Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU

Transkript

1 Şantiye INS 404 ŞANTİYE YÖNETİMİ KONU: ŞANTİYELER Öğretim Üyesi: Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU Bir yapının projesinin hazırlanmasından sonra onun uygulanmasına ilişkin işlemlerin gerçekleştirildiği alana şantiye denilmektedir. Bir binanın üretimi, geçici olarak kurulmuş bir fabrikada herhangi bir ürünün üretimine benzetilebilir. İşte bu geçici fabrika şantiyedir. Çünkü, başlangıçta binayı üretmek için kurulan şantiye, binanın üretiminden sonra yerleşim alanından kaldırılır. 2 ŞANTİYE ORGANİZASYONU ORGANİZASYON YAPILARI ORGANİZASYON; Belirlenmiş plan hedeflerine ulaşmak için gerekli olan mekan, araç-gereç, makina ve insan gücü ihtiyacını belirleme, temin etme, düzenleme ve etkin bir şekilde kullanma amacına yönelik faaliyetlerdir. FİZİKİ YAPI İşin yürütülmesi için gerekli birim ve bölümlerin ve bunların arasındaki ilişkinin tanımlanması, Birimler için gerekli mekan, araç-gereç, makine, insan gücü ihtiyacının belirlenmesi ve atanması BEŞERİ YAPI İşletmede bilgi, talimat ve haber akışının ne şekilde ve niteliğini, diğer bir deyişle işletmede geçerli olan yönetim tarzı ve anlayışını ifade eder. Organizasyon iki yapıda ele alınabilir. Fiziki yapı Beşeri yapı Organizasyonun fiziki ve beşeri yapısı, çağdaş anlamda üretim yönetiminin öngördüğü şekilde oluşturulması ve işletilmesi gerekmektedir. Bu konuda yapılacak hatalar üretim sürecinin tüm aşamalarına doğrudan yansımaktadır. 3 4 Şantiye Organizasyonun Önemi Şantiyede insanlar, araçlar ve gereçler sürekli hareket halindedir. Her hareket bir kaynak kullanımı demektir. Dolayısıyla yapılan her gereksiz hareket kaynak israfını ve yapı maliyetinde suni artışlara neden olmaktadır. Şantiye organizasyonunun fiziki yapısı teşkil edilirken, şantiyede yer alması gereken birimler ve fonksiyonları, çeşitli amaçlarla yapılması gereken yerler ve bunların birbiriyle olan ilişkileri ile şantiyenin boyutu ve topoğrafik yapısının göz önünde bulundurulması gerekir. Bunun sağlanabilmesi için, şantiye içerisinde neyin nereye yerleştirilmesi yada yapılması gerektiği ile ilgili tespit çalışması yapılmaktadır. Bu çalışmaya şantiye yerleşim planı veya şantiye durum planı denilmektedir. 5 Şantiye Organizasyonun Önemi Uzun sürecek, çok çeşitli ve fazla miktarda kaynak kullanmayı gerektiren büyük inşaatlara başlamadan önce, deneyimli ekipler tarafından, çok yönlü olarak yapılan araştırma sonuçlarına göre şantiye durum planı hazırlanmaktadır. Sadece büyük çaplı şantiyelerde değil, sıradan bina şantiyelerinde de yapılması gereklidir. Bunun için ayrılacak zaman, sağlayacağı faydalar yanında çok önemsiz kalmaktadır. Uygulamada sıkça rastlanılan hatalı tutum, şantiye şeflerinin, deneyimlerine güvenerek, şantiye durum planı hazırlamadan işe başlıyor olmalarıdır. Böylece şantiyede gereksiz taşıma, malzeme israfı, zaman kaybı, hatta iş kazaları meydana gelmektedir. 6 Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU

2 Küçük Şantiyelerde Organizasyon örneği Orta Büyüklükteki Şantiyelerde Organizasyon örneği 7 8 Büyük Şantiyelerde Organizasyon örneği Şantiyeye Gitmeden Önce Yapılacak İşler Proje, sözleşme, şartname ve diğer belgelerin alınması Şantiye personelinin tespiti ve bunlara ait listelerin alınması Şantiyeye gerekli tüm alet, ekipman ve malzemenin hazırlatılması ve gönderilmesi Şantiyede kullanılacak basılı kağıt, kırtasiye ve formların sağlanması Şantiye için gerekli demirbaş malzemenin temin edilmesi ve gönderilmesi 9 0 Şantiyeye Gittikten Sonra Yapılacak İşler İşyerinin gezilmesi Şantiye yerinin seçimi Şantiye yeri, olabildiğince inşaat yerine yakın olmalıdır Şantiye, inşaat yerinin ortalarına düşmelidir Şantiye yerinde içme suyu ve temizlik içini bol miktarda temiz su bulunmalıdır Şantiye yeri, telefon veya telgraf hat veya merkezlerine yakın olmalıdır Şantiye, olabildiğince mevcut bir yola yakın kurulmalıdır Şantiye, çalışanlara şehirden uzakta yaşamanın verdiği üzüntüyü unutturabilecek, manzara yönünden güzel bir yere kurulmalıdır. Şantiyeye Gittikten Sonra Yapılacak İşler İşle ilgili malzeme, kazık v.s.nin kontrolü Şantiye sahasının düzeltilmesi ve servis yollarının yapımı Şantiye planının yapılması, Şantiye binalarının yerlerinin tespiti ve yağış sularının dışarı atmak için yapılacak drenaj planının hazırlanabilmesi için şantiyenin yapılacağı yer görülmeli, çevresi hakkında bilgi alınmalı gerek görülürse topoğrafik haritası çıkarılmalı. Şantiyede yapılacak gereç depolarının büyüklük ve sayılarını tespit edebilmek için, yapının çeşidi esas alınarak, fazla kullanılacak ve depolanması gerekecek gereçlerin miktarları, ne tip bir depoya ihtiyaç olduğu tespit edilmeli. Şantiyede kullanılacak iş makinelerinin çeşidi ve sayıları tesbit edilmelidir. Böylece araçların park, tamirhane, yedek parça deposu için ayrılacak yerlerin ve şantiye içi yollarının ölçülerinin tayini mümkün olacaktır. 2 Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU 2

3 Şantiyeye Gittikten Sonra Yapılacak İşler Şantiye planının yapılması Yapılacak işin büyüklüğü dikkate alınarak, günde kaç işçi ve teknik elemanın şantiyede çalışacağı, bunlardan kaçının şantiyede yatacağı tespit edilmeli ve bu sayılara göre işçilerin dinlenme, yemek yeme, soyunup giyinme, yatma, w.c. yerleri, sayıları ve ölçüleri belirlenmelidir. Şantiyenin dış yollara olan mesafesi ve bu yolların özellikleri bilinmelidir. Şantiyeye sevk edilecek gereç ve araçların hangi yollardan yapılacağı, bunlardan (kara, deniz, demiryolu olmak üzere) hangisinin veya hangilerinin kullanımının daha ekonomik olacağı araştırılmalıdır. Elektrik enerjisinin nasıl temin edileceği araştırılmalı. Şantiye yakınından geçen enerji hattı varsa, elektrikle çalışacak makinelerde dikkate alınarak o hattan istifade edilip edilemeyeceği bilinmeli ve şayet jeneratör kullanılacaksa bunların sayı ve kapasiteleri tespit edilmeli. Şantiyenin büyük yerleşme yerlerinden uzak olması halinde, şantiyede bulunacak personel ve işçilerin ihtiyaçlarını karşılamak için yapılacak kantin, fırın, banyo vb. binaların sayısı ve büyüklükleri tespit edilmeli. 3 Şantiyeye Gittikten Sonra Yapılacak İşler Şantiye planının yapılması Şantiyede soğuk havalarda bazı yerlerin ısıtılması gerekebilir, bu maksatla ısıtılacak mekan ölçülerine bağlı olarak ısıtma tertibatının kapasitesi belirlenmelidir. Günlük kullanılacak su miktarı hesaplanmalı ve bu miktar suyun nereden, nasıl temin edileceği belirlenmelidir. Şantiye binalarına ait planınyapılması Şantiye binalarının yapımı Malzeme ocaklarının incelenmesi ve gerekli kamulaştırma, yapı için ayırma ve işletme ruhsatı alma işlemlerinin yapılması Kamulaştırma işleminin uygulanma olasılığının araştırılması, yapılacak işlerin tespiti, mal sahiplerine gerekli bildirimin (tebligatın) yapılması Eldeki projelerin araziye uygunluk derecesinin belirlenmesi ve gerekli değişiklik önerilerinin hazırlanması 4 ŞANTİYE PROJESİNİN TANZİMİ Şantiye projesinin uygun tanzimi; Detaylı hazırlanmış bir şantiye projesi, şantiyenin kurulma süresini kısaltır. Yerleşimin rastgele yapılıp çeşitli aksaklıkların doğmasını engeller. 5 6 Şantiye binaları (Kapalı mekanlar) Şantiye binaları çoğu zaman iş bitiminden sonra sökülen geçici yapılardır. Bu nedenle, tekrar kullanıma imkan veren ve kolay kurulup sökülebilen yapılar olması düşünülür. Ayrıca, büyük şantiyelerde, zaman zaman şantiye binalarının daha sonra kullanılmak üzere kalıcı olarak yapıldığı da görülmektedir. 7 Şantiye binaları (Kapalı mekanlar) Sayı, boyut ve özellikleri, şantiye ve çevre şartlarına bağlı olarak değişebilen şantiye binaları işlevlerine göre; Bürolar, Lojmanlar, Kantin ve yemekhaneler, İşçi yatakhaneleri, Çamaşırhane ve kurutma odaları, Banyolar, Tuvaletler, İlkyardım ve revir binaları, Ambarlar, Atölyeler, Otopark ve sundurmalar, olarak sıralanabilir. 8 Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU 3

4 Şantiye binaları (Kapalı mekanlar) Geleneksel yöntemlerle yapılmış şantiye bürosuna ilişkin plan örneği Şantiye binaları (Kapalı mekanlar) Şantiye büro koyteyneri ve taşınmasına ilişkin bir örnek Resimhane Lavobo Toplantı Şantiye şefi Bekleme odası Duş Wc Teknikerler Kısım müh. Muhasebeci Kapıcı Koridor Şantiye binaları (Kapalı mekanlar) Prefabrik olarak üretilmiş yemekhane ve çay salonu binası Şantiye binaları (Kapalı mekanlar) İşçi yatakhanesi olarak kullanılan bir baraka örneği 2 22 Şantiye binaları (Kapalı mekanlar) Taşınabilir tuvalet ve duş ünitesi örnekleri Şantiye binaları (Kapalı mekanlar) İlk yardım ve revir hizmetlerinde kullanılabilen bir prefabrik bina örneği Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU 4

5 Şantiye binaları (Kapalı mekanlar) Ambar olarak üretilmiş olan bir çadırın dış ve iç görünüşü INS 404 ŞANTİYE YÖNETİMİ KONU: İŞ MAKİNELERİ Öğretim Üyesi: Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU 25 Genel bilgiler Yapının geleneksel yöntemlerle yerinde yapılması durumunda, emeğin yoğun bir şekilde kullanılması beklenir. Ancak, üretim ölçeği büyüdükçe insan gücü ile yapılan işlerin makinelerle yapımına doğru bir gelişim görülür. Üretim hacmi, belirli bir sayıyı geçtikten sonra, insan gücünün yoğun kullanımı maliyetleri artırır. Bu durumda makine gücünden yararlanılması, işin niteliği, işin tasarlanan süre içerisinde bitirilmesi ve üretim maliyetlerinin düşürülmesi açısından önem kazanır. Genel bilgiler Şantiyelerde kullanılan makineler iş makineleri olarak adlandırılmaktadır. İş makineleri genel olarak kazı, taşıma, kaldırma ve yükleme, sıkıştırma, çakma, sondaj ve kuyu yapımı, taş ve agrega ocağı işletme, beton yapımı, yol kaplama, su temin ve su tutma, basınçlı hava ve enerji üretimi işlerinde kullanılmaktadır Kazı makineleri Kazı işlerinde kullanılan makineler; Traktörler, Dozerler, Ekskavatörler, Greyderler, Skreyperler, Loderler ve Çok sert zeminlerde delme işlemi için kullanılan hava tabancalarıdır..2. Traktörler Traktörler, çekme ve itme işlerinde kullanılan iş makineleridir. Ancak, üzerlerine birtakım aparatlar monte edilerek çeşitli iş makinelerine dönüştürülebilmektedirler. Günümüzde çok çeşitli güç ve özellikte traktör üretilmektedir Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU 5

6 Paletli traktörler Traktörlerin kullanıldıkları işler Treylerleri çekmek, Skreyperleri çekmek, Ruterleri çekmek, Silindirleri çekmek, Üzerlerine çeşitli aparatlar (atacmentler) monte edilerek, dozer, ruter, loder ve ekskavatör olarak kazı işlerinde kullanılırlar. Paletli bir traktör 3 32 Traktörlerin çeşitleri Paletli traktörler Lastik tekerlekli traktörler Paletli traktörler Palet üst seviyesini geçmeyen su ve bataklık zeminlerde güvenli bir şekilde çalışabilirler. Adından da anlaşılabileceği gibi çelik paletler üzerinde hareket eder. Paletler patinaj yapmaması için tırtırlı olarak yapılmıştır. Yakın mesafelere paletleri üzerinde yürütülerek 33 taşınabilirler ancak uzak mesafeler treylerlere yüklenerek taşınmaları gerekir. 34 Paletli traktörler Paletli traktörler Üzerine aparatlar monte edilerek loder ve ruter şekline Üzerine aparatlar monte edilerek dozer ve ruter şekline getirilmiş paletli bir traktör getirilmiş paletli bir traktör Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU 6

7 Lastik tekerlekli traktörler Lastik tekerlekli traktörler Lastik tekerlekler üzerinde hareket ederler. Bu traktörlere lastik tekerlekler hız ve hareket kabiliyeti kazandırır. Ancak, sulu ve yumuşak zeminlerde çok kolay patinaj yaparlar. Lastik tekerlekli traktörler rijit (eklemsiz) ve eklemli olarak iki şekilde üretilmektedir Eklemli traktörler Eklemli traktörler Rijit traktörlerden farklı olarak ön tekerlek ve motor-kabin bölümünün arka tekerlek bölümüne bir mafsal ile bağlı olmasıdır. Dolayısı ile rijit traktörlere göre manevra kabiliyetinin çok fazla olmasıdır Traktörün ekskavatör olarak kullanımı Dozerler Dozerler, paletli traktörlerin ön kısmına kalkan adı verilen aparatlar monte edilerek oluşturulan iş makineleridir. Dozerler kazı işlerini kalkanları ile yaparlar. Bu bakımdan dozerlerin kalkanları yapacakları işler bakımından önem taşımaktadır. Kalkanların ön alt uçlarına çelik parçalar takılır. Bu parçalar kırılma ve yıpranmaları durumunda değiştirilebilirler Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU 7

8 Dozerler Bazı Dozerlerin kullanıldıkları işler ilişkin teknik özellikler Dozerler genellikle ön kısımlarına takılan kalkanlarının özelliklerin bağlı olarak; Zemin yüzeyini atıklardan temizlemek, Zeminlerin kaba tesviyesini yapmak, Kazı yapmak, Dolgu toprağını yaymak, Enkaz kaldırmak, Kar ve buz kürümek, Kısa mesafelerde kazı malzemelerini sürükleyerek taşımak, Dağlık bölgelerde ve kayalık zeminlerde yol açmak gibi işlerde kullanılırlar Bir dozerin kazı işinde çalışmasına ilişkin bir görünüş Dozerlerin çeşitleri Dozerleri kalkan şekilleri ve kalkanlarının işe uygulanması durumuna göre; Buldozerler, Angıldozerler, Tiltdozerler olarak adlandırılmaktadırlar Dozer kalkanlarının hareket şekilleri 47 Buldozerler Kalkanları traktörün boy eksenine dik olarak yerleştirilmiş olan dozerlerdir. Buldozerlerde kalkanlar aşağı yukarı hareket ettirilebilirler ancak, sağa sola döndürülemez ve yatay ile açı yaptırılamazlar. Bu tip dozerlerde kalkan gövdeye çok yakın olduğu için oldukça dengeli bir vaziyette çalışma imkanı sağlarlar. Buldozerler sert ve kayalık zeminler için özellikle tercih edilirler. Bazı buldozerlerde, kollar yardımıyla kalkan sağa sola döndürülerek angıldozer durumuna getirilebilir. 48 Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU 8

9 Buldozerler Angıldozerler Tilddozerler Ruterler Çok sert zeminlerde, zeminin gevşetilmesi işinde kullanılan bir tür kazı makineleridir. Ruterler, dozerlerde olduğu gibi ya doğrudan paletli traktörlere bağlı olarak veya traktörler tarafından çekilerek çalıştırılırlar Ruterler Ekskavatörler Ekskavatörler kazı, kaldırma uzaklaştırma ve yükleme işlerinde kullanılırlar. Ekskavatörlerin genellikle, bina temel inşaatları, kanal inşaatları, yol inşaatları ve taş ocaklarında yoğun bir şekilde kullanıldığı görülmektedir. Ekskavatörler paletli ve lastik tekerlekli olabilmektedirler Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU 9

10 Ekskavatörlerin kullanıldıkları işler Ekskavatörler genellikle bum ve kepçelerinin özelliklerine göre ; Kanal açma işleri, Kazı ve taşıma işleri, Yükleme boşaltma işleri, Kaldırma ve istifleme işleri, Bina temel kazılarında, Lastik tekerlekli ekskavatör Paletli ekskavatör 55 Yol inşaatlarında, Köprü inşaatlarında, Batardo, kanalizasyon ve iksalı hendek içlerinin boşaltılmasında, gibi işlerde kullanılmaktadırlar. 56 Ekskavatörlerin çeşitleri Ekskavatörlerin çeşitlerinin iki şekilde oluşturulduğunu görmekteyiz. Bunlardan birisi doğrudan paletli veya lastik tekerlekli olarak üretilmiş olan üniteler üzerine bazı tip kepçelerin monte edilmesi ile oluşmuş ekskavatörlerdir. Bir diğeri ise, vinçlere( kreynlere) bazı tip kepçe veya kovaların montajı ile oluşturulan ekskavatörlerdir. Bu açıdan bakıldığında ekskavatörlerin çeşitlerinin oluşturulmasında kepçe tiplerinin birincil rol oynadığı söylenebilir. Ekskavatörlerin çeşitleri Kaşıklı (şavul) ekskavatörler, Kavram kepçe (klemsel) ekskavatörler, Ters kepçeli ekskavatörler Vinçler (kreyn), üniversal ekskavatörler, Çekme kepçe (draglayn) ekskavatörler, şeklinde isimler alırlar Kaşıklı bir ekskavatör Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU 0

11 Kaşıklı ekskavatörün çalışma biçimi ve alanı Kavram kepçe (klemşel) ekskavatörler Yumuşak zemin, kum, çakıl, kömür gibi malzemelerin kazma ve yüklenmelerinde kullanırlar. Ayrıca, kanalizasyon inşaatlarında batardo ve iksalı hendeklerin içerisinde bulunan malzemelerin boşaltılmasında da yaygın olarak kullanıldıkları görülmektedirler. Bu tip ekskavatörlerin kullanımında kazı zeminin ve geometrisinin durumuna bağlı olarak değişik şekil ve boyutlarda kollar kullanılmaktadır Teleskobik kollu bir kavram kepçe ekskavatör ve çalışma şekli Teleskobik kollu bir kavram kepçenin çalışma biçimi Teleskobik kollu bir kavram kepçe ekskavatör ve çalışma şekli Ters kepçeli ekskavatörler Daha çok ekskavatör gövdesinin bulunduğu seviyenin altında bulunan seviyelerde kazı yapmak için kullanılırlar. Bu tür ekskavatörlerde kepçe çekilerek kazı işlemi gerçekleştirilir. Bu nedenle ters kepçeli ekskavatörler kaşık ekskavatörlere göre daha güçlü ve verimli çalışırlar Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU

12 Ters kepçeli bir ekskavatör ve çalışma şekli Ters kepçeli bir ekskavatör ve çalışma ölçüleri Çekme kepçe (dreglayn) ekskavatörler Çekme kepçeli bir ekskavatör Yumuşak killi, kumlu, siltli zeminlerin kazılması ve taşıyıcılara yüklenmesi. Dere ve ırmak yataklarından kum, çakıl çıkarılarak taşıyıcılara yüklenmesi gibi işlerde kullanılmaktadır Raylı ekskavatörler Raylı ekskavatöre ilişkin görüntüler Diğer ekskavatörlerden farlı olarak çalışma sırasında hareketlerini belirli bir çalışma prensibine göre döşenmiş olan raylar üzerinde yapan ekskavatörlerdir. Bu tür ekskavatörler normalde lastik tekerlekler üzerinde hareket ederler Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU 2

13 Ekskavatörlerde verimi etkileyen faktörler Kazılan zeminin özellikleri, Kazı derinliği, Kazı sahasının durumu, Ekskavatörün tipi ve özellikleri, Kepçenin tipi ve özellikleri, Bum uzunluğu, Dönüş açısı, Operatörün yetenekleri, Kazılan malzemenin depolama ve yükleme durumu, Taşıma araçlarının türü ve özellikleri, Taşıma yollarının durumu, Greyderler Yumuşak zeminlerde kazı yapmak, tesviye yapmak, gevşek yığınlı malzemeleri zemine sermek gibi işlerde kullanılır. Greyderler özellikle, yol kenar hendeklerinin açılması ve şevlerin düzenlenmesi işlerinde yoğun bir şekilde kullanıldığı görülür Greyderlere ilişkin bir görüntü Greyderlerin şekil ve boyutlarına ilişkin bir örnek Greyderlerin kullanıldıkları işler Zemin tesviyesi yapmak, Hendek açmak, Şev düzeltmek, Zeminlerde bitkisel tabakayı kazımak, Kazılmış malzeme yığınlarını zemine sermek, Tarak takarak zeminleri gevşetmek, Kar kürümek, Sıkıştırma silindirlerini traktör gibi çekmek Greyder ön tekerleklerinin eğik pozisyonuna ilişkin görüntüler Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU 3

14 Greyderlerde verimi etkileyen faktörler Birtakım özel faktörlerin yanı sıra aşağıda verilen genel faktörler greyderlerin verimini önemli ölçüde etkilerler. Kazılan zeminin özellikleri, Yapılan işin türü ve özellikleri Yapılan kazı işleminin geometrisi, Greyderin tipi ve özellikleri, Operatörün yetenekleri, Genel ortam şartları 79 Skreyperler Skreyperler çok işlevli makinelerdir. Skreyperler zemini ince tabakalar halinde kazarak gövdelerine dolduran ve belirli bir mesafeye taşıdıktan sonra istenilen kalınlıkta zemine serebilen iş makineleridir. Skreyperler ağaç köklerinin ve/veya kaya parçalarının bulunmadığı yumuşak ve orta sertlikteki zeminlerde verimli bir şekilde çalıştırılabilirler. Skreyperlerin motorlu ve traktörlerle çekili olmak üzere iki tipleri vardır. Skreyper çeken traktörler lastik tekerlekli veya paletli olabilirler. Bilindiği gibi, lastik tekerlekli traktörlerin çekme gücü paletli tarktörlere göre daha azdır. Paletli traktörlerle çekilen skreyperler kazı sırasında daha iyi sonuçlar verir. Ancak hızının daha düşük olması nedeni ile paletli traktörlerle çekile skreyperlerin ekonomik çalışma mesafeleri kısadır. 80 Skreyperler Skreyperlerin kullanıldıkları işler Yumuşak ve orta sertlikte zeminlerin kazılması ve kazı ürünün belirli bir mesafe taşınması ve serilmesi, Geniş sahalarda (hava alanı gibi) yüzey tesviyesi, Açık maden ocaklarında üst tabakanın uzaklaştırılması, Toprak baraj inşaatlarında çevre malzemelerle baraj gövdesinin oluşturulması, Stablize malzemelerin taşınması ve serilmesi, Ruterle gevşetilmiş çakıllı zeminlerin kazılması ve taşınması, gibi işlerde kullanılmaktadır Skreyperlerde verimi etkileyen faktörler Kazılan zeminin özellikleri, Kazı derinliği Taşıma mesafesi, Serme mesafesi, Traktörün tür ve özellikleri, Skreyperin tür ve özellikleri, Operatörün yetenekleri, Genel ortam şartları. 83 Loderler Loderler esas itibariyle yükleyici makinelerdir. Ancak, çok sert olmayan zeminlerde ekskavatörler gibi kazı işleri de yapabilirler. Loderlerin kullanıldıkları işler Agregaların çıkarılması ve taşıyıcılara yüklenmesi, Yumuşak zeminlerin kazılması, Kendisinin kazmış olduğu veya kazılmış zeminlerin taşıyıcılara yüklenmesi, Malzemelerin kısa mesafe taşınarak istiflenmesi, gibi işlerde kullanılmaktadır. Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU 4

15 Loderlerin çeşitleri Ön ve arka kısmına ataçment monte edilmiş bir loder (trakskavatör) Loderler tekerlek türlerine göre, lastik tekerlekli ve paletli olmak üzere iki tipi bulunmaktadır. Ayrıca, yapılacak işlerin niteliklerine göre ekskavatörlerde olduğu gibi ön ve arka kısımlarına ekipmanlar monte edilerek iş yapma özellikleri geliştirilebilmektedir. Bu tip loderler trakskavatör (beko) denilmektedir. Lastik tekerlekli loderler Lastik tekerlekli bir loder ve manevra yörüngesi Lastik tekerlekli loderler, paletli loderlerden daha hızlı hareket edebilmektedirler. Bu nedenle yükleme ve istifleme işleri ile bu işlerin çok kısa mesafelere taşınarak yapılması durumunda tercih edilirler. Çok uzun olmayan mesafelere kendi imkanları ile kamyonlara yüklemeden taşınabilirler. Paletli loderler Vinçler Paletli loderler lastik tekerlekli loderlerden daha az hareket özelliğine sahiptirler. Bu nedenle yükleme ve istifleme işlerinde kullanılırken paletler üzerinde çok fazla hareket etmesi istenmez. Ancak çok kısa mesafeler kendi imkanları ile taşınabilirler. Çoğu zaman kamyonlara yüklenerek taşınırlar. Vinçler (kreynler), her türlü yükü düşey ve yatay doğrultularda hareket ettirerek yükleme boşaltma ve istifleme işleri yapabilen iş makineleridir. Vinçler üzerlerine monte edilen ekipmanlarla bir çok özelliği olan makineler durumundadırlar. Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU 5

16 Vinçlerin kullanıldıkları işler Agregaların çıkarılması ve taşıyıcılara yüklenmesi, Yumuşak zeminlerin kazılması, Kendisinin kazmış olduğu veya kazılmış zeminlerin taşıyıcılara yüklenmesi, Malzemelerin kısa mesafe taşınarak istiflenmesi, Kurtarma işleri, Çok yüksek mesafelere malzemelerin kaldırılması gibi işlerde kullanılmaktadır. Vinçlerin çeşitleri Vinçler hareket durumlarına ve hareketlerinin ne üzerinde yaptıklarına, kirişlerinin (bumlarının) yapısı ve şekline bağlı olarak sınıflandırılırlar. Sabit vinçler Uzun süre çalışmalarda ve sabit üretim tesislerinde kullanılan vinçlerdir. Bu tür vinçler işin özelliğine göre uygun görülen bir yere monte edilerek uzun süre kaldırma yer değiştirme ve yükleme işlerinde kullanılırlar. Sabit vinçler Kule vinçler Yüksekliği çok fazla olan yapılarda malzemeleri üst katlara çıkarmak için kullanılan iş makineleridir. Çelik kolon ve kafes kirişlerden oluşan taşıyıcı Q Yük Bum Kaldırma halatı Ankraj Halatları Vinc sistemlerine monte edilen motor ve mekanik aksamları ile yükleri kaldırma istifleme ve yükleme işlerini gerçekleştirirler. Bum tesbit Betonu Ankraj halatı tesbit betonu Bu grupta yer alan vinçler 34m den 20m yüksekliğe kadar ulaşabilmektedirler ve maksimum yarı çapta yaklaşık450 kg yükü kaldırabilmektedirler. Kule vinçlerin çalışmasına ilişkin görünüşler Kule vinçler Vinci yöneten operatörün kaldırılacak yükün bağlanma, yatay-düşey hareket ve yükün bırakma yerine ilişkin hareket alanını çok iyi görebilmesi gerekmektedir. Bu nedenle, işin özelliğine göre, vinçlerin yönetme merkezi kule tepesinde, kulenin belirli bir yüksekliğinde ve kule dibinde (yerde) olabilmektedir. Diğer taraftan hareket özellikleri bakımından kule vinçler sabit, hareketli vinçler olmak üzere iki grub ayrılmaktadırlar. Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU 6

17 Belirli bir yükseklikten yönetilen sabit vinçler Kule dibinden yönetilen ve tekerlekler üzerinde hareket eden vinçler Kule vinçleri hareket durumlarına göre; sabit ve hareketli kule vinçler Sabit kule vinçler Sabit kule vinçler özellikle çok katlı bina inşaatlarında yatay bumu bina üzerinde bir ulaşım yörüngesi oluşturacak şekilde kurulurlar. Bu tür vinçler iş tamamlanan kadar kullanılır ve iş bittikten sonra sökülürler. Hareketli kule vinçler Lastik tekerlek, palet ve raylar üzerinde hareket edebilen yüksek performanslı ve pratik kullanımlı vinçler bu gün inşaat sektöründe kullanılmaktadır. Hareketli kule vinçler Paletler üzerinde hareket eden kule vinçler Raylar üzerinde hareket eden vinçler Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU 7

18 Mobil vinçler Teleskobik bumlu bir mobil vinç Mobil vinçler kısa süren veya kendi içerisinde değişken özellik gösteren işlerde kullanılan genelde lastik tekerlekli taşıyıcılar üzerine monte edilmiş teleskobik bumlu vinçlerdir. Bu tip vinçler taşıyıcılarının özelliğinden dolayı çok uzak mesafelere kendi imkanları ile ulaşabilmektedirler. Kurtarma işleri başta olmak üzere kısa süreli işlerde verimli bir şekilde kullanılabilirler. Kule vinçler bölümünde açıklanan tipleri daha yüksek ve geniş alanda hizmet verme özelliğine sahip olduğu için bu guruptan ayrı tutulmuştur. Aslında bir çok özelliği bakımından benzerlik taşımaktadır. Yüzer vinçler Deniz ve baraj gölü gibi su içerisinde yapılan inşaatlarda kullanılan vinçlerdir. Vincin yüzer bir taşıyıcıya monte edilmesi ile oluşturulurlar. KAMYONLAR Kamyonlar Kamyonlar, yükleyiciler tarafından kendilerine yüklenen toprak, kum, çakıl, taş ve diğer yapı malzemelerinin taşınmasında kullanılan iş makineleridir. Kamyonların kullanıldıkları işler Loder, vinç ve ekskavatör gibi iş makinelerinin yüklemiş olduğu malzemeleri taşımak, Taşımış olduğu malzemeleri belirli bir düzen içerisinde sermek (Figür yapmak, öbekler halinde boşaltmak ve düzenli bir şekilde bir güzergaha yaymak gibi), Zemin dolgu ve/veya kaplama malzemelerini taşımak ve boşaltırken kabaca sermek, Asfalt malzemelerini taşımak kabaca sermek, Şantiye içerisinde mamul ve yarı mamulleri taşımak, Zemin hazırlık sürecinde ortaya çıkan molozları taşımak ve boşaltmak, gibi işlerde kullanılmaktadır. Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU 8

19 Kamyonların çeşitleri Kamyonlar kasalarına göre sabit ve damperli kasalı olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. Sabit kasalı kamyonlar Adından da anlaşılacağı gibi bu kamyonlarda kamyonun taşıyacağı yükü almış olduğu kasa kamyonun şasesine sabit bir şekilde bağlıdır, doldurma ve boşaltma sürecinde herhangi bir hareket yapmaz. Bu tür kamyonlarda doldurma işleri yükleyici makine veya işçiler tarafından yapılırken boşaltma işleri genellikle yan kapaklar açılarak işçiler tarafından yapılır. Damperli (boşaltma kasalı) kamyonlar Damperli kamyonlar, bir hidrolik sistem yardımı ile kasalarına yüklenmiş olan yükleri boşaltma imkanı sağlarlar. Bu özellikleri bakımından kasaları damperli olmayan (sabit kasalı) kamyonlara göre çok büyük avantaj sağlarlar. Bu tür kamyonların enyaygın olanı kasası arkaya doğru devrilerek yükünü boşaltanıdır. Ancak, kasası yana devrilerek yükünü boşaltan ve kasa dip kapaklarını açarak (skreyper gibi) yükünü boşaltan tipleri de vardır. Yekpare şaseli damperli kamyonlar Maden ocaklarında kullanılan kamyonlar Kasası arkaya doğru devrilerek yükünü boşaltan bir damperli kamyon 2 Eklem şaseli damperli kamyonlar Paletli damperli kamyonlar Paletli damperli kamyonlar diğer damperli yekpare şaseli kamyonlardan farklı olarak karayolu dışında bozuk ve yumuşak zeminlerde de ağır yükleritaşıma özelliği olan taşıyıcılardır. Hızları diğer paletli iş makinelerinde olduğu gibi hızları düşüktür. Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU 9

20 Beton yapım makineleri Beton yapım işlerinde kullanılan makinelerin tür ve özellikleri, şantiyede yapılan işin büyüklük ve yapımda kullanılan teknolojiye bağlı olarak değişmektedir. Beton üretiminde BETON YAPIM MAKİNELERİ kullanılan makineler; Kırıcılar, Bant konveyörler, Eleme yıkama sistemleri, Beton santraları, Mobil karıştırıcılar (mikserler), Beton pompaları, Beton sıkıştırma araçlarından oluşmaktadır. Kırıcılar (konkasörler) Kırıcılar genel olarak doğal yapı taşlarının kırılarak küçültülmesi işinde kullanılan makinelerdir. Kırıcılar kırma işlemlerini; Ön kırma (primer), İkinci kırma (sekondar), Üçüncü kırma veya daha çok kademede kırarak gerçekleştirler. Her kırma seviyesinde kırıcılardan geçen taş parçacıkları bir miktar küçülmektedir Kırıcıların kullanıldıkları işler Kırıcılar: Doğal yapı taşlarının kırılması, Karayolu yapımında stabilize malzemesi üretimi, Demiryolu yapımında balast üretimi, Kırmataş beton agregası üretimi gibi işlerde kullanılmaktadır. Kırıcıların Çeşitleri Çeneli kırıcılar Her sertlikte taşı kırmak üzere yapılmış makinelerdir. Hidrolik sistemleri yardımı ile yapılan ayarlamalar Primer ve sekonder düzeyde kırma işlemi yapmalarını sağlamaktadır. Kırıcıların Çeşitleri Darbeli kırıcılar Orta sertlikteki taşların kırılmasında verimli çalışırlar. Gelişmiş modellerine göre düşük yatırım maliyetlidirler, kübik kırmataş üretimi sağlarlar ve verimleri oldukça yüksektir. Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU 20

21 Kırıcıların Çeşitleri Kırıcıların Çeşitleri Primer darbeli kırıcılara ilişkin görüntüler Hidrolik ayarlı darbeli kırıcılara ilişkin görüntüler. Kırıcıların Çeşitleri Dik milli kırıcılar Dik milli kırıcılar orta irilikteki sert taşları kırarak kum ve kırma taş elde etmek için kullanılırlar. Ayrıca konik kırıcıdan çıkan yassı malzemeyi kübikleştirerek iyileştirmek için kullanılırlar. Kırıcıların Çeşitleri Konik kırıcılar Konik kırıcılar, malzemeyi sıkıştırarak kırarlar. Bu kırıcılar, sert ocak ve dere malzemelerinin kırılmasında yüksek performans gösteren sekonder kırıcılardır. Kırıcıların verimini etkileyen faktörler Kırılacak malzemenin sertliği, Kırılacak malzemenin kırıcıya giriş büyüklüğü, Malzemenin kırıcıdan çıkış büyüklüğü, Kırıcının yerleşim düzeni, Kırıcıyı besleyen unsurların düzeni ve özellikleri, Kırcının tür ve kapasitesi, Operatörün becerisi, Bant konveyörler Bant konveyörler daha çok tanelerden oluşan malzemeyi kısa mesafelerde belirli yüksekliğe kadar aktarma işlerinde kullanılırlar. a. Bant konveyörlerin kullanıldıkları işler Taş ocaklarında kırma taşların aktarılması, Beton yapım ünitelerinde agregaların karışım ünitesine aktarılması, Beton karışım ünitesinden çıkan karışımın transmikserlere aktarılması, Şantiye içerisindeki taneli malzemelerin aktarılması, gibi işlerde kullanılmaktadır. Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU 2

22 Bant konveyörlerin çeşitleri Bant konveyörlerin sabit veya seyyar tipleri bulunmaktadır. Bant konveyörlerin çeşitleri Sabit bant konveyorlerin kullanımı ve detayları Seyyar bant konveyör Bant konveyörlerin verimini etkileyen faktörler Taşınacak malzemenin türü ve özellikleri, Bant konveyörün yatay mesafesi, Bant konveyörün eğimi, Konveyörün beslediği sistemin tür ve özellikleri, Bant konveyörün tür ve kapasitesi, Operatörün becerisi Eleme ve yıkama sistemleri Agrega ocaklarından çıkarılan agregalar ve kırmataşlar çoğu zaman karışık (tüvenan) durumundadır. Bilindiği gibi karışık agregaların beton yapımında kullanılabilmesi için tane sınıflarına ayrılması gerekmektedir. Bu nedenle agregaların sınıflandırılması için, belirli göz açıklıklarına sahip titreşimli eleklerden oluşan elek sistemlerine ihtiyaç vardır. Eleme ve yıkama sistemlerinin kullanıldıkları işler Eleme ve yıkama sistemleri, Kırma taşların elenerek tane sınıflarına ayrılması, Doğal agregaların elenerek sınıflandırılması, Doğal agregaların elenirken yıkanması, Stabilize ve dolgu malzemelerinin tane sınıflarına ayrılması, gibi işlerde kullanılmaktadır. Eleme ve yıkama sistemlerinin çeşitleri Elek sistemleri kuru ve sulu olmak üzere iki şekilde çalışmaktadır. Yıkama ihtiyacı bulunmayan agregaların sınıflandırılmasında kuru elek sistemleri kullanılırken, Yıkanması gereken özellikle ocaklardan temin edilen agregaların sınıflandırılmasında yıkama eleme sistemleri kullanılmaktadır. Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU 22

23 Yıkama ve eleme ünitelerine ilişkin görüntüler Eleme ve yıkama sistemlerinin verimini etkileyen faktörler Elenip yıkanacak malzemenin türü, Elenip yıkanacak malzemenin incelik derecesi ve yabancı madde miktarı, Sistem besleyicilerin (su ve agrega sağlayıcılar gibi) özellikleri, Elek sisteminin tür ve özellikleri, Operatörün beceri ve gayreti, Beton santralleri Beton santraları bilindiği gibi beton karışımın hazırlanarak transmikserlere yüklendiği ünitelerdir. Beton santralarının kullanıldıkları işler Adından da anlaşılabileceği gibi beton santraları beton üretiminde kullanılan sistemlerdir. Bilindiği gibi beton santraları, belirli miktarlarda sınıflandırılmış agrega ve çimento karışımını otomatik olarak hazırlar ve transmikserlere yükler. Beton santralleri çeşitleri Beton santralleri, agrega ve çimento depolarının pozisyonu, mobil ve sabit olma durumları dikkate alınarak sınıflandırılabilirler. Bunlar; Bunkerli beton santralleri, Yıldız tip beton santralleri, Dikey beton santralleri, Kuru sistem beton santralleri, Mobil beton santralleri olarak adlandırılırlar. Bunkerli beton santrallerine ilişkin görüntüler Yıldız tip beton santralarına ilişkin görüntüler Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU 23

24 Dikey beton santralarına ilişkin görüntüler Kuru sistem beton santralarına ilişkin görüntüler Mobil beton santralarına ilişkin görüntüler Beton santralarının verimini etkileyen faktörler Beton karışım malzemelerinin tür ve özellikleri, Sistem besleyicilerinin tür ve özellikleri, Beton santralının tür ve özellikleri, Operatör ve diğer çalışanların beceri ve gayretleri. Mobil betoniyerler (transmikserler) Mobil betoniyer Mobil betoniyerler kamyon üzerine monte edilmiş bir mikser yardımı ile betonu karıştıran, karıştırırken döküm yerine götüren ve döküm yerinde boşaltan bir araçtır. Günümüzde gelişen makine yapım teknolojilerine paralel olarak gelişen transmikserlerin 0-2m 3 beton kapasiteli tipleri bulunmaktadır. Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU 24

25 Mobil betoniyerlerin verimini etkileyen faktörler Beton santralı beton döküm yeri arasındaki mesafe, Taşıma güzergahının trafik yoğunluğu, Taşıma güzergahının yol durumu, Beton santralında beton karışım yükleme şartları, Beton boşaltma şartları, Beton pompası kapasitesi, Operatör ve diğer çalışanların beceri ve gayretleri, Beton pompaları Beton pompaları transmikserlerle beton santrallerinden getirilen beton karışımın yerine dökülmesinde kullanılan makinelerdir. Çoğu zaman bir kamyon üzerine monte edilmiş durumda bulunan beton pompaları hortumları ile betonu yatayda m düşeyde ise 00m kadar mesafelere boşaltabilmektedirler. Beton pompalarının çalışmasına ilişkin görüntüler Beton pompalarının verimini etkileyen faktörler Beton pompasının yerleşimi durumu, Beton dökme yüksekliği, Beton dökülen yerin uzaklığı, Dökülen beton kıvamı, Kalıbın yapısı ve özellikleri, Beton sıkıştırma şartları, Beton sağlayıcının özellikleri, Operatör ve diğer çalışanların beceri ve gayretleri, Beton sıkıştırma ve tesviye araçları Ağır daldırma tipi vibatörlere ilişkin görüntüler Beton sıkıştırma araçları Bilindiği gibi yerine dökülen betonun sıkıştırılması gerekmektedir. Beton sıkıştırma işlerinde genellikle vibratörler kullanılmaktadır. Vibratörler beton içerisine daldırılan başlığın titreşimi veya kalıbın titreşimi ile betonun sıkışmasını sağlarlar. Beton içerisine başlığı daldırılan vibratörlere daldırma vibratörler denilmektedir. Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU 25

26 Portatif tip vibratörler ve kullanımına ilişkin görüntüler Kalıp yüzey vibratörleri Kalıp yüzeylerini titreştirmek sureti ile beton sıkıştırma işleminde kullanılan vibratörlere kalıp yüzey vibratörleri denilmektedir. Bu tip vibratörler kalıp yüzeylerine monte edilirler. Beton tesviye araçları Geleneksel olarak beton tesviye işlerinde kullanılmakta olan mastar ve perdahlama malalarının yerini günümüzde motorlu bir takım makinler almıştır. Beton yüzeyini mastarlama ve perdahlama işlerinde kullanılan bu makinelerin bazı modellerinin mastarlama veya perdahlama işlemi sırasında vibrasyon uygulayarak sıkıştırma işlemi de yapabilmektedir. Beton tesviye araçları mastarlama ve perdah makineleri olarak iki grupta incelenebilir. Vibrasyonlu bir yüzey mastarı Tek ve çift malalı perdah makinelerine ilişkin örnekler Beton sıkıştırma ve tesviye makineleri verimini etkileyen faktörler Beton yerleştirme şartları, Beton kıvamı, Kalıp tür ve boyutları, Beton yüzey boyutları, Sıkıştırılıp tesviye edilen betonun tabaka kalınlığı, Genel çalışma şartları, Hava durumu, Operatör ve diğer çalışanların beceri ve gayretleri, Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU 26

27 Sıkıştırma makineleri SIKIŞTIRMA MAKİNELERİ Doğal zeminler, dolgu veya serilmiş durumda bulunan toprak, stablize ve serilmiş asfalt malzemenin sıkıştırılması işleminde kullanılan makinelere sıkıştırma makineleri denilmektedir. Sıkıştırma işlemi, sıkıştırılan malzemenin ve işin niteliğine göre önem kazanmaktadır. Dolayısı ile, sıkıştırılan malzemenin ve sıkışma sonucunda oluşması istenilen özellikler sıkıştırma araçlarının seçiminde önemli rol oynamaktadır. Sıkıştırma makinelerinin kullanıldıkları işler Sıkıştırma makineleri; Üzerinde tesviye kazısı yapılmış doğal zeminlerin sıkıştırılması, Toprak dolguların sıkıştırılması, Stablizelerin sıkıştırılması, Asfalt altı serili malzemelerinin sıkıştırılması, Beton asfaltın sıkıştırılması, gibi işlerde kullanılmaktadır. Sıkıştırma makinelerinin çeşitleri Sıkıştırma işlemi basınç ve/veya darbe uygulama şeklinde gerçekleşir. Sıkıştırma işlemlerinde kullanılan makineler; Düz silindirler, Keçi ayağı silindirler, Lastik tekerlekli sıkıştırıcılar, Tablalı sıkıştırıcılar olarak sınıflandırılabilir. Düz silindirler Düz sislindirler daha çok, zemin ve asfalt yüzeylerini sıkıştırma işlerinde kullanılırlar. Düz silindirler, dökme demir veya çelikten yapılmış silindir şeklindeki merdaneleri yardımı ile zemini sıkıştırırlar. Düz silindirlerin vibrasyonsuz ve vibrasyonlu olmak üzere iki tipi bulunmaktadır. Vibrasyonsuz düz silindirler; Merdanelerinin ağırlığından yararlanarak sıkıştırma işlemi yaparlar. Silindirlerin merdanesinin ağırlığını artırmak için içerlerine su veya kum doldurulur. Vibrasyonlu düz silindirler; Merdanelerinin ağırlığının yanı sıra merdaneye uygulanan vibrasyon sayesinde daha verimli ve derin sıkıştırma işlemi yapabilmektedirler Silindirlerin kendinden tahrikli ve çekilen tiplerine ilişkin örnekler Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU 27

28 Keçi ayağı silindirler Keçi ayağı kum, çakıl ve kırmataş dışında kalan her türlü toprak ve benzeri kaba malzemenin sıkıştırma işlerinde kullanılırlar. Düz silindirlerden farklı olarak merdaneleri üzerinde ayak (çene) adı verilen çıkıntılar bulunmaktadır. Sıkıştırma sırasında ayaklar zemine batarak yüzeyden daha derin seviyelerde sıkıştırma işlemi yapmaktadır. Düz silindirlerde olduğu gibi keçi ayağı silindirlerin de vibrasyonsuz ve vibrasyonlu olmak üzere iki tipi bulunmaktadır. Keçi ayağı silindirlere ilişkin görüntüler yer almaktadır Lastik tekerlekli sıkıştırıcılar Lastik tekerlekli sıkıştırıcılara ilişkin görüntüler Lastik tekerlekli sıkıştırıcılar lastiklerinin tiplerine göre toprak asfalt stabilize ve balast malzemelerin sıkıştırılmasında etkin bir şekilde kullanılmaktadırlar. İki veya daha fazla aks üzerine 3-5 adet lastik yerleştirilerek meydana getirilen silindir tabanlar geniş bir alanın silindirlenmesine imkan sağlarlar. Tablalı sıkıştırıcılar Tablalı sıkıştırıcılara ilişkin örnekler Tablalı sıkıştırıcılar belirli büyüklüklerdeki tablaları ile zemine vibrasyonlu basınç uygulayan makinelerdir. Sıkıştırma gücü ve iş kapasiteleri oldukça küçüktür. Küçük alanların veya büyük sıkıştırma makinelerinin yaklaşamadığı kenar-köşe noktaların sıkıştırılmasında kullanılırlar. Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU 28

29 Sıkıştırma makinelerinin verimini etkileyen faktörler Sıkıştırılacak malzemenin tür ve özellikleri, Sıkıştırılacak malzemesinin nemi, Sıkıştırılan tabaka kalınlığı, Çalışma alanını genel durumu, Hava durumu, Sıkıştırma makinesinin ağırlığı, Sıkıştırma makinesinin vibrasyon gücü, Silindir boyut ve özellikleri, Tabla boyutu, Operatörün beceri ve gayreti, INS 404 ŞANTİYE YÖNETİMİ KONU: İNŞAAT ŞARTNAME ve SÖZLEŞMELERİ Öğretim Üyesi: Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU DENETİM Bir ürünün veya işlemin gerçekleştirilmesi sürecinde izlenerek, önceden tanımlanmış standartlarına uygun olmasının sağlanmasıdır. Denetimden söz edebilmek için önce, yapılacak üretimin hangi ölçütlere göre denetleneceğinin saptanması gerekmektedir. Yapı üretiminde, gerçekleştirilecek işleri çeşitli bakımdan tanımlayıp standartlarına koyan belgeler, yapının projeleri, teknik şartnamesi ve sözleşmesidir. Tasarlanan yapının istenen şekil, boyut ve nitelikte uygulamaya aktarılabilmesi, belirtilen belgelerin gerçekçi, geçerli ve noksansız olarak düzenlenmeleri ile doğrudan ilgisi bulunmaktadır. 7 Yapının projeleri, teknik şartnamesi ve sözleşmesinin eksik veya olmaması durumunda karşılaşılacak güçlükler; Gerekli nitelik tanımları yapılmamış olduğundan, yapılan imalatın denetimi güçleşmekte hatta olanaksız hale gelmektedir. Görev ve sorumluluklar ile ilgili belirsizlikler, işin tarafları arasında derin anlaşmazlıklar çıkmasına neden olmakta ve bunun sonucu olarak inşaat yavaşlamakta veya tamamen durmaktadır, Gerekli teknik ve hukuki düzenlemenin yapılmaması sonucu, yargıya intikal eden inşaat anlaşmazlıklarının çözümü güçleşmekte, karar süreci uzamakta, dolayısıyla hem yargının yükü gereksiz yere artmakta, hem yatırım uzun süre atıl kalmaktadır. Belirsizliklerden kaynaklanan hatalı veya yanlış üretimin inşaat sırasında yada inşaat bitiminden sonra yenilenmesi zorunluluğu, gereksiz kaynak kullanımına (israfına) neden olmaktadır. 72 TEKNİK ŞARTNAME Teknik şartname, bir hammadde, yarı mamul, mamul yada bir üretim süreci veya hizmetin teknik niteliği ile ilgili tanımlamaları içeren belgedir. Teknik şartnamede, üretimi söz konusu olan cisim, cihaz veya hizmetini fiziksel mekanik veya işlemsel özelliklerinin somut olarak tanımlanmış olması gerekmektedir. Yapı üretiminde proje ne için ve ne kadar gerekliyse, teknik şartnamede o ölçüde gerekli olmaktadır. Çünkü, proje, sistem kesiti ve detay paftalarıyla desteklenmiş olsa da, tasarlanan yapının üretiminde kullanılacak teknoloji ve malzemenin her türlü ayrıntısını açıklamakta yeterli olmamaktadır. TEKNİK ŞARTNAMENİN İÇERİĞİ Teknik şartnamede nelere yer verileceği ve tanımlamaların hangi ayrıntıda olması gerektiğinin tespitinde iki temel ölçütün göz önünde tutulması gerekmektedir. Projenin gerçekleştirilmesinde kullanılacak her malzeme, teknoloji ve cihaz ile ilgili teknik niteliklerin tamamı şartnamede yer almalı, Tanımlanan teknik nitelikler, anlaşılır, uygulamaya aktarılabilir ve denetlenebilir olmalıdır Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU 29

30 TEKNİK ŞARTNAMENİN İÇERİĞİ Şartnamede yer alan nitelik tanımlamalarında, en iyi kalitede olacak, birinci sınıf olacak şeklindeki soyut ve göreceli kavramların uygulamaya yansıyan hiçbir pratik değeri yoktur. Sonuç olarak; içerik bakımından yeterli olan bir teknik şartname eklenmemiş bir proje ile neyin üretileceği anlatılabilse de, söz konusu ürünün hangi nitelikte üretilebileceğinin anlatılamayacağı gerçeğinin göz ardı edilmemesi gerekmektedir. 75 SÖZLEŞMELER Bir iş ilişkisi içerisinde bulunan tarafların, gerçekleştirecekleri faaliyetleri nasıl ve hangi koşullarda yapacakları konusunda vardıkları kararlaştırmaları içeren yazılı belgedir. Sözleşme, bir iş ilişkisini tanımlayan, kurallaştıran ve resmileştiren önemli bir belgedir. Bu nedenle, her inşaat işinin de mutlaka bir sözleşmeye dayandırılması gerekmektedir. İş veren ve yüklenicinin düzenleyecekleri sözleşmede, işin gerçekleştirilmesi sürecinde karşılıklı olarak görev ve sorumluluklarının neler olacağını ayrıntılı olarak tanımlamaları, açıklığa kavuşturmaları gerekmektedir. Sözleşme düzenlenmemiş yada içerik bakımından yetersiz olan bir sözleşmede, taraflar arzularına göre hareket etme hak ve olanağına sahip olmakta, buda ciddi anlaşmazlıklar doğmasına, işin yavaşlamasına ve hatta durmasına neden olmaktadır. 76 SÖZLEŞMENİN İÇERİĞİ Sözleşmenin söz konusu iş ile ilgili tarafların görev ve sorumluluklarını içerecek düzeyde kapsayıcı ve tarafları bağlayıcı nitelikte olmalıdır. Sözleşmenin neleri hangi ayrıntıda içermesi gerektiği, konu olan işin özelliği ve ihale şekline göre değişmektedir. İnşaat ile ilgili sözleşmelerde en azından şu hususlara değinilmiş olması gerekmektedir.. İşin konusu ve yeri 2. İşin yapım bedeli veya keşif bedeli 3. Sözleşmenin ekleri 4. Yüklenici teminatı (öngörülmüşse) 5. İşe başlama ve bitim tarihi, uygulanacak gecikme cezaları 6. İş programının hazırlanması, izlenmesi ve ilgili yaptırımlar 7. İşin denetiminin nasıl yapılacağı 8. Hakediş hazırlanması yada yapım bedelinin ödenmesi ile ilgili esaslar 9. İşlerin ölçülmesi 0. İş güvenliği önlemleri. Yapının kabulü 2. Yapıda meydana gelecek hasarların giderilmesi 3. Sözleşmenin feshini gerektiren koşullar 4. Nefaset kesilmesi 5. Yüklenici teminatının geri verilmesi 6. Anlaşmazlıkların çözülmesi 77 KAMU İNŞAATLARINDA ŞARTNAME VE SÖZLEŞME DÜZENLEMESİ Kamu inşaatları ihalelerinde yer almak üzere, Çevre ve Şehircilik bakanlığınca, genelde her inşaat işinde karşılaşılabilecek nitelikteki koşulları içeren şartname ve sözleşmeler düzenlenmiştir. Hemen her kamu inşaatı ihale dosyasında yer alan sözleşme ve şartnameler; Yapım İşleri Genel Şartnamesi Genel Teknik Şartname Sözleşme (Tasarısı) 78 YAPIM İŞLERİ GENEL ŞARTNAMESİ Kamu kuruluşlarında yapılacak inşaat işleri için hazırlanmış, işin ihalesini yapan kamu kuruluşu (idare) ile yüklenici arasında kurulacak iş ilişkisi sürecinde tarafların yetki ve sorumluluklarının genel olarak tanımlanmış olduğu şartnamedir. YAPIM İŞLERİ GENEL ŞARTNAMESİ tarih, 84 /8520 sayılı Bakanlar Kurulu Karan eki olarak; tarih, 8540 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. BÖLÜM I : Genel Madde Amaç Madde 2 Kapsam Madde 3 - Tanımlar BÖLÜM II : İş Yerleri Madde 4 - İş Yerlerinin Müteahhide Teslimi Madde 5 - Müteahhidin Kendi İhtiyacı İçin Kullanacağı Yerler Madde 6 - Malzeme Ocakları Madde 7 - İş ve İş Yerlerinin Korunması ve Sigortalanması Madde 8 - İşyerlerinin Temizlenmesi ve Tesislerin Kaldırılması BÖLÜM III : Projeler Madde 9 - Projelerin Müteahhide Teslimi Madde 0 - Projelerin Hazırlanması Madde - Projelerin Uygulanması Madde 2 - Projelerin Tesliminde Gecikme Olması Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU 30

31 YAPIM İŞLERİ GENEL ŞARTNAMESİ YAPIM İŞLERİ GENEL ŞARTNAMESİ BÖLÜM IV : Kontrol Hizmetleri Madde 3 - İşlerin Kontrolü Madde 4 - Kontrol Teşkilatının Yetkileri Madde 5 - Kontrol Teşkilatı İçin Gerekli Binaların Yapılması BÖLÜM V : İşin Yürütülmesi Madde 6 - İş Programı Madde 7 - Müteahhidin İş Başında Bulunması Madde 8 - İşin Yürütülmesi İçin Gerekli Personel ve Araçlar Madde 9 - İş Miktarında Artma veya Eksilme Madde 20 - Fiyatları Belli Olmayan İşler Madde 2 - Sözleşme ve Eklerine Uymayan İşler Madde 22 - İşlerin Hata, Kusur ve Eksiklikleri Madde 23 - Müteahhidin Bakım ve Düzletme Sorumlulukları Madde 24 - Müteahhidin Kusuru Dışındaki Hasar ve Zararlar Madde 25 - Müteahhide Ait Giderler Madde 26 - Ataşmanlar ve İlgili Diğer Defterler Madde 27 - İşin Süresi ve Uzatılması Madde 28 - İşin Süresinden Önce Bitirilmesi 8 BÖLÜM VI : Malzeme Ocaklarının Kullanılması, Yıkma ve Kazılar Madde 29 - Malzeme Ocaklarının Kullanma Şartları ve Ocak Değişiklikleri Madde 30 -Mevcut Yapıların Yıkılması Madde 3 - Kazı ve Yıkımlarda Bulunan Değerli Eşya Madde 32 - Kazılardan veya Devlete Ait Yıkımlardan Çıkarılan Malzeme BÖLÜM VII : Müteahhidin Çalıştırdığı Personel Madde 29 - Malzeme Ocaklarının Kullanma Şartları ve Ocak Değişiklikleri Madde 30 -Mevcut Yapıların Yıkılması Madde 3 - Kazı ve Yıkımlarda Bulunan Değerli Eşya Madde 32 - Kazılardan veya Devlete Ait Yıkımlardan Çıkarılan Malzeme Madde 33 - Çalışanların Hakları ve Çalışma Şartları Madde 34 - Çalışanların Sağlık İşleri Madde 35 - Çalışanların Kazaya Uğramaları Madde 36 - Çalışanların Yiyeceği ve İçedeği Madde 37 - Müteahhidin Sakat ve Eski Hükümlü Çalıştırması Madde 38 - Müteahhidin Çalıştırdığı Kişilerin Uygunsuzlukları BÖLÜM VIII : Hakediş Raporları Madde 39 - Geçici Hakediş Raporları Madde 40 - Kesin Hakediş Raporu ve Hesap Kesilmesi 82 YAPIM İŞLERİ GENEL ŞARTNAMESİ BÖLÜM IX : Kabul İşlemleri Madde 4 - Geçici Kabul Madde 42 - Teminat Süresi Madde 43 - Teminat Süresindeki Bakım ve Giderler Madde 44 - Kesin Kabul Madde 45 - Kesin Teminatın Geri Verilmesi BÖLÜM X : Sözleşme İlişkileri Madde 46 - Sözleşmenin Devri Madde 47 - Sözleşmenin Bozulması (Fesih) ve Tasfiye Durumları Madde 48 - Sözleşmenin Bozulması Halinde Müteahhit Mallarının Satın Alınması Madde 49 - Müteahhidin Ölümü Madde 50 - Müteahhidin İflası 83 Genel Teknik Şartname Kamu inşaatlarında kullanılacak her türlü malzeme ve üretim teknolojisinin sahip olması gereken teknik niteliklerinin yer aldığı şartnamedir. İnşaatta kullanılan yapım teknolojisinde gelişmeler ve malzemede çeşitlenmeler olduğunda, bunlar şartnameye yansıtılmaya çalışılmaktadır. Teknik şartnamede ayrıca, kamu inşaatlarında taşıma bedellerinin hesaplama esasları, zemin cinsleri, malzeme ve imalatların birim hacim ağırlıkları ile ilgili kabuller, koşullar ve tanımlamalar yer alır. 84 İNŞAAT GENEL TEKNİK ŞARTNAMESİ Resmi Gazete Tarihi : Sayısı : / Mükerrer Değişiklik : Sayısı : Taşıma İşleri 0. Agrega (Kum, Çakıl, Kırma Taş) 2. Kazı ve Dolgu İşleri. Harç 3. Yıkma ve Sökme İşleri 2. Doğal Taş 4. Kazık İşleri 3. Tuğla, Kiremit, Briket, Beton Blok ve Plak, Alçı Blok, Büz 5. Tünel İşleri 4. Kargir İşleri 6. Çimento 5. Cam İşleri 7. Kireç 6. Alüminyum İmalat İşleri 8. Su 7. Sert Plastik (PVC) Profillerle Yapılan Doğrama İşleri 9. Alçı 85 SÖZLEŞME (Tasarısı) İş sahibi idarenin işi üstlenecek yüklenicinin sorumlulukları ve kendi yükümlülükleri ile ilgili öngörülerini içermekte olan matbu bir metindir. İnşaat ve yüklenicilerle ilgili değişecek bilgi ve koşulların işlenmesine olanak sağlamak amacıyla sözleşmede, bu tür bilgilerin yer alacağı kısımlar boş bırakılmıştır. Kamu inşaatlarının bazı ihalesinde kullanmak üzere geliştirilmiş bulunan başka matbu şartnamelerde mevcuttur. Ayrıca, Karayolları Genel Müdürlüğü, Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü gibi kamu kuruluşları, yürüttükleri işlerin çeşit ve niteliği ile ilgili özel koşullar içeren şartname ve sözleşmeler geliştirmişlerdir. İşin özelliğinden dolayı geliştirilen bu tür şartnamelere özel şartname denilmektedir. Dolayısı ile, bu tür iş yaptıran kurumların ihale dosyasında genel ve teknik şartname ve sözleşmelerin yanında özel sözleşmelerde bulunmaktadır. 86 Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU 3

32 SÖZLEŞME TÜRLERİ Kamu İhale Kanununa göre yapılan ihaleler sonucunda; Yapım işlerinde; uygulama projeleri ve bunlara ilişkin mahal listelerine dayalı olarak, işin tamamı için isteklinin teklif ettiği toplam bedel üzerinden anahtar teslimi götürü bedel sözleşme, Mal veya hizmet alımı işlerinde, ayrıntılı özellikleri ve miktarı idarece belirlenen işin tamamı için isteklinin teklif ettiği toplam bedel üzerinden götürü bedel sözleşme, Yapım işlerinde; ön veya kesin projelere ve bunlara ilişkin mahal listeleri ile birim fiyat tariflerine, mal veya hizmet alımı işlerinde ise işin ayrıntılı özelliklerine dayalı olarak; idarece hazırlanmış cetvelde yer alan her bir iş kaleminin miktarı ile bu iş kalemleri için istekli tarafından teklif edilen birim fiyatların çarpımı sonucu bulunan toplam bedel üzerinden birim fiyat sözleşme, Yapım işlerinde; niteliği itibarıyla iş kalemlerinin bir kısmı için anahtar teslimi götürü bedel, birkısmı için birim fiyat teklifi alma yöntemleri birlikte uygulanmak suretiyle gerçekleştirilen ihaleler sonucunda karma sözleşme, Çerçeve anlaşmaya dayalı olarak idare ile yüklenici arasında imzalanan münferit sözleşme, Çerçeve anlaşma ve münferit sözleşmede belirtilmesi zorunlu olan hususları belirlemeye Kurum yetkilidir sayılı Kamu İhale Kanununa Genel Bakış 4734 SAYILI KANUN KAPSAMINDA YAPILAN KAMU ALIMLARININ TÜRLERİNE GÖRE DAĞILIMI Kamu Alım Miktarı (Adet) Kamu Alım Tutarı (000 TL) İhale türü 203 % 203 % Mal Alımı ,48 Hizmet Alımı , Yapım İşi , En Büyük Müşteri: DEVLET Danışmanlık Hizmet 300 0, ,92 Toplam , ,00 KİK Genel Bakış 983 Yılında Yasalaşan ve tarihinde yürürlüğe giren 2886 Sayılı Devlet İhale Kanununun günümüzün değişen ve gelişen ihtiyaçlarına cevap verememesi, tüm kuruluşları kapsamaması; AB ve diğer uluslararası kuruluşların ihale mevzuatına uygun olmaması gibi nedenlerle yeni bir ihale kanununa ihtiyaç duyulmuş ve 992 yılında ihale mevzuatında revizyon çalışmalarına başlanmıştır. KİK Genel Bakış Yapılan çalışmalar sonucunda, Mart 2002 tarihinde kabul edilen 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu ve 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu Ocak 2003 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Yeni kanunun en önemli hedeflerinden birisi bütçeyi kontrol atına almaktır. Şeffalığı sağlamak, rekabet ortamı yaratmak ve güvenilir olmak kanunun temel ilkeleridir Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU 32