V E KÜTÜPHANE BİNALARI. Ayhan Kaygusuz İstanbul Şehir Üniversitesi Haziran 2014, Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı, BİLKENT - ANKARA

Transkript

1 Ü N İ V E R S İ T E K Ü T Ü P H A N E L E R İ R A P O R U H A K K I N D A B İ L G İ L E N D İ R M E V E KÜTÜPHANE BİNALARI Ayhan Kaygusuz İstanbul Şehir Üniversitesi

2 Üniversite Kütüphaneleri Raporunun Amacı Üniversite kütüphanelerinin; eğitim, öğretim ve araştırmadaki yeri, önemi, araştırma döngüsündeki değişen rolü ve sorunlarını tartışmak, bilgi teknolojilerindeki gelişmelerin üniversite kütüphanelerine yansımalarını değerlendirmek ve üniversite kütüphaneleri ile ilgili asgari standartlar oluşturmaktır. DAİRE BAŞKANLIĞI/BİRİM

3 Raporun Hazırlanma Süreci Çalışma grubunun oluşturulması, Konuların tespiti ve paylaşımı, Raporun hazırlanması ve standartların oluşturulması, Taslak raporun YÖK e ve YÖK ün onayıyla üniversitelerin görüşlerine açılması, Görüşlerin toplanıp değerlendirilmesi, Kütüphane yöneticileri çalıştayı Üniversite yöneticilerine sunulması, Alınan görüşler doğrultusunda raporun revizyonu, üniversiteler ile diğer paydaş kurum ve kuruluşlara gönderilmesi DAİRE BAŞKANLIĞI/BİRİM

4 Çalışmanın Sonraki Aşamaları ile İlgili Öneriler Asgari standartların yayınlanması, Veri toplama sisteminin kurulması, Yıllık değerlendirme toplantıları ile gerçekleşmelerin gözden geçirilmesi, Alt çalışma/uzmanlık gruplarının oluşturulması, Bu çalışmaların kütüphanelerin hizmet kalitesine ve üniversitelerin çıktılarına yansımasının ölçümü DAİRE BAŞKANLIĞI/BİRİM

5 Entelektüel Üretim The Venus of Willendorf - 24,000 BC Man from Brno, Czech Republic - c.30,000 BC Mammoth from Vogelherd Cave, Germany c.25,000 BC Mother Goddess from Laussel, France - c.22,000 BC Woman's Head from Brassempouy, France - c.22,000 BC Clay Bison, Tuc d'audoubert, Ariege - c.15,000 BC Mother Goddess of Catal Huyuk - c.6000 BC Man and Woman from Cernavoda Romania - c.4000 BC Stone Henge, Salisbury England - c.2100 BC Moai Statues, Easter Island, Chile - Disputed Time Range Lascaux France Cave Lascaux France Bull

6 Bilginin Kaydedilmesi

7 İnsanoğlunun Birikiminin Saklanması İskenderiye Kütüphanesi M.Ö. 4.yy 7

8 İnsanoğlunun Birikiminin Saklanması Yeni İskenderiye Kütüphanesi 2002

9 Bergama ve Efes Celsus Kütüphaneleri M.Ö. 3.yy. M.S. 2.yy. 9

10 Üniversite Kütüphanelerini Yeniden Düşünmek-Kütüphane Binaları Bowling Green State University Library Warsaw University Library, Poland Yonsei University Library The University Library at the University Uppsala University Library Library, Columbia University ofbutler Copenhagen in Denmark BU Robert de Sorbon University of Aberdeen New Library 57 milyon Pound (200 milyon TL) harcanarak 2011 de açıldı 10

11 Konunun Önemi Kütüphane binaları eğitim, öğretim ve araştırma için gerekli her türlü yayının uluslararası standartlara göre düzenlenip hizmete sunulduğu, bu kaynaklardan yararlanacak sağlıklı ve engelli kullanıcıların eğitim ve araştırma ihtiyaçlarının yanısıra sosyal ve kültürel ihtiyaçlarını da karşılayacak konforlu mekanlar olarak planlanmalıdır. Kütüphane binalarının teknik donanımları ve mimari yapısı modüler sistemde olmalı ve binanın tamamı veya belli bölümleri 7/24 kullanıma açılabilmelidir. Kütüphane binaları kullanıcı ve çalışanlarının etkinliğini en üst düzeye çıkartan aynı zamanda en az çabayla en etkin kaynak yönetimine olanak sağlayan akıllı binalar olarak tasarlanmalıdır. 11

12 Sorunlar 2014 yılı verilerine göre Türkiye deki üniversite sayısı 176 adettir. Üniversiteler kurulurken doğal olarak derslik, yurt, yemekhane gibi mekanlara öncelik verilmekte; Sosyal, kültürel ve araştırma yaşamının sürdürüldüğü, öğrenmenin zorunlu bir parçası olan kütüphanelere ise genellikle küçük ve amaca uygun olmayan mekanlar tahsis edilmektedir. Eski üniversitelerin birçoğunda bile yeterli ve amaca uygun kütüphane binası bulunmamaktadır. Bazı üniversitelerde ise geniş kütüphane binaları inşa edilmekte fakat çeşitli nedenlerle bu kütüphane binalarının bazı kısımları başka birimlere tahsis edilmektedir. 12

13 Bina Anketi Anketi yanıtlayan kütüphane sayısı 106 Yanıtlayan üniversitelerin toplam nüfusu 1,945,788 Merkez kütüphanesi bulunan üniversite sayısı 102 Merkez kütüphanesi bulunmayan üniversite sayısı 4 Geçici binada hizmet veren kütüphane sayısı 43 Şube kütüphanesi sayısı 255 Toplam kütüphane alanı m2 420,318 Toplam oturma kapasitesi/kişi 54,931 Toplam raf kapasitesi/kitap 17,434,754 13

14 Merkez Kütüphane Büyüklükleri M M M M M m2 14

15 Anket Verileri Anketi yanıtlayan kütüphane sayısı 106 Yanıtlayan üniversitelerin toplamnüfusu 1,945,788 Merkez kütüphanesi bulunan üniversite sayısı 102 Merkez kütüphanesi bulunmayan üniversite sayısı 4 Geçici binada hizmet veren kütüphane sayısı 43 Şube kütüphanesi sayısı 255 Toplam kütüphane alanı m2 420,318 Toplam oturma kapasitesi/kişi 54,931 Toplam raf kapasitesi/kitap 17,434,754 Ortalama merkez kütüphane büyüklüğü 3,388 Ortalama kütüphane alanı 4,121 Ortalama oturma kapasitesi 3% x %10= x2 m2 (%10 oturma alanı için gerekli) m Ortalama raf kapasitesi 164,479 15

16 Çözüm Önerileri Kütüphane binaları, üniversitenin kurulmasına karar verildiğinde öncelikli olarak planlanmalı, eğer üniversite bir süre geçici bir mekanda hizmet verecekse kütüphane üniversitenin kolay erişilebilir, yeterli büyüklükte ve konforlu bir bölümünde hizmete açılmalıdır. Kütüphane binaları için üniversite nüfusuna göre hesaplanmış asgari standartlar EK 2 de önerilmiştir. EK 2 deki standartlarda sadece raf ve oturma alanları hesaplanmış olup, araştırmacılar için özel alanlar, toplantı ve sergi salonları ile çalışanlar için gerekli alanlar ve sirkülasyon alanları bu büyüklüklere dahil edilmemiştir. Projenin mimari özellikleri, üniversitenin diğer yapıları ile sağlanan olanaklar ve üniversitenin lokasyonları dikkate alınarak kütüphane binaları kütüphanecilerin de içinde bulunduğu ekip ile birlikte planlanmalıdır. Üniversite kütüphaneleri planlanırken EK 2 de önerilen standartların yanısıra aşağıda sıralanan hususlar dikkate alınmalıdır: 16

17 Kütüphane Binası İnşa Edilirken Dikkate Alınması Gerekenler 1) Kampüs kütüphaneleri mümkünse kampüsün merkezinde, bütün birimlerde bulunan öğrenci ve araştırmacılar tarafından kolayca erişilebilir konumda inşa edilmeli, bir araştırma merkezi olmasının yanısıra sosyal ve kültürel bir merkez olarak planlanmalıdır. Engelli kullanıcıların da fırsat eşitliği içerisinde kolayca yararlanabilecekleri biçimde inşa edilmelidir. Kampüsün merkezinde 2) Binanın tamamı veya belli bölümleri gerektiğinde bağımsız birimler olarak 24 saat boyunca hizmete açılabilecek şekilde modüler yapıda planlanmalıdır. Modüler bir yapıda 3) Kütüphanenin rahatça ulaşılabilecek giriş bölümlerinde okuma, sergi, izleme ve dinlenme alanları oluşturulmalı ve sadece bu ihtiyaçlar için gelenler kütüphanenin diğer kısımlarında sirkülasyon oluşturmamalıdır. Fonksiyonları iyi planlanmış 4) Konferans ve sergi salonları yeme, içme alanları ile birlikte planlanmalı, bu alanlar farklı sosyal ve kültürel etkinlik ihtiyaçlarını karşılayacak biçimde tasarlanmalıdır. Sosyal-kültürel ihtiyaçların karşılandığı 5) Araştırmacılar için bireysel ve grup çalışmaları yapabilecek özel alanlar hazırlanmalıdır. Araştırmacıların ihtiyaçlarının düşünüldüğü 17

18 Kütüphane Binası İnşa Edilirken Dikkate Alınması Gerekenler 6) Genel alanlar çeşitlendirilmiş ve farklı biçimlerde tasarlanmış oturma grupları ile düzenlenmelidir. Konforlu ve çalışmayı teşvik edici bir yaşama alanı 7) Açık ve kapalı raf alanları üniversitenin stratejik planlarında öngördükleri büyümeyi karşılayacak biçimde planlanmalıdır. Üniversitenin stratejik planı ile uyumlu 8) Nadir ve yazma eserler ile diğer kıymetli yayınlar için depolama alanları özel olarak planlanmalı, ısı ve nem kontrolü ile gazlı yangın söndürme sistemleri binanın projelendirilmesi sırasında tasarlanmalıdır. Koleksiyonun sağlıklı biçimde korunduğu Risklere karşı önlemlerin alındığı 9) Deprem, yangın ve su baskınına karşı alınacak önlemler dikkat ve özenle planlanmalıdır. 10) Güvenlik ve sosyal kültürel amaçlar için ses ve görüntü sistemleri planlama aşamasında düşünülmelidir. Teknolojik olanaklarla donatılmış 11) Yayınların güvenliği için kullanılan farklı sistemler bulunduğundan bu konudaki karar projelendirme sırasında verilmelidir. 12) Bilgisayar ve fotokopi makinesi gibi cihazlar için mevcut ve gelecekteki ihtiyaçlar için gerekli altyapı düşünülmelidir. 18

19 13) Teknolojinin yoğun olarak kullanıldığı akıllı kütüphane binası aşağıdaki unsurlardan oluşmalıdır: İklimlendirme sistemi, Yangın alarm sistemi, Aydınlatma kontrol sistemi, Giriş kontrol sistemi (kartlı geçiş sistemi, özel koleksiyonlar için parmak damar izi okuyucu), Merkezi kamera güvenlik sistemi, Perde / panjur kontrol sistemi, Uzaktan algılama kontrol sistemi, Kitap güvenlik sistemi (RFID vb.), Bilgilendirme, iletişim, ağ (network) ve raporlama sistemi, Multimedya kontrol sistemi, Asansör kontrol sistemi, Kütüphane otomasyon sistemi, Kütüphane binası yönetim sistemi, Otomatik garaj sistemi, Merkezi UPS Sistemi, 19

20 Asgari Standartlar 20

21 Asgari Standartlar 21

22 TEŞEKKÜR EDERİZ 22