Akid D fl Borç liflkileri Uygulanacak Hukuk Avrupa Birli i Bünyesinde Haz rlanan Roma II Tüzük Çal flmalar MÖHUK Tasar s

Transkript

1 I Günseli ÖZTEK N GELGEL stanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Devletler Özel Hukuku Anabilim Dal Ö retim Üyesi AK T DIfiI BORÇ L fik LER NE UYGULANACAK HUKUK HAKKINDAK AVRUPA B RL DÜZENLEMES Akid D fl Borç liflkileri Uygulanacak Hukuk Avrupa Birli i Bünyesinde Haz rlanan Roma II Tüzük Çal flmalar MÖHUK Tasar s

2 II Yay n No : 1670 Hukuk Dizisi : Bas - A ustos STANBUL ISBN Copyright Bu kitab n bu bas s için Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da- t m A.fi. ye aittir. Her hakk sakl d r. Hiçbir bölümü ve paragraf k smen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Bask -Cilt Kapak Tasar m : Beta Bas m A.fi. : Kahraman Ofset Ba c lar/ stanbul (0-212) : Gülgonca Çarp k Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. Himaye-i Etfal Sokak Talas Han No Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212) betakitap@betakitap.com

3 En de erli üç kifliye Sevgili anneci im ve eflim Aflk m F rat a III

4 V ÖNSÖZ nsanl n var oldu u zamandan günümüze, en fazla iliflki ve etkileflim içinde oldu u bilim dallar ndan biri hukuktur. Yabanc l k unsuru tafl yan insan iliflkileri devletler hukukunun u rafl alan n oluflturmaktad r. Bu iliflkilerin özel boyutta ele al nmas ise devletler özel hukukunun uygulama alan n belirlemektedir. nsan iliflkilerinin s n r ötesi boyutlara tafl nmas, yabanc l k unsuru içeren iliflkilerin önemini artt rm flt r. Bu gün bireyler vatandafll alt nda olduklar devletten veya yaflad klar ülkeden farkl devletlerin topraklar nda bir hukuki sorunla karfl laflabilecekleri gibi farkl devletleri de içine alabilecek hukuki iliflkilere girebilmektedirler. Geliflen teknoloji ve globalleflen dünyada bu iliflkiler çok daha fazla artmakta ve çeflitlenmektedir. nceleme konumuzu oluflturan akit d fl borç iliflkileri, yabanc l k unsuru içeren ihtilaflarda bu geliflmelere paralel olarak önem kazanm flt r. Türkiye nin Avrupa Birli i ne uyum çal flmalar çerçevesinde gerçeklefltirdi i hukuki reform çal flmalar n n önemli bir boyutunu kanunlar ihtilaf alan nda yap lanlar oluflturmaktad r. Türkiye bu çerçevede bir çok uluslararas antlaflmaya taraf olmufltur. Akit d fl borç iliflkileri alan nda Avrupa Birli i bünyesinde yap lan ROMA II Tüzük çal flmalar hukuki perspektifimize fl k tutmaktad r. Bu paralelde Türk Devletler Özel Hukuku Kanununda gerçeklefltirilen çal flmalar ve Adalet Bakanl komisyonunca oluflturulan Prof.Dr.Gülören Tekinalp baflkanl ndaki Kanun de ifliklik Tasar s ROMA II Tüzü ünden genifl ölçüde etkilenmifltir. Kanunlar ihtilaf alan na iliflkin kurallar n Birlik bünyesinde birlefltirilmesi Toplulu un ana hukuki hedeflerinden biridir. Bu konuda yap lan çal flmalardan biri olan Akit D fl Borç liflkilerine Uygulanacak Hukuk Hakk ndaki ROMA II Tüzü ü inceleme konumuzu oluflturmaktad r. Bu konuyu tercih etme sebebimiz, yak n iliflki içinde bulundu umuz Avrupa hukuklar n n akit d fl borç iliflkilerine uygulanacak hukuk hakk ndaki düzenlemelerinin yeknesaklaflt r lmas hedefine hizmet edecek ROMA II Tüzü üdür. Bu Tüzü ün en önemli amac akit d fl borç iliflkilerine uygulanacak hukuk hakk ndaki üye devletlerdeki kurallar birlefltirmek ve tek bir hukuki çat alt nda toplamakt r. Bu alanda Birlik üyesi ülkeler aras nda do- acak hukuki ihtilaflara uygulanacak hukuku belirleme yan nda bu amaca yönelik olan yap laflma dikkatimizi çekmifltir Tarihli Akit D fl Borç liflkilerine Uygulanacak Hukuk Hakk ndaki Roma Konvansiyonu, ROMA I Tüzü ü olarak haz rlanmaktad r Tarihli tasar çal flmalar nda akdi

5 VI iliflkiler yan nda düzenlenen akit d fl iliflkiler Konvansiyon bünyesinde düzenlenememifltir. Akdi iliflkiler alan nda düzenleme getiren Roma Konvansiyonu bir çok hukukun iç kanunlar ihtilaf düzenlemesine örnek ald bir kaynakt r. Konvansiyonun bu baflar s akit d - fl iliflkilere iliflkin düzenlenmesinde Birlik bünyesinde düzenlenmesi ihtiyaç ve önemini bir kez daha kuvvetlendirmifltir. Türk devletler özel hukuku doktrininde akdi iliflkilere uygulanacak hukuka iliflkin yap lm fl bir çok öneri, ROMA Konvansiyonunun (ROMA I Tüzük Teklifi) hükümleri örnek gösterilerek yap lm flt r. Ayn flekilde akit d fl borç iliflkilerine iliflkin baz ihtilaflara iliflkin olarak, MÖHUK un 25 ve 26 nc maddelerinin yeterlili i, Avrupa hukuklar n n konuya iliflkin düzenlemeleri nazar itibara al narak Türk doktrininde yorumlanm flt r. ROMA II Tüzü üne iliflkin, yap lan ve yap lmakta olan çal flmalar incelememizin bütününü oluflturmaktad r. Bu incelemenin, Türk hukuk sistemine, etkisinin tan t m ve bilgilendirme yan nda, mukayese yönü ile de etkili olabilmesi için MÖHUK Tasar çal flmas na da kitab m zda yer verdik. Bir araflt rman n bu flekilde oluflumu ve bir kitap bünyesinde toplanmas pek çok kiflinin etkisi ve fedakârl ile gerçekleflmektedir. Bu günlere ulaflmamda bana verdikleri de er ve engin bilgi ve destekleri ile her zaman flükran duyaca m de erli hocalar ma tek tek teflekkür etmek istiyorum. Beni her zaman Devletler Özel Hukuku Anabilim Dal n n mirasç s olarak görmüfl ve bunu bu anlamda sonsuz güven besleyen de erli hocam Prof.Dr.Nihal ULUOCAK a teflekkür ederim. Her zaman bir anne flevkati ile bana ö retim üyeli i yolunda ilk ad mlar m atmamda destek ve teflvik edici olmufl, güç kayna m de erli hocam Prof.Dr.Aysel ÇEL KEL e. Tez babam ve tüm imtihanlar mda bana yard m ve deste ini gözlerinde ve sözlerinde hep hissetti im de erli hocam Prof.Dr. Ergin NOMER e. Her zaman bana inan p beni destekleyen de erli hocam Prof.Dr.Gülören TEK NALP e teflekkür ederim. Bu kitab n yaz m esnas nda büyük fedakârl k gösteren GÜZEL ANNEME ve beni hep teflvik ve telkinleri ile destekleyen SEVG L Efi ME teflekkür ederim. Bu kitab haz rlarken kaynak ve araflt rmalarda bana yard mc olan bu sebeple de kitab n asistanl n hakk ile yapm fl olan sevgili asistan m F.Kerem G RAY a teflekkür ederim. Yaz mda katk ve önemini hiçbir zaman unutmayaca m de erli Muteber ÇAKAR a teflekkür ederim. Matbaa aflamas nda destek ve yard m n güvenle duydu um Gülgonca Çarp k, Feridun K l ç a ve BETA Yay nevine teflekkür ederim. Olabilirse bu kitap benim Profesörlü e ad m kayna m olacakt r. Bu çal flman n düzeltmelerini Fakültedeki odamda tamamlad m. Karfl mdaki masada de erli kürsü arkadafl m n beni onaylayan ve destekleyen yard m n söz etmeden geçemeyece im. Kariyerimde att m her ileri ad m benden daha fazla çoflku ve sevinçle karfl layan de erli dostum kürsü arkadafl m Doç.Dr.Bahad r ERDEM e SANA ÇOK TEfiEK- KÜR EDER M iyi ki vars n

6 VII Ç NDEK LER G R fi... 1 I. GENEL OLARAK KONUNUN ÇER... 1 II. AK D DIfiI BORÇ L fik LER NE UYGULANACAK HUKUKA L fik N ÇALIfiMALAR... 3 III. ROMA II METN Ç N YAPILAN ÖNER LER-PARLAMENTONUN SON RAPORU... 4 IV. B RL K BÜNYES NDE YAPILAN D ER UYUMLAfiTIRMA ÇALIfiMALARI... 7 V. KONUYU ELE ALIfi NEDEN VE ÇALIfiMAMIZIN KAPSAMI... 9 B R NC BÖLÜM I. TÜZÜ ÜN KAPSAMI VE ETK S A. Tüzüklerin Hukuki Kaynak Olarak Etkileri B. Tüzü ün Kapsam na Dahil Olan Konular C. Tüzü ün Uygulama Alan ROMA II Tüzü ü ve Birleflik Krall k ROMA II Tüzü ünde Parlamentonun Önerisi le Yap lan De ifliklikler Tarihli De ifltirilmifl ROMA II Tüzük Teklifi D. Tüzü ün Tarihi Geliflimi E. Hukuklar n Uyumlaflt r lmas Aç s ndan Tarihi Süreç K NC BÖLÜM I. TÜZÜ ÜN KAPSAMINA DAH L OLMAYAN AK T DIfiI BORÇ L fik LER A. Genel Olarak B. Tüzü ün Uygulama Alan D fl nda Kalan Özel Hukuka ve Kamu Hukukuna Ait Konular Kamu Hukukuna Ait Konular Özele Hukuka Ait Konular II. TÜZÜ ÜN KAPSAMINA DAH L OLAN AK T DIfiI BORÇ L fik LER...47 B. Vekaletsiz fl Görme Tarihi Menflei le Vekaletsiz fl Görme Modern Hukuk Sistemlerinde Vekaletsiz fl Görme... 48

7 VIII 3. Türk Borçlar Kanununda Vekaletsiz fl Görme Vekaletsiz fl Görmenin Hukuki Mahiyeti Vekaletsiz fl Görmenin Unsurlar Vekaletsiz fl Görmenin Hükümleri Tarihli Konsey Tüzük Teklifinde Vekaletsiz fl Görme Vekaletsiz fl Görme Konusunda Maddenin Yeterlili i Parlamentonun Tarihli Raporu ve Maddenin Son Hali B. Sebepsiz Zenginleflme Tan m ve Çeflitleri Sebepsiz Zenginleflmeye Uygulanacak Hukuka liflkin Yaklafl mlar Kara Avrupas Hukuklar n n Düzenlemeleri Türk Hukukundaki Durum ROMA II Konsey Tüzük Teklifinin Sebepsiz Zenginleflme çin Kabul Etti i Ba lama Kural Avrupa Parlamentosunun Tarihli Raporunda Kabul Edilen Ba lama Kural ve Maddenin Son Hali ÜÇÜNCÜ BÖLÜM I. HAKSIZ F LLERE UYGULANACAK HUKUK A. Haks z Fiillere Uygulanacak Hukuk Hakk nda Genel Yaklafl m B. Avrupa Birli i Bünyesinden Meselenin De erlendirilmesi Tarihli Tasar da Benimsenen Kural ve Kriter Tarihli Tasar n n Benimsedi i Ba lama Kriteri Akit D fl Borç liflkilerine Uygulanacak Hukuk Hakk ndaki Avrupa Birli i Komisyon Tüzük Teklifinin Benimsedi i Genel Ba lama Kural ROMA II Komisyon Tüzük Teklifinin Benimsedi i stisna Kural Avrupa Parlamentosunun: Konsey Tüzük Teklifinde Getirilen Kurala liflkin Görüflü ve Benimsedi i Ba lama Kural Akit D fl Borç liflkilerine Uygulanacak Hukuk Hakk nda Kabul Edilen Yeni Ba lama Kural II. ÖZEL AK D DIfiI BORÇ L fik LER Ç N GET R LM fi KURALLAR A. mâlatç n n Sorumlulu u Bu Konuda Ayr Düzenlemeye Duyulan htiyac n Sebepleri Konsey Tüzük Teklifinde Getirilen Kural n Korudu u Menfaat mâl Edilen fieyden Do an Zarara Uygulanacak Hukuk Tüzük Teklifinde Yer Alan Düzenlemeye Yöneltilen Elefltiriler malatç n n Akid D fl Sorumlulu una liflkin Kabul Edilen Ba lama Kriterleri Tüzük Teklifinde Getirilen Ba lama Kriterinin Olumlu ve Olumsuz Yanlar Avrupa Parlamentosunun Madde çin Getirmifl Oldu u Öneri malatç n n Akit D fl Sorumlulu una Uygulanacak Hukuk Hakk nda-tüzü ün Yeni Düzenlemesi B. Kiflilik Haklar n n hlâli

8 IX 1. Kiflilik Haklar n n Kapsam Konsey Tüzük Teklifinin Kabul Etti i Ba lama Kriteri Haz rl k Çal flmalar Kural n Kapsam ve çeri i Maddenin Getirdi i (Zarar Yeri Hukuku) Kural Maddenin Getirdi i (Mutad Mesken Hukuku) Kural Maddenin Getirdi i (Daha S k rtibatl Hukuk) Kural fade Özgürlü ü ve Bilgi Özgürlü üne liflkin Temel Hukuk Prensiplerinin Korunmas Cevap Hakk Internet Ortam nda Gerçekleflen Kiflilik Haklar n n hlâli Avrupa Parlamentosu nun Madde Önerisi Komitenin Madde Önerisi Yeni Düzenleme C. Çevre Zararlar Çevre Kavram Çevre Zarar Kavram Çevre Zarar n n Niteli i Sorumlulu un Kapsam na Girecek Zararlar Çevre Zararlar ndan Do an Haks z Fiillere Uygulanacak Hukuka liflkin Konseyin ROMA II Tüzük Teklifi Çevre Zararlar ndan Dolay Avrupa nsan Haklar Mahkemesine Baflvuru Avrupa Parlamentosunun Çevre Zararlar le lgili Madde Önerisi Çevre Zararlar nda Hukuki Sorumlulu a Uygulanacak Hukuk le lgili Maddenin Son Düzenlemesi D. Fikri Haklar n hlaline Uygulanacak Hukuk Konsey Tüzük Teklifinde Yer Alan Maddenin Kapsam na Dahil Olan Konular Fikri Mülkiyet Haklar n n Korunma Nedenleri Konsey Tüzük Teklifinin Kabul Etti i Ba lama Kural na liflkin Çal flmalar Maddede Benimsenen Ba lama Kural Avrupa Birli inin Yeflil Kitab ve Telif Haklar Fikri Haklarda Uygulanacak Hukuk Olarak Hukuk Seçiminin Red Edilme Sebebi Tercih Edilen Koruma Yeri Kriterinin De erlendirilmesi Koruma Yeri Hukuku Kriterinin Internet Ortam nda Gerçekleflen hlallere ve S n r Ötesi Yay nlarla Gerçekleflen hlallere Uygulanmas Avrupa Parlamentosunun Tarihli Raporu Çerçevesinde Konunun De erlendirilmesi Yeni Madde Düzenlemesi E. Haks z Rekâbet l. Haks z Rekâbetin Tan m Rekâbet Hukuku Rekâbet Hukukunda Kanunlar htilaf Alan nda Kullan lan Yöntemler

9 X 4. Rekâbet Hukuku Alan nda Uygulanacak Hukukun Belirlenmesi Rekâbet Hukuku le Haks z Rekâbetin liflkisi Haks z Rekâbete Uygulanacak Hukuk Konsey Tüzük Teklifinde ROMA II Düzenlemesi Haks z Rekabete Uygulanacak Hukuk Hakk nda Avrupa Parlamentosu Raporu Haks z Rekâbete Uygulanacak Hukuka liflkin Tüzükteki Yeni Madde Düzenlemesi F. Avrupa Parlamentosunun Raporunda ROMA II Tüzü ü çin Önerilen Di er Özel Akit D fl Borç liflkileri Endüstriyel Davalar Trafik Kazalar nda Hukuki Mesuliyet G. Tüzü ün Son Hali DÖRDÜNCÜ BÖLÜM I. ORTAK HÜKÜMLER A. Taraflar n Akit D fl Borç liflkisine Uygulanacak Hukuku Seçmeleri Haks z Fiiller Alan nda Hukuk Seçimi Avrupa Parlamentosunun Tarihli Son Raporu Çerçevesinde ROMA II Tüzük Teklifinin 10 uncu Maddesi çin Getirilen De ifliklik Maddenin Son Hali B. Akit D fl Borç liflkilerine Uygulanacak Hukukun Kapsam na Giren Konular Haks z Filler Sebepsiz Zenginleflme Vekâletsiz fl Görme Karfl laflt rmal Hukuk Aç s ndan Konunun De erlendirilmesi Uygulanacak Hukukun Kapsam na Giren Konulara liflkin Tüzük Düzenlemesi Avrupa Parlamentosunun Tarihli Son Raporunda ROMA II Tüzü ünün 11 inci Maddesinin Kapsam Maddenin Son Hali C. Emredici Kurallar Milletleraras Hukukta Emredici Kurallar Milletleraras Özel Hukukta Do rudan Uygulanan Kurallar n Nazara Al nmas Konsey Tüzük Teklifinin Kabul Etti i Düzenleme D. Emniyet Asayifl ve Yürütme Kurallar E. Failin Sorumlulu undan Dolay Do rudan Sigortac s na Dava Açma Hakk Ma durun Sigortac ya Do rudan Müracaat Halinde Sigorta Akdine Uygulanacak Hukuku Teklif Eden Yaklafl m Ma durun Sigortac ya Do rudan Müracaat Halinde Haks z Fiil liflkisine Uygulanacak Hukuku Tercih Eden Görüfl

10 XI 3. Tüzü ün Benimsedi i Yaklafl m F. Halefiyet ve Birden Fazla Kiflinin Sorumlulu u G. fiekli Geçerlilik H. spat Yükü II. D ER HÜKÜMLER A. Devlet S n r Olgusunun Belirlenmesi B. Mutad Mesken C. At f n Reddi D. Birden Fazla Kanuni Düzenlemeye Sahip Devletler E. Hakimin Hukukunun Kamu Düzeni F. Birlik Hukukunun Di er Düzenlemeleri le Tüzü ün liflkisi G. Manevi Zararlar H. Tüzü ün Di er Milletleraras Konvansiyonlarla liflkilendirilmesi I. SON HÜKÜMLER BEfi NC BÖLÜM I SAYILI M LLETLERARASI ÖZEL HUKUK VE USUL HUKUKU HAKKINDAK KANUN II. KANUN DE fi KL K TASARISI A. Haks z Fiiller l. Kiflilik Haklar n n hlâlinde Sorumluluk mâlatç n n Sözleflme D fl Sorumlulu u Haks z Rekâbet Rekâbetin Engellenmesi B. Sebepsiz Zenginleflme SONUÇ B BL YOGRAFYA

11 XIII KISALTMALAR AD Adalet Dergisi A HS Avrupa nsan Haklar Sözleflmesi AJCL American Journal of Comparative Law Art Article ATA Avrupa Toplulu u Antlaflmas ATRG Avrupa Toplulu u Resmî Gazetesi AÜHFD Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi BGBL Bundesgesetzblatt BK Borçlar Kanunu Bkz Bak n z BJIL Brooklyn Journal of International Law BT Drucks Bundestags Drucksache C. Cilt Cir Circuit COM Commission Çev çeviri Dn dipnot DÖHK Devletler Özel Hukuku Kanunu EEC European Economic Community EGBGB Eingührungsgesetz zum Bürgelichen Gesetzbuche EIPR European Intellectual Property Review EP European Parliament FSEK Fikir ve Sanat Eserleri Hakk nda Kanun Gov. Government GRUR Int Gewerblicher Rechtsschutz und Urheberrecht Internationalen Teil HGK Hukuk Genel Kurulu ICLQ International Comparative Law Quarterly ILM International Legal Materials BD stanbul Barosu Dergisi sv.iprg sviçre Gesetz über das internationale Privatrecht ÜHM stanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuas

12 XIV MHB Milletleraras Hukuk Bülteni MK Tük Medenî Kanunu PHI Produkthaftplicht International OJ Official Journal Rec. Cours Recueil des Cours U. Pa J Int l University of Pennsylvania Journal of International Business U.C.D.L.R University of California Davis Law Review Vol Volume V.J.TL Vanderbilt Journal of Transnational Law Yarg Yarg tay