Mebusevleri M. Anıt C. Şafak A. 8/ Tandoğan Ankara 1

Transkript

1 Kod: ISG_TGE_13 KİLİTLEME ve ETİKETLEME GENEL AÇIKLAMA Bu bilgilendirme notu İSG İş Güvenliği Temel Eğitim Seti nin bir parçası olan Kilitleme ve Etiketleme konulu eğitim kapsamında hazırlanmıştır. Eğitimin CD üzerinde kayıtlı ya da uzaktan eğitim şeklinde internet üzerinden erişimli biçimlerini temin etmek, diğer eğitim, faaliyet ve yayınlarımıza dair bilgi edinmek için adresini ziyaret edebilirsiniz. Güvenli ve sağlıklı günler dileriz. Saygılarımızla, Mesut DEMİRTAŞ İş Geliştirme Yöneticisi İSG BAŞLIKLAR KİLİTLEME ve ETİKETLEME Giriş... 2 Tehlikeli Enerji... 2 Elektrik Tehlikeleri... 2 Mekanik Enerji Tehlikeleri... 3 Yerçekiminden Kaynaklanan Tehlikeler... 3 Hidrolik Enerji Tehlikeleri... 3 Kimyasal Madde Tehlikeleri... 3 Termal Enerji Tehlikeleri... 4 Enerjinin Kontrolü... 4 Boru Sistemi Kilitlemesi... 4 Karmaşık Kilitleme ve Etiketleme... 5 Kilitlemede İlk Adım... 5 Altı Adımda Kilitleme... 5 Birden Fazla Çalışan... 6 Kilitlerin ve Etiketlerin Çıkarılması... 7 Bitirirken... 7 Mebusevleri M. Anıt C. Şafak A. 8/ Tandoğan Ankara 1

2 KİLİTLEME ve ETİKETLEME Giriş Bu bölümde kilitleme-etiketlemenin ne olduğu, enerjiye ilişkin tehlikelerin türleri, kilitleme aletlerinin türleri, kilitlerin ve etiketlerin nerelere yerleştirileceği, kilitleme ve etiketleme adımları ve kilitleme sürecinden normal çalışma koşullarına nasıl dönüldüğü hakkında bilgi edineceğiz. Yalnızca yetkili ve eğitimli personel herhangi bir donanımın üzerine bir kilit sistemi yerleştirebilirler ve yalnızca şirket tarafından tedarik edilmiş kilitler ve etiketler bir prosedür dahilinde kullanılabilir. Bir donanıma bir kilit ve uyarı etiketini yerleştirebilecek olan tek kişi donanım üzerinde çalışacak olan kişidir. Yine yalnızca bu kişi iş bittikten sonra yerleştirdiği kilidi ve etiketi kaldırabilir. Tehlikeli Enerji Tehlikeli enerji bir kişiye zarar verebilecek herhangi bir enerjidir. Herhangi bir donanım üzerinde bir çalışma ya da ayarlamaya girişmeden önce tüm bu tehlikeli enerji kaynakları kilitleme-etiketleme aracılığıyla kontrol altına almak gerekir. Kilitleme-etiketleme bir makine ya da donanımla ilişkili herhangi bir tehlikeli enerjinin, bu makine ya da donanım üzerinde bir çalışma, ayarlama yapılmadan önce kontrol altına alınmasını kesinleştirmek için kullandığımız bir prosedürdür. Tehlikeli enerji kapsamında; elektrik enerjisi, mekanik enerji, yer çekimine dayalı enerji, hidrolik enerji, kimyasal enerji termal enerji yer almaktadır. Elektrik Tehlikeleri Çok düşük akımlarda dahi elektrik tehlikeli olabilir. Uygun koşullar mevcut olduğu takdirde 30 voltluk bir devre bile ciddi boyutta yaralanmaya ya da ölüme neden olacak miktarda akım taşıyabilir. Elektrikle ilgili işlerde çalışma yetkinliğine sahip personel; kişisel koruyucu donanımı kullanma, elektrik devrelerini kilitleme ve etiketleme, Mebusevleri M. Anıt C. Şafak A. 8/ Tandoğan Ankara 2

3 çalışma sahalarının çevresine bariyerler yerleştirme, voltaj saptama aletlerini kullanma, elektrikli donanımı uygun bir şekilde topraklama, elektrik yalıtımı olan aletleri kullanma konularında eğitilirler. Mekanik Enerji Tehlikeleri İki tür mekanik enerji vardır: kinetik enerji ve potansiyel enerji. Kinetik enerji hareket eden makine parçalarından sağlanan hareket enerjisidir. Potansiyel enerji yaylar, makaslar, basınç altındaki pistonlar ya da hidrolik basınç aracılığıyla makinelerde saklanan herhangi bir enerjidir. Depolanmış konumdaki potansiyel enerjinin kontrolsüz bir şekilde serbest kalması yaralanmalara ya da ölümlere neden olabilir. Yerçekiminden Kaynaklanan Tehlikeler Yerçekimine dayalı enerji potansiyel enerjiye benzemektedir. Bu, bir cisim düşmeye başladığında ve daha alçaktaki bir yüzeye indiğinde açığa çıkan enerjidir. Eğer söz konusu yüzey siz iseniz yaralanma meydana gelebilir. Basınç, bağlayıcı çubuklar ya da yaylar gibi, cisimleri kontrol eden unsurların ortadan kalkmasından sonra harekete geçebilecek olan kaldıraçlar, pistonlar, baskı levhaları, manivela kolu gibi cisimler bu tip enerji kaynaklarına örnektir. Hidrolik Enerji Tehlikeleri Depolanmış enerjinin bir başka türü hidrolik enerji ya da basınç altındaki sıvıların enerjisidir. Normalde sıvıların akışkan olduğunu düşünürüz. Bununla birlikte, sıkıştırılmış hava veya gazlar da aynı kategoriye girebilir. Bir sübap ya da boru hattı bağlantısının açıldığı zamanlardaki gibi, var olan basıncın ortadan kaldırıldığı zamanlarda hidrolik enerji serbest kalır. Basıncın kontrolsüz bir şekilde serbest bırakılması yaralanmalara yol açabilir. Kimyasal Madde Tehlikeleri Kimyasallar yangınlar başlatabilecek, deri yanıklarına neden olabilecek veya zararlı gazlar ya da dumanlar üretebilecek enerjiye sahiptir. Çalışmaya başlamadan önce kimyasalları güvenli bir şekilde nasıl serbest bırakacağınız, akıtacağınız, tüketeceğiniz veya havalandırma yoluyla ortamdan çıkaracağınız hakkında bilgi sahibi olun. Kullanacağınız kimyasalın tehlikelerini öğrenmek için malzeme güvenliği bilgi formlarını inceleyin. Mebusevleri M. Anıt C. Şafak A. 8/ Tandoğan Ankara 3

4 Termal Enerji Tehlikeleri Termal enerji ısının enerjisidir. Sıcak donanım ve sıvılar sizi yakacaktır ama soğuk sıvılar ve yüzeyler de yaralanmanıza neden olabilir. Sıkıştırılmış gazların aniden serbest bırakılması derinizi dondurabilir. İşe başlamadan önce her zaman için donanımın güvenli bir sıcaklığa ulaşmasını sağlayın. Enerjinin Kontrolü Enerjiyi kontrol etme, enerjiyi kaynağından kesme ya da kaynaktan enerji akışını engelleme anlamına gelir. Bir elektrik devre kesicisini açma ya da bir sıvı sistem sübabını kapatma buna örnek olabilir. Kilitlerin takıldığı yerler kontrol aygıtı ya da enerji yalıtım aygıtı olarak adlandırılmaktadır. Her bir kontrol aygıtı kendine özel bir kilitleme mekanizmasına ya da bir kilitleme aletine sahiptir. Bir kilitleme işleminin amacı kontrol aygıtının yanlışlıkla ya da dikkatsizlik sonucu harekete geçmesini engellemektir; bu sayede kilit kaldırılmadan donanımın çalıştırılması mümkün olmaz. Sübapları kilitlemek için kılıflar, kapaklar kullanılır. Akışı engellemek için elektrik devre kesicileri, devre kesici klipsleri gibi parçalar da kullanılır. Elektrik fişleri ve telleriyle ilgili donanım, bir onarım ya da ayarlama yapılmadan önce kilit altına alınmalıdır. Bir kilit sistemi yerleştirmek suretiyle başka bir kişinin sizden habersiz fişi takarak donanımı harekete geçirmesini engellemiş olursunuz. Hangi tür kilitleme gereci kullanırsanız kullanın başka hiç kimsenin kilidi açmaksızın taktığınız sistemi yerinden çıkaramayacağından emin olun. Boru Sistemi Kilitlemesi Boru hatları birkaç yöntemle kilitlenebilir: Kapama ve boşaltma yöntemi; hem kaynaktan gelen hem de giden akıntıyı kesmek için izolasyon valflarını kapatmanız, çalışma sahasındaki ya da iki valf arasındaki sıvıyı ara bir tahliye hattından akıtmanız valflardan gelebilecek sızıntıları da boşaltmanız anlamına gelir. Kör tapa yerleştirmek suretiyle de boru hatlarındaki akıntıyı kesebilirsiniz. Kilitleme prosedürünün bir parçası olarak boru hattı bağlantılarını kesme, boru bağlantılarını ayırma işlemi de yapılabilir. Mebusevleri M. Anıt C. Şafak A. 8/ Tandoğan Ankara 4

5 Karmaşık Kilitleme ve Etiketleme Bazı donanım ve sistemlerin kilitleme prosedürü birden fazla kilitleme gerecinin kullanılmasını gerektirir. Sistem dâhilindeki tüm enerji yalıtım gereçlerinin hangi konumlarda yer aldığını bildiğinizden emin olun. Yetki verilmiş her çalışana kendi kilitleme gereçleri, anahtarları ve etiketleri tedarik edilir. Kilitler ve etiketler yalnızca onları kontrol ünitelerinin ya da enerji yalıtım gereçlerinin üzerine yerleştiren kişiye ait olmalıdır. Bu sebeple hiçbir kimsenin sizin kilitleme donanımınızı kullanmasına izin vermeyin ve siz de asla bir başka çalışanın kilitlerini ve etiketlerini kullanmayın. Size ait kilitleri açan anahtarların çoğaltılması izin vermeyin. Sadece siz ilgili anahtarlara sahip olmalısınız. Yalnızca şirket tarafından tedarik edilen kilitleri ve etiketleri kullandığınızdan emin olun. İlave kilit, etiket ve kilitleme gereçlerini amirinizden talep edin. Eğer eksiksiz bir kilitleme ve etiketleme için ihtiyacınız olan malzemelere sahip değilseniz durumdan amirinizi haberdar edin. Kilitlemede İlk Adım Kilitleme işleminde ilk iş; donanımla ilgili tehlikeleri, sistemle ilgili tehlikeleri, yalıtım noktalarını, kilitleme prosedürünü bilmektir. Tanımadığınız ve alışık olmadığınız bir makine üzerinde çalışmak kendi başına bir tehlikedir. Altı Adımda Kilitleme Kilitleme prosedürü dâhilîdeki altı adım şu şekildedir: 1. Kilitlemenin yapılacağı donanımın kapatılmasına hazırlanma, 2. Söz konusu donanımı kapatma, 3. Tüm enerji kaynaklarını izole etme, 4. Kilitleri ve etiketler yerleştirme, 5. Donanımda saklı kalmış enerjiyi tahliye etme, 6. Donanım yalıtımını doğrulama 1. Birinci adım olan donanımı kapatmaya hazırlanma, donanımla ilgili tehlikeleri anlama ve diğer işçileri donanımın kapatılacağından haberdar etmeyi içerir. Donanımı kilitleyen ve etiketleri yerleştiren kişi yetkili personel dir. Kilitlemeyi Mebusevleri M. Anıt C. Şafak A. 8/ Tandoğan Ankara 5

6 yaptığınız donanımın bulunduğu alanda çalışan kişiler ise durumdan etkilenen personel dir. 2. Donanımı kapatma ikinci adımdır. Normal kapatma prosedürlerini kullanmanız yeterlidir. 3. Üçüncü adım tüm enerji kaynaklarının izole edilmesi dir. Bu adımı kontrol ve izolasyon valflarını kapatarak, devre/sistem kesicileri ve bağlantı kesicileri açarak ve sıvı taşıyan tüm hatları çift yönlü kapatıp ara kısımdaki sıvıyı tahliye ederek gerçekleştirebilirsiniz. 4. Dördüncü adım kilitlerinizi ve etiketlerini gerekli olan tüm devre kesicilerin, hat kesicilerin, kontrol ünitelerinin, valfların, boru tıkaçları ve kör tapaların üzerine yerleştirme işlemlerinizi içerir; bu birimler donanımı dış enerji kaynaklarından izole etmek için kullanılan gereçlerdir. 5. Kilitleme prosedüründeki beşinci adım saklanmış ya da içsel enerjiyi boşaltma, tahliye etme işlemini kapsamaktadır. Bu adım aşağıdaki faaliyetler aracılığıyla gerçekleştirilir: Kapasitörleri boşaltma, Yay ve makas mekanizmalarını serbest bırakma ya da bloke etme, Yükseltilmiş kısımları bloke etme, hareketsiz kılma, Şaft üzerinde dönen tekerlek, disk gibi parçaları durdurma, Sistem içindeki basıncı boşaltma, Sistem ve/veya donanım içinde kalan sıvıları akıtma, tahliye etme, Geride kalan gazları havalandırma sistemiyle ortamdan çıkarma, Sistemin soğumasına izin verme 6. Kilitleme prosedüründeki altıncı adım donanımın kilitlendiğini doğrulamaktır. Bu adım şunları kapsar: Tüm diğer çalışanların tehlikeden uzak olduğunu kontrol etme, Kilitleme gereçlerinin güvenli bir şekilde yerleştirildiğini kontrol etme, İzolasyonu tekrar kontrol etme, Normal çalıştırma işlemlerini gerçekleştirmeye hazır olma Eğer kontrol üniteleri işlevini yerine getirmez ve donanım çalışmazsa kilitleme doğru bir şekilde gerçekleştirilmiş demektir. Altıncı adımı tamamladıktan sonra tüm kontrolleri kapalı ya da boş pozisyona getirmeyi unutmayalım. Birden Fazla Çalışan Eğer bir donanım üzerinde birden fazla kişinin çalışması söz konusuysa bir grup kilitlemesi kullanılmalıdır. Bu prosedürde bir kişi kilitleme işlemini gerçekleştirir ve diğer tüm personel yapılacak iş için gerekli izolasyonun doğru bir şekilde yapıldığını doğrularlar. Grup kilitlemesi için kullanılan anahtarlar kilitli bir kutuda saklanır. Tüm kişilerin anahtarlarının aynı kilitli kutuda saklanması sayesinde diğer ekip arkadaşları Mebusevleri M. Anıt C. Şafak A. 8/ Tandoğan Ankara 6

7 henüz hazır değilken ve kilitler etiketlerin halen yerlerinde kalması gerektiği bir zamanda herhangi bir çalışanın anahtarlara ulaşmasını ve onları kullanmasını engeller. Kilitlerin ve Etiketlerin Çıkarılması Kilitlendikten sonra donanımı tekrar çalışmaya hazır konuma getirme süreci şu işlemleri kapsar: Bölgeyi ve donanımı tehlikelere karşı denetleme, Tüm makine korkuluklarının ve koruyucularının yerinde olduğunu kesinleştirme, Alet ve gereçleri donanımdan uzaklaştırma, Durumdan etkilenen personeli donanımın çalıştırılması hakkında bilgilendirme, Sistem bağlantılarını tekrar sağlama, Kilitleri ve etiketleri çıkarma, Donanımı normal şartlardaki çalışma düzenine getirme, Normal şartlar altındaki çalıştırma işlemini gerçekleştirme Bitirirken Eğer bir donanımın üzerinde hâlihazırda bir kilit ve etiket yer almaktaysa kendi kilit ve etiketlerinizi yine de yerleştirmeli misiniz? Evet... Donanım üzerinde çalışan her bir kişi kendi güvenliğini garantilemek için kendi kilit ve etiketini yerleştirmelidir. Kilitlemeetiketleme programı sizleri korumak için tasarlanmıştır. Lütfen her zaman için uygun kilitleme-etiketleme prosedürlerini kullanalım. Mebusevleri M. Anıt C. Şafak A. 8/ Tandoğan Ankara 7