Okurlarımıza. Necdet TUNA Tuğgeneral ATASE Daire Başkanı

Transkript

1 Okurlarımıza Ordumuz, Türk birliğinin, Türk kudret ve kabiliyetinin, Türk vatanseverliğinin çelikleşmiş bir ifadesidir. (TBMM Zabıt Cerideleri; Devre: 5, Cilt: 20, 1937, s. 8.) SİLAHLI KUVVETLER DERGİSİ Ocak 2015 Yıl: 134 Sayı: 423 Sahibi Genelkurmay Personel Başkanlığı Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı Adına Tuğg. Necdet TUNA Genel Yayın Yönetmeni ve Sorumlu Müdür Dz. Alb. Taner GÜN Yayın Kurulu Öğ. Bnb. Sami TÜRK Uzm. Me. Ceyda MASATLI Uzm. Me. İçten ÇELİKOĞLU Düzeltme Uzmanı Uzm. Me. Ceyda MASATLI Tasarım Uzm. Me. Mehmet Akif AK Haber Fotoğrafları Svl. Me. Haydar ÖZTÜRK Yönetim Yeri Genelkurmay Personel Başkanlığı Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı Bakanlıklar - ANKARA Tel: (0312) Belgegeçer: (0312) Basım Yeri Genelkurmay Basımevi Müdürlüğü Bakanlıklar - ANKARA Baskı Adedi : Silahlı Kuvvetler Dergisi, Genelkurmay Personel Başkanlığı Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı tarafından üç ayda bir yayımlanan yerel süreli yayındır. Dergimizdeki yazı ve resimlerin her hakkı saklıdır; ancak kaynak gösterilmek suretiyle alıntı yapılabilir. Silahlı Kuvvetler Dergisi nde yayımlanan makaleler, TÜRK SİLAHLI KUVVETLERİNİN DEĞİL YAZARLARININ KİŞİSEL FİKİRLERİNİ YANSITIR. ISSN: ü geride bıraktığımız bu günlerde yeni bir yılı karşılamanın mutluluğu içerisindeyiz yılında Türk harp tarihinin sayfalarına altın harflerle yazılan, Mehmetçik in âdeta abideleştiği Çanakkale Zaferi nin 100 üncü yılını kutlamanın haklı gururunu yaşıyoruz. Kurtuluş Savaşı nın girizgâhı niteliği taşıyan bu zafer, sadece Türk milleti için değil, esaret altında bulunan diğer milletler için de umut ışığı olmuştur. Gülle ve mermilerin havada çarpıştığı bir ortamda yaralı düşman askerini sırtında taşıyarak düşman siperlerine götüren Türk askerinin centilmenliğinin yüceldiği, Seyit Onbaşı nın, Yarbay Hüseyin Avni Bey in, 57 nci Alayın ve milletimize bu savaşın en büyük armağanı olan Ebedî Başkomutanımız Gazi Mustafa Kemal ATATÜRK ün efsaneleştiği bir kahramanlık destanıdır Çanakkale Zaferi... Bu kapsamda 2015 yılı içerisinde Çanakkale Muharebelerinin 1OO üncü yıl dönümü münasebetiyle icra edilecek askerî etkinlikleri sizlerle paylaşıyoruz. Anı niteliği taşıyan Kosova da Goralıların 18 Mart ı adlı yazıda, Kosova daki 18 Mart etkinliklerine dair izlenimler farklı bir bakış açısıyla ele alınmıştır. Bir Şerefin Zirvesinden Diğerine (Çanakkale den Galiçya ya) adlı makalede, Çanakkale Muharebelerinde önemli görevlerde bulunan 15 inci Kolordunun Galiçya Cephesi nde görevlendirilmesi ile bu cephede ve cephe gerisinde yaşanan olaylar hakkında bilgi verilmiştir. 18 Mart ın aynı zamanda Şehitler Günü olması nedeniyle ATASE Daire Başkanlığına askerî malzeme, hatırat, fotoğraf veren tüm gazilerimiz ile şehit ve gazi yakınlarımıza bir kez daha teşekkür ediyoruz. Onların nezdinde başta Ebedî Başkomutan Gazi Mustafa Kemal ATATÜRK ve silah arkadaşları olmak üzere vatanımızın bölünmez bütünlüğü uğruna can veren tüm şehitlerimizi rahmet ve minnetle anıyor; kahraman gazilerimize, şehit ve gazilerimizin değerli ailelerine şükranlarımızı sunuyoruz. Diğer makalelerimizi de ilgiyle okuyacağınızı umuyor; 2015 in sizlere, tüm sevdiklerinize, ailelerinize ve Silahlı Kuvvetlerimiz ile milletize sağlık, mutluluk ve huzur getirmesini diliyoruz. Necdet TUNA Tuğgeneral ATASE Daire Başkanı

2 İçindekiler BİR ŞEREFİN ZİRVESİNDEN DİĞERİNE... ÇANAKKALE DEN GALİÇYA YA Dr. Tarih Uzm. Hülya TOKER 4 12 TRABLUSGARP SAVAŞI Ahmet GÜNDÜZ 16 ÇANAKKALE SAVAŞLARI 100 ÜNCÜ YIL DÖNÜMÜ ASKERî ETKİNLİKLERİ Silahlı Kuvvetler Dergisi 18 FOTOĞRAFLARLA BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI SERGİSİ Askerî Müze ve Kültür Sitesi K.lığı EN BÜYÜK GAZİ 26 MUSTAFA KEMAL ATATÜRK Sosyal Hizmet Uzm. Seçil KAYNAK! 28 TSK ANKARA ÖZEL BAKIM MERKEZİ TSK Rehab. ve Bkm. Mrk. Bşk.lığı FİZİKSEL TIP VE REHABİLİTASYON ANA BİLİM DALI Prof. Tbp. Alb. Kamil YAZICIOĞLU KOSOVA DA GORALILARIN 18 MART I Topçu Kur. Alb. Erdal DODURGA

3 YILI ULUSLARARASI KOMUTANLIK ASTSUBAYLARI SEMİNERİ Hv. Svn. Kd. Bçvş. Harun AĞPAK MUHABERE ELEKTRONİK VE BİLGİ SİSTEMLERİNDE TARİHSEL BİR YOLCULUK Tuğg. M. Bedri USTA DALGIÇLIĞIN BAŞLANGICI VE TÜRK TARİHİNDE DALGIÇLIK Uzm. J. V. Kad. Çvş. Kadir EREKİNCİ 58 Elektronik devlet Hv. Slh. Müht. Asb. Bçvş. Emrah ERDEM 66 Kalaharı AugrabIes Extreme Maratonu birincisi Dz. P. Yzb. Mahmut YAVUZ Deniz Kuvvetleri Komutanlığı GENELKURMAY BAŞKANLIĞI KARARGÂHI 68 ATATÜRK KÜLTÜR SİTESİ NDE İCRA EDİLEN ATATÜRK Ü ANMA TÖRENİ 10 KASIM 2014 Silahlı Kuvvetler Dergisi 70 ATATÜRK VE LİDERLİK Silahlı Kuvvetler Dergisi ŞEHİT YAKINLARIMIZ İLE GAZİLERİMİZE BİNLERCE TEŞEKKÜR Silahlı Kuvvetler Dergisi 78 Not : Silahlı Kuvvetler Dergisi Ekim 2014 sayısının içindekiler bölümünde 40 ıncı Uluslararası Askerî Tarih Kongresi başlığı altında yayımlanan yazının hazırlayanı Silahlı Kuvvetler Dergisi olarak belirtilmiştir. Bahse konu yazının içinde de belirtildiği gibi yazının birinci, üçüncü ve dördüncü bölümleri Dr. Öğ. Bnb. Hakan BACANLI tarafından hazırlanmıştır.

4 Dr. Tarih Uzm. Hülya TOKER* BİR ŞEREFİN ZİRVESİNDEN DİĞERİNE ÇANAKKALE DEN GALİÇYA YA Siz ey Galiçya nın, ey Çanakkale nin unutulmayacak kahramanları, ölmeden ebediyete nail oldunuz!.. Nam ve yâdınız tarihin sokaklarından geçerken Doğu ve Batı nın tüm ümmet ve kavimleri iki tarafta hürmet için sıraya dizilerek sizi selamlayacaktır Süleyman Nazif1 Birinci Dünya Savaşı nda Osmanlı Devleti gibi müttefikleri de farklı coğrafyalarda farklı cephelerde savaşmış, zaman zaman birbirlerinin savaş gücüne ihtiyaç duymuşlardı. Rusların 4 Haziran 1916 da yaptığı Brossilov taarruzunun AvusturyaMacaristan ordusuna ağır darbeler indirmesi üzerine bu ordu, Rus taarruzunu güçlükle durdurmuş;2 bunun üzerine Alman Genelkurmay Başkanı, bu cepheye yetiştirilecek takviye kuvvetler arasında bir Türk kolordusunun da gönderilmesini istemiştir. Alman Genel Karargâhı, Galiçya nın yanı sıra Romanya ve Makedonya Cepheleri için de kuvvet gönderilmesi konusunda Osmanlı Devleti nden talepte bulunmuştur. Bunun üzerine Osmanlı Devleti, söz konusu bölgelere üç kolordu göndermeye karar vermiş ve bu karar, Alman Genelkurmay Başkanı General Hindenburg u dahi şaşırtmıştır.3 Hindenburg, hiçbir müttefikin diğer müttefikine bu şekilde makul ve alçak gönüllü bir söz söylemediğini, Enver Paşa nın vaatlerinin sözde kalmadığını, Avrupa cephelerine gönderilen kuvvetlerle bunun ispat edildiğini belirtmiştir. Aslında Hindenburg; Türk ordusunun durumunun Avusturya-Macar ve Bulgar ordularından büsbütün farklı olduğu, savaştan önce gönderilmiş olan Alman askerî heyetinin kısa süre Türk ordusunu eğittiği, bu nedenle yeterince etkili olamadıkları; asıl önemli olan hususun Türkiye nin çok fazla sarsıntıya uğradığı ve askerî teşkilatında kesin bir ıslahat yapamadığı, bununla birlikte Türkiye nin birçok birlik seferber etmeyi başardığı ancak ilk muharebelerde fazla zayiat verdikleri, kurmay subayların yetersiz * Gnkur. ATASE Daire Başkanlığı Süleyman Nazif; Âstân-ı Tarihte Galiçya, Birinci Defter, Matbaai Amire, İstanbul, 1335, s Pierre Renouvin; 1. Dünya Savaşı ve Türkiye , çev. Örgen Uğurlu, ed. Ö. Andaç Uğurlu, Örgün Yayınevi, İstanbul, 2004, s Von Hindenburg; Hayatım, çev. Tahsin İsmail, Matbai Askeriye, İstanbul, 1341, s Hikmet Bayur; Türk İnkılâbı Tarihi, C III, Kısım 1, TTK Yayınları, Ankara, 1953, s

5 olduğu düşüncesine sahiptir. 4 Buna rağmen kuvvet ihtiyacının bir kısmını Türklerden karşılamak istemiş ve isteğine de olumlu cevap almıştı. Enver Paşa-Hindenburg görüşmesi incelendiğinde Hindenburg un Türk ordusuna fazla güvenmemekle birlikte Enver Paşa nın sadakatinden oldukça etkilendiği, Enver Paşa nın Avrupa ya asker göndermesinde Birinci Dünya Savaşı nda asıl sonucun Avrupa cephelerinde alınacağına olan inancının etkili olduğu anlaşılmaktadır. Enver Paşa nın Avrupa cephesine kuvvet gönderme kararı, komuta heyetinde tartışmalara neden olmuştur. Komuta kademesinde görev alan subayların bir kısmı, Enver Paşa nın Avrupa cephesine asker göndermesini savaşın sonucunun Avrupa cephesinde alınacağı düşüncesiyle desteklediği, bir kısmının öncelikle Osmanlı sınırlarının korunması yönünde mücadele edilmesi gerektiği düşüncesiyle karşı çıktığı görülmektedir. Çanakkale den Galiçya ya Gidiş Galiçya ya gönderilmek üzere Meclis-i Vükela kararıyla görevlendirilen birlik ise Çanakkale de önemli görevlerde bulunan 15 inci Kolordu olmuştur. Bu nedenle Süleyman Nazif, Galiçya yı Çanakkale nin zeyli olarak görmüştür. Süleyman Nazif, 1335 (1919) yılında yayımlanan Âstân-ı Tarihte Galiçya adlı eserinde Çanakkale ve Galiçya arasındaki bağı çok kısa olarak şöyle özetlemiştir: Bu, bir şerefin zirvesinden diğerine atlamak oldu!.. Çanakkale yalnız bizim askerî tarihimizin değil, milletlerin vakıalarının en büyük harp hadisesidir. Dünyanın en müstahkem kaleleri birer tekme ile devrilirken Gelibolu Yarımadası insan zekâsının bu güne kadar icat etmiş olduğu her türlü yıkıcı vasıtalara mukavemet etti. Oradaki mücadelenin gümbürtüleri, tarihin ufkunu ilelebet sarsacaktır. Balkan Muharebesi nden ünü sarsılmış, ümidi kırılmış çıkan Osmanlılık; evvela Çanakkale de namını temizledi, şimdi de Galiçya da tamiri ümit ediyor. Galiçya bizi pek eskiden tanır. Dağları, ovaları eski Türklerin kahramanlıkları önünde defalarca titrediler. O topraklar, Osmanlıların yiğitlik kanını o kadar koklamış ve o kadar içmiştir ki ağaçlarını her sene yeşerten besi suyunda o mübarek kanın hâlâ kalıntıları bulunabilir. Galiçya daki o ecdat ruhuna bundan güzel ziyaret olamazdı... Galiçya da kalan babalarımız, oğullarının semaya kalkan dua ellerinde kılıç ve süngü görmekle daha ziyade mutlu oldular. Türk Subaylarının Galiçya ya Ulaşması 4 Hindenburg; s. 97,

6 BİR ŞEREFİN ZİRVESİNDEN DİĞERİNE... ÇANAKKALE DEN GALİÇYA YA Çanakkale bundan sonra bir isim değil, bir tarih olacaktır; Galiçya da onun zeyli. Tarihin altmış asırlık, yüz asırlık gözü, Gelibolu Yarımadası nda dokuz ay süren kanlı meydan muharebesinin ve oradaki harikulade kahramanlıkların emsalini ne Karun zamanındakiler gördü ne de önceki mitolojik devirler gördü!.. Baruttan, kurşundan, çelikten çıkan, canı ve cihanı yakan ateşler, askerimizin göğsü üstünde yani iman aşkından doğan coşku karşısında söndü. Bundan sonra doğacak insanlar -ne ırk ve mezhepte olursa olsun- Gelibolu Yarımadası nı da Galiçya Ovası nı da dindarca bir alçak gönüllülükle tavaf edecek ve bir zaman orada ölmüş veya dövüşmüş olan Osmanlı subay ve askerlerinin hatıratına hürmet göstereceklerdir 5 Yalnız Süleyman Nazif değil; dönemin gazeteleri, Müttefik devlet imparatorları, ordu komutanlarının tebrik yazılarında da 15 inci Kolordunun Galiçya daki başarılarında hep Çanakkale başarısına vurgu yapılmıştır. Galiçya Cephesi ndeki gelişmeler Türk halkı tarafından resmî beyanların yanı sıra Tanin gazetesi tarafından muhabir olarak gönderilen Ahmet Emin in kaleminden okunmuştur. Ahmet Emin in yazılarından yalnız Galiçya Cephesi ndeki muharebeler değil, cephe gerisinde yaşananlarla ilgili pek çok ayrıntıyla ilgili de bilgi alınmıştır. Cephe Gerisinde Yaşananlar Ahmet Emin, 6 Eylül 1916 günü Galiçya daki Türk birliklerinin bulunduğu karargâha geldiğini yazmış; bu uzak cephede Osmanlı bayrağını, askerlerini görmekten duyduğu mutluluğu paylaşmıştır. Türk askerinin moralinin son derece yerinde olduğunu, müttefik askerleriyle hakiki kardeşlermiş gibi münasebette bulunduklarını, konuştuğu askerlerin çoğunun zamanında Çanakkale de bulunduklarını, onların Çanakkale deki müşkül siper muharebelerinden sonra burada gördükleri sahra muharebelerini daha kolay bulduklarını söylediklerini yazmıştır. Ahmet Emin ayrıca askerlerin sıhhi durumlarının da iyi olduğunu, zayiatın âdeta yok denecek kadar az olduğunu belirtmiştir. 6 Galiçya Cephesi nde yaşananlar, müttefik devlet gazetelerinde de geniş yankı bulmuştur. Peste Lloyd gazetesinin Galiçya muhabiri, Zalotalipa muharebelerinden bahsettiği sırada Türk ordusunun muharebeye iştiraki hakkında şu bilgiyi vermiştir: Türk askerlerinin Ruslara karşı Galiçya da yaptıkları muharebe gösterdikleri maharet ve fedakârlık sayesinde bütün intizarların üstünde meydana geldi. Bu, Bothmer ordusunda harp eden Alman ve Avusturya-Macar askerleriyle zaten çok şiddetli tecrübeler geçirmiş olan düşman üzerinde büyük bir tesir yaptı. Galiçya da Türk Askerleri 5 Nazif; s Tanin; 26 Ağustos 1332 (8 Eylül 1916), s. 4. 6

7 15 inci Kolordu Karargâhı Oldukça çok miktarda olan Türk askeri İstanbul dan Galiçya ya kadar pek seri bir surette nakledildiler ve ancak Zemlin ile Belgrat ta biraz durdular. Kendilerine Doğu Galiçya da Lümberg in doğusunda bir cephenin savunması verilmişti. Türk askerleri buraya gelir gelmez derhâl harbe girdiler hatta bu esnada bütün birlikler istenilen bölgeye gelmiş bile değildi. Askerin iklime alışması da zor olmadı. Çünkü Türk askerleri daha çok Anadolu nun dağlık bölgesinden gelmiş askerlerden oluşmuştu. Aynı zamanda Doğu Galiçya iklimi mesela güney Macaristan ikliminden daha ılımandı. Türk askerleri Galiçya ya geldikleri sıralarda Kont Bothmer ordusunun cephesindeki kavisin geri alınması zaten kararlaştırılmış bulunuyordu. Ruslar bizi çok şiddetli tazyik ediyorlardı. Türkler, bu tazyike karşı direnmekle görevlendirildi. Alelade siperler içinde hatta önlerinde tel örgüler bulunmaksızın kahraman Türkler, Rusların yoğun kitlelerle yaptıkları hücumları tamamen geri püskürttüler. O zamandan beri Türk cephesinde faaliyet Galiçya da Karla Kaplı Siperdeki Mehmetçikler gösteren Türk topçularının mevzileri ıslah ve takviye edilmiş bulunuyor. Eylül ayı başlarında cereyan eden zorlu muharebeler esnasında anlaşıldı ki Türk askerleri, Avrupa nın en mükemmel askerlerindendir. Türk askerleri arasında birçok köy çocuklarıyla beraber İstanbul, Bursa, İzmir gibi büyük şehirlere mensup şehirliler de mevcuttur. Hepsi de aynı kostüm içinde; başlarında kabalakları, üstlerinde hâkî elbiseleri, sakin çehreleri, sakin dudaklar Galiçya daki Türk Askerlerinin İaşesi arasında dumanlanan cigaraları, hep aynı şekilde... 7

8 BİR ŞEREFİN ZİRVESİNDEN DİĞERİNE... ÇANAKKALE DEN GALİÇYA YA 15 inci Kolordu Subayları Yemek meselesinde de güçlük çekilmiyor. Çünkü sahra mutfaklarında birçok Türk aşçılar hizmet ediyor. Kendilerine kuzu eti veriliyor. Genellikle fasulye pişiriliyor. Türk subayları da hâl ve tavırları itibarıyla Avrupa ordularının en mükemmel subaylarından üstündür. Her subay ya Almanca ya Fransızca konuşuyor. Hepsi de müttefiklerle çok iyi bir şekilde münasebatta bulunuyorlar. Almanlara karşı büyük bir hürmet gösterdikleri gibi Macarları da kan kardeşi olarak tanıyorlar. Subaylarla askerler arasındaki ilişki ise hakiki bir kardeşlikle doludur. Her iki taraf da itibarını muhafaza ediyor. Hepsinin de göğüslerinde harp madalyaları parlıyor. Zeki Anadoluluların yaptıkları keşif ve devriye görevleri esnasında dikkate değer menkıbeler meydana geliyor. Hepsi de her vesile ile yeni bir kahramanlık gösteriyorlar. 7 Bu yazı gibi Türk basınında pek çok yabancı yazarın Galiçya Cephesi ndeki Türk ordusunun faaliyetleri ve sosyal yaşamına ilişkin haberlerin çevirisi yapılarak yayımlanmıştır. Bu yazılar, kolordunun cephe gerisindeki yaşamlarına ilişkin ipuçları da vermektedir. Galiçya Cephesi ndeki sosyal hayata yönelik asıl haberler Ahmet Emin tarafından yazılmıştır. Ahmet Emin bu konuda şunları bildirmiştir: 8 Eylül 1916 muharebesine iştirak eden ve yüzlerce esir alan tümenlerimizden biri dâhilinde iki gündür dolaşıyorum. Gördüklerim, işittiklerim bende o kadar derin bir tesir bıraktı ki hissiyatımı tasvire ve kâğıt üzerine dökmekle iftihar duyuyorum. Sadece hikâye ile yetineceğim. O tümen karargâhından bahsedeyim. Burada hakiki bir aile hayatı hüküm sürüyor. Herkes birbirine kardeşçe ve samimi bir surette muamele ediyor, birbirinin sevinç ve kederine ortak oluyor. Karargâh ile kıtaat arasında cereyan eden telefon görüşmelerine kulak misafiri olunca anlaşılıyor ki bu samimiyet ve kardeşlik yalnız karargâhtaki subaylara ait değil, bütün tümen dâhilinde aynı samimiyet mevcut. Görev 7 Tanin; 11 Eylül 1332 (24 Eylül 1916), s. 1. 8

9 itibarıyla söylenmesi gereken şeyler tamamlanınca telefonun iki ucundaki arkadaşlar birbirinin hâlinden hakiki bir iştirak hissiyle malumat ediyorlar. Tümen heyetindeki Alman, Avusturya ve Macar subayları da bu arkadaşlık halkasına dâhil bulunuyor. Arada birbirinin lisanlarını bilenler var. Bilmeyenlere Türkçe ve Almanca öğretmeye çalışmak suretiyle dostluğu kızıştırıyorlar. Öğrendikleri Türkçe ve Almanca kelimeler münasip miktarda Fransızca ve fazlaca miktar işaret ilavesinden hâsıl olan lisanla pek âlâ anlaşmaya muvaffak oluyorlar... Tümen karargâhında yemek mutfak subaylarıyla müştereken yeniliyor. Yemekler iki tarafın da zevkine ve alışkanlığına uygun olacak bir surette tertip ediliyor. Zaten harp zamanında alışkanlığın önemi azalıyor, her yeni şeye kolayca alışılıyor. Mutfak subaylarının bizim yemeklerimize pekiyi alıştıklarını gördüm. 8 Şehit olan arkadaşlara ait hatırat da hürmetle dillerde dolaşıyordu. Şehitler için de hepsinin çok sevdikleri arkadaşları vardı. Bunların bir kısmı yedek subay idi. Her biri birliğinin başında kahramanca dövüşerek hayatını feda etmişti. Şehitlerin unutulup gitmesine razı değillerdi. Birçokları harp hatıratını içeren günlük defterleri başında meşguldü. Şehitlere ait hatıratı, şehit olmalarıyla ilgili bilgiyi kendi tahsisleriyle birlikte defterlerine kayıt ve tespit ediyorlardı... Avcı hattına doğru yolumuz devam ederken öteden beriden bahsediyorduk. Arkadaşlarımızdan biri, mısır kızartıp yemek usulünün Türk askeri vasıtasıyla nasıl Galiçya ya girdiğini anlatıyordu. Buralarda çok bol olan mısırları askerimiz kızartıp yedikçe müttefik askeri ve ahali hayret ediyormuş, mısırı yalnız kaynamış yemesini biliyormuş. Askerlerimiz özellikle mısır kızartıp ne kadar iyi olduğunu ispat için Alman ve Avusturyalı arkadaşlarına vermişler. Arkadaşların hepsi bunun üzerine kızartılmış mısırın iyi olduğuna kanaat getirmişler ve birdenbire mısır yemek Galiçya da moda olmuş. Şimdi yolda giderken ellerindeki mısır kabuklarını kemiren müttefik askerlerine ve Leh köylülerine sık sık tesadüf ediliyor... İkinci bir mevzu olarak yoğurdun da Galiçya ya Türkler vasıtasıyla girdiğini anlattım. Gerçekten Galiçya daki karargâhımızın kumandanı burada yoğurt ve yoğurt mayası bulunmadığını anlatınca birçok uğraşmış, türlü türlü tecrübeler icra etmiş, nihayet kaynamış süt içine ekmek içi atmak ve güneşte bırakmak suretiyle pekiyi bir yoğurt meydana getirmiştir. Hep Çanakkale de bulunmuş olan bu askerlere Çanakkale ile burasını nasıl bulduklarını sordum Burada muharebe falan yok ki Biz buraya hava değişimine geldik. dediler 9 Berlin de 24 Eylül de yayımlanan bir gazetenin harp muhabiri, Galiçya daki Türk cephesine yaptığı ziyaret Galiçya da siperde dinlenen askerimiz hakkında şu bilgileri vermiştir: Burada Botmer ordusu maiyetinde harp eden Türk grubu tamamıyla bağımsız bir görev üstlenip komutasında bulunan mıntıkada tamamıyla kendi sorumluluğu dâhilinde hareket etmektedir. Yollarda, evlerde, barakalardaki yaftalar tamamıyla Türkçe yazılmıştır Türk cephesinin her tarafında 8 Tanin; 12 Eylül 1332 (25 Eylül 1916), s Tanin; 12 Eylül 1332 (25 Eylül 1916), s. 2. 9

10 BİR ŞEREFİN ZİRVESİNDEN DİĞERİNE... ÇANAKKALE DEN GALİÇYA YA son derece düzen ve intizam görülmektedir. Burada göze çarpan şey, tercümanlar teşkilatıdır ki bu da pek büyük bir maharetle tertip edilmiş ve her şey önceden düşünülerek ilk önce çözülemeyecek gibi görülen dil sorunu derhâl halledilmiştir. Bütün telefon hatları çift telli olup birisi yalnız Almanca, diğeri ise yalnız Türkçe haberleşmeye mahsustur. Bundan başka Türk subaylarının hemen hepsi Almanca veya Fransızca konuşuyorlar. Osmanlı birlikleri hemen hep Anadolu ahalisinden ve bilhassa Bursa ve İzmir havalisindendir. Harp kıtaatı ise genç ve kuvvetli askerlerden oluşmuştur. Türklerin bulundukları mevzi Bothmer ordusunun daha sonra işgal ettiği mevzi aksamındandır Galiçya Cephesi İçin Düzenlenen Kampanyalar Gazetelerde Galiçya Cephesi ndeki askerler için kampanyalar düzenlenmiştir. Viyana Başkonsolosu Hüsnü Bey tarafından başlatılan girişim üzerine Galiçya da savaşan Osmanlı birliklerine hediye gönderilmek üzere yardım yapılması için Hüseyin Hilmi Paşa nın himayesinde bir heyet teşkil etmiştir. Bu heyet kısa sürede kuruş toplamıştır. 11 Sağlık Genel Müfettişi Frenç Salvator, Osmanlı Viyana Elçiliğine kron göndermiştir. 12 Diğer taraftan Viyana da Hilal-i Ahmer İkinci Başkanı Besim Ömer Paşa, Elçi Hilmi Paşa nın desteğiyle Viyana daki Hilal-i Ahmer Osmanlı Hanımlar Merkez Heyetini kurmuştur. Başkanlığına Hilmi Paşa nın eşi, ikinci başkanlığa müsteşarının eşi getirilmiştir. Bu heyet on iki üyeden oluşmuştur. Osmanlı Devleti ndeki gibi görev yapacağı belirtilmiştir. Heyet, istasyonlarda tesis edilen hastaneleri ziyaret etmek ve oraya gelen yaralılara destekte bulunmak üzere üç komisyon teşkil etmiştir. 13 Bir kampanya da gaziler için düzenlenmiştir. Bu kampanya, Türk milletinin tütüne olan düşkünlüğünün yıllardır eksilmediğinin de bir göstergesidir. Tanin gazetesinde bu kampanya şu şekilde duyurulmuştur: Osmanlı Matbuatının Bir Teşebbüsü Tanin in Galiçya Cephesi ndeki harp muhabirinden aldığı mektuplardan birinde gazilerimizin öteden beri kullandıkları tütünün tedariki hususunda güçlük çektiklerinden bahsedilmiştir. Uzak bir cephede vatan için dövüşen gazilerimizin mahrumiyet çekmesine kimsenin vicdanı izin vermezdi. Sıkıntı çekmelerine razı olunmadığını ispat etmek gerektiği derhâl birçok taraftan takdir olundu. Memnuniyetle haber aldık ki dairelerden birçoğunda askere tütün göndermek için muhtelif teşebbüslerde bulunulmuştur. Yapılması gereken şey, bu müteferrik teşebbüsleri birleştirerek büyük mikyasta ve seri surette icraata girişmekti. İşte bu görevi de Osmanlı matbuatı üzerine almıştır. Şehrimizde muhtelif dillerde çıkan gazetelerin vekilleri dün matbuat müdürü beyefendi nezdinde bir toplantı yaparak Galiçya ve Dobruca Cephesi ndeki gazilerimize Tütün Hediye Heyeti adıyla bir heyet oluşturmuşlardır. Bu heyet; Teşvik Komisyonu, Hediye Toplama Komisyonu ve İdare Komisyonu adı altında üç komisyon teşkil etmiştir. Hediye heyetine katılan gazeteler ise kendilerinden başlamışlar ve aşağıdaki miktarlarda tütün paketi hediye etmeye söz vermişlerdir. Millî Ajans 6.000, İkdam 6.000, Tasvir-i Efkâr 6.000, Tanin 6.000, Sabah 3.000, Servet-i Fünun 3.000, Tercüman-ı Hakikat 3.000, Jamanak 4.000, Püzantyan 4.000, Vircinlor 2.000, Ceride-i Şarkiye 1.000, Proodos 2.000, Hronos 2.000, Patris 1.000, Nea Anatolia 1.000, Ayola 1.000, Musevitche Telgrafo 2.000, El Tiempo 3.000, El Ceydeo 1.000, Osmanischer Lloyd 6.000, Hilal 3.000, Le Soir 2.000, Monitör Tanin; 14 Eylül 1332 (27 Eylül 1916), s Tanin; 3 Teşrinievvel 1332 (16 Ekim 1916), s Tanin; 15 Teşrinievvel 1332 (28 Ekim 1916), s Tanin; 8 Teşrinievvel 1332 (21 Ekim 1916), s

11 Galiçya Cephesi ndeki Türk Askerlerinin Trenle Vatana Dönüşleri Böylece ilk hamlede paket toplamak mümkün olunca heyet, bunu bir iki gün içinde pakete tamamlamaya ve ilk kafile olarak ini Galiçya Cephesi ne ve o cepheden Avusturya hastanelerine sevk edilen yaralılara ve diğer ini de Dobruca Cephesi ne göndermeye karar vermiştir. Hediyelerin nerelere teslimi edileceği idare komisyonu tarafından yarın ilan edilecektir. Hiç şüphe etmeyiz ki okurlarımız Galiçya da ve Dobruca da vatanın namusu için kanlarını döken ve millî tarihimize parlak sahifeler ilave etmeye muvaffak olan kahraman gazilerimiz için hissettikleri minnet ve şükranı göstermek için bu fırsattan istifade edeceklerdir. Galiçya da, Dobruca da gece gündüz silah başında vazifesini yapan ve hayatını tehlikeye koyan askerin tütün gibi bir ihtiyaçtan mahrum bırakılması bizim hepimiz için ne kadar büyük bir şeyin teşkil edeceği hatırdan çıkarılmamalı ve mahrumiyet çekmesine rağmen Kolayı bulunsa memlekette bizi hatırdan çıkarmazlar. Tütünümüzü gönderirlerdi. Ne yapalım böyle de olur. diye sabır ve teselliyat göstermekten geri kalmayan gazilerimiz için herkes hiç olmazsa kendisinin birkaç gün zarfında içeceği tütün nispetinde bir hediye göndermeyi en tabi bir vazife bilmelidir. 14 Sonraki günlerde Tanin gazetesinde Galiçya ve Dobruca daki Gazilerimize Hediye Tütün ve Sigara Kâğıdı Verenler başlığı altında kimin ne kadar tütün verdiği günlerce tek tek ilan edilmiştir. Türk halkı yalnız kendi topraklarında değil Avrupa da da savaşan kardeşlerini asla unutmadıklarını bu tür kampanyalarla hatırlarken bir taraftan da edebî yazılar ve şiirlerle de minnet ve şükran duygularını dile getirmişlerdir. Yusuf Ziya nın şu şiiri bu duyguların bir özeti mahiyetindedir. 14 Tanin; 19 Teşrinievvel 1332 (1 Kasım 1916), s Tanin; 10 Eylül 1332 (23 Eylül 1916), s. 2. KARPATLARDA -Türk ordusuna- Hayalimle gördüm geçen de sizi, Bakışlar alevli saçlar ürpermiş! Sandım ki köpüren ölüm denizi, Karpat ta ateşten kanatlar germiş! En önde al bayrak yükseliyordu, Mukaddes ve kanlı bir ferman gibi! Dağlardan geçişen senin ey ordu, Şimşekli bir bulut kadar asabi! Karpatların beyaz cehenneminde, Bir kanlı efsane yarattı süngün! Hak için meydana atıldın sen de, Dünyayı Azrail boğarken bu gün! Sen yıldırım yüklü bir bulutsun ki, Geçtiğin yerleri heybetin yakar, Şu buzlu dağların beyaz eteği, Altında atanın kemikleri var! Asabi bir deniz gayzıyla vurdun, Çarptığın kayalar bütün yıkıldı! Ve bazı bir tunçtan set gibi durdun, Önünde her dalga secdeler kıldı! Ey ordu!. Karşında diz çöken bayrak, En yüksek bir tacın kızıl namusu! Bozulmuş kaçıyor hücumundan bak, Asırlık düşmanın: Moskof ordusu. Beylerbeyi / 10 Eylül

12 Ahmet GÜNDÜZ* TRABLUSGARP SAVAŞI Giriş Avrupa devletleri arasındaki sömürgecilik yarışı, XIX. yüzyılın sonlarına doğru âdeta Birinci Dünya Savaşı nın sinyallerini veriyordu. Kızışan siyasal ve ekonomik çatışmaların gölgesindeki bunalımlar, Avrupa içlerine ve bilhassa Balkanlar bölgesine de sıçramıştı. İşte, 1908 tarihli Bosna-Hersek bunalımı bu çatışmanın en önemlisidir ve hatta tarihte bu olay, Birinci Dünya Savaşı nın provası olarak değerlendirilebilir. 1 Çünkü bu bunalım; İtalya ve Fransa dan Rusya ya, Avusturya- Macaristan dan Osmanlı Devleti nin Kuzey Afrika daki son toprağı olan Trablusgarp a kadar olan çok geniş bir coğrafyayı etkiler ve bu coğrafyada ileriki yıllarda yaşanacak çekişmelerin pimini çeker. Makale kapsamında Trablusgarp Savaşı sebepleriyle irdelenmeye çalışılacaktır. Trablusgarp Savaşı, hasta adam Osmanlı Devleti nin direniş kabiliyetinin ve savaş esnasında binbaşılığa terfi edecek olan Yüzbaşı (Kolağası) Mustafa Kemal in askerî dehasının ve teşkilatçılık yeteneğinin dünyaya ilanı olmuştur. Zira İtalya bu savaş için büyük devletlerin desteğini almasına, Boğazları zorlamasına, On İki Ada yı işgal etmesine rağmen kesin bir zafer elde edememiştir. Balkan Savaşı nın patlak vermesi, iki ateş arasında kalan Osmanlıları bu bölgeden çekilmek zorunda bırakmıştır. Bosna-Hersek Bunalımı Bosna-Hersek bunalımının temelinde iki unsur yatmaktadır: - Avusturya nın 1878 Berlin Antlaşması yla işgal ve yönetimini eline geçirdiği bu bölgeyi ilhak etmek istemesi, Savaşı nda Japonya ya yenilen Rusya nın Boğazlar yoluyla sıcak denizlere çıkmak istemesi. 2 Bu amaçla Rusya, başta İngiltere nin onayını almak gayesiyle 1907 yılında bir sömürge anlaşması yapar yılındaki Reval Görüşmeleri nden İngiltere ye ve aynı yıl Buchlau Görüşmeleri nden ise Avusturya-Macaristan a * MSB Erzurum Askeralma Bölge Bşk.lığı Kağızman Askerlik Şubesinde Per. Tğm. olarak askerlik görevini ifa etmiştir. 1 Oral Sander; Siyasi Tarih İlk Çağlardan 1918 e, İmge Kitabevi, s age; s

13 Boğazlarda söz sahibi olduğunu kabul ettirdiği sonucunu çıkarır. Avusturya-Macaristan ise bu görüşmeyi gerekçe göstererek 5 Ekim 1908 de Bosna-Hersek i resmen ilhak eder. Bosna-Hersek toprağını kendi doğal yayılma alanı olarak gören Sırbistan, bu ilhakı Balkan ulusçuluk hareketlerine yönelik bir darbe sayarak büyük destekçisi Rusya dan yardım ister ancak beklediği sonucu alamaz. Bu esnada Rusya nın bağlaşığı Fransa da Balkanlarda çıkacak bir çatışmada Rusya ya yardım edemeyeceğini açıkça ilan eder. Zira Japonya yenilgisi, Rusya ya olan güveni sarsmıştır. Bundan sonra ise durumu toparlamak gereği duyan Rusya, Fransa ya yeniden yakınlaşarak 1894 İttifakı ruhunu yeniden tesis etmek için birbirlerini ve Sırbistan ı yalnız bırakmayacaklarına dair görüşmeler yapar. Bu durum ise Avusturya-Macaristan ve Almanya nın saldırganlık tutumunu kışkırtır. Bunalımın Osmanlı Devleti ne bir diğer faturası da Avusturya-Macaristan ın Bosna-Hersek i ilhak ettiği gün, Bulgaristan ın tek taraflı olarak bağımsızlığını ilan etmesi olmuştur. Racconigi Antlaşması Siyasi birliğini XIX. yüzyılın ikinci yarısında ancak tamamlayan İtalya, sömürgeci devletler zümresine geç de olsa katılmıştır. İngiltere nin Kıbrıs ve Mısır ı, Fransa nın Cezayir ve Tunus u işgali İtalya nın gözünden kaçmaz. Özellikle Tunus u kendi doğal yayılma alanı olarak gördüğünden bu bölgenin işgalini tepkiyle karşılamıştır. Osmanlı Devleti nin karadan bağlantısının kalmadığı Kuzey Afrika daki son toprağı Trablusgarp, İtalya ya yakınlığı bakımından da pek cazip bir yayılma alanı olarak görülmüştür. İtalya bu emeline ulaşabilmek için Avrupa devletlerinin desteğini alma yoluna gitmiş ve bazı gizli antlaşmalar imzalamıştır. Bu antlaşmalardan ilki 1887 de İngiltere ile imzaladığı antlaşmadır. Buna göre İtalya, İngiltere nin Mısır daki faaliyetlerini takviyeye hazırdır. İkinci önemli antlaşma 1900 de Fransa ile yapılmıştır. Buna göre Fas ın Fransa nın yayılma alanı olduğu, Trablusgarp ın ise İtalya nın işgal bölgesi olduğu karşılıklı olarak kabul edilmiştir. 3 Bosna-Hersek in alınmasının yol açtığı gelişmeler, Osmanlı Devleti nin başına bir de Trablusgarp Savaşı nı çıkarır. Daha Boğazlar konusunda harekete geçmeden Avusturya-Macaristan ın bu ilhakı, Rusya nın hiç hoşuna gitmez. Boğazlarla yakından ilgili devletler üzerinde baskı yapabilmek için yanına Avusturya dan başka bir devletin desteğini almak gerekiyordu. Öte yandan ulusçuluk düşüncesinin savunucusu İtalya, Avusturya-Macaristan ın Bosna-Hersek i almasını en az Sırbistan kadar tepkiyle karşılamıştır. Yarımada devletlerinin dış politika kalıplarına uygun olarak Adriyatik Denizi nin kıyılarına yerleşip kendini güvenlik altına almak ister. Böylece Rusya ile İtalya arasında doğal bir yakınlaşma olur ve iki devlet arasında 1909 tarihli Racconigi Antlaşması imzalanır. 4 Bu antlaşmaya göre; - Balkanlarda mevcut statüko korunacak. Eğer bu statüko korunamazsa her ulusa eşit gelişme hakkı verilecektir. - İtalya Rusya nın Boğazlardaki, Rusya da İtalya nın Trablusgarp taki menfaatlerini karşılıklı olarak tanımayı kabul edecektir. - İki devletten biri, Yakın Doğu ile ilgili olarak üçüncü bir devletle yürürlükte olan antlaşmalardan başka bir antlaşma yapmak isterse buna diğeri de katılacaktır. 5 Tüm bu girişimlerin ardından İtalya, 23 Eylül 1911 de Babıaliye 24 saat süreli bir nota göndermiştir. Bu notada şunlar istenmektedir: - Trablusgarp ve Bingazi den Osmanlı askerî kuvvetlerin çekilmesi, - İtalyan subayları komutasında bir jandarma birliğinin kurulmasına ses çıkarılmaması, 3 Filiz Çolak; Trablusgarb ve Balkan Savaşları nın Osmanlı Devleti nin Ticaret-i Hariciyesi Üzerindeki Etkileri, Turkish Studies, s Sander; s Fahir Armaoğlu; XIX. Yüzyıl Siyasi Tarihi ( ), Ankara, 1997, s