İstanbul'da Deprem Olmaması Şaşırtıyor?

Transkript

1 İstanbul'da Deprem Olmaması Şaşırtıyor? Prof. Dr. Ali OSMAN ONCEL 03 Eylül 2012 SON DEVİR

2 Gün geçmiyor ki gazetelerde, tv ve radyolarda depremle ilgili bir haber, program olmasın. Hemen hemen her kesim ayrı ayrı haber ve programlarla depremle ilgili yayın yapıyor. Halkın kafası karışmış durumda. Acaba Marmara Depremi ne zaman olacak? Acaba beklenen Marmara Depremi parçalı mı kırılacak? Neden yabancılar ülkemizde deprem araştırması yapıyor da Türkiye kendisi yapamıyor, işte bütün bu soruların cevabını Prof. Dr. Ali Osman Öncel sorduk. Öncel, İÜ Mühendislik Bilimleri Bölüm Başkanı ve TMMOB Jeofizik Mühendisleri Odası

3 İstanbul Şube Başkanlığını yürütüyor. DEPREMLE YAŞAMALIYIZ SÖZÜ BİR SLOGAN OLMAKTAN ÇIKARILMALI Sık sık Türkiye'de depremle yaşama alışalım diyoruz ama sanırım bu lafta kalıyor değil mi? Bu konuda bol bol sanırım slogan üretiyoruz. Ne dersiniz? Ülkemizde depremlerden sonra yapılan incelemeler, meydana gelen hasarların büyük çoğunlukla zemin sorunlarından kaynaklandığından, depremden sonra

4 hasarların azaltılması için Avrupa ve Amerika Zemin İnceleme Standartlarına denk olacak şekilde Jeofizik Zemin İnceleme standartlarının, Türk Standartları içerisine girmesi gerekiyor. Üzülerek söylemek gerekir ki, Avrupa (Eurocode-8) ve Dünya (ASTM) yapı standartlarına ülkemizde alışmamız, ve bu standartlar düzeyinde yapılan Jeofizik Yer ve Jeofizik Yapı incelemesi yapılır olduğuna bizlerin duymaya, görmeye ve göstermeye alışık olmamız gerekirdi. Dediğiniz şekliyle depremle yaşamaya alışmalıyız denen ve ne anlama geldiği anlaşılamamış içi boş sloganlarla ülkemiz yıllarını

5 kaybetmiştir. PARÇALI KIRILMASI BEKLENİYOR Marmara depremi geldi, geliyor derken sizce zorla deprem mi çağırıyoruz acaba...? Marmara depremleri çok iyi çalışılmış, oldukları yerler ve oluş büyüklükleri hakkında detayları son 2000 yıllık verilerle incelenebilmiş, dünyada çok az bölgelerden biridir. Bu açıdan bakıldığında tarihsel geçmişinde olan ve olmuş depremler, bugün ve gelecekte de olacaktır. Marmara bölgesi içerisinde kırılmaya zorlanan bölgeler

6 var ve bu bölgelerden birisi, büyük doğu Marmara (İzmit 1999) ve büyük batı Marmara (Mürefte -1912) depremleri arasında kalan ve parçalı 1766 depremlerinden sonra kırılmamış alandan çokça bahsedilmektedir. Peki, depremin şekli hakkında bilgi alabilir miyiz? Parçalı kırılması sanki daha mı iyi olur sizce? 2000 yıllık deprem haritasından görüleceği gibi, Marmara depremleri genelde parçalı kırılmışlardır ve Marmara nın en batısından (İzmit) başlayıp en doğusuna (Mürefte) kadar bir kerede kıran büyük bir deprem meydana gelmediğini tarihsel veriler göstermektedir yılda

7 meydana gelmiş büyük depremler ve oluş yılları, deprem kırıkları. (Kaynak: Öncel ve Wilson, 2006) Bu şekilde depremden bahsedilmesi birazda sanki halk olarak rehavete çok düşkün olduğumuz için mi aman canım demeye çok meyilli olduğumuzdan mı hocalarımız depremi sık sık gündeme getirip bizleri ikaz ediyorlar? Dünya da depremini bekleyen üç büyük kent olduğu konusunda, jeofizik uzmanları arasında bir uzlaşı vardır ve bu şehirler Tokyo, San Fransisko ve İstanbul dur. Demek istenilen, deprem jeofiziği çalışmaları dünya da sürdürülen ve dünyada deprem beklentisi yüksek olan

8 yerlerin hep beraber dikkate alınarak çalışıldığı bir çalışma sahasıdır. Özellikle, yaklaşık 1500 km uzunluğunda olan Kuzey Anadolu Fay Zonu nun, Kaliforniya da ki San Andreas Fayı ile benzer ve ikiz olması da genelde ülkemizle ilgili ve özelde Marmara bölgesiyle ilgili çalışmalara dünyanın her tarafından bilim adamlarının katılmasına neden olmuştur. Bu nedenle, ülkemizde beklenen büyük depremle ilgili öne sürülen deprem jeofiziği modelleri ülkemizde ki bilim adamlarıyla sınırlı değildir. Yurtdışındaki uluslar arası üniversitelerin de ülkemizle

9 yakın ilgisi devam ediyor İşin garip ve bir açıdan sevindirici olan tarafı, ülkemizde ki deprem çalışmalarının güçlenmesi ve uluslararası jeofizik bilim dünya sında duyulmasında yurt dışında ki uluslararası üniversitelerin beklenen Anadolu depremleri üzerine ilgilerinin yüksek olmasıdır. Tekrar soruda ki vurguya dönersek, 1999 İzmit depreminde yaklaşık 20,000 kişiyi kaybeden ve yaklaşık olarak 20 milyar dolar bir ekonomik kayba uğramış olan bir ülkenin bilim adamlarının, tabi ki beklenen büyük İstanbul depremi ile ilgili olarak bilimsel çalışmalarla ortaya konan kayıp

10 tahminlerinden sonra, deprem jeofiziği çalışmalarının sonuçlarını vurgulamaları görevleridir. Sonuçta, uyarılar yerini bulmuş ve Kentsel Dönüşüm Yasası ile büyük bir deprem öncesinde güçlendirme ve dönüşüm çalışmaları nihayetinde kanun şeklinde ortaya çıkabilmiştir. DEPREM ÇALIŞMALARI GÜNCELLENDİ Sözü Marmara depremine getirirsek son durum nedir hocam? Biraz esprili yaklaşırsak sizce hakikaten yola çıktı mı Marmara fay hattı?

11 İzmit depreminden önce Marmara denizi içerisinde ki fay hattını detaylı bilemiyorduk ve paylaşmış olduğum şekilde yapılmış jeofizik fay inceleme çalışmaları ile Marmara denizi içerisinde ki fayın en doğruya yakın görüntüleri ortaya çıkmıştır. Bilim dünyasında tartışılan konulardan biride, yola çıkan Marmara fay hattının hala neden deprem üretmediğidir. Yoksa büyük Marmara (İzmit 1999 ve Mürefte 1912) depremlerinden sonra Marmara denizi içerisinde yüklemeler meydana gelmiştir.

12 Sadece Marmara depremi mi gündemde bunun dışında da yani İSTANBUL dışında da risk altında olan bölgelerimiz yok mu? Sadece İstanbul yerine topluca Türkiye olarak depreme karşı bir teyakkuz oluştursak, eğitim versek vb. Van depremi ve Simav depremleri ülkemizde daha yakın zamanda yaşanan depremler ve bu depremleri tetikleyen gerilme kapanlarının varlığı bu depremlerden sonra ortaya çıktı 1992 tarihli resmi deprem kırık haritası, 2012 yılında güncellendi. Yapılan güncellemeler 1992 yılında ki

13 deprem tehlikesinin temel dinamiği olan kırık sistemlerinin eksik işaretlendiğini ve 2012 yılında yapılan güncellemelere göre ülkemizin deprem tehlikesinin 20 yıl öncesinde tahmin edilenden daha büyük olduğunu göstermiştir resmi diri fay haritasında, her bir diri fay bir bölgede deprem olma riski vardır ve yapılacak iş bu riskin deprem tehlikesi haritası ile tekrar ortaya çıkartılmasıdır. Oda olarak ne gibi çalışmalarınız var, biraz da ondan bahseder misiniz?

14 Deprem tehlikesi haritası da ülkemizde 1996 yılından günümüze güncellenmeyen, eski diri kırık ve eksik deprem verilerine dayanan bir haritadır. Zihinsel önlemler olarak, TMMOB Jeofizik Mühendisleri Odası olarak 28 Şubat 2012 tarihinde göreve geldik ve geldiğimizden bugüne kadar yaklaşık 6 aylık süre içerisinde zihinsel önlem ve değişimleri sağlamak için Kentsel Dönüşümün İrdelenmesi ve Öneriler (1 Nisan 2012), İstanbul Depreme Nasıl Hazırlanıyor (24 Mayıs 2012), Deprem ve Kentsel Dönüşüm (16 Ağustos, 2012), Beklenen İstanbul

15 Depremi ve Kentsel Dönüşüm (17 Ağustos, 2012) isimli dört büyük toplantı organize ettik. Bununla birlikte, büyük batı Marmara (Mürefte 1912) depreminin 100. yılı münasebeti ile anma etkinliği gezisi organize ederek, yerinde gözlem ve inceleme çalışmaları yaptık. Yapmış olduğumuz çalışmaları, gelecek aylarda devam ettireceğiz. Cumartesi Deprem Jeofiziği Günleri başlıklı olarak, odamızı her Cumartesi halkımıza açmak ve deprem jeofiziği tanıtımı yapmak istiyoruz. Deprem ve Afet Muhabiri Eğitimi organize ederek, genç AFET

16 muhabiri arkadaşlarımızın yetişmesi için İstanbul Jeofizik Şube Yönetimi olarak katkı vermek istiyoruz. ALO DEPREM İHBAR hattını İstanbul Valiliği ile birlikte kurarak, halkımızın bir depremden sonra bilgi vermesini ve derlenen verilerin afet ve risk yönetimi amaçlı kullanılması anlamına gelen Vatandaş Jeofiziği (Citizen Seismology) eğitimleri ile halkımızın deprem jeofiziği çalışmalarına katılmasını sağlamak istiyoruz. Hükümetin çalışmalarını ya da yerel yönetimlerin çalışmasını nasıl buluyorsunuz? Tavsiye ya da

17 önerileriniz nelerdir? Kentsel Dönüşüm ve Afet yasası devrim niteliğinde bir yasadır ve yasa ile sakıncalı YER ve sakıncalı YAPI olmak üzere, deprem tehlikesini büyüten iki ana damar birbirinden ayrılmıştır. İlk defa bir yasa, YERE vurgu yapmış ve YER ARAŞTIRMALARI yapılmadan yapılacak tüm çalışmaların eksik kalacağını vurgulamıştır. İstanbul Büyükşehir Belediyesi, 250mx250m ölçeğinde İstanbul civarının YER HARİTASINI hazırlatmış ve hazırlanan YER

18 JEOLOJİSİ VE JEOFİZİĞİ haritaları ile dünyada model olma yolunda çok önemli bir çalışmaya imza atmıştır. Sakıncalı YER ve YAPI incelemelerinde Jeofizik Mühendislerinden daha fazla yararlanılması için hükümetimizin, her belediyede en az bir Jeofizik Mühendisi çalıştırılmasını şart koşmalı ve çalışan Jeofizik mühendislerinin periyodik yıl içi eğitimleri ile ilgili olarak da, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile Jeofizik Odası işbirliği yapması gerekir. Özel sektörde çalışan Jeofizik Mühendislerinin, yılda 2

19 defa periyodik eğitimi Jeofizik Odasının açmış olduğu kurslara devam ederek tamamlaması şartı varken, daha kritik pozisyon ve görevde bulunan kamuda ve belediyelerde çalışan Jeofizik Mühendisleri içinde bu eğitimin aldırılmasıyla, çalışan kamu mühendislerinin bilgi güncellemelerinin sağlanması gerekir. ÜNİVERSİTELER ORTAK ÇALIŞMA YAPMALI Üniversitelerin bir araya gelerek bu konuda ortak bir çalışma yapılıyor mu ya da yapsa ne kadar güzel olur

20 diyebilir miyiz? Yani her üniversite ayrı ayrı açıklamalar - araştırmalar yapıyor? Yapılan çalışmaların duyurulması için biz İstanbul Jeofizik Odası Yönetimi olarak çağrılı konferans yaptık ve bu konferansa katılacak kişilerin belirlenmesini ilgili bölümlerin başkanlarından istedik. Yapılan deprem jeofiziği çalışmalarının kamuoyu ile duyurulması için yaptığımız konferans ve çalıştay tipi çalışmalara devam etmek istiyoruz. Ülkemizde ulusal deprem çalışma programı olmadığı için yapılan çalışmalarda bir

21 korelasyon ve uyumun istenen düzeyde meydana geldiğini söylemek doğru değildir. BİLİM ADAMLARIMIZ FAZLA PROJE GELİŞTİREMİYOR ÇÜNKÜ Yabancı gemilerin, yabancı araştırmacıların sık sık araştırma yapmaları (depremle ilgili) neden acaba? Bizim kendi cihazımız yok mu da onların verdiği bilgiye itibar ediyoruz?

22 Yurt dışında araştırmalara destek veriliyor ve özellikle ülkemizde araştırma yapan bilim adamlarının ülkelerinde deprem tehlikesi yüksek değil. Buna rağmen, deprem jeofiziği çalışmaları ile araştırmalar yaparak çalışmış oldukları bölümlerin ve üniversitelerin tanınmışlığına katkı sağlıyorlar. Veri toplayan ve proje yürüten ülkeler dışarıdan gelen ülkeler olduğu için başyazarlı ve patentli çalışmaları doğal olarak kendi üniversitelerine yazılıyor. Diğer bir nedeni de, Kuzey Anadolu Fay Zonu ile ilgili ülkemizde yapacakları çalışmanın etki faktörü (impact factor), kendi ülkelerinde yapacakları benzer çalışmaların

23 etki faktörünü misli ile katlıyor ve bu nedenle ülkemizde yapılan çalışmalarla isimlerini duyurmayı tercih ediyorlar. Ülkemizde ki mevcut cihazlarla ilgili maalesef bir envanter ve liste yok, ve bu nedenle ülkemizde ki mevcut cihazlar hakkında fazla bilgi sahibi değiliz. Olan cihazlarda, ulusal alet parkında toplanmadığı için proje geliştirilmelerini teşvik edecek şekilde ortaya çıkarılmıyor. Amerika da Pascal Alet Merkezi var ve bu merkez Uluslararası Deprem Araştırma Enstitüleri (IRIS) ne bağlı olarak çalışıyor ve proje kabul edildikten sonra

24 IRIS e bağlı alet parkı ve bu parktaki teknisyenler ile bilim adamları dışarı bağımlı olmadan çalışmalarını gerçekleştiriyor. Ülkemizde, Ulusal Deprem Cihazları Parkı olmadığı için ülkemizde ki bilim adamları fazla proje geliştiremiyor ve bu nedenle projesi ve cihazıyla yurtdışından gelen bilim adamlarıyla çalışmak daha kolay geliyor olabilir. KAYNAK: SON DEVİR