. Hegel varlıkları diyalektik yöntemle açıklamaya çalışır. Diyalektik idealizm; tez, antitez ve sentez olarak adlandırılan ve birbirini izleyen üç aşamayı içeren bir değişim, gelişim ve ilerleme sürecidir. TEZ: Varlıktan önce idea (geist) vardı. İdea,gerçeklikten yoksun bir imkânlar dünyasıdır. ANTİTEZ: İdea, gerçeklik kazanmak ister ve kendisini dışa vurur.doğa dünyası oluşur. İde doğa dünyası olmakla varlık kazanmıştır;fakat özgürlüğünü yitirmiştir. SENTEZ: İdea, özgürlüğünü kazanmak için 36 ruhsal ve tinsel dünyaya yani kendine geri döner. 36

37 2010-YGS Bir şey, ne görülebilir ne de duyulabilir bir şeyse sözgelimi renksiz ve hareketsiz bir gaz kitlesiyse ne fotoğrafı çekilip görüntüsü alınabilir ne de sesi kaydedilebilir. Fakat bu, gazın var olmadığı anlamına gelmez. Üstelik var olması sizin için yaşamsal bir önem de taşıyabilir. Bu parça aşağıdakilerden hangisine karşı örnek oluşturur? A) Herakleitos un varlığın bir oluş ve değişim içinde olduğunu ileri sürmesine B) Descartes ın varlığın ruh ve maddeden oluştuğunu söyleyen düalist görüşüne C) Hegel in, varlığı geist ve onun diyalektik süreciyle açıklamasına D) Demokritos un varlığın atomlardan meydana geldiğini belirtmesine 37 E) Berkeley in var olmak algılanmış olmaktır demesine

38 2010-YGS Bir şey, ne görülebilir ne de duyulabilir bir şeyse sözgelimi renksiz ve hareketsiz bir gaz kitlesiyse ne fotoğrafı çekilip görüntüsü alınabilir ne de sesi kaydedilebilir. Fakat bu, gazın var olmadığı anlamına gelmez. Üstelik var olması sizin için yaşamsal bir önem de taşıyabilir. Bu parça aşağıdakilerden hangisine karşı örnek oluşturur? A) Herakleitos un varlığın bir oluş ve değişim içinde olduğunu ileri sürmesine B) Descartes ın varlığın ruh ve maddeden oluştuğunu söyleyen düalist görüşüne C) Hegel in, varlığı geist ve onun diyalektik süreciyle açıklamasına D) Demokritos un varlığın atomlardan meydana geldiğini belirtmesine 38 E) Berkeley in var olmak algılanmış olmaktır demesine

39 2004-ÖSS Varlıklar, sizin onlar karşısında duruşlarınıza göre gösteriyorlar kendilerini. Önümdeki bir demet gül ona bir botanik uzmanı olarak yaklaştığımda kendini botanik biliminin kavramlarıyla sunar. Bir teorik fizikçi olarak atomlardan fotonlardan kuarklardan oluşan bir madde olarak verir kendini. Öte yandan bir ressam ya da bir şairsem ne denli farklı yüzleriyle sunacaktır kendini. Bu parçadan aşağıdaki yargıların hangisine ulaşılabilir? A) Her varlık kendini diğer varlıklardan farklı gösterir. B) Doğru bilgi varlığı yansıtan bilgidir. C) Bilimler varlığın özünü anlamamızı kolaylaştırır. D) Varlığın algılanışı algılayana bağlıdır. E) Kişisel tutumlar varlığın özünü değiştirir. 39

40 2004-ÖSS Varlıklar, sizin onlar karşısında duruşlarınıza göre gösteriyorlar kendilerini. Önümdeki bir demet gül ona bir botanik uzmanı olarak yaklaştığımda kendini botanik biliminin kavramlarıyla sunar. Bir teorik fizikçi olarak atomlardan fotonlardan kuarklardan oluşan bir madde olarak verir kendini. Öte yandan bir ressam ya da bir şairsem ne denli farklı yüzleriyle sunacaktır kendini. Bu parçadan aşağıdaki yargıların hangisine ulaşılabilir? A) Her varlık kendini diğer varlıklardan farklı gösterir. B) Doğru bilgi varlığı yansıtan bilgidir. C) Bilimler varlığın özünü anlamamızı kolaylaştırır. D) Varlığın algılanışı algılayana bağlıdır. E) Kişisel tutumlar varlığın özünü değiştirir. 40

41 2007-ÖSS Ben olmayınca bu güller, bu serviler yok Güzel gözler, tatlı diller yok Sabahlar, akşamlar, sevinçler, tasalar yok Ben düşündükçe var dünya, ben yoksam o da yok Bu dörtlük, varlık felsefesinde öne sürülen aşağıdaki görüşlerden hangisini desteklemektir? A) Dış dünya bireyden bağımsız olarak vardır. B) Varlık ın varlığı onu düşünen bireye bağlıdır. C) Bazı şeylerin varlığı somuttur. D) Soyut varlıklar düşünülebilir varlıklardır. E) Sevgi her şeyi var kılar. 41

42 2007-ÖSS Ben olmayınca bu güller, bu serviler yok Güzel gözler, tatlı diller yok Sabahlar, akşamlar, sevinçler, tasalar yok Ben düşündükçe var dünya, ben yoksam o da yok Bu dörtlük, varlık felsefesinde öne sürülen aşağıdaki görüşlerden hangisini desteklemektir? A) Dış dünya bireyden bağımsız olarak vardır. B) Varlık ın varlığı onu düşünen bireye bağlıdır. C) Bazı şeylerin varlığı somuttur. D) Soyut varlıklar düşünülebilir varlıklardır. E) Sevgi her şeyi var kılar. 42

43 2006-ÖSS Güzelliğin on para etmez şu bendeki aşk olmasa. diyen Aşık Veysel ile Varolmak algılanmış olmaktır. diyen Berkeley in bu görüşlerinin ortak yönü aşağıdakilerden hangisinin vurgulanmasıdır? A) Soyut olanın önemsiz olduğu B) Somut olanın önemsiz olduğu C) Asıl olanın nesne olduğu D) Asıl olanın özne olduğu E) Değerlerin belirsiz olduğu 43

44 2006-ÖSS Güzelliğin on para etmez şu bendeki aşk olmasa. diyen Aşık Veysel ile Varolmak algılanmış olmaktır. diyen Berkeley in bu görüşlerinin ortak yönü aşağıdakilerden hangisinin vurgulanmasıdır? A) Soyut olanın önemsiz olduğu B) Somut olanın önemsiz olduğu C) Asıl olanın nesne olduğu D) Asıl olanın özne olduğu E) Değerlerin belirsiz olduğu 44

45 2007-ÖSS Ben olmayınca bu güller, bu serviler yok Güzel gözler, tatlı diller yok Sabahlar, akşamlar, sevinçler, tasalar yok Ben düşündükçe var dünya, ben yoksam o da yok Bu dörtlük, varlık felsefesinde öne sürülen aşağıdaki görüşlerden hangisini desteklemektir? A) Dış dünya bireyden bağımsız olarak vardır. B) Varlık ın varlığı onu düşünen bireye bağlıdır. C) Bazı şeylerin varlığı somuttur. D) Soyut varlıklar düşünülebilir varlıklardır. E) Sevgi her şeyi var kılar. 45

46 2007-ÖSS Ben olmayınca bu güller, bu serviler yok Güzel gözler, tatlı diller yok Sabahlar, akşamlar, sevinçler, tasalar yok Ben düşündükçe var dünya, ben yoksam o da yok Bu dörtlük, varlık felsefesinde öne sürülen aşağıdaki görüşlerden hangisini desteklemektir? A) Dış dünya bireyden bağımsız olarak vardır. B) Varlık ın varlığı onu düşünen bireye bağlıdır. C) Bazı şeylerin varlığı somuttur. D) Soyut varlıklar düşünülebilir varlıklardır. E) Sevgi her şeyi var kılar. 46

47 b) REALİZM (varlık vardır) 3. Varlık MADDE dir. Demokritos - Atom - Mekanik materyalizm İlkçağ yunan düşüncesinde atomcu okulun kurucusu sayılan Demokritos, varlığın asıl gerçekliği olarak atomları kabul eder. Atomlar hepsi aynı, çok küçük ve sonsuz sayıdadır. Farklı biçim ve büyüklüktedirler. Daha küçük parçalara bölünemezler. Sürekli hareket halindedirler. Çeşitli biçimlerde birleşip ayrılarak, farklı varlıkları oluştururlar. Bu hareketlilikler, boşluk(uzay)ta gerçekleşir. Ruh ve düşünce hafif, madde ağır atomlardır

48 Demokritos, sofrasına gelen incirleri yerken bir bal kokusu almış ve hemen bir araştırmadır başlamış kafasında; o güne dek incirlerden almadığı bu koku nerden gelebilir, diye. Merakını gidermek için, incirlerin toplandığı yeri görmeye gitmek istemiş. Sofradan niçin kalktığını anlayan hizmetçi kadın gülmüş: Boşuna zaman kaybetmeyin, incirleri bal çanağına koymuştum toplarken. demiş. Demokritos un canı sıkılmış bu araştırma fırsatını kaçırdığı, bir merak konusu elinden alındığı için. Hadi be sen de. demiş hizmetçi kadına, Keyfimi kaçırdın ama ben yine de bal kokusu incirde kendiliğinden varmış gibi nedenini araştıracağım. Demokritos un bu yaklaşımı birçok bilim ada-mı ve filozofta vardır. Aşağıdakilerden hangisi bu parçada bilim adamı ve filozoflarda var olduğu söylenen yaklaşıma ters düşer? A) Olaylara diğer insanlardan farklı bakma B) Her şeyin nedenini sorma C) Araştırmaktan hoşlanma D) Merak duygusunu canlı tutma E) Başkalarının düşüncelerini benimseme 48 48

49 Demokritos, sofrasına gelen incirleri yerken bir bal kokusu almış ve hemen bir araştırmadır başlamış kafasında; o güne dek incirlerden almadığı bu koku nerden gelebilir, diye. Merakını gidermek için, incirlerin toplandığı yeri görmeye gitmek istemiş. Sofradan niçin kalktığını anlayan hizmetçi kadın gülmüş: Boşuna zaman kaybetmeyin, incirleri bal çanağına koymuştum toplarken. demiş. Demokritos un canı sıkılmış bu araştırma fırsatını kaçırdığı, bir merak konusu elinden alındığı için. Hadi be sen de. demiş hizmetçi kadına, Keyfimi kaçırdın ama ben yine de bal kokusu incirde kendiliğinden varmış gibi nedenini araştıracağım. Demokritos un bu yaklaşımı birçok bilim ada-mı ve filozofta vardır. Aşağıdakilerden hangisi bu parçada bilim adamı ve filozoflarda var olduğu söylenen yaklaşıma ters düşer? A) Olaylara diğer insanlardan farklı bakma B) Her şeyin nedenini sorma C) Araştırmaktan hoşlanma D) Merak duygusunu canlı tutma E) Başkalarının düşüncelerini benimseme 49 49

50 b) REALİZM (varlık vardır) 3. Varlık MADDE dir. Thomas Hobbes Varlık ı cisim (madde) Mekanik materyalizm Varlık ı cisim (madde) den ibaret sayar. Varlıklar içe ayrılır: 1.Doğal=Fert, 2.Yapma=Grup, 3.Ahlaki= Toplum, şeklinde. -Ruh: Beyin veya çok ince sinirler (duyular ifade edilmeyecek kadar ince.)

51 b) REALİZM (varlık vardır) 3. Varlık MADDE dir. Frederich La Mattrie Madde Makine İnsan Asıl varlık olarak Madde yi kabul eder. Ruh bedenin bir fonksiyonudur. Karaciğer nasıl safra salgılıyorsa, beden de ruhu salgılar, Maddenin, hareket etme ve duyumlama gibi 2 özelliği vardır

52 b) REALİZM (varlık vardır) 3. Varlık MADDE dir. MADDE İDEA Karl Marx: Dinamik Materyalizm Madde Madde bilinçten bağımsız ve onun dışındadır. Özü, harekettir. Maddenin hareketinden meydana gelen evren olmuş-bitmiş bir süreç değil, diyalektik olarak(tez-antitez-sentez şeklinde) ilerleyen bir oluşumdur. Hegel diyalektiğinden farklı olarak, temele maddeyi koymuştur. O na göre düşünme bile, ileri derecede gelişmiş bir maddenin ürünüdür

53 b) REALİZM (varlık vardır) 3. Varlık Hem Madde Hem Ruh dur. DESCARTES RUH: SONLU TÖZ TANRI: SONSUZ TÖZ MADDE: SONLU TÖZ Onun düşüncesine göre yaratılmamış bir ruh olarak Tanrı, sonsuz ve mükemmel tözdür. Tanrı dünyanın dışındadır. Yaşadığımız dünyada ise iki töz bulunur. Bunlardan biri ruh, diğeri ise maddedir. Ruh ve madde sonlu tözlerdir. Ruhun temel niteliği düşünme, maddenin temel niteliği ise hareket etmedir. Descartes e göre ruh ya da beden, birbirinden bağımsız alanlardır. iki ayrı cevher kabul eden bu görüşüne, düalizm (ikicilik) adı verilmiştir. Monizm (bircilik): Varlığı tek unsura indirgeme. Plüralizm (çoğulculuk): Varlığı ikiden çok nedene indirgeme 53 Vücuda iğne battığında acıyı hisseden ruh mu, beden mi?

54 b) REALİZM (varlık vardır) 3. Varlık FENOMEN dir. Edmund Husserl Ona göre varlık fenomendir. Fenomen, varlıkların görünüşü, özü ve anlamıdır. Husserl e göre insan bilinci nesneye iki türlü yönelir. Birincisinde bilinç nesneyi sezgisel bir yoldan özü itibariyle kavrar. İkincisinde ise bilinç nesneyi yalnızca gözlemleyebilir. Sesleri, renkleri duyusal olarak algılar. Bilinç, algıladığı nesnelerin saf anlamlarını ve özlerini de kavrar. Varlık alanında, asıl gerçek olan ulaşılan bu özlerdir. Bunlar, zaman ve mekân kavramlarıyla sınırlanamaz. 54

55 VARLIĞA ÇAĞDAŞ YAKLAŞIM Her gerçekliğin altında başka bir gerçeklik vardır. 1.YENİ ONTOLOJİ: N.Hartmann ( ) Yeni ontoloji, ontolojiyi tümdengelimci yoldan değil, tümevarımcı yöntem. Deneysel temellere dayandırıp öznel idealizme karşı bir tutum sergilemişlerdir. Amaçları, materyalizm ile idealizm arasındaki karşıtlığı yok etmektir. Ancak,nesnel idealizme düşmekten kurtulamamışlardır

56 2. Pragmatizm Her düşünce bir göstergedir. C. Peirce ) :pragmatizm, J.Dewey: ensrümantalizm, aletçilik Gerçek olan: 1.yararlı olandır, 2.fayda sağlayan ve 3.Sonuç itibari ile başarı getirendir

57 57 57

58 3. EXİSTANSİYALİZM Felsefe, neleri bilmediğini (Varoluşçuluk) bilmektir. EXİZTANSİYALİZM (varoluşçuluk) Öznel idealist bir felsefe akımı Martin Heidegger ) ve Karl Jaspers (Karl Yaspers, ), Jean Paul Sartre ( ) İnsanın bireysel varoluşudur. Varoluş, nesnelerle değil, yalnızca insanlarla ilgilidir. Bu, insanın gerçekleştirebileceği ya da gerçekleştiremeyeceği bir olanaktır. İnsan, varoluşunu kendisi yaratır. Eşyada öz vardır varlık öyle veya böyle gerçekleşir, insanda varlık vardır öz ünü kendisi gerçekleştirir. ÖZ İNSAN VARLIK (EŞYA) ÖZ 58 58

59 Dünyada varlığı olan biricik şey insandır. EXİZTANSİYALİZM (varoluşçuluk) Martin Heidegger, Platon dan bu yana gelen ontolojik sistemi yıkmak ister. Dünyadaki en önemli şey insanın varoluşudur. Varoluş ise kendi varlığı içinde o varlıkla akılsal bir ilişkide olmadır. Heidegger, böylece idealizme ulaşır. Heidegger, varoluş kavramı yoluyla felsefenin temel sorusuna yeni bir çözüm getirip materyalizm ve idealizm arasındaki tartışmaları aşmaya idealist bir yolla çözecek bir biçimde birbirine bağlamıştır. Dünyada var olmanın yanı sıra varoluş, başka bir insana göre de var olmaktır. Ama burada söz konusu olan yine insanın varlığı değil, ben in başkasının ben iyle ilişkisidir

60 (2009-ÖSS) Dünyanın başlangıcı, sonu ve niçin var olduğuna İlişkin sorular hep merak uyandırır. Heidegger, bu türden sorulara ilişkin genel fikirlerin ve bunların tarihinin ayrıca bunlardan kaynaklanan başka şeylerin belirtilmesinde felsefe sözcüğünün kullanılmasını olanaksız kılmıştır. Bunun da Heidegger in felsefeye en temel katkısı olduğu söylenebilir. Bu parçaya göre Heidegger in felsefe sözcüğünün kullanılmasını istemediği alan aşağıdakilerden hangisidir? A) Etik B) Metafizik C) Estetik D) Bilim felsefesi E) Bilgi kuramı 60 60

61 (2009-ÖSS) Dünyanın başlangıcı, sonu ve niçin var olduğuna İlişkin sorular hep merak uyandırır. Heidegger, bu türden sorulara ilişkin genel fikirlerin ve bunların tarihinin ayrıca bunlardan kaynaklanan başka şeylerin belirtilmesinde felsefe sözcüğünün kullanılmasını olanaksız kılmıştır. Bunun da Heidegger in felsefeye en temel katkısı olduğu söylenebilir. Bu parçaya göre Heidegger in felsefe sözcüğünün kullanılmasını istemediği alan aşağıdakilerden hangisidir? A) Etik B) Metafizik C) Estetik D) Bilim felsefesi E) Bilgi kuramı 61 61