القرآن غنى فال فقر بعده والغنى دونه اللهم فهمنا أسرار القرآن والحديث كما تحب وترض ى

Transkript

1 القرآن غنى فال فقر بعده والغنى دونه اللهم فهمنا أسرار القرآن والحديث كما تحب وترض ى ووفقنا لخدمتهما!

2 1.HAFTA TEFSİR USÛLÜ NÜN KAYNAKLARI

3 İLAHİYAT NE DEMEKTİR? «Zaten bu fakültelerin adının 'İlahiyyat' olması bile bu problemi kendi içinde barındırır. 'İlahiyyat' yani Tanrısal Bilimler. Teoloji'nin karşılığı. Tanrılar vardır ve bu tanrılara ilişkin teolojiler vardır. İşte ilahiyatta bunlar öğrenilir.»????

4 Öyle ise «ilahiyat» denilince ne anlamalıyız? Kadim dönemde ilimlerin sınıflandırılmasında şöyle bir sıralama yapılırdı: Giriş olan ilimler dışında: Bunlar ne idi: Kısaca Dil bilimleri ve Mantık bilimleri Nasıldı ol hiyerarşi?: Tabiiyyat: Fizik Bilimler Riyaziyyat : Matematik Bilimler İlahiyyat : Metafizik bilimler

5 Bu ayrımın dayandığı temel şey bu ilimlerin konusunun madde ve maddi ile olan alakası idi. Tabiiyyat: Konusu madddeden bağımsız olamaz Riyaziyyat: Konusu maddeden akıl(vehim) yoluyla soyutlanabilir İlahiyyat: Konusu madde ile birlikte asla düşünülemez Demek ki ne imiş!. İlahiyat tanrılar değil konusu madde ile birlikte düşünülemeyen konuların. Yani o kadar soyut ki bu konularda maddenin maddi olanın kokusu bile giremez. Dolayısıyla zor bir iştir!

6 En soyut ne olabilir: Tabi ki Tanrı Leyse kemislihi şeyun kullü ma hatara bibalik fallahu verae zâlik Öyle ise aklımızdan çıkarmamalıyız ki bizim adımımızı attığımız alan aslında en soyut olan alandır. Ancak hemen ifade etmek gerekir ki Kur an-ı Kerim de Cenab-ı Hak bize kendisini kişi tanrı olarak, bizim anlayışımıza uygun daha somut biçimde tenezzülen anlatmıştır. İnsan için başka bir şekilde anlatılması da mümkün değildir. Yine ilave edelim ki en soyut alanla ilgileniyoruz ancak tabiiyyat ve riyaziyyattan da nasibimiz olmazsa ilgilendiğimiz bu alanın hakkını veremeyiz. Din anlayışımız eskilerde kalmış olur. Bugün biraz onu yaşıyoruz İlkelerimizi değiştirmeden onları temellendirdiğimiz unsurları zamanın ruhuna uygun hale getirmek durumundayız.

7 Tefsir Dersinin Önemi ve Derste Kullanılacak Kaynaklar Bildiğiniz üzere biz müslümanız. Yani? Biz belli ilkeleri, prensipleri (amentu) kabul ederek başkalarından farklılaşıyoruz. Bizim bu farklılaşmamızı sağlayan ana unsur kendisinin âlemlerin Rabbi olan Allah tarafından bize gönderildiğini kabul ettiğimiz Kur an dır. Kur an bizim ilkelerimizin dayandığı, dünya ve ahiret tasavvurumuzun temel kaynağıdır. Yani bizim anlam ve değer dünyamızın temel dayanağı Kur an dır. Onun düzgün bir şekilde anlaşılması, doğru bir şekilde yorumlanması ile mümkün olabilir. Bize bu imkanı sağlayan ilim dalı Tefsir ilmidir.

8 Kadim dönemde Tefsir ilmi en son okunan ilim dalı idi. Medreseye giren bir öğrenci dil, mantık, kelam, felsefe, fıkıh ve hadis ilmini tahsil ettikten sonra Tefsir ilmini elde etmeye başlardı. «Bütün kitaplar tek bir kitabın daha iyi anlaşılması için okunur» Bunun nedeni dediğimiz gibi klasik dünyada ilimler değerler üzerinden sistematize edildiği için bizim değer dünyamızın kaynağını konu alan ilim dalı da en üste konumlandırılmıştı.. Ama siz şanslısınız ) direk bu ilimden başlıyorsunuz.

9 Nasıl işleneceği ve İmtihanlar Dersimiz birleştirilmiş bir şekilde Tefsir usulü ve tarihi şeklinde haftada üç saat ve bir dönem/bir yarı yıl olacak. Eski programda haftada ikişer saat ve iki yarı yıl idi. Bologna süreciyle birlikte böyle bir uygulama oldu. Dolayısıyla biraz sıkıştırılmış ve yoğun bir ders yılı olacak. Bundan sonraki derslerde tefsir metinleriyle, Ana Konular ve Tefsir Problemleri dersleri ile karşılaşacaksınız. Derslerde esas sorumluluk öğrenciye aittir. Artık siz üniversite öğrencisisiniz. Sizi kimse arkanızdan itmeye kalkmayacaktır

10 KİTAPLAR

11

12 Sorumluluk Alanları ve İmtihanlar * Kitap ve anlatılanlar * Okunan kitaplar İmtihanlar: 1 vize: 8. Hafta sonunda: %40 1 final: %60

13 Tefsir ne demektir? [تفسير] Tefsir kelimesi bildiğiniz üzere tefil babından türemiş bir kelimedir: bir şeyi açıklamak ortaya çıkarmak kapalı bir şeyi açmak, parçalara ayırmak gibi kök anlamlarına gelir. Kur an-ı Kerim de de tek bir yerde ve bu anlamda geçer: Furkan 25/33 وال يأتونك بمثل اال جاناك بالحق وأحسن تفسيرا Onlar sana bir mesel(örnek, kıyas) getirmeye görsünler[müşrikler seni böyle itirazlarla şüpheye düşürmek için ne söylerse söylesinler ] biz sana [işin gerçeğini ve en güzel açıklamasını] hakkı ve en güzel açıklamayı getiririz Dolayısıyla Kur an daki anlamıyla bir ilim dalı olarak ıstılahî anlamı birbirine yakındır. NOT: Kelimelerin lügat anlamlarıyla ıstılahî terimsel anlamları arasındaki farkı gözetmek gerekir.

14 Öyle ise Tefsir bir ilim olarak nasıl tarif edilmiştir: Pek çok tarif arasında bilmenizi ve ezberlemenizi istediğim tarif şudur: علم يبحث فيه عن القرآن الكريم من حيث داللته على مراد هللا تعالى بقدر الطاقة البشرية Tefsir: Kur an-ı Kerim in Allah ın muradına delalet etmesi bakımından beşerin gücü yettiği ölçüde araştırıldığı bir ilimdir.

15 Burada birkaç nokta var: Konusu: Kur an ı Kerim Hangi bakımdan: Allah ın muradına delaleti bakımından Delalet: Dil Murad: Muktezayı hal Bütün bunlar: Beşerin takati ölçüsünde Gayesi: Kur an da yer alan murad-ı ilahîyi ortaya çıkarmaktır Tefsir: Kur an ın âyetlerinin indiği dönemde kasttettikleri anlamları açıklayan bir ilimdir. Dolayısıyla Kur an ın tefsiri tarihi anlama, indiği andaki anlama ulaşma çabasıdır. Murad-ı ilahi ancak bu şekilde ortaya çıkabilir. Aslında en çok siyer ve hadisle bağlantılı bir ilimdir.

16 NOT: Bir yazma tefsirin mukadddimesinden tefsir ilminin gayesini insanda bulunan kuvveleri kemale erdirerek iki dünyada da saadete ulaştırmak olduğunu ifade etmektedir ki bu felsefe/ahlakı nin tarifi ve gayesidir.

17 Tefsir le yakın anlamlı bir kelimemiz daha var: TEVİL Tevil kelimesi netameli kelimelerden biridir. O da tefsir gibi tefil babındandandır. Aslı ا ول dir ki kök anlamı itibariyle aslına dönmek demektir. Kur an da 15 yerde geçer ve çoğunluk itibariyle akibet, sonuş bir şeyin ortaya çıkması, bir şeyin hakikati mahiyeti gibi anlamlara gelir. Bir sözün anlamı, açıklaması gibi anlamlara Kur an da gelmez. Kur an da kelam ile alakalı olarak bir sözde ileride olacağı dile getirilen bir olayın zamanı geldiğinde ortaya çıkması anlamına gelir.[tahakkuk] Tevil kelimesi Tefsir kelimesiyle eş ve yakın anlamlı olarak kullanılmıştır.

18 En bilinen ıstılahî tanımı ki Fıkıh Usulü ndeki tanımıdır: Bir sözü zahiri anlamı dışında ihtimali bulunduğu anlamlardan birine bu manayı destekleyen geçerli bir delil ve nedenle hamletmektir. Bir sözü zahiri anlamı dışında başka anlamlara hamletmenin ise nedenleri olmalıdır: a. Lafız mecaz yoluyla da olsa bu manaya delalet edebilecek b. Tevil anlamı açık bir nassa ters düşmeyecek c. Şerî bir delile dayanmak Mesela Allah a nisbet edilen vech (yüz) zât anlamında, ayn (göz) koruma, gözetme, meci(gelme) emrinin gelmesi gibi Tefsir ve Tevil arasındaki anlam farkını göz önünde bulundurmakla beraber aslında bugün için yaptığımız şey biraz tefsir biraz da tevildir. DİKKAT EDİLECEK HUSUS: Tevil: Tefsirle ortaya çıkan anlamı bugünkü zemine taşıma çabasıdır.

19 Usul ne demektir? Asl kelimesinin çoğulu olup kelime olarak temel, esas, dayanak, delil anlamlarına gelir. Terim anlamıyla: Bir ilim dalıyla ilgili bilgilerin düzenli ve sistematik bir şekilde yerleştirilmesi ve kullanılmasında esas alınan prensipler ve metodlar demektir. Usul e niye ihtiyaç duyarız?

20 Tefsir Usulü deyince ne anlıyoruz? Ne anlamalıyız? VUSULSÜZLÜĞÜMÜZ USULSÜZLÜĞÜMÜZDENDİR «Tefsir Usulü» değince aklımıza gelecek iki şey var: 1. Kur an ın ne dediğini anlama çabamızda uymamız gereken belli esas ve prensipler: Özellikle dil ve bağlamla ilgili olanlar 2. Yine Kur an ın anlaşılması ve yorumlanması esnasında bilinmesi gereken alt yapı, zemin hazırlayıcı bilgiler. Kur an tarihi ve Kur an ilimleri denilen bilgiler bu alanı oluşturmaktadır. Bugün Tefsir Usulü eserleri daha çok bu ikinci kısımda yer alan bilgilerden oluşmaktadır.

21 NOT: Bizim yani İslamî İlimler içerisinde anlama ve yorumla usulü, daha çok Fıkıh Usul ünde yoğunlaşmıştır. Bu bakımdan Tefsir Usulü nün bugün yeniden bir metnin özellikle de dinî bir metnin nasıl anlaşılması ve yorumlanması gerektiği hususunda eldeki birikim ve mevcut birikimin harmanlanmasıyla yeniden bir usul geliştirebilmeyi becermeliyiz. vesselam

22 TEFSİR USULÜ KAYNAKLARI A. Müstakil Eserler B. Mukaddimeler Müstakil Eserler 1. el-camî Ulûme l-kur an, Abdullah b. Vehb (ö.197/812) Etbatu t-tabiînin son halkasındandır. İmam Malik (ö.179/795) öğrencilerindendir. En fazla fıkıh ve hadisle meşgul olmuştur. Malikî mezhebinin teşekkülünde büyük yeri olanlardan biridir. Başta Taberî (ö.310/923) olmak üzere pek çok müfessirin de kaynakları arasındadır. Eser Kur an Tarihi ve Ulumu l-kur an alanında çeşitli rivayetlerin toplandığı eserde yedi başlıkta beş ana konu hakkında rivayetler vardır. Eseri bu alandaki rivayetlerin yazıya geçirildiği ilk kaynaklardan olup Ulumu l-kur an alanındaki en eski eserdir. Bu eserde konular üzerinde herhangi bir yorumdan bahsetmek mümkün değildir. Eserler\el_Cami_Abdullah b. Vehb.pdf

23 2. el-akl ve Fehmu l-kur an, Haris el-muhasibî (ö.243/857) Bağdat sûfî ekolünün öncülerinden birisidir. Eseri henüz sistemleşmemiş usule dair ilk kitaplardan olup gelecekte ortaya çıkacak daha teşekküllü kitapların oluşmasında önemli bir rol oynamıştır. Bu açıdan Tefsir usulü sahasında yazılmış ilk eser olarak kabul edilebilir. Soru cevap formatında yazılmış olup ana konuları şöyledir: Kur'an'ı anlamada temel şartlar (Fehmu'l-Kur'an ve hakikatu manahu), 1. Kur'an'ın faziletleri, 2. Kur'an okuyanın faziletleri, 3. Fıkhu'l-Kur'an (Kur'an'ın anlaşılması), 4. Muhkem-müteşabih, 5. Mekki-Medenî sureler, 6. Nesih, 7. Halku'l-Kur'an, 8. Kur'an'ın uslübu (takdim-tehir, izmar, zaid harfler), 9. Tilavette fasıl ve vasıl (el-mufassal ve el-mevsal), 10. Mezhepler arasındaki tartışmalar. (Allah'ın sıfatlan, ru'yetullah, ayetlerin tekran, Kur'an okuyaniann faziletleri, akıl, ilim, çeşitli kavramların anlamı, kimi mezheplerin yanlış anlayış ve yorumlan, bazı kelami konular.) Eserler\el-Akl ve Fehmul Kuran_Muhasibi.pdf

24 3. el-burhan fi Ulûmi l-kur an, Ali b. İbrahim el-hûfî (ö.430/1038) «Ulûmu l-kur an» terkibinin kullanıldığı ilk eserdir. 4. Fünûnu l-efnân fi Acâibi Ulumi l-kur an, İbnu l-cevzî (597/1200) 5. el-iksir fi İlmi t-tefsir, Süleyman b. Abdulkavî et-tûfî(ö.716/1316) 6. Mukaddime fi Usuli t-tefsir, İbn Teymiye (ö.728/1327) 7. el-burhan fi Ulumi l-kur an, Bedreddin ez-zerkeşî (ö.794/1392) Kurân ilimlerinin bütün konularını bir araya toplayan en câmi eserdir. 47 bölümden oluşur. 8. et-teysir fi Kavâidi İlmi t-tefsir, Muhammed b. Süleyman el- Kâfiyeci(879/1478) 9. el-itkan fî Ulûmi l-kur an, Celaleddin es-sûyûtî (ö.911/1505) Kur an ilimleri sahasında Zerkeşî nin eserinden sonraki en önemli kaynaktır. 10. el-fevzu l-kebir fi Usulî t-tefsir, Şah Veliyyullah ed-dihlevî (ö.1176/1764)

25 Tefsir Mukaddimeleri 1. Taberî (ö.310/922), Câmiu l-beyan an Tevili Âyi l-kur an 2. Rağıb el-isfehânî (502/1108), Mukaddimetu t-tefsir 3. İbn Atıyye el-endelûsî (ö.543/1148), Mukaddime [el- Muharreru l-veciz] 4. Kurtubî (ö.671/1272), el-cami li-ahkâmi l-kur an 5. Nisabûrî (ö.727/1326), Gârâibu l-kur an ve Reğaibu l-furkan 6. İbn Cüzey el-kelbî (ö.741/1340), et-teshil li Ulûmi t-tenzil 7. Ebu Hayyan el-endelûsî (ö.745/1344), el-bahru l-muhît 8. İbn Kesir (ö. 774/1372), Tefsiru l-kur ani l-azim 9. Âlûsî (ö.1270/1853), Ruhu l-meânî 10. Cemaleddin el-kasimî (ö.1332/1914), Mehâsinu t-tevil

26 Son Dönem Eselerinden 1. Muhammed Abdülazîm Zürkânî (ö. 1367/1948), Menahilu l-irfan 2. Ömer Nasushi Bilmen (ö.1971), Büyük Tefsir Tarihi(1. Cilt) 3. Subhi Salih (ö. 1986), Mebahis fi Ulumi l-kur an 4. İsmail Cerrahoğlu, Tefsiru Usulü Not: yukarıda söylenildiği üzere klasik «ulumul Kuran» literatürü içerisindeki bilgi malzemesi teknik anlamda bir usul olmaktan ziyade Kur an la doğrudan ve dolaylı malumat içermektedir.