ULUSAL VE ULUSLARARASI BOYUTLARIYLA DOKTORA EĞİTİMİ ÇALIŞTAYI

Transkript

1 ULUSAL VE ULUSLARARASI BOYUTLARIYLA DOKTORA EĞİTİMİ ÇALIŞTAYI 5. OTURUM RAPORU : Çerçeve Yönetmeliği Kapsamında Türkiye de Doktora Çalışmalarının Kurumsal Yapısı, İşleyişi ve Öneriler III (Doktora Eğitiminde Sonlandırma ve Etik Konular) MODERATÖRLER Prof. Dr. Ahmet Cevat ACAR (Başkan) Prof. Dr. Arzu KİHTIR Prof. Dr. M. Türker ÖZKAN Prof. Dr. Recep ÖZTÜRK Yrd. Doç. Dr. Zerrin AYVAZ REİS KATKI VERENLER Esma Bağhaki, - İstanbul Üniversitesi (Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Kalite Koordinatörü) Prof. Dr. Fatih V. ÇELEBİ Yıldırım Beyazıt Üniversitesi (Fen B. Enst Md) Doç. Dr. Halil DEMİRER Mustafa Kemal Üniversitesi (Öğretim Üyesi) Doç. Dr. Kubilay GÜÇLÜ İstanbul Üniversitesi (Öğretim Üyesi) Prof. Dr. Mehmet ÇİTİL - Kafkas Üniversitesi (Rektör :yardımcısı) Doç. Dr. Mustafa ÖZYÜREK İstanbul Üniversitesi (Öğretim Üyesi) Prof. Dr. Narin DERİN-Akdeniz Üniversitesi (Sağlık Bilimleri Ens Md. Yrd.) Prof. Dr. Nil CURA İstanbul Üniversitesi (Öğretim Üyesi) Prof. Dr. Ömer TORLAK- KTO Karatay Üniversitesi (Rektör) Dr. Selver KILIÇ DİNÇER GATA Sağlık Bilimleri Ens. (Eğitim Uzmanı) İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ KONGRE VE KÜLTÜR MERKEZİ 0

2 İÇİNDEKİLER 1. GİRİŞ Doktora Çalışmalarının Süresi Sorunlar: Öneriler: Sınav Sistemi ve Değerlendirme Sorunlar: Öneriler: Kalite Güvencesi Sorunlar: Öneriler: Denklik Kriterleri Sorunlar: Öneriler Akademik Kariyere Geçiş Sorunlar: Öneriler İntihal Konusu (hipotez, özet ve anahtar kelimelerin taranması, tezin sunulmadan önce taranması) Sorunlar: Öneriler OTURUM RAPORU 1

3 1. GİRİŞ Ulusal ve Uluslararası Boyutlarıyla Doktora Çalıştayı kapsamında 5. Oturum olarak; çerçeve yönetmeliği kapsamında Türkiye de doktora çalışmalarının kurumsal yapısı, işleyişi, doktora eğitiminde sonlandırma ve etik konular ele alınmış, sorunlar dile getirilmiş ve bu sorunları düzeltmeye yönelik öneriler bu raporda sunulmuştur. 2. Doktora Çalışmalarının Süresi Türkiye nin vizyonlarını gerçekleştirmesi için yenilikçi çalışmaların belirleyici olacağı kuşkusuzdur. Bu yüzden burada doktora eğitimi bu kapıyı açan anahtar olmaktadır. Doktora çalışmasının süresinde sorun yok gibi görünüyor, ancak kayıt sildirme, yasal değişikler nedeniyle uzayan ders ve tez sürelerinin gözden geçirilmesi, harçların süre uzamasında zamlı tarife ile tekrar değerlendirilmesi düşüncesi genel anlamda katılımcılar tarafından kabul görmüştür Sorunlar: Üniversiteler için yapılan yasal değişikliklerle atılma kaldırılmış oldu. Uzun bir süreçte başlangıçta X konusunu alan kişi konusunu değiştirebilecek mi? Başarısız olan öğrenci tez konusunu değiştirebilecek mi? Başarısız öğrencinin danışmana yükü var. Özellikle yardımcı doçentler için azami öğrenci limiti var. Süre uzatan veya çalışmasını tamamlamayanların her türlü yükü var. Bir nevi cezalandırma gibi gerçekten hak eden kişilerin önü tıkanıyor. Uluslararalılaşma sistemine dahil mi olmak istiyoruz yoksa başarısız olanları sırtımızda taşıyarak Avrupa yı mı taklit emek istiyoruz. Doktorayı takip edebilmek için süre kısıtlamasının geri getirilmesi lazım, öğretim üyesi de kendini sorgulamalıdır Öneriler: Doktora çalışmasının 6111 sayılı yasa kapsamından çıkarılması veya doktora aşama sürelerinin ve kayıt sildirmenin yeniden gözden geçirilmesi, eğer bu öneriler gerçekleştirilemiyorsa; harçların miktarının süre uzamasında zamlı tarife ile tekrar değerlendirilmesi önerilmektedir. Temel alanlar için süre farklılaştırılabilir. (Örneğin mühendislik ve fen alanlarında laboratuar ağırlıklı çalışmalar sebebiyle ders dönemi iki yarıyıl uygun olduğu halde sosyal bilimlerde sekiz 5. OTURUM RAPORU 2

4 ya da on ders çok yeterli olmuyor bu sebeple ders süresi üç veya dört yarıyıla çıkabilir özellikle iki yarıyılda yöntem ve alan dersleri yetersiz kalıyor.) Doktora eğitiminde yeterlilik sınavı başarıldıktan sonra en az 4. yarıyılın sonunda tezini savunabilir. Doktora eğitimindeki aktif çalışma dönemi 6 yıllık süreyi aştı ise tez konusu ve danışmanının değiştirilmesi konusu gündeme getirilebilir. Lisans veya yüksek lisans diploması sonrasında uygulanacak doktora eğitimi süreçlerinin belirlenip bu süreçler içerisinde yer alan eğitim aşamalarının Fen-Sağlık-Sosyal alanlardaki eğitimin yapısına uygun olarak süre kısıtları ile desteklenmesi Öğretim üyelerinin keyfi olarak lisansüstü süresini uzatmalarının da denetlenmesi gerekmektedir. 3. Sınav Sistemi ve Değerlendirme Sınav sisteminde fazla sorun olmadığı, ama objektif bakış açısıyla değerlendirilmesi gerektiği vurgulanmıştır. Bologna süreci sebebiyle gündeme alınması gereken maddeler dikkate alınmalıdır. Sınav sistemi doktora programlarına girişte; ALES, mezuniyet not ortalaması, yabancı dil puanı ile, eğitim esnasında; sınavlar, ödevler, ile, yeterlilik de 5 juri üyesinin (4 kendi üni. 1 dış.üni.) değerlendirdiği yazılı ve sözlü sınavlardan geçiyor. Geçer not değeri 70 dir. Tez adı savunmada tez adı bazen değişebiliyor, 2. Danışman olabiliyor, 6 ayda bir tez izleme gerçekleşiyor Sorunlar: Mülakatların öğrenci alımında puan etkisi az, Asıl sıkıntı yeterlilik ve savunma. Danışmanlar bazen tezi bile okumamış olabiliyor. Bir yılda bitirilen tez çalışması ile mezun olan öğrenciler. Jüriler ayrı bir kurul tarafından oluşturularak suiistimal edilen çalışmalar olmaktan kurtarılabilir Öneriler: Süresi çok uzayan öğrencilere ilişkin sistemi bozmayan bir mekanizma geliştirmeliyiz. Doktora başvurularında adayın doktora programına kabulü için yazılı bilim sınavının da yapılması gerekliliği. 5. OTURUM RAPORU 3

5 Yeterlilik sınavına 4. yy sonunda girilmeli, sınav başarıldıktan sonra en az 4 yy da tez çalışması süresi olmalı Jürilere başka üniversitelerden üye sayısının arttırılması Seminer dersi için kullanılan BAŞARILI ibaresinin notlu sistemde ifade edilmesi (Bologna sistemi bunu zorunlu kılıyor) önerilmektedir. Yeterlilik ve savunma sınavlarında; iç ve dış değerlendiriciler merkezi bir sistemle atanabilir. (tezin anahtar kelimeleri ve potansiyel jüri üyelerinin çalışmalarını belirten anahtar kelimeler kullanılabilir) Doktora yeterliliğinde başarısız (2 hak sonrası) olan öğrencilere ilave ders aldırılması önerilmektedir. Bazı sistemlerde yeterlilik öteleniyor ve öğrencinin tez adı teklifi olgunlaşmış olarak sınava gelmesi bekleniyor. Yeterlilik sınavı aynı zamanda proposalın kabulü anlamına gelmeli. Tez izleme komitesinin gerçekten katkı verdiği bir çalışma haline gelmeli. 4. Kalite Güvencesi Burada önemli olan husus; doktoraya olan ilginin nasıl arttırılabileceği konusudur. Doktora derslerine, danışmanlık hizmetlerine verilen önemin arttırılması ile konu daha iyi bir boyuta taşınabilir Sorunlar: Üniversitelerde doktora programlarının kalite izleme çalışmalarında dikkate alınması gereken başlıca unsurlar: Danışman hocanın yeterince zaman ayıramayışı önemli bir sorundur. Danışmanların atanmasında uygulanacak ilkeler konusu önem taşımaktadır. Danışmanların sorumluluk alanlarının belirlenmesi ve çeşitli danışmanlık kriterlerinin saptanması gerekliliği vardır. Doktora öğrencilerinin iletişim becerilerinin geliştirilmesi için eğitim verilmesi (araştırdığını etkili iletişim becerileri ile aktarma ve sunma becerilerinin kazandırılması) gerekmektedir. Kurumların kalite değerlendirme çalışmaları yapması gerekmektedir. Doktora tezlerinden çıkan atıf sayılarının artması için çalışmaların dikkatle yapılması gerekliliği vardır. Doktorasını tamamlayanların kısa dönemde iş bulma şansları düşüktür. 5. OTURUM RAPORU 4

6 Doktora çalışmalarının çok az bir kısmı patent alınabilecek veya faydalı model olarak tanımlanabilecek nitelikte, patent ve faydalı model tanımına uygun, yüksek nitelikli çalışmaların arttırılması,.gerekmektedir. Doktora sonrası evrede kurum dışında bir yerde araştırma yapmanın desteklenmesi (post doc) gerekmektedir. TÜBİTAK, AB Çerçeve programları dışında üniversitelerde kaynak yaratılması önem taşımaktadır. Gençlerin yaşam tarzı olarak araştırmacılığa özendirilmesi gerekmektedir Kalite güvencesi anlamında ise ulusal ve uluslar arası akreditasyon kuruluşlarına açık olunması gerekmektedir. Zaman dilimi arasındaki seviyeler nümerik olarak farklı, bir devlet üniversitesi ile vakıf üniversitesinde aynı puanlar alınmış olsa da puanların gerçek değeri aynı değil. Genel üniversitelerin yanı sıra tematik üniversitelerin de olması güzel. Üniversiteler adı ile uyumlu olmak durumunda (bu da bir sorun) biz standart ve kaliteyi tek biçim olarak algılıyoruz. Akreditasyon zayıf halkamız durumundadır Öneriler: Doktora eğitim sürecinin Kalite güvence sistemleri ile koordineli yürütülmesinin teşvik edilmesi, Tezlerin mutlaka yayına dönüştürülmesi, Doktora tezi çıktılarının Patent veya Faydalı Modele dönüştürülmesinin özendirilmesi Son beş yılda yeterli sayıda yayın (en az 4) yapmayan veya bir araştırma projesini sonlandırmamış olan öğretim üyelerine doktora danışmanlığı verilmemesi, Jüriye bir miktar destek vererek paralı tez okutma sistemi geliştirilmeli Üniversitelerde akreditasyon kavramının öncelikle ulusal bir otorite tarafından sistematiğinin ortaya konulması önemlidir. Sonrasında da belgelendirme sistematiğinin uluslararası platformlarda geçerliliğinin sağlanması için uluslaraarası akreditasyon kuruluşları ile işbirliği yapılması globalleşme adına gereklidir. Bu; Türkiye'nin liderlik misyonunu model alan ülkeler için örnek teşkil edebilecektir. Doktora öğrencisini ve danışmanı teşvik etmek üzere bir sistem geliştirilmesi lazım. Kısa dönemli ödül sistemleri geliştirilmeli. 5. OTURUM RAPORU 5

7 Doktora programlarının envanteri çıkarılmalı, limitlerdeki doktora programı yürümez. Gerekirse havuz sistemi olmalı. Oradaki sıkıntı patronaj, buna çözüm gelmedi, çözüm üretilmesi gerekiyor. 5. Denklik Kriterleri Diploma programlarının denkliği bazında, gerek ulusal gerekse uluslar arası platformda genel olarak bir sorun yok. Sadece ders bazındaki uygulamalarda üniversitelerin kendi iç yönetmelikleri doğrultusunda farklı uygulamaları var. Bologna sürecine uyum çalışmalarının yapıldığı bu dönemde genel anlamda bir standart uygulanması yerinde olacaktır Sorunlar: Vakıf üniversitelerinden gelen bir teklif var. Yurt dışında devlet bursu ile lisansüstü eğitim görenlerin mecburi hizmetlerini vakıf üniversitelerinde de yapabilmesi talebi Öneriler Çok disiplinli programların denklik kriterlerinin ayrı bir şekilde oluşturulması için çalışmalar yapılması önerilmektedir. Farklı ülkelerle ortak doktora programları geliştirilmesi teşvik edilmeli ve bu programlara denklik verilmesi için çalışmalar yapılması önerilmektedir. Üniversitelerin hepsinde kalite sistemlerinin kurulması belki zorlanması gerekir ve akredite olabilmeleri için Ulusal akreditasyon kurumunun (üniversitelere bağlı olmayan, dış değerlendirici) kurulması gerekir. Bologna sürecine (uluslararalılaşma bazında) uyum kapsamında da bunun özendirilmesi gerekir. Mobilitenin arttırılmasını sağlayan denklikten bahsediyoruz... Ulusal akreditasyon sistemine önem verilmeli bu hem standardizasyondan sağlanacak yararları sağlayacak hem de uluslararası denkliğe katkı sağlayacaktır. 6. Akademik Kariyere Geçiş Üniversite dışında ve özellikle sanayide çalışıp doktora yapmış kişilerin deneyimleri açısından Üniversite ile işbirlikleri ve çalışabilme oranları arttırılmalı. Genel olarak ARGEde bilimsel faaliyetlerin payı artıyor. Doktoralı elemanların illa üniversitede çalışıyor olması gerekli değil Sorunlar: Büyükşehirler ve köklü üniversitelerdeki öğrenci birikimi, 5. OTURUM RAPORU 6

8 Doktorasını bitirdikleri üniversitede kariyere devam etmek. Kendi içinizde kaldığınızda fikirler gelişmez Öneriler Doktorasını bitiren doktorantların belli sürelerde postdoc çalışmasını yurt içi ve yurt dışında yapılmasının teşvik edilmesi ve buna imkan tanıyacak maddi burs olanaklarının sağlanması Akademik kariyerin cazibesini arttırmaya yönelik (bölgesel ve gelişmişlikler göz önüne alınarak) çalışmaların yapılması Özel sektör-üniversite ilişkisi bağlamında doktoralı uzman kişilerin özel sektörde çalışma oranlarının arttırılmasına yönelik çalışmalar yapılması. 7. İntihal Konusu (hipotez, özet ve anahtar kelimelerin taranması, tezin sunulmadan önce taranması) Türkiye de kötüye kullanılan önemli bir konu da intihal konusudur. Bilgi teknolojilerinin gelişmesi ile hem kaynaklara ulaşmayı hem de bilginin işlenmesini kolaylaştırdı. Bu kolaylıklar; kasti veya kasti olmayan şekilde intihal yapılmasına neden olmuş ve yapanların bir kısmı da YÖK den ceza almıştır. Son zamanlarda (2000 li yıllardan sonra) Türkiye sayısal anlamda büyük bir atılım gösterdi. Gerek açılan üniversiteler, kontenjanlardaki artışlar, AR-GE ye verilen desteklerdeki artışlar konuyu önemli hale getirdi gibi görünüyor Sorunlar: Herhangi bir çalışma için bir grup oluşturulduğunda bazı öğrenciler o konuda çalışmasa da adı yayında yer alıyor. Danışmanlar alan uzmanlık dersi ile ekders ücreti alıyor. Tez okunmayınca etik ihlali oluyor Öneriler İntihal konusunun Bilim Felsefesi, Bilim Tarihi, Bilim Etiği konulu seminer tarzı entegre zorunlu bir ders olarak verilmesi gerekliliği İntihal konusunun kurallarının belirgin olması ve yaptırımlarının belirlenmesi gerekliliği Bu noktada akademik kültürün etik açıdan da geliştirilmesi için yaygın bir bilgilendirme ve farkındalık çalışmalarının teşvik edilmesi. 5. OTURUM RAPORU 7

9 8. Sonuç Genel anlamda doktora çalışmasının süresinde sorun olmamakla birlikte yeterlilik sınavı başarıldıktan sonra, öğrencinin bilimsel anlamda güçlenmesi için en az 4 yarıyılın sonunda tezini savunmasının daha doğu olacağı görüşü hakimdir. Öğrenci doktora eğitimindeki aktif 6 yıllık süreyi aştı ise tez konusu ve danışmanının değiştirilmesi konusunda hem öğrenci hem de danışmanın görüşleri alınmalıdır. Öğrencinin aktif olması gereken süreden daha uzun bir sürede öğrenciliğinin devam etmesi durumunda kaydın sildirilmesi veya ders ve tez sürelerinin ne olacağının yeniden gözden geçirilmesi, harçların süre uzamasında harçların zamlı tarife ile tekrar değerlendirilmesi gerekliliği vurgulanmıştır. Lisans veya yüksek lisans diploması sonrasında uygulanacak doktora eğitimlerinin süreçlerinin belirlenip bu süreçler içerisinde yer alan eğitim aşamalarının Fen, Sağlık, Sosyal alanlardaki eğitimin yapısına uygun olan sürelerin gözden geçirilmesi vurgulanmıştır. Bunların yanı sıra öğretim üyelerinin de süre uzatmalarının keyfiyet veya gereklilik sebebiyle olup olmadığının denetlenmesinin iyi olacağı düşünülmektedir. Doktora giriş, yeterlilik ve tez adı savunma sınav sisteminde objektif bakış açısıyla değerlendirilme yapmanın, doktora başvurularında adayın bilimsel yeterliliğinin doktora programına uygunluğunu anlamak üzere yazılı bilim sınavının yapılması gerekliliği vurgulanmıştır. Doktora yeterliliğinde 2 hak sonrası başarısız olan öğrencilere ilave ders aldırılması, Seminer dersinin BAŞARILI veya MUAF ibaresi ile değerlendirilmesinin Türkiye nin de Bologna sürecine imza atmış olması sebebiyle notlu sisteme dönüştürülmesi gerekliliği üzerinde durulmuştur. Sınav jürilerinin belirlenmesinde doçentlik sınavında olduğu gibi dış değerlendiricilerin olması, tezlerin yayına dönüştürülmesi ya da tezden mutlaka makale yayınlanması gerekliliği üzerinde durulan konulardandır. Çok disiplinli programların açılması ve uygulanması kriterlerinin ayrı bir şekilde belirlenmesi gerektiğini not etmeliyiz. Farklı ülkelerle ortak programlar geliştirmeyi düşünmeliyiz. Türkiye nin liderliğini, sorumluluğunu gösterebileceği ortamları oluşturmasını destekleyecek çalışmalar öneriyoruz. Üniversitelerin tümünde kalite sistemlerinin kurulması gerekliliği ve üniversitelerin akredite olabilmeleri için üniversitelere bağlı olmayan, dış değerlendirici ulusal akreditasyon kurumu kurulması konusu üzerinde durulmuştur. Ulusal akreditasyon sistemi kurulması hem standardizasyon oluşturulabilmesine hem de uluslararası denkliğe katkı sağlayacaktır. Mobilitenin arttırılmasını sağlayan denklik sistemleri oluşturmak yararlı olacaktır. Doktora sonrası akademik çalışmalara başka üniversitelerde veya sektörde devam etmek, farklı üniversite veya sektör geleneklerini tanımak, çeşitliliği görmek ve her şekilde edinilen bilgiyi üretime geçirmek anlamında faydalı olacaktır. Akademik kariyerin cazibesini arttırmaya yönelik, bölgesel ve gelişmişlikleri göz önüne alınarak yapılan çalışmalar arttırılabilir. Özel sektördeki doktoralı ve 5. OTURUM RAPORU 8

10 alanında uzman kişilerin, üniversitelere uzmanlıkları ile katkı vermeleri için çalışma koşulları iyileştirilebilir. Bu uygulamanın gerçekleşmesi ile üniversitelerdeki kadro eksikliği ortadan kaldırılabilir, aynı zamanda dış sistemle bağlantı sağlanmış olur. Etik değerlerin, özellikle intihal konusunun önemi vurgulanarak, her düzeyde farkındalık oluşturmak için çalışmalar yapılması gerekmektedir. İntihal konusunun kurallarının belirgin olması ve yaptırımlarının belirlenmesi gereklidir. Bu gerek YÖK düzeyinde gerek üniversitelerin iç uygulamaları ile netleştirilip, denetimi yapacak ve yaptırımların uygulanmasını sağlayacak mekanizmaların harekete geçirilmesi gerekmektedir. 5. OTURUM RAPORU 9