(SAYI: 6 YIL: ISSUE: 6 YEAR: 2016)

Transkript

1 (SAYI: 6 YIL: ISSUE: 6 YEAR: 2016) I

2 DERGİMİZ HAKKINDA GENEL BİLGİLER 1. Dergimiz hakemli ve uluslararası indeksli bir dergidir. Her yayın en az iki alan uzmanı hakem tarafından değerlendirilmektedir. İki alan hakemi tarafından olumlu yayınlanabilir yönünde rapor almayan yayınlar dergimizde yayınlanmaz. Bu durum karşısında hiçbir yazar(lar) dergimiz üzerinde bir hak iddiasında bulunamaz. Dergimizde yayınlanmaya hak kazanan Etik Kurul Raporu bulunan yayınlara dair etik kurul bilgileri yazılı olarak editörlüğe gönderilmesi ve sisteme yayın yüklenirken sisteme yüklenmesi zorunludur. Etik kurul raporu olan ve sisteme bilgisi girilmeyen ya da yazılı olarak editörlüğe bilgileri ulaştırılmayan çalışmalardan doğan her türlü sorumluluk yazar(lar) a aittir. Dergimizin hiçbir kurulu ve yetkilisi bu konuda maddi ve manevi sorumluluk kabul etmez. Dergi kurul ve üyeleri yetkilileri Hukuki yükümlülük altına alınamaz. Her yazar ve yazarlar bu durumu peşinen kabul etmiştir. 2. Dergi hakem ve kurullarında yer alan akademisyen ile diğer yetkililer hakkında yazar(lar) dergi sistem işleyişi sürecine dair bir talepte bulunamaz. Bulunsalar bile herhangi bir bilgi kendilerine verilmez, sistem süreci değiştirilmez. Dergimiz ile ilgili her türlü bilgi derginin web sayfasında www. hmfdergisi.com adresinden edinilebilir. 3. Dergimiz yılda ÜÇ sayı şeklinde çıkmakta her yılın Nisan Ağustos Aralık aylarının son günü derginin sayısında bulunan tüm makaleler tek cilt halinde dergi web sistemine yüklenir. Dergi web sisteminden makaleler tüm okuyucular tarafından indirilir ve ilgili eser makale ve dergimize atıf yapılmak koşulu ile kullanılabilir. Dergimizin tüm sayılarına okuyucular ücretsiz olarak ulaşmaktadır. 4. Dergimizde yayınlanan tüm makaleler ISO Belge No: 12880) kalite belgeleriyle ve (2015/04066 / Marka patent ile güvence altına alınmıştır. Yayınlanmış olan makaleler kalite, marka patent ve doi bilgileri ile ilgili çalışmanın yazarlarına eserleri hakkında her türlü hukuki hak ve uluslararası güvence sağlamaktadır. 5. Dergimiz basılı ve e dergi olarak yayınlanmaktadır. Print: / Online: numarası ile T.C. Kültür Bakanlığından dergimiz hakkında her türlü bilgiye ulaşılabilir. 6. Metin içinde (Yılmaz, 2015: 1) veya (Yılmaz ve diğ., 2015:1) şeklinde kaynak gösterimi, kaynakçada ise YILMAZ, M., (2015). Ergonomi ve Sporda Ergonominin Kulanım ve Öneminin İncelenmesi, UHMFD Uluslararası Hakemli Mühendislik ve Fen Bilimleri Dergisi, Sayı: 5, Cilt: 3, ss.1-2 şeklinde gösterilir. Tüm yazarlar dergimizin son güncel sayılarını takip ederek ilgili sayılarda yayınlanan makalelerdeki yazım formatını kendi çalışmalarında uygulayabilir. İnternet kaynaklarında mutlaka erişim tarihi ve son ulaşılabilen internet linkinin tamamının başta kaynakça ve metinin kullanıldığı sayfa altında numaralandırılarak gösterilmesi bir zorunluluktur. II

3 7. Kaynakça Türkçe alfabe sıralamasına göre düzenlenir. Tüm yazarlar için derginin son sayısındaki yazım formatı dikkate alınmak zorundadır. 8. Dergimiz uluslararası indeksli bir dergi olup dergimizde yayınlanan tüm çalışma ve makaleler derginin yayınlandığı tarih itibariyle ilgili indekslere mail yolu ile ulaştırılır. 9. Dergimizde özgün araştırma, inceleme, derleme, olgu sunumu, proje ve kitap tanıtımı makale formatında olmak zorundadır türünde yayınlara yer verilmektedir. 10. Dergimize gönderilen tüm çalışmalar sisteme yüklendiği şekil ve an itibariyle başka bir dergide yayınlanmamış, değerlendirmeye alınmamış ve red edilmemiş olması gerekir. Tüm sisteme yüklenen makaleler yazar(lar) tarafından bu kurallara uyulduğunu kabul etmiş sayılır. Aksi durumda ilgili yazar(lar) hakkında dergimiz hukuki haklarını saklı tutar. Oluşabilecek olumsuzluk karşısında maddi ve manevi tüm sorumluluk ilgili yazar(lar) a aittir. Dergimiz T.C. Kanunlarına göre hareket eder. III

4 GENERAL INFORMATION ABOUT UHMFD JOURNAL 1. Our journal is a refereed and internationally indexed journal. Each paper is evaluated by two referees who are field experts. The articles not reported as issuable positively by two field referees aren t published in our journal. None of the author(s) can lay a claim on our journal in this case. Data, concerning the ethics committe of the studies, approved to be published in our journal, having the Ethics Committee Report, should be submitted to the editors in written and uploaded to the system with the article. Author(s) should take the responsibility of their articles, having the Ethics Committee Report, which were not submitted to the editors in written and were not uploaded to the system. None of the committes and the authorities in our journal are responsible for pecuniary and non-pecuniary damages. The committes and the authorities in our journal do not have any legal obligations. Author(s) have accepted this situation beforehand. 2. Author(s) cannot make a demand for the journal s procedure concerning the academicians in journal s referee board and other boards and other authorities. Even if so, they aren t given any information, system process cannot be changed. Necessary information about our journal can be obtained from the website of the journal 3. Our journal publishes three times a year, all articles in the relevant volume of journal are uploaded to the web system of the journal in one volume on the last day of the months April / August and December All readers can download the articles from the journal s web system and the relevant paper article can be used on condition that our journal is cited. Readers can download all volumes of our journal for free. 4. All articles published in our journal are assured with certificate of quality (ISO Doc. ISO Doc. No: 12880) and trademark patent (2015/04066 / 2015-GE ). Articles published provide their authors with all kinds of legal rights and international assurance regarding their articles with quality, trademark, patent and doi information. 5. Our journal has both printed and online versions. Necessary information about our journal can be obtained from the T.R. Ministry of Culture with the number Print: / Online: Reference within the text should be (Yılmaz, 2015: 1) or (Yılmaz et al. 2015:1), in the reference part YILMAZ, M., (2015). Analysis Of Ergonomics And The Use And Importance Ergonomics In Sports, UHMFD International Refereed Journal of Engineering And Sciences, Issue:5, Volume:3, pp.1-2. All authors must follow the latest volumes of our journal and apply the print IV

5 format of the published articles in their own papers. It is an obligation to indicate the access date of the internet sources and the last accessed full internet link in the references and below the page by giving numbers. 7. References are arranged by the Turkish alphabet. The printing format in the last volume of the journal should be taken into account by all authors. 8. Our journal is an internationally indexed journal, and all articles and papers published in our journal are sent to relevant indices via by the publication date of the journal. 9. Original research, analysis, compilation, case study, project and book introduction have to be in an article format and these publications are also included. 10. All papers sent to the journal and uploaded to the system shouldn t be previously published, not evaluated and not rejected. All articles uploaded to the system are acknowledged that author(s) conform to these rules. Otherwise, our journal keeps its legal rights reserved. All material and moral responsibility regarding a negative situation belong to author(s). Our journal acts in line with the T.R. Law. V

6 İÇİNDEKİLER ARAŞTIRMA VE UYGULAMA BİR SAVAŞ GEMİSİNE AİT HELİKOPTER HANGAR KAPISININ AÇILMA KAPANMA SÜRESİNİ KISALTMAK AMACIYLA VİDALI MİL OPTİMİZASYONUNUN YAPILMASI 1-25 Buğrahan KORKMAZ EXAMINATION OF PERCEPTION DIMENSION OF ENGINEERING TECHNOLOGY AND ERGONOMICS PRINCIPLES IN TERMS OF HEALTHCARE PERSONNEL: A SCALE DEVELOPMENT STUDY Murat KORKMAZ, Ercan ŞAHBUDAK, Hatice Nur GERMİR, Yasemin KÜÇÜKÖZKAN, Erdal ŞEN, Ebru CENGİZ, Ümran SEVİL, Ali Serdar YÜCEL BULANIK MULTİMOORA YÖNTEMİYLE EN UYGUN MEKANİK OTOPARK SİSTEMİ SEÇİMİ Cebrail ÇİÇEK, Adem BAKIŞ, Veli BAYAZIT WEB SİTELERİNİN PERFORMANS KRİTERLERİ AĞIRLIKLARININ AHP YÖNTEMİ KULLANILARAK BELİRLENMESİ İrfan MACİT, Burcu KILIÇARSLAN ODUN ESASLI KOMPOZİTLER VE KULLANIM ALANLARI Uğur ARAS, Hülya KALAYCIOĞLU KİRİŞSİZ DÖŞEMELERDE YENİ BİR TASARIM: SÜREKLİ TABLALI KİRİŞSİZ DÖŞEME Sibel SAĞLIYAN VI

7 BAŞ EDİTÖR Mümin ŞAHİN BAŞ EDİTÖR YARDIMCISI Murat KORKMAZ Erdal ŞEN Ercan ŞAHBUDAK Ebru CENGİZ GENEL YAYIN YÖNETMENİ Hakan AÇIKGÖZ YAZI İŞLERİ MÜDÜRÜ Ali Serdar YÜCEL TEKNİK EDİTÖR Burhan MADEN İNGİLİZCE DİL EDİTÖRÜ Gökşen ARAS Gülten GÖKDEMİR TÜRKÇE DİL EDİTÖRÜ Gülsemin HAZER Mustafa TALAS EKONOMİ EDİTÖRÜ Ayhan AYTAÇ HUKUK EDİTÖRÜ Av. Onur BAYKAN Av. Bülent YILMAZ ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME Saliha ALTIPARMAK Gökhan DELİCEOĞLU Işık BAYRAKTAR Aylin ZEKİOĞLU İLETİŞİM ve MEDYA EDİTÖRÜ / SEKRETERLİK Michael KUYUCU Ali Murat KIRIK ALAN EDİTÖRLERİ BİYOSİSTEM MÜHENDİSLİĞİ Oktay ERDOĞAN M.Cüneyt BAĞDATLI ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ Ülker Aslı GÜLER Sakine UĞURLU KARAAĞAÇ ELEKTRİK ve ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ Mustafa ŞEKKELİ Mahit GÜNEŞ Ahmet GÜNDOĞDU İpek ATİK ELEKTRONİK ve HABERLEŞME MÜHENDİSLİĞİ Hakan AÇIKGÖZ Ö.Fatih KEÇECİOĞLU Ömer Faruk ALÇİN Ahmet GÜNER ENERJİ SİSTEMLERİ MÜHENDİSLİĞİ Resul ÇÖTELİ FİZİK MÜHENDİSLİĞİ Rasim ÖZDEMİR GIDA MÜHENDİSLİĞİ Aslı UÇAR Bedia ŞİMŞEK Şerafettin ÇELİK Gülcan KOYUNCU MADEN MÜHENDİSLİĞİ Çağatay PAMUKÇU Ece KILINÇ AKSAY MEKATRONİK MÜHENDİSLİĞİ Beşir DANDIL Deniz KORKMAZ MOLEKÜLER ve GENETİK MÜHENDİSLİĞİ Ömür BAYSAL Ayşegül ÜNAL Sevgi GEZİCİ ORMAN ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ Hülya KALAYCIOĞLU YER BİLİMLERİ MÜHENDİSLİĞİ / JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ Mustafa KUMRAL Hüseyin YALÇIN BİLGİSAYAR MÜHENDİSLİĞİ İbrahim Taner OKUMUŞ Hidayet TAKÇI Gülsade KALE Recep BENZER ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ Abdullah KEÇECİLER Tamer EREN İzzettin TEMİZ HARİTA MÜHENDİSLİĞİ Ömer YILDIRIM Güler YALÇIN Elif TOPALOĞLU Anıl AKIN JEOFİZİK MÜHENDİSLİĞİ Oya PAMUKÇU KİMYA MÜHENDİSLİĞİ Mehtap ERŞAN MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ Orhan ÇAKIR Rasim İPEK Cem ÇETİNARSLAN Mehmet Baki KARAMIŞ Ayşegül AKDOĞAN EKER İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ Erdoğan ÖZBAY Osman KARA Veli SÜME İnan KESKİN Erkan KANTAR ZİRAAT MÜHENDİSLİĞİ İsmail GÜL Selahattin ÇINAR Şerafettin ÇELİK Bülent EKER Elmas ERDOĞAN Murat YAVUZ Öner DEMİREL Korkmaz BELLİTÜRK Alev AKDOĞAN KAYMAZ LİF ve KAĞIT TEKNOLOJİSİ Derya USTAÖMER GEOTEKNİK MÜHENDİSLİĞİ İnan KESKİN BİYOMÜHENDİSLİĞİ Bilge Hilal ÇADIRCI YAYIN KURULU Mümin ŞAHİN Ayhan AYTAÇ Murat KORKMAZ Veli SÜME Aslı UÇAR Bilge Hilal ÇADIRCI Bedia ŞİMŞEK Derya USTAÖMER Osman KARA Mehtap ERŞAN Oya PAMUKÇU Ömer YILDIRIM Tamer EREN Hidayet TAKÇI Hülya KALAYCIOĞLU Çağatay PAMUKÇU Ülker Aslı GÜLER İzzettin TEMİZ İnan KESKİN Hakan AÇIKGÖZ Ömür BAYSAL Ayşegül ÜNAL Mustafa KUMRAL Mehmet BAKİ KARAMIŞ Cem ÇETİNARSLAN Şeraffettin ÇELİK Orhan ÇAKIR Av. Onur BAYKAN Av. Bülent YILMAZ ULUSLARARASI BİLİM KURULU Peter CHILDS Ellen ARRUDA Arvind ATREYA Ackerman MARK S. Pete WALKER Jory HANCOCK Nikos CHRONIS Samantha DALY Sergio A. ALVAREZ Robert SIGNORILE Angela NORWOOD Graham B. CAMPBELL Tory FAIR Abney STEVEN Daniel ADLER Alfredo GISHOLT Eric ARMSTRONG Erika BATDORF Rebecca CAINES Jake ABERNETHY Panos PARPAS Dirk PATTINSON Lain PHILIPS Rayhaneh AKHAVAN Richard BALL Carolyn HAYLES Josef KNOTT Marco AURISICCHIO Billy WU VII

8 YAYIN KABUL ETTİĞİMİZ ALAN VE DİSİPLİNLER Atmosfer ve Meteoroloji Mühendisliği Bilgisayar Mühendisliği Biyomühendisliği Biyosistem Mühendisliği Çevre Mühendisliği Diğer Mühendislik Dalları Elektrik ve Elektronik Endüstri Mühendisliği Fizik Mühendisliği Gemi Mühendisliği Geoteknik Mühendisliği Gıda Mühendisliği Harita Mühendisliği Havacılık ve Uzay Mühendisliği Jeofizik Mühendisliği Jeoloji Mühendisliği Kimya Mühendisliği Lif ve Kağıt Teknolojisi Maden Mühendisliği Makine Mühendisliği Matematik Mühendisliği Mekatronik Mühendisliği Metalurji ve Malzeme Mimarlık Moleküler ve Genetik Nükleer Mühendisliği Orman Endüstri Mühendisliği Petrol Mühendisliği Tekstil Bilimleri Mühendisliği Yer Bilimleri Mühendisliği İnşaat Mühendisliği İşletme Mühendisliği VIII

9 DISCIPLINES Atmosphere and Meteorology Engineering Computer Engineering Bioengineering Biosystems Engineering Environmental Engineering Other Engineering Electrical and Electronics Industrial Engineering Physics Engineering Marine Engineering Geotechnical Engineering Food Engineering Geomatics Engineering Aerospace Engineering Geophysical Engineering Geological Engineering Chemical Engineering Fiber and Paper Technology Mining Engineering Mechanical Engineering Mathematical Engineering Mechatronics Engineering Metallurgical and Materials Architecture Molecular and Genetic Nuclear Engineering Forest Industry Engineering Petroleum Engineering Textile Science and Engineering Engineering Earth Sciences Civil Engineering Business Engineering Agricultural Engineering IX

10 DERGİNİN TARANDIĞI İNDEKSLER X

11 DİĞER DERGİLERİMİZ 1. BESLENME ALIŞKANLIKLARI 2. KADIN HASTALIKLARI VE JİNEKOLOJİ 3. ORTOPEDİ TRAVMATALOJİ 4. PAZARLAMA VE PAZAR ARAŞTIRMALARI 5. İKTİSAT VE EKONOMİ YÖNETİMİ 6. MULTİDİSİPLİNER SOSYAL BİLİMLER 7. SPOR SAĞLIĞI TIP BİLİMLERİ 8. EDEBİYAT VE İLETİŞİM ARAŞTIRMALARI 9. OKUL ÖNCESİ EĞİTİM ARAŞTIRMALARI 10. HEMŞİRELİK 11. MİMARLIK VE TASARIM 12. PSİKİYATRİ VE PSİKOLOJİ ARAŞTIRMALARI 13. MÜZİK VE SAHNE SANATLARI 14. EKONOMİ YÖNETİMİ VE ARAŞTIRMALARI XI

12 Değerli okurlar kıymetli yazarlar., Hakan AÇIKGÖZ Baş Editör Yardımcısı Uluslararası Hakemli Mühendislik ve Fen Bilimleri Dergisi bu sayısında toplam 06 araştırma ve inceleme makalesine yer vermiş bulunmaktayız. Diğer sayılarımızda olduğu gibi bu sayımızda da özellikle araştırma ve inceleme çalışmalarına yer vermiş olmaktan mutluluk duyuyoruz. Bu çalışmaların alanda çalışan araştırmacılara katkı ve fayda sağlayacağını düşünmekteyiz. Siz değerli okuyucu ve yazarlarımızın da desteğiyle daha birçok sayıya imza atacağımıza olan inancımız tamdır. Dergimiz ulusal ve uluslararası indeks tarafından taranmaktadır. Halen ulusal ve uluslararası birçok indekse başvurumuz devam etmektedir. Sizlerin desteği ve göndereceğiniz nitelikli araştırma makaleleri sayesinde bu dergimizin de uluslararası süreli yayınlar içerisinde SCI expanded dizinlenen dergiler arasında yer almasını arzu ediyoruz. Bilimsel süreli yayıncılıkta hakemli bir derginin bilimsel niteliğinin geliştirilmesinde, dergi hakemlerinin ve editörün çok önemli sorumlulukları vardır. Bu güne kadar değerli zamanlarını vererek makale değerlendirmelerini titizlikle yapan hakemlerimize teşekkür ediyoruz. Ayrıca her sayımızın bir önceki sayımızdan daha iyi olması bizim öncelikli ilkelerimizden biridir. Sizlerden aldığımız önerilerle, desteklerle dergimizi daha nitelikli hale getirmeye çalışacağız. Aramıza yeni katılan bilim insanlarına ve yayınlarıyla bizleri destekleyen yazarlarımıza okuyucu ve takipçilerimize, dergide emeği geçen herkese yürekten sevgi, saygı ve şükranlarımızı sunar bir sonraki sayımızda görüşmek üzere esenlik ve mutluluklar dileriz. (Dergimizde etik kurul raporu gerektiren her türlü çalışmada yazar(lar) editörlüğe ve derginin sistemine yayın yüklerken gerekli etik kurul rapor bilgilerini girmekle yükümlüdür. Hiçbir koşul ve şartlarda oluşan ya da oluşacak bir sorunda problemde dergimiz, yayın kurulu, imtiyaz sahibi, yazı işleri, hakem ve bilim kurulları sorumluluk kabul etmez. Yazar(lar) bu bilgiyi dergiye yazılı olarak vermekle yükümlüdür. Bu konuda tüm sorumluluk yazar(lar) a aittir). Basın Yayın Kanunun 5187 gereğince basılı eserler yoluyla işlenen fiillerden doğan maddi ve manevi zarar m kapsamında dergimizde yayınlanan yayınların içeriği ve hukuki sorumluluğu tek taraflı olarak yazar(lar) a aittir. Dergimiz, yönetim, hakem, editör, bilim ve imtiyaz sahibi bu yükümlülükleri kabul etmez. Dergimizde bilimsel içerikli, literatüre katkı yapan, bilimsel anlamda değer ifade eden çalışmalar kabul edilir ve yayınlanır. Bunun dışında siyasi, politik, hukuki ve ticari içerikli fikri sınai haklar kanununa aykırılık içeren yayınlara yer verilmez. Olası bir olumsuzluk durumunda yazar(lar) doğabilecek her türlü maddi ve manevi zararı peşinen kabul etmiş ve yüklenmiştir. Bu nedenle ikinci üçüncü ve diğer şahıs ile kurumlar konusunda dergimiz yönetimi ve kurulları hiçbir sorumluluğu kabul etmez. Bu yönde dergimiz ve kurulları üzerinde bir hukuki yaptırım uygulanması söz konusu olamaz. Eserlerin içeriği ve mevcut durumu yazar(lar) ait olup dergimiz bu yayınların sadece yayınlanması ve literatüre kazandırılması aşamasında görev üstlenmiştir. Tüm okuyucu, kamuoyu ve takipçilerine ilanen duyurulur. XII

13 Distinguished Readers and Esteemed Authors., There are a total of 06 research articles and analyses in this volume of International Refereed Journal of Engineering And Sciences. Just like other volumes, we are happy to include research papers and analyses in this volume. We are of the opinion that these articles will be beneficial for the researchers in this field. We have faith in publishing many other volumes with the support of our valuable readers and authors. Our journal is indexed by national and international indices. We also continue to apply to many other indices. We hope that this journal will be ranked among the journals indexed in SCI-E among the international periodicals thanks to your support and qualitative research papers to be sent. Referees and the editor of the journal have great responsibilities in improving the scientific quality of a refereed journal in scientific periodical publishing. We thank our referees who spent their valuable time on evaluation of papers meticulously. One of our privileged principles is that every volume must be better than the previous one. We will try to make our journal more qualified with your suggestions and support. We extend sincere thanks and respect to the scientists who have just joined us, to authors who support us with their papers, readers, followers and to those who contributed efforts. Hope to meet you in next volume. Best regards. (In any kind of study requiring ethical board report in our journal, author(s) is/are obliged to enter the data of necessary ethical board report while uploading their publication in editorship and journal system. Our journal, publication board, grant holder, editorial office, referee and science boards do not undertake any responsibility for a problem to occur under any circumstances and conditions. Author(s) is/are obliged to give this information to journal in written. All liability in this issue belongs to author(s)). As per the 5187 of Press Law, material and emotional damage arising from the actions via published works, the content and legal responsibility of the publications published in our journal within the scope of m unilaterally belong to author(s). Our journal, executive board, referees, editor, science board and publisher don t accept these obligations. The scientifically valuable papers with scientific content which contribute to literature are accepted and published in our journal. Apart from this, the papers with political, legal and commercial content which are against the intellectual property rights are not accepted. In case of a possible negative situation, author(s) is/are regarded as accepting and undertaking all kinds of possible material and emotional damage beforehand. Therefore, our journal s management and other boards don t accept any responsibility regarding the second, third and other persons and institutions under any condition. In this sense, a legal sanction on our journal and its boards is out of question. The content and the current status of the papers belong to author(s) and our journal only takes part in the publication of these papers and contribution to literature. Respectfully announced to all readers, public and followers by publication. XIII

14 ACED UHMFD ULUSLARARASI HAKEMLİ MÜHENDİSLİK VE FEN BİLİMLERİ DERGİSİ International Refereed Journal of Engineering And Sciences BİR SAVAŞ GEMİSİNE AİT HELİKOPTER HANGAR KAPISININ AÇILMA KAPANMA SÜRESİNİ KISALTMAK AMACIYLA VİDALI MİL OPTİMİZASYONUNUN YAPILMASI (1) OPTIMIZATION OF A BATTLESHIP HELICOPTER HANGAR DOOR S BALL SCREW WITH THE AIM OF REDUCING THE PERIOD OF OPENING/CLOSING TIME Buğrahan KORKMAZ Yıldız Teknik Üniversitesi, Makine Mühendisliği Bölümü, İstanbul / Türkiye Öz: Savaş Gemilerinde kendi Helikopterini muhafaza edebilmek için bir hangar bulunmaktadır. Hangar amaca uygun hangar kapısı ile kapatılarak dış etkilerden korunmaktadır. Savaş Gemileri için hayati öneme sahip olan Helikopterler etrafı keşfetmekten personel veya mühimmat taşımaya kadar pek çok alanda kullanılmaktadır. Savaş koşullarında düşmandan hızlı hareket etmek elzemdir. Bu bağlamda, bir savaş gemisinde bulunan helikopter hangar kapısının açılma süresinin 1,5 dakikadan 1 dakikaya düşürülmesi gerekmektedir. Panel tipi olan ve hangar tavanına paralel hale gelecek şekilde yukarı doğru çekilerek açılan helikopter hangar kapısı birbirine paralel iki adet vidalı mil üzerinde hareket eden iki adet çekici araba tarafından tahrik edilmektedir. Dolayısıyla kapının açılma hızı çekici arabaların doğrusal hızına eşittir. Çekici arabaların doğrusal hızı da vidalı milin devrine bağlıdır. Söz konusu gemideki helikopter hangar kapısının 1 dakikada açılamamasının sebebi yüksek hızlara çıkıldığında vidalı millerde görülen rotor dinamik bir problem olan whirling (fırıldanma) problemidir. Kapının rezonansa girmeden 1 dakikada açılmasını sağlamak amacıyla kapı sisteminin aktarma organları yeniden tasarlanmış ve kritik hız analizi sonlu elemanlar yöntemi ile yapılarak doğruluğu kontrol edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Hangar Kapısı, Vidalı Mil, Fırıldanma, Kritik Hız, Rezonans, Rotor Dinamiği Abstract: The Battleships have hangars to protect their helicopters. Hangar is protected from external effects by closing with a hangar door. Helicopters which are vital for battleships are used in numerous fields from reconnoitering to transporting personnel or ammo. It is important to move faster than your enemy in warfare. In this context, it is necessary to decrease the opening/closing time of the battleship helicopter hangar door from 1,5 minutes to 1 minutes. The helicopter hangar door which is a panel type door and which is opened by hoisting as panels will be parallel to the hangar ceiling is moved by two puller cars that act on two ball screws which are parallel with each other. Thus, the opening time of the hangar door is equal to linear velocity of the each puller car. Linear velocity of the puller car is dependent to the rotational speed of ball screw. The reason of the helicopter hangar door is not opening in a period of 1 minute is the whirling problem that is a rotor dynamic problem seen at ball screw at high rotational speed. The power train mechanism of the door system has been redesigned with the aim of open the door in a period of 1 minute and critical speed analysis has been done with finite elements analysis method to check on the new design. Key Words: Hangar Door, Ball Screw, Whirling, Critical Speed, Resonance, Rotor Dynamic Doi: /UHMFD (1) Sorumlu Yazar: Buğrahan KORKMAZ, Yıldız Teknik Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Makine Mühendisliği Bölümü, İstanbul / Türkiye korkmazbugrahan@gmail.com Geliş Tarihi / Received: Kabul Tarihi/ Accepted: Makalenin Türü: Type of article (Araştırma Uygulama / Research -Application) Çıkar Çatışması / Conflict of Interest:Yok / None Etik Kurul Raporu Yok None of Ethics Committee (Araştırmada Kurum İzni Var / Yok) YOK The Research Council Permit Yes / No NO 1

15 1. GİRİŞ UHMFD (Ekonomi) ID:59 & K:126 (Economy) No / Document No: Gemilerde geminin amacına uygun olarak tasarlanmış pek çok kapı ve kapak sistemi bulunmaktadır. Kapı sistemlerinden olan helikopter hangar kapıları bir helikopterin rahatça geçebileceği kadar büyük özellikler artırılabilir. yapıdadır. Bu kapılar gemilerin envanterinde bulunan helikopterlerin hangara park edilmesinden sonra dış etkilerden korunmasını sağlar. Dış etkiler kıstası gemiden gemiye değişmektedir. Söz konusu bir savaş gemisiyse helikopter hangar kapıları yüksek şok etkisine (su altında mayın patlaması) maruz kaldıktan sonra çalışmalı, hangar kapısı dışından gelebilecek yüksek rüzgâr ve su basıncına mukavemet göstermeli, yangına karşı dirençli olmalıdır. Bu özelliklerin yanı sıra hangar kapıları uzun ömürlü olmalı, acil durumlarda (elektriğin olmaması vs.) kullanılabilmeli, istikrarlı ve hızlı çalışmalıdır. Helikopter hangar kapılarına ait bu Şekil 1.USS Independence (LCS-2) Korveti Kıç Taraf Görünümü Savaş esnasında düşman kuvvetlerinden hızlı olmak her zaman bir adım önde olmak demektir. Bu bağlamda savaş esnasında hayati görevler icra eden helikopterlerinde oldukça hızlı görev yapması gerekmektedir. Bu görev tanımının içerisindeki bir süreç de helikopterin hangara en hızlı şekilde giriş ve çıkış yapmasıdır. İncelenen helikopter hangar kapısı Şekil 2 de görüldüğü gibi kapı kısmı birkaç parça panelden oluşan bir yapıdadır. Kapı üst panelden çekici arabalar yardımıyla çekilerek yan raylar üzerinde hareket eder ve gemi tavanına paralel hale gelerek açılır. Çekici arabalar birbirine paralel ve senkron çalışan 5700mm lik iki adet vidalı mil üzerinde 2

16 (Ekonomi) ID:59 & K:126 (Economy) No / Document No: bilyeli somun marifetiyle hareket etmektedir. Vidalı mile sadece kapı ağırlığının oluşturduğu eksenel yük gelmektedir. Düşey ve yanal yöndeki kuvvetler çekici arabalar tarafından lineer raylara aktarılır. Çekici arabaların doğrusal hızı kapının açılma hızını doğrudan etkiler. Çekici arabaların doğrusal hızı da vidalı milin devir sayısı ile orantılı olarak değişir. Söz konusu helikopter hangar kapısında Ø40mm çaplı 5mm hatveli vidalı miller kullanılmıştır. Kapının 1 dakikada açılması için vidalı milin çalışması gereken 1100dev/dk bandında vidalı milde whirling problemi tespit edilmiştir. Bu problem rezonans hali olduğundan helikopter hangar kapısını kazaya uğratma olasılığı fazladır, ömrünü de kısaltmaktadır. Dolayısı ile vidalı millerin 750 dev/dk bandında dönmesi sağlanarak problem bertaraf edilmiştir fakat helikopter hangar kapısı 1,5 dakikada açılmaya ve kapanmaya başlamıştır. Şekil 2.İncelenen Helikopter Hangar Kapısı 3

17 www. hmfdergisi.com UHMFD Uluslararası International Uluslararası Refereed Hakemli Hakemli Journal Mühendislik UHMFD Mühendislik of Researches ve ve on Fen Economy Fen Bilimleri Bilimleri Management Dergisi Dergisi Ocak / Ocak Şubat Ekim / Şubat / Mart / Kasım / Mart / / www. Nisan / Aralık 2014 hmfdergisi.com Kış Sayı: İlkbahar 02 Cilt: Dönemi 01 Dönemi Sonbahar Sayı: Sayı: 6 Kış Yıl: Yıl:2016 October International Uluslararası / November Hakemli Refereed / December Mühendislik Journal 2014 Issue: of of Engineering 02 ve Volume: Fen Bilimleri And 01 Autumn Sciences And Sciences Dergisi Winter January / February / March / April Spring ID:13 Semester K:02 Ocak / Şubat / Mart / Nisan Winter Number: Year: (Ekonomi) Kış ID:59 & İlkbahar K:126 (Economy) Dönemi Sayı: 6 Yıl:2016 (ISO International Belge No / Document Refereed No: Journal ID:59 & K:126 ISO of Engineering Belge And No / Sciences Document No: 12880) ID:59 K:126 January / February / March / April Spring Semester Winter Number: 6 Year: 2016 January / February / March / April Spring Semester Winter Number: 6 Year: 2016 No / Document ISO Belge No / Document No: 12880) SANAYİ No VE / Document KONUTLAR (MARKA No: AÇISINDAN PATENT & NO: TÜKETİM ISO TRADEMARK) ARALIKLARINA Belge No GÖRE / Document No: 12880) Issn (MARKA Online: PATENT NO: Online: TRADEMARK) için analiz edilebilir. Murat KORKMAZ, Hakan AÇIKGÖZ Bu çalışmada helikopter hangar kapısının 1 iyileştirilmesi ve sistemin kazaya uğramaması dakikada açılabilmesi için vidalı milin de dahil olduğu aktarma organları yeniden tasarlanmış, Sistemin ataletinden kaynaklan jiroskopik moment whirling problemini yok etmeye yönelik bir dizi mekanik 2. ROTOR önlemler DİNAMİĞİ alınmıştır. ANALİZİNİN Helikopter hangar etkisi rezonansa giren rotorun spin atarmış gibi yaptığı yalpalama hareketi ile kendini gösterir. kapısının 2. hali hazırda Özet : bulunan Yılları aktarma arasındaki organları TUİK verileri kullanılarak hazırlanan bu çalışma, sanayi Rotor ROTOR dinamiği DİNAMİĞİ analizi ANALİZİNİN eksenel simetrik parçaların Spin atma dönmesi hızının artmasına esnasında bağlı oluşan olarak titreşim artan ile durumlarının yeni tasarım önerileri şeklindedir. incelenmesidir. sonlu elemanlar Farklı analiz İçten metodu teknikleri yanmalı kullanılarak motor, jiroskopik hazırlanan elektrik çalışmada moment motoru, ANOVA rotor üzerinde modeli türbin tehlikeli gibi dönen sayesinde Rotor sonuçlara elektrik sebebiyet motoru, verebilir. Tasarım türbin gibi aşamasında dönen parçalara dinamiği birbirleri sahip uygulanmıştır. makinelerin analizi ile kıyaslanmış eksenel Ayrıca hipotez oluşturduğu ve problemin simetrik testleri uygulanarak atalet parçaların araştırma etkisi dönmesi daha tasarımın esnasında kapsamlı hale iyileştirilmesi oluşan getirilmiştir. ve sistemin titreşim durumlarının çözümüne kazaya uğramaması incelenmesidir. yönelik optimizasyon için analiz yapılmıştır. edilebilir. İçten yanmalı motor, parçalara sahip yönünde makinelerin hareket edilmiş oluşturduğu olup, yapılan istatistik atalet bulgulara dikkate etkisi göre alınmayan tasarımın de sonuca bu gidilmiştir. iyileştirilmesi etki rotor Elde yataklarında ve sistemin ciddi 2. kazaya Sistemin ROTOR uğramaması ataletinden DİNAMİĞİ için fiyatlarının kaynaklan analiz genel ANALİZİNİN edilebilir. seviyesinde jiroskopik düşüş gözlendiği İN-moment sonucuna hasarlara etkisi varılmaktadır. yol rezonansa açabilir. Sonuç Dönen giren olarak tüketim rotorun sistemlerin spin rezonansa atarmış gibi CELENMESİ yaptığı yalpalama hareketi ile kendini gösterir. girmemesi Spin atma için yataklama hızının artmasına elemanlarının bağlı rijitliği olarak Sistemin artan jiroskopik ataletinden Anahtar moment kaynaklan Kelimeler rotor jiroskopik : Elektrik, üzerinde moment Doğalgaz, Tüketim, tehlikeli etkisi Sanayi, sonuçlara rezonansa Konut, Anova, sebebiyet giren rotorun TUİK, Fiyat verebilir. spin Tasarım atarmış gibi ve sönümleme özelliği önemli rol oynamaktadır. Rotor aşamasında yaptığı yalpalama dinamiği dikkate analizi eksenel alınmayan hareketi simetrik bu ile etki kendini parçaların rotor gösterir. yataklarında Spin atma ciddi hızının hasarlara artmasına yol açabilir. bağlı Dönen olarak artan dönmesi sistemlerin jiroskopik esnasında rezonansa moment oluşan girmemesi rotor titreşim durumlarının için üzerinde yataklama tehlikeli 2.1. elemanlarının sonuçlara Genel Dinamik rijitliği sebebiyet Denklemler ve sönümleme verebilir. Tasarım özelliği aşamasında önemli rol oynamaktadır. dikkate ECONOMETRIC alınmayan ANALYSIS bu etki OF rotor ELECTRICITY yataklarında AND NATURAL ciddi hasarlara GAS PRICES yol açabilir. Dönen incelenmesidir. sistemlerin rezonansa İçten ACCORDING yanmalı girmemesi TO motor, CONSUMPTION için elektrik yataklama RANGES elemanlarının IN TERMS OF INDUSTRY rijitliği ve AND sönümleme özelliği Tüm titreşim problemleri için denklem aşağıdaki motoru, önemli 2.1. Genel rol türbin oynamaktadır. Dinamik gibi dönen Denklemler parçalara sahip makinelerin oluşturduğu atalet etkisi tasarımın gibidir Tüm Genel titreşim Dinamik problemleri Denklemler için denklem aşağıdaki gibidir. Tüm titreşim.. problemleri techniques. for analysis. için denklem Moreover, aşağıdaki tests of hypothesis gibidir. were applied and the research was [ M]{ u} [ C]{ u} [ K]{ u} { f } (1) (1)... [ M]{ u} [ C]{ u} [ K]{ u} { f } Denklemde M kütle matrisi, C sönüm katsayısı matrisi, K rijitlik matrisi, f ise vektörel (1) dış kuvveti temsil eder. Denklemde M kütle matrisi, C sönüm katsayısı matrisi, K rijitlik matrisi, f ise vektörel dış Denklemde kütle matrisi, C sönüm katsayısı Rotordinamik problemlerde bu denkleme jiroskopik etki kuvveti Rotordinamik temsil eder. matrisi, K rijitlik problemlerde matrisi, f ise vektörel bu denkleme dış kuvveti jiroskopik etki matrisi matrisi [G] ve [G] açısal ve açısal sönüm sönüm etkisi matrisi etkisi matrisi [B] de eklenerek denklem yeniden düzenlenir. temsil Rotordinamik eder... problemlerde. bu denkleme jiroskopik [B] de etki eklenerek matrisi denklem [G] ve yeniden açısal sönüm düzenlenir. etkisi matrisi [ M]{ u[b] } de ([ Geklenerek ] [ C]){ denklem u} ([ Byeniden ] [ K]){ düzenlenir. u} { f } (2)... [ M]{ u} ([ G] [ C]){ u} ([ B] [ K]){ u} { f } (2) Bu denklem hareket sabit bir referans noktasına göre tanımlandığı durumda geçerlidir. (2) Bu çalışmada yapılan analizlerde referans noktası sabit tutulmuştur. Bu denklem hareket sabit bir referans noktasına göre tanımlandığı durumda geçerlidir. Bu çalışmada yapılan analizlerde referans noktası sabit tutulmuştur. Bu denklem hareket sabit bir referans noktasına 6 mada yapılan analizlerde referans noktası sabit göre tanımlandığı durumda geçerlidir. Bu çalış- 6 tutulmuştur. 4

18 (Ekonomi) ID:59 & K:126 (Economy) No / Document No: Herhangi bir eksen etrafında dönen yapıya bu eksene dik başka bir eksen etrafında dönme uygulanırsa tepki momenti meydana gelir. Bu tepki jiroskopik moment tepkisi olarak adlandırılır. Jiroskopik matris [G] açısal hıza bağlıdır ve rotordinamik analizde sonlu elemanlar analizi programı tarafından otomatik olarak oluşturulmaktadır. Sönüm etkisi matrisi [B] ise yataklama elemanlarına uygulanarak rijitliğin değişmesini sağlar. Sonlu elemanlar analizinde uygulanacak yatak tipini bu matris ifade eder Whirling Oluşumu Dönen yapılar kendi rezonans frekanslarında titreşime başladıklarında dönme ekseni üzerinde bulunan noktalar whirling olarak adlandırılan çevresel bir hareket yapmaya başlarlar. Whirling oluşumunun başladığı bu durumdaki dönme hızına kritik hız denmektedir. Whirling birden fazla kritik hız durumunda meydana gelebilir. Whirling oluşumunun daha iyi izahı şu şekilde yapılabilir: Şekil 3 te görüldüğü gibi kendi ağırlığının olmadığı varsayılan bir şaftın ortasına şaft ekseninden e kadar kaçık bir M kütlesi yerleştirilmiştir. Şaft dönmeye başladığında merkezkaç kuvveti şaftı dışarı doğru eğmeye çalışacaktır. Bu durumda şaftta oluşan sehim r olarak belirlenmiştir. Son durumda eksenel kaçıklık r+e olacaktır. Şaft w rad/s hızda dönmektedir. Şaftın katılığı ise k N/m olarak belirtilmiştir. Bu durumda eğilme kuvveti aşağıdaki gibidir. F = k.r (3) Şekil 3.Eksenel Kaçık Olarak Yüklenmiş Dönen Şaft 5

19 (Ekonomi) ID:59 & K:126 (Economy) No / Document No: Şekil 3.Eksenel Kaçık Olarak Yüklenmiş Dönen Şaft ELEKTİRİK VE DOĞALGAZ FİYATLARININ UHMFD EKONOMETRİK AÇIDAN www. hmfdergisi.com UHMFD Uluslararası Hakemli www. Mühendislik hmfdergisi.com ve Fen Bilimleri Dergisi 2 Ocak Uluslararası / Şubat / Mart Hakemli / Nisan Mühendislik Kış İlkbahar ve Dönemi Fen Bilimleri Sayı: Dergisi 6 Yıl:2016.( r Ocak e ) International / Şubat / Mart Refereed / Nisan Kış İlkbahar Dönemi Sayı: 6 Yıl:2016 Güven Grup Journal A.Ş. Finans of Engineering Yönetmeni And Sciences January / February International / March Refereed / April Journal Spring Semester of Engineering Winter And Number: Sciences 6 Year: 2016 January / February / 1 Kilis March 7 Aralık / April Üniversitesi, ID:59 Spring K:126 Elektrik-Enerji Semester Winter BölümüNumber: 6 Year: 2016 ID:59 K:126 Merkezkaç kuvvetinin formülü aşağıdaki gibidir. gibidir. F m M. w Burada eğilme kuvveti ile merkezkaç kuvveti birbirine Burada eşittir. eğilme Bu kuvveti eşitlikten ile aşağıdaki merkezkaç formüller kuvveti birbirine eşittir. Bu eşitlikten aşağıdaki formüller elde edilir. elde edilir. (ISO Özet Belge : No / Document Yılları arasındaki No: TUİK verileri & ISO kullanılarak hazırlanan Belge bu No çalışma, / Document sanayi No: 12880) (ISO ve konutlarda Belge No kullanılan / Document doğalgaz No: ile elektrik & tüketiminin ISO istatistiksel Belge olarak No analiz / Document edilmesi No: 12880) 2 şeklindedir. Farklı (MARKA analiz teknikleri PATENT kullanılarak NO: hazırlanan TRADEMARK) çalışmada ANOVA modeli k. r M. w.( uygulanmıştır. r e) Ayrıca (MARKA hipotez testleri PATENT uygulanarak NO: araştırma TRADEMARK) daha kapsamlı hale getirilmiştir. 2 Issn 2 Online: r M. w.( r yönünde e) / khareket Medilmiş. Issn w. Online: rolup, / kyapılan Mistatistik. w. e / bulgulara konline: göre de sonuca gidilmiştir. Elde. 2. /( 2 r M w e fiyatlarının k.(1 Mgenel. wseviyesinde / k)) düşüş gözlendiği sonucuna varılmaktadır. Sonuç olarak tüketim k / 2 M w 2. n r n Anahtar Kelimeler : Elektrik, Doğalgaz, Tüketim, 8 Sanayi, Konut, Anova, TUİK, Fiyat r e/(( w /(( n / w) 1) n 1) (6) (7) olduğundan; (8) olduğundan; (8) (9) (9) Yukarıdaki Yukarıdaki (9) (9) (9) numaralı numaralı numaralı formül formül formül yorumlandığında yorumlandığında yorumlandığında eşit olduğu sistemin sistemin veya yakın doğal doğal olduğu frekansının frekansının durumda whirling çalışma frekansına eşit olduğu durumlarda çalışma (wn = w) eşitlik yani genlik (sehim) sonsuza gitmektedir. sistemin frekansına doğal eşit frekansının olduğu durumlarda çalışma frekansına (wn eşit w) eşitlik görüleceği yani genlik tespit (sehim) edilmiştir. Bu durumda şafttaki balanssızlığın ne kadar küçük olduğuna bakılmaksızın sonsuza şaftın gitmektedir. dönme olduğu hızının Bu durumda durumlarda doğal şafttaki frekansına Abstract: (w n In = balanssızlığın this w) eşit study eşitlik olduğu prepared yani ne by veya genlik using kadar yakın data of küçük TSI belonging olduğuna to the years bakılmaksızın of , şaftın dönme hızının doğal frekansına the consumption eşit of electricity olduğu and veya natural yakın gas used olduğu olduğu in industry İki Ucu durumda durumda and Yataklı whirling houses whirling is Şaftın statistically Doğal görüleceği görüleceği Frekansının tespit (sehim) edilmiştir. sonsuza tespit analyzed. gitmektedir. ANOVA Bu model durumda was applied şafttaki to the study prepared with the use of different edilmiştir. techniques for analysis. Moreover, tests of hypothesis Bulunması were applied and the research was balanssızlığın ne made kadar more comprehensive. küçük olduğuna The purpose bakılmaksızın was to determine electricity and natural gas prices İki İki şaftın Ucu Yataklı Ucu Yataklı dönme hızının Şaftın Şaftın doğal Doğal Doğal frekansına Frekansının Frekansının İki Bulunması Bulunması ucundan desteklenmiş şaftın doğal frekansı İki ucundan desteklenmiş şaftın doğal frekansı aşağıdaki formül yardımı ile ile bulunur. İki ucundan desteklenmiş şaftın doğal frekansı aşağıdaki formül yardımı ile bulunur. 2 3 f ( / 2). n 2. E. I /( m. L3) (10) 2). /( (10) Formülde n katsayısı Şekil 4 te görüldüğü gibi L değeri sistemin [m] doğal biriminden frekanslarına şaftın uzunluğunu, ait modları m ifade Formülde etmektedir. n katsayısı Şekil 4 te görüldüğü gibi değeri sistemin [kg] biriminden doğal frekanslarına şaftın kütlesini, ait E modları değeri Formülde ifade etmektedir. n katsayısı Şekil 4 te görüldüğü gibi [Pa] biriminden şaft malzemesinin elastisite modülünü, sistemin L değeri doğal [m] biriminden frekanslarına şaftın ait uzunluğunu, modları ifade m değeri [kg] biriminden şaftın kütlesini, E değeri [Pa] değeri biriminden [m] biriminden şaft malzemesinin şaftın uzunluğunu, elastisite değeri modülünü, [kg] I değeri biriminden ise [m I değeri ise 4 şaftın ] biriminden [m 4 kütlesini, şaft kesitinin değeri etmektedir. [Pa] biriminden şaft malzemesinin elastisite modülünü, değeri ise [m 4 ] biriminden şaft kesitinin ikinci moment alanını ifade etmektedir. ikinci moment alanını ifade etmektedir. biriminden şaft kesitinin ikinci moment alanını ifade etmektedir. (4) (5) 6 Şekil 4.İki Ucu Mesnetli Şaftın Doğal Frekans Modları Şekil 4.İki Ucu Mesnetli Şaftın Doğal Frekans Modları 9

20 January / February / March / April Spring ID:13 Semester K:02 UHMFD Winter Number: 6 Year: 2016 (Ekonomi) ID:59 & K:126 (Economy) No / Document www. No: hmfdergisi.com & ISO Belge No / Document No: 12880) Uluslararası (MARKA Hakemli PATENT Mühendislik NO: TRADEMARK) No: UHMFD ve Fen Bilimleri Dergisi & Ocak / Şubat / Mart / Nisan Issn Online: www. Kış hmfdergisi.com İlkbahar Dönemi Sayı: 6 Yıl:2016 Online: International Uluslararası Hakemli Refereed Mühendislik Journal of Engineering ve Fen Bilimleri And Sciences Dergisi January Ocak / February / Şubat / March / Mart / / April Nisan Spring Kış İlkbahar Semester Dönemi Winter Sayı: Number: 6 Yıl: Year: 2016 International Refereed Journal ID:59 K:126 of Engineering And Sciences January / February / March / April Spring Semester Winter Number: 6 Year: 2016 No / Document Murat No: KORKMAZ, ID:59 & Hakan K:126 ISO AÇIKGÖZ Belge No / Document No: 12880) No / Document (MARKA No: PATENT & NO: ISO TRADEMARK) Belge No / Document No: 12880) 1 Kilis 7 Aralık Üniversitesi, Elektrik-Enerji Bölümü Issn (MARKA Online: PATENT NO: Online: TRADEMARK) Özet : Yılları arasındaki TUİK verileri kullanılarak hazırlanan bu çalışma, sanayi ve konutlarda kullanılan Issn doğalgaz Online: ile elektrik tüketiminin Online: istatistiksel olarak analiz edilmesi şeklindedir. Şekil Farklı 4.İki analiz Ucu teknikleri Mesnetli kullanılarak Şaftın hazırlanan Doğal Frekans çalışmada Modları ANOVA modeli aralığı Kw cinsinden yükseldikçe, fiyatlarda da azalma büyük meydana olmamalıdır. gelmektedir Kritik Hızın Tespit Edilmesi Kritik Hızın Tespit Edilmesi şımı ele alınmıştır. Rayleigh-Ritz e göre şaftın Elektrik Kritik motoru, Hızın türbin, Tespit helikopter Edilmesi hangar kapısı vidalı mili gibi dönen sistemlerin kritik Elektrik hızının motoru, tespit edilmesinde türbin, helikopter Rayleigh-Ritz hangar kapısı ve Dunkerley maksimum olmak dönme üzere hızı iki kritik çeşit hızın yaklaşım %75 inden vardır. Elektrik Bu çalışmada motoru, kritik türbin, hız helikopter tespitinde Rayleigh-Ritz hangar kapısı yaklaşımı vidalı mili ele gibi alınmıştır. dönen sistemlerin Rayleigh-Ritz e kritik vidalı hızının göre şaftın mili tespit gibi maksimum edilmesinde dönen sistemlerin dönme Rayleigh-Ritz hızı kritik kritik hızının hızın ve Dunkerley %75 inden olmak büyük üzere olmamalıdır. iki çeşit yaklaşım vardır. tespit Bu çalışmada edilmesinde kritik Rayleigh-Ritz hız tespitinde ve Dunkerley Rayleigh-Ritz Kritik yaklaşımı hızı bulmak ele alınmıştır. için aşağıdaki Rayleigh-Ritz e formül kulla- olmak göre Kritik şaftın üzere hızı bulmak maksimum iki çeşit için yaklaşım dönme aşağıdaki vardır. hızı formül kritik Bu çalışmada kritik hız tespitinde Rayleigh-Ritz yakla- hızın kullanılabilir. %75 inden büyük olmamalıdır. Kritik hızı bulmak için aşağıdaki formül kullanılabilir. f (11) f ( 30 / ). g / st) ( 30 / ). Abstract: g / In this study prepared by using data of TSI belonging to the years of , the consumption st) of electricity and natural gas used in industry and houses st is statistically made more comprehensive. The purpose was to determine electricity and st natural gas prices (11) Formülde g değeri [m/s2] birimimden yer çekim ivmesini, değeri [m] biriminden şaftta Formülde oluşan sehmi g değeri ifade [m/s2] etmektedir. birimimden yer çekim İki ucundan yataklanmış ve üzerinde harici bir ivmesini, Formülde ζ stg değeri değeri [m] [m/s2] biriminden birimimden şaftta oluşan yer çekim kütle ivmesini, bulunmayan değeri simetrik [m] şaftın biriminden sehmi aşağıdaki şaftta oluşan İki ucundan sehmi ifade yataklanmış etmektedir. ve üzerinde harici bir kütle bulunmayan simetrik şaftın sehmi sehmi aşağıdaki ifade formül etmektedir. ile bulunabilir. formül ile bulunabilir. İki ucundan yataklanmış ve üzerinde harici bir kütle bulunmayan simetrik şaftın sehmi aşağıdaki formül 3 5mL / ile EIbulunabilir. (12) st st 5mL / 384EI Formülde L değeri L değeri [m] biriminden [m] biriminden şaftın uzunluğunu, kütlesini, m değeri E değeri [kg] biriminden [Pa] biriminden şaftın kütlesini, şaft malzemesinin TASARIMIN elastisite modülünü, GELİŞTİRİLMESİ I değeri ise [m 4 ] şaftın uzunluğunu, 3. WHIRLING m değeri OLUŞUMUNA [kg] biriminden KARŞI YENİ şaftın (12) E biriminden Formülde değeri [Pa] L şaft biriminden değeri kesitinin [m] şaft ikinci biriminden malzemesinin moment şaftın alanını elastisite modülünü, I değeri ise [m uzunluğunu, ifade etmektedir. m değeri [kg] biriminden şaftın kütlesini, E değeri [Pa] biriminden şaft malzemesinin Gemide elastisite karşılaşılan modülünü, whirling problemini I değeri ise çözmek [m 4 ] biriminden 3. WHIRLING şaft kesitinin OLUŞUMUNA ikinci 4 ] biriminden şaft moment KARŞI alanını YENİ ifade için TASARIMIN iki etmektedir. farklı tasarım GELİŞTİRİLMESİ değişikliği ortaya koyulmuştur. kesitinin ikinci moment alanını ifade etmektedir. 3. Gemide WHIRLING karşılaşılan OLUŞUMUNA whirling problemini KARŞI YENİ çözmek Birinci TASARIMIN için alternatif iki farklı tasarımda GELİŞTİRİLMESİ hâlihazırda değişikliği helikopter ortaya koyulmuştur. hangar kapısında karşılaşılan whirling problemi Gemide karşılaşılan whirling problemini çözmek için iki farklı tasarım değişikliği ortaya ile karşılaşmamak için 1100dev/dk bandında koyulmuştur. Birinci alternatif tasarımda hâlihazırda helikopter hangar kapısında karşılaşılan whirling problemi ile karşılaşmamak için 1100dev/dk bandında rezonansa rezonansa giren Ø40mm giren çaplı Ø40mm 5mm çaplı hatveli 5mm vi- Birinci alternatif tasarımda hâlihazırda helikopter hangar kapısında karşılaşılan whirling 10 problemi ile karşılaşmamak için 1100dev/dk bandında rezonansa giren Ø40mm çaplı 5mm 7 10

21 (Ekonomi) ID:59 & K:126 (Economy) No / Document No: dalı millerin yerine Ø63mm çaplı 10mm hatveli vidalı miller tercih edilmiştir. Bu değişiklikle 10 numaralı formül incelendiğinde vidalı milin kesit atalet momenti ve kütlesinin arttığı görülür. Kesit atalet momentinin kütleye oranla daha fazla artması sonucu doğal frekansın arttığı belirlenmiştir. Dolayısı ile vidalı milin bu haliyle 1100dev/dk bandında daha sağlıklı çalışacağı öngörülür. Fakat vidalı milin 5mm den 10mm ye artan hatvesi yeni sistemin dönme hızının eski sistemden farklı (daha düşük) olması gerektiğini ortaya koymaktadır. Kapının açılması için çekici arabanın vidalı mil üzerinde 5500mm lik bir stoka sahip olduğu biliniyor. Bu durumda yeni vidalı millerin kapıyı 1 dakikada açabilmesi için, 10mm lik hatve göz önünde bulundurulduğunda, 550dev/dk hızla dönmesi gerekmektedir. İkinci alternatif tasarımda birinci alternatif tasarımda olduğu gibi vidalı millet Ø63mm çaplı 10mm hatveli vidalı millerle değiştirilmiştir. Fakat birinci alternatif tasarımdan farklı olarak vidalı miller Şekil 5 te görüldüğü gibi ikişer adet yardımcı arabayla yataklanmıştır. Yardımcı arabalar her bir vidalı mili 3 eşit parçaya ayırmaktadır. Vidalı milleri 3 eşit parçaya bölmekten kasıt desteklenmemiş boyu azaltmak ve 10 numaralı formülde karekök içinde bulunan payda kısmını azaltarak vidalı millerin doğal frekanslarını artırmaktır. Ayrıca sistemin sehim yapması bir ölçüde engellenerek 11 numaralı formüle göre whirling oluşumunun önüne geçilmeye çalışılmıştır. Çekici arabalar stokunu tamamlarken karşılaştıkları yardımcı arabaları kendilerine bağlayıp yerlerine hâlihazırda kendi üzerinde bulunan diğer yardımcı arabaları bırakarak yataklamanın sürekliliğini sağlamaktadırlar. 8

22 (Ekonomi) ID:59 & K:126 (Economy) No / Document No: Şekil 5.Yardımcı Yataklarlar Desteklenmiş Vidalı Mil Yukarıda önerilen tasarım değişikliklerinin whirling problemine çözüm olup olmadığını tespit etmek amacıyla bilgisayar destekli sonlu elemanlar analizine başvurulmuştur. 4. SONLU ELEMANLAR ANALİZİ MO- DELİNİN GELİŞTİRİLMESİ Vidalı millerin analizini gerçekleştirmek için ANSYS sonlu elemanlar analiz programı seçilmiştir. kullanılarak analiz yapılacak vidalı mil baş ve uç kısımlarından sadece kendi ekseni etrafında dönmeye izin verecek şekilde yataklanmıştır. İkinci alternatif tasarımda önerilen yatakların temsili ise vidalı milin ilgili mesafelerden kendi ekseni etrafında dönebilecek ve kendi ekseni doğrultusunda hareket edebilecek şekilde yataklanmasıyla sağlanmıştır. Daha sonra uygun yönde yer çekimi ivmesi modele eklenmiştir. ANSYS ile AISI420 malzemeden üretilen vidalı millerin kritik dönme hızlarının tespit edilebilmesi için önyüklemeli modal analizlerin icra edilmesi gerekmektedir. Ön yüklemeli modal analizin gerçekleştirilmesi için ilk etapta ANSYS Workbench te static structural analysis modülü Ayrıca önerilen alternatif tasarımların analizinde modele vidalı mil ekseni yönünde kuvvet eklenmiştir. Bu kuvvet kapının ağırlığından kaynaklanan bir kuvvettir. Çekici araba vidalı mil üzerinde hareket ettikçe bu kuvvet kapının ağırlığının raylara taşıtılmasından dolayı değişmektedir. 9

23 (Ekonomi) ID:59 & K:126 (Economy) No / Document No: Helikopter hangar kapısı sisteminde bulunan sürtünme kuvvetleri ise sabit kabul edilmektedir. Çekici arabanın üç farklı konumunda aşağıdaki kuvvetler modele eklenerek üç farklı önyükleme durumu oluşturulmuştur. Kapının ağırlığı 3 ton dur. Bu durumda her bir vidalı mile gelecek olan yük 1,5 ton dur. Sürtünme kuvveti ise her bir vidalı mil için 15000N olarak belirlenmiştir. Tablo 1 de çekici arabanın konumu ve karşılığında oluşan ön yükleme kuvveti gösterilmiştir. uygulanmıştır. Ayrıca hipotez testleri uygulanarak araştırma SÜRTÜNME daha kapsamlı hale getirilmiştir. TOPLAM KONUM (mm) KUVVET (N) Sanayi ve konutlarda tüketim aralıklarına göre elektrik ve KUVVETİ doğalgaz fiyatlarının (N) tespit edilmesi KUVVET (N) 990 edilen bulgular sonucunda; sanayi sektörü için tüketim aralığı arttıkça, elektrik ve doğalgaz Tablo 1. Çekici Arabanın Konumuna Bağlı Olarak Değişen Ön Yükleme Kuvveti Static structural analysis modülü ile vidalı milde ön yüklemeli model oluşturulduktan sonra ANSYS Workbench te modal analysis modülü oluşturulan modelin içine sürüklenerek ön yüklemeli modal analiz oluşturulmuştur. Bu modül yardımı ile ilk etapta doğal frekans analizi yapılarak vidalı millerin doğal frekansları bulunmuştur. Daha sonra kritik hız tespiti için analiz seçeneklerinde koriyolis etkisi ile sönüm etkisi aktif hale getirilerek vidalı mile kademeli hız uygulanmıştır. Son olarak Campbell diyagramı yardımı ile sistemin kritik hızları tespit edilmiştir. Rayleigh-Ritz yaklaşımına göre kritik hız aralıkları oluşturularak sistemin çalışma hızının bu aralıklara denk gelmediğinden emin olunmuştur Sonlu Elemanlar Yöntemi ile Analitik Yöntemin Karşılaştırılması Sonlu elemanlar yöntemi ile analitik yöntemin karşılaştırılması amacıyla Ø200mm çapında 2000mm uzunluğunda paslanmaz çelikten iki ucundan yataklanmış bir şaft ele alınmıştır. Bu durumda hem analitik metot ile 10 numaralı formül kullanılarak hem de ANSYS ile sonlu elemanlar analizi yaparak doğal frekans sonuçları elde edilip Tablo 2 de karşılaştırılmıştır. Formülde kullanılacak malzeme özellikleri şu şekildedir: E = Pa Şaft Kütlesi m = 495 kg Şaft Uzunluğu L = 2 m Moment alanı I = 7, m4 10

24 (Ekonomi) ID:59 & K:126 (Economy) No / Document No: Tablo 2. Sonlu Elemanlar Yöntemi ile Analitik Yöntemin Karşılaştırılması SONLU ELEMANLAR Murat KORKMAZ, YÖNTEMİ Hakan AÇIKGÖZ FREKANS (Hz) Güven 100,5 Grup A.Ş. Finans Yönetmeni 101, Helikopter Hangar Kapısında Karşılaşılan Whirling Probleminin Sonlu Elemanlar Yöntemi ile İncelenmesi Helikopter hangar kapısına ait Ø40mm çaplı vidalı milin 1100dev/dk bandında rezonansa girmesi sonlu elemanlar yöntemi ile tespit edilmek istenmiştir. Bunun için önyüklemeli modal analiz modeli hazırlanmış ve ANSYS yazılımda koşturulmuştur. Ön yükleme olarak sadece düşey ANALİTİK YÖNTEM yönde yer çekimi verilmiştir. Vidalı mil iki ucundan daha önce bahsedildiği gibi yataklanmıştır. Sonlu elemanlar yöntemi ile elde edilen sonuçların gerçek hayatta karşılaşılan whirling problemin değerleri ile örtüşmesi beklenmiştir. Bu sayede ANSYS ile icra edilen sonlu elemanlar analizinin doğruluğu da bir kez daha teyit edilecektir. Helikopter hangar kapısında kullanılan vidalı milin Tablo 3 te gösterilen doğal frekans değerleri bulunmuştur. Ayrıca şekiller aracılığı ile vidalı milin bazı modlarına ait görüntüler gösterilmiştir. Tablo 3. Ø40mm Çaplı Vidalı Milin Farklı Modlardaki Doğal Frekans Sonuçları the consumption MOD of electricity and natural gas used FREKANS in industry (Hz) and houses is statistically techniques for analysis. 1 Moreover, tests of hypothesis were 0 applied and the research was 2 5, , , , , , ,975 11

25 (Ekonomi) ID:59 & K:126 (Economy) No / Document No: Şekil 6. Ø40 mm Çaplı Vidalı Milin 6. Mod Görünüşü Şekil 7. Ø40 mm Çaplı Vidalı Milin 7. Mod Görünüşü Vidalı milin kritik hızlarının tespit edilmesi için modelde kademeli hız aralığı 5000dev/dk ya kadar ayarlanmış ve model ANSYS de koşturulmuştur. Edinilen değerlerden Şekil 8 de görülen Campbell diyagramı oluşturularak doğal frekanslara göre kritik hız tespiti yapılmıştır. Bulunan kritik hız değerleri Tablo 4 de gösterilmiştir. 12

26 (Ekonomi) ID:59 & K:126 (Economy) No / Document No: Şekil 8.Ø40mm Vidalı Mile Ait Campbell Diyagramı 13

27 (Ekonomi) ID:59 & K:126 (Economy) No / Document No: Tablo 4. Ø40mm Çaplı Vidalı Mile Ait Kritik Hız Değerleri MOD Murat KORKMAZ, Hakan KRİTİK AÇIKGÖZ HIZ (rpm) Kilis 7 Aralık Üniversitesi, Elektrik-Enerji 342,65Bölümü 3 370,28 ve konutlarda kullanılan 4 doğalgaz ile elektrik tüketiminin 1001,2 istatistiksel olarak analiz edilmesi uygulanmıştır. Ayrıca 5 hipotez testleri uygulanarak araştırma 1002 daha kapsamlı hale getirilmiştir ,7 edilen bulgular 7sonucunda; sanayi sektörü için tüketim aralığı 1851arttıkça, elektrik ve doğalgaz aralığı Kw cinsinden 8 yükseldikçe, fiyatlarda da azalma meydana 3058,5 gelmektedir. Yukarıdaki elde edilen veriler yorumlanarak Rayleigh-Ritz yaklaşımına göre vidalı milin dev/dk aralığı ile dev/dk aralığında çalıştırılmaması gerektiği sonucuna varılmıştır. Bu sonuçlar helikopter hangar kapısının gerçek hayatta karşılaştığı problemlerle örtüşmektedir. Gerçek hayatta da vidalı mil 1080dev/dk bandında whirlingden etkilenmiş, sistem 750dev/dk hıza düşürülmüştür. Bu hızda sistemin çalışabildiği görülmüştür. 750dev/dk hızı Rayleigh-Ritz yaklaşımına göre elde edilen aralıkta güvenli bölgededir Birinci Alternatif Tasarımın Sonlu Elemanlar Yöntemi ile Kritik Hız Analizinin Yapılması Birinci alternatif tasarım önerisinin 550dev/dk bandında whirling problemiyle karşılaşıp karşılaşmadığını tespit etmek için çekici arabanın Tablo 1 de verilen her bir konumundaki yükleme şartında ayrı ayrı önyüklemeli modal analiz gerçekleştirilmiştir. Daha önce bahsedildiği gibi bu tasarımda Ø63mm çapılı vidalı mil iki ucundan sadece kendi ekseni etrafında dönecek şekilde yataklanmıştır. Sonlu elemanlar analizi sonucunda bulunan üç farklı yükleme durumundaki doğal frekanslar Tablo 5 de gösterilmiştir. 14

28 (Ekonomi) ID:59 & K:126 (Economy) No / Document No: Tablo 5. Ø63mm Çaplı Vidalı Milin Üç Farklı Yükleme Durumundaki Doğal Frekans Değerleri (Birinci Alternatif Tasarım) MOD 990 mm Güven Grup A.Ş. Finans 2870 Yönetmeni mm 4280 mm Hz Kilis 7 Aralık Üniversitesi, Elektrik-Enerji 0 Hz Bölümü 0 Hz 2 9,0897 Hz 9,111 Hz 9,0718 Hz ve konutlarda kullanılan 9,1462 Hz doğalgaz ile elektrik tüketiminin 9,1672 istatistiksel Hz olarak analiz edilmesi 9,1285 Hz 25,041 Hz 24,979 Hz 25,022 Hz Sanayi ve konutlarda 25,045 tüketim Hz aralıklarına göre elektrik 24,983 ve doğalgaz Hz fiyatlarının tespit edilmesi 25,026 Hz edilen bulgular 49,052 sonucunda; Hzsanayi sektörü için tüketim 49,077 aralığı Hzarttıkça, elektrik ve doğalgaz 49 Hz aralığı Kw cinsinden 49,06 yükseldikçe, Hz fiyatlarda da azalma 49,086 meydana Hzgelmektedir. 49,008 Hz 8 Anahtar Kelimeler 80,996 : Elektrik, Hz Doğalgaz, Tüketim, Sanayi, 80,95 Konut, Hz Anova, TUİK, Fiyat 80,907 Hz Tablo 5 ten anlaşılacağı gibi yükleme eksenel yükleme durumlarının değişimi doğal frekans değerlerinde çok fazla bir değişikliğe yol açmamıştır. O halde, mile herhangi bir noktadan uygulanan bu miktarlardaki eksenel yükleme durumu whirling oluşumunun önüne geçmemektedir. Şekil 9.Ø60mm Çaplı Vidalı milin 4280mm Konumundan Yükleme durumundaki 4. Mod Görünümü (Birinci Alternatif Tasarım) 15

29 (Ekonomi) ID:59 & K:126 (Economy) No / Document No: Şekil 10.Ø60mm Çaplı Vidalı milin 2870mm Konumundan Yükleme durumundaki 5. Mod Görünümü (Birinci Alternatif Tasarım) Birinci alternatif tasarımın kritik hızlarının tespit edilmesi için modelde kademeli hız aralığı 5000dev/ dk ya kadar ayarlanmış ve model ANSYS de koşturulmuştur. Edinilen değerlerden Şekil 11 da görülen Campbell diyagramı oluşturularak doğal frekanslara göre kritik hız tespiti yapılmıştır. Bulunan kritik hız değerleri Tablo 6 da gösterilmiştir. 16

30 (Ekonomi) ID:59 & K:126 (Economy) No / Document No: Şekil 11.Ø60mm Vidalı Mile Ait Campbell Diyagramı (Birinci Alternatif Tasarım) 17

31 (Ekonomi) ID:59 & K:126 (Economy) No / Document No: Tablo 6. Ø63mm Çaplı Vidalı Milin Üç Farklı Yükleme Durumundaki Kritik Hız Değerleri (Birinci Alternatif Tasarım) MOD 990 mm 2870 mm 4280 mm 1 0, 1 Kilis rpm7 Aralık Üniversitesi, Elektrik-Enerji 0, rpmbölümü 0, rpm 2 545,38 rpm 546,66 rpm 544,3 rpm ve konutlarda kullanılan 548,77 doğalgaz rpm ile elektrik tüketiminin 550,03 istatistiksel rpm olarak analiz edilmesi 547,71 rpm 1502, rpm 1498,3 rpm 1500,9 rpm Sanayi ve konutlarda 1503,2 tüketim rpmaralıklarına göre elektrik ve 1499,4 doğalgaz rpm fiyatlarının tespit edilmesi 1502, rpm edilen bulgular sonucunda; 2943,12 rpm sanayi sektörü için tüketim 2944,62 aralığı arttıkça, rpm elektrik ve doğalgaz 2940 rpm aralığı Kw cinsinden 2943,6 yükseldikçe, rpm fiyatlarda da azalma meydana 2945,16 gelmektedir. rpm 2940,48 rpm 8 Anahtar Kelimeler 4859,76 : Elektrik, rpmdoğalgaz, Tüketim, Sanayi, 4857 Konut, rpmanova, TUİK, Fiyat 4854,42 rpm Tablo 6 Rayleigh-Ritz yaklaşımına göre yorumlandığında vidalı milin dev/dk aralığı ile dev/dk aralığında (5. Moddan daha üst devirler hesaba katılmamıştır) çalıştırılmaması gerektiği sonucuna varılmıştır. O halde önerilen birinci alternatif tasarım da çalışması gereken 540dev/dk bandında whirling problemi ile karşı karşıyadır. Dolayısı ile bu öneri bir çözüm değeri taşımamaktadır. Bir sonraki aşamada ikinci alternatif tasarım önerisi incelenmiştir İkinci Alternatif Tasarımın Sonlu Elemanlar Yöntemi ile Kritik Hız Analizinin Yapılması İkinci alternatif tasarım önerisinin 550dev/dk bandında whirling problemiyle karşılaşıp karşılaşmadığını tespit etmek için çekici arabanın Tablo 1 de verilen her bir konumundaki yükleme şartında ayrı ayrı önyüklemeli modal analizi gerçekleştirilmiştir. Daha önce bahsedildiği gibi bu tasarımda Ø63mm çapılı vidalı mil iki ucundan sadece kendi ekseni etrafında dönecek şekilde ve vidalı mili üç eşit parçaya bölen 2 farklı yatakla eksenel dönmeye ve harekete izin verecek şekilde yataklanmıştır. Sonlu elemanlar analizi sonucunda bulunan üç farklı yükleme durumundaki doğal frekanslar Tablo 7 de gösterilmiştir. 18

32 (Ekonomi) ID:59 & K:126 (Economy) No / Document No: Tablo 7. Ø63mm Çaplı Vidalı Milin Üç Farklı Yükleme Durumundaki Doğal Frekans Değerleri (İkinci Alternatif Tasarım) MOD 990 mm Güven Grup A.Ş. Finans 2870 Yönetmeni mm 4280 mm 1 6, Kilis Hz 7 Aralık Üniversitesi, Elektrik-Enerji 0 Hz Bölümü 6,9969 Hz 2 64,536 Hz 64,535 Hz 64,543 Hz ve konutlarda kullanılan 64,802 Hz doğalgaz ile elektrik tüketiminin 64,8 istatistiksel Hz olarak analiz edilmesi 64,813 Hz 65,122 Hz 65,124 Hz 65,148 Hz Sanayi ve konutlarda 65,309 tüketim Hz aralıklarına göre elektrik 65,31 ve doğalgaz Hz fiyatlarının tespit edilmesi 65,342 Hz edilen bulgular 112,26 sonucunda; Hzsanayi sektörü için tüketim 112,26 aralığı Hz arttıkça, elektrik ve doğalgaz 112,2 Hz aralığı Kw cinsinden 113,01 yükseldikçe, Hz fiyatlarda da azalma 113,02 meydana Hz gelmektedir. 112,96 Hz 8 Anahtar Kelimeler 178,64 : Elektrik, Hz Doğalgaz, Tüketim, Sanayi, 178,64 Konut, Hz Anova, TUİK, Fiyat 178,67 Hz Tablo 5 ten elde edilen sonuçlarda eksenel yüklemenin doğal frekanslar üzerinde çok büyük etkisinin olmadığı dolayısı ile eksenel yükleme durumunun whirling oluşumunu engellemediği tespit edilmiştir. Tablo 7 de de eksenel yükleme adına durumun değişmediği yorumlanmıştır. Fakat aynı mil için artan yatak sayılarının doğal frekansları artırdığı Tablo 7 ve Tablo 5 kıyaslandığında görülmektedir. Ayrıca ikinci alternatif tasarımda bulunan ekstra yatakların arasındaki yükleme durumunda (2870mm konumunda) doğal frekansın birinci modunun sıfıra indiği görülmüştür. Buradan yatakların sistemin sönüm katsayısına etkidiği sonucu çıkarılmıştır. Şekil 12. Ø60mm Çaplı Vidalı milin 4280mm Konumundan Yükleme durumundaki 4. Mod Görünümü (İkinci Alternatif Tasarım) 19

33 (Ekonomi) ID:59 & K:126 (Economy) No / Document No: Şekil 13. Ø60mm Çaplı Vidalı milin 2870mm Konumundan Yükleme durumundaki 8. Mod Görünümü (Birinci Alternatif Tasarım) İkinci alternatif tasarımın kritik hızlarının tespit edilmesi için modelde kademeli hız aralığı 5000dev/dk ya kadar ayarlanmış ve model ANSYS de koşturulmuştur. Edinilen değerlerden Şekil 14 da görülen Campbell diyagramı oluşturularak doğal frekanslara göre kritik hız tespiti yapılmıştır. Bulunan kritik hız değerleri analyzed. ANOVA model was applied to the study Tablo prepared 8 de gösterilmiştir. with the use of different 20

34 (Ekonomi) ID:59 & K:126 (Economy) No / Document No: Şekil 12. Ø60mm Vidalı Mile Ait Campbell Diyagramı (İkinci Alternatif Tasarım) 21

35 (Ekonomi) ID:59 & K:126 (Economy) No / Document No: Tablo 8. Ø63mm Çaplı Vidalı Milin Üç Farklı Yükleme Durumundaki Kritik Hız Değerleri (İkinci Alternatif Tasarım) MOD 990 mm 2870 mm 4280 mm 1 381,396 1 Kilis 7 rpm Aralık Üniversitesi, Elektrik-Enerji 0 rpm Bölümü 419,814 rpm ,16 rpm 3872,1 rpm 3872,58 rpm ve konutlarda kullanılan 3888,12 doğalgaz rpm ile elektrik tüketiminin 3888 istatistiksel rpm olarak analiz edilmesi 3888,78 rpm 3907,32 rpm 3907,44 rpm 3908,88 rpm Sanayi ve konutlarda 3918,54 tüketim rpmaralıklarına göre elektrik ve 3918,6 doğalgaz rpm fiyatlarının tespit edilmesi 3920,52 rpm edilen bulgular sonucunda; 6735,6 rpm sanayi sektörü için tüketim aralığı 6735,6 arttıkça, rpm elektrik ve doğalgaz 6732 rpm aralığı Kw cinsinden 6780,6 yükseldikçe, rpm fiyatlarda da azalma meydana 6781,2 gelmektedir. rpm 6777,6 rpm 8 Anahtar Kelimeler 10718,4 : Elektrik, rpmdoğalgaz, Tüketim, Sanayi, 10718,4 Konut, rpm Anova, TUİK, Fiyat 10720,2 rpm Tablo 8 Rayleigh-Ritz yaklaşımına göre yorumlandığında vidalı milin dev/dk aralığında (2. Moddan daha üst devirler hesaba katılmamıştır) çalıştırılmaması gerektiği sonucuna varılmıştır. O halde önerilen ikinci alternatif tasarım çalışması gereken 540dev/dk bandında whirling problemi ile karşılaşmayacaktır. Dolayısı ile bu öneri bir çözüm olarak kabul edilebilmiştir. 5. SONUÇ Bu çalışmada bir savaş gemisine ait helikopter hangar kapısının açılma/kapanma süresi kısaltılmaya çalışılmıştır. Söz konusu kapının tasarımı incelendiğinde kapı sisteminde bulunan vidalı millerde yüksek devirlere çıkıldığında oluşan whirlingin kapıyı daha kısa sürede açıp/kapatma yönünde engel teşkil ettiği görülmüştür. Ayrıntılı olarak whirling oluşumu incelenmiş ve problemin kaynağı tespit edilerek alternatif tasarımlar geliştirilmiştir. İlk etapta hâlihazırda bulunan kapı sistemi için sonlu elemanlar metodu ile problem tespiti yapılmıştır. Bunun için helikopter hangar kapısında bulunan vidalı milin ANSYS analiz program kullanılarak matematik modeli oluşturulmuştur. Ardından önyüklemeli doğal frekans analizine tabi tutularak doğal frekanslarına ulaşılmıştır. İstenilen devir aralığında whirling oluşacak kritik hızlar tespit edilmiştir. Sonlu elemanlar metoduyla bulunan kritik hız değerinin gerçekte vidalı milde whirling oluşturan hız değerine çok yakın olduğu saptanmıştır. Problemin bertaraf edilmesi maksadıyla iki farklı tasarım önerisi geliştirilmiştir. İlk tasarım önerisinde vidalı mil çapı ve hatvesi değiştirilmiştir. Artan vidalı mil çapının sistemin her doğal frekans modundaki frekans değerlerini artırdığı görülmüştür. Fakat artan hatve sistemin daha yavaş hızlarda dönmesini gerektirmektedir. Yavaş hızda dönen vidalı mil yapılan önyüklemeli doğal frekans 22

36 (Ekonomi) ID:59 & K:126 (Economy) No / Document No: analiz sonuçlarına göre kritik hız değerindedir ve whirlinge sebep olmaktadır. İkinci tasarım önerisinde de vidalı mil çapı ve hatvesi değiştirilmiştir fakat desteklenmemiş boyun kısaltılması amacıyla sistem üç eşit parçaya ayrılacak şekilde iki adet ekstra yatakla daha desteklenmiştir. Böylece sistem içi sönüm katsayısı artırılmıştır. Artan hatve uzunluğu sistemin daha yavaş hızlarda dönmesini gerektirmektedir. Yavaş hızda dönen vidalı mil yapılan önyüklemeli doğal frekans analiz sonuçlarına göre kritik hız bandında değildir ve bu çalışma koşullarında whirling oluşmayacağı öngörülmüştür. Dolayısı ile ikinci tasarım önerisi uygulanarak helikopter hangar kapısının açılma/kapanma süresi kısaltılmıştır. 6. KAYNAKLAR Karlskrona, Sweden ATKINS, K.E., & TISON, J.D., & WACHEL, J.C., (1985). Critical Speed Analysis of an Eight-Stage Centrifugal Pump Proceedings of the 2nd International Pump Symposium, April Anonim (1998.) hartford/~ernesto/f2013/srdd/readings/ Kruger-CriticalSpeeds-Shafts.pdf, SWANSON, E., & POWEL, C.D., & WEISSMAN, S., (2005). A Practical Review of Rotating Machinery Critical Speeds and Modes Journal of Sound and Vibration, May (10-17) SRIKRISHNANIVAS, D., (2012). Rotor Dynamic Analysis of RM12, Unpublished Master s Degree Thesis, Department of Mechanical Engineering, Blekinge Institute of Technology, DUNN, D.J., (2012). Solid Mechanics Dynamics Tutorial Forced Vibration pdf,

37 (Ekonomi) ID:59 & K:126 (Economy) No / Document No: Murat EXTENDED KORKMAZ, Hakan ABSTRACT AÇIKGÖZ The Battleships have hangars to protect their helicopters. Hangar is protected from external effects by closing with a hangar door. Helicopters which are vital for battleships are used in numerous fields from reconnoitering Özet : to Yılları transporting arasındaki TUİK personnel verileri kullanılarak or ammo. hazırlanan It is important bu çalışma, sanayi to move faster than your enemy in ve warfare. konutlarda In kullanılan this context, doğalgaz it ile is elektrik necessary tüketiminin to istatistiksel decrease olarak the opening/closing analiz edilmesi time of the battleship helicopter uygulanmıştır. hangar Ayrıca door. hipotez The testleri helicopter uygulanarak hangar araştırma door daha which kapsamlı is hale a panel getirilmiştir. type door and which is opened by hoisting as panels will be parallel to the hangar ceiling is moved by two puller cars that act on two ball screws edilen bulgular which sonucunda; are parallel sanayi with sektörü each için tüketim other. aralığı Thus, arttıkça, the opening elektrik ve time doğalgaz of the hangar door is equal to linear aralığı velocity Kw cinsinden of the yükseldikçe, each puller fiyatlarda car. Vectoral da azalma meydana velocity gelmektedir. of the puller car is dependent to the rotational speed of ball screw. The reason of the helicopter hangar door is not opening in a period of 1 minute is the whirling problem that is a rotor dynamic problem seen at ball screw at high rotational speed. In this study, rotor dynamic analysis was studied to understand the whirling problem. It is understood from the ACCORDING study that TO rotating CONSUMPTION shaft may RANGES well IN go TERMS into transverse OF INDUSTRY oscillations. AND If the shaft is out of balance, the resulting centrifugal force will induce the shaft to vibrate. When the shaft rotates at a speed equal to the natural frequency of transverse oscillations, this vibration becomes large and shows up a whirling of the shaft. It also occurs at multiples of the resonant speed. This can be very damaging to the power train of helicopter hangar door. The speed that the whirling occurs at is called critical speed of the system. To solve the whirling problem of the helicopter hangar door equations for whirling were studied. It was understood that changing the shaft parameters such as diameter, length or material changes the natural frequencies of a system. So the critical speeds of the shaft change and the system may continue to rotate at demanded speeds. In addition to that, changing the damping of the system is a solution. When the rotation speed of a shaft approaches the natural frequency of the shaft the amplitude might become very large depending on the damping. If the damping ratio is increased at the amplitude peaks, whirling occurrence might be restrained. To provide this damping solution, it was seen that the damping ratio of the bearing might be changed or the shaft might be supported in bearing at more points.,in the light of this information two solution suggestions were developed. The first suggestion is to change the shaft diameter as it increases. The second suggestions is to change the shaft diameter and support the shaft at two more points as the bearings splits the shaft to equal parts. But because of the shafts in these suggestions have longer pitch, the demanded rotational speed is decreased. To optimise the suggestions and see if they are feasible, pre-stressed modal analysis were performed for each suggestions and the currently used door system by using 24

38 (Ekonomi) ID:59 & K:126 (Economy) No / Document No: finite element analysis. First, the shaft of the helicopter hangar door was analysed and the whirling problem was also seen with this method. By doing this, accuracy of the method was confirmed. Second, the first suggestion was subjected to pre-stressed modal analysis with different axial loadings and the results of natural frequency were study out. After that a rotational velocity was given to the shaft and the critical speeds of the shaft were find out. According to results, the first critical speed of the shaft approaches Özet : the demanded Yılları arasındaki rotational TUİK speed verileri kullanılarak of the shaft hazırlanan that bu has çalışma, changed sanayi according to the pitch long. So it ve was konutlarda seen kullanılan that this doğalgaz solution ile elektrik is not tüketiminin feasible istatistiksel for the helicopter olarak analiz hangar edilmesi door. Third, the second suggestion uygulanmıştır. which has Ayrıca extra hipotez bearings testleri uygulanarak on shaft araştırma was subjected daha kapsamlı to hale pre-stressed getirilmiştir. modal analysis with different axial loadings and the results of natural frequency were study out. After that a rotational velocity was given edilen to bulgular the shaft sonucunda; and the sanayi critical sektörü speeds için tüketim of the aralığı shaft arttıkça, were elektrik find ve out. doğalgaz According to results, it was seen that aralığı extra Kw bearings cinsinden yükseldikçe, have changed fiyatlarda the da natural azalma meydana frequencies gelmektedir. and also the critical speeds of the shaft. So it is Anahtar understood Kelimeler that : Elektrik, rotating Doğalgaz, the shaft Tüketim, at Sanayi, demanded Konut, Anova, rotational TUİK, Fiyat speed is not causing any whirling problem and the suggestion is feasible for the helicopter hangar door. 25

39 ACED UHMFD ULUSLARARASI HAKEMLİ MÜHENDİSLİK VE FEN BİLİMLERİ DERGİSİ International Refereed Journal of Engineering And Sciences EXAMINATION OF PERCEPTION DIMENSION OF ENGINEERING TECHNOLOGY AND ERGONOMICS PRINCIPLES IN TERMS OF HEALTHCARE PERSONNEL: A SCALE DEVELOPMENT STUDY (1) MÜHENDİSLİK TEKNOLOJİSİ VE ERGONOMİ ESASLARININ SAĞLIK ÇALIŞANLARI AÇISINDAN ALGI BOYUTUNUN : BİR ÖLÇEK GELİŞTİRME ÇALIŞMASI Murat KORKMAZ 1, Ercan ŞAHBUDAK 2, Hatice Nur GERMİR 3, Yasemin KÜÇÜKÖZKAN 4, Erdal ŞEN 5, Ebru CENGİZ 6, Ümran SEVİL 7, Ali Serdar YÜCEL 8 1 Güven Group Inc. Finance Manager, İstanbul / Turkey 2 Cumhuriyet University, Faculty of Arts, Department of Sociology, Sivas / Turkey 3 Celal Bayar University School of Applied Sciences, Manisa / Turkey 4 Directorate of Public Health, Şanlıurfa / Turkey 5 Istanbul Gelişim University, Faculty of Business Administration and Social Sciences Business Administration (English) Department, Istanbul / Turkey 6 İstanbul Gelişim University, Vocational School of Health, İstanbul / Turkey 7 Ege University, Faculty of Nursing, İzmir / Turkey 8 Fırat University, Faculty of Sports Sciences, Elazığ / Turkey Öz: Ergonomi, genel olarak insan, araç gereç uyumudur. İnsan ve araç gereç arasındaki uyumsuzluk büyük bir ihtimalle ya araç gerece ya da insana zarar verebilir. Bu uyum günlük ev yaşantısında olabileceği gibi iş hayatı için de geçerlidir. Ev mobilyaları, alet ve gereçleri insanların ortalama özellikleri dikkate alınarak tasarlanmaktadır. Örneğin, sandalye, masa, yatak vb. eşyalar dünya üzerinde standart olarak kabul edilen ölçülerde üretilmektedir. İnsanlar zamanlarının büyük kısımlarını evlerinde ve işlerinde geçirmektedirler. Aynı şekilde ev mobilyalarının üretiminde düşünülen ergonomi, iş hayatında da önemli yer tutmaktadır. Bu hem çalışan sağlığı hem de işin verimliliği açısından oldukça önemlidir. Sağlık sektöründe ise ergonomi, çalışan ve iş verimliliğinin dışında hastalar açısından da önem taşımaktadır. Ergonomik olmayan ortamlarda çalışmak sağlık çalışanının sağlığını tehlikeye sokabileceği gibi işin verimliliğinde azalmaya ve hastaların iyileşmelerine de olumsuz etkiler yaratabilecektir. Bu açılardan düşünüldüğünde sağlık sektöründe ergonomi pek çok açıdan önemli bir hale gelmektedir. Bu çalışmada sağlık çalışanlarının mühendislik teknolojileri ve ergonomi esasları üzerine algılarının tespit edilmesine yönelik ölçek geliştirilmeye çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: İş, Güvenlik, Ergonomi, Çalışan, İşletme, Üretim, Teknoloji, Tasarım Abstract: In general terms, ergonomics is the conformity of human and equipment. Unconformity between human and equipment is more likely to give harm either to the equipment or to human. This conformity may go for both daily domestic tasks and work life. Domestic furniture and equipment are designed by taking average features of individuals into consideration. For example; chairs, tables, beds and similar things are manufactured with the measurements which are accepted as standard all over the world. People spend most of their time at their homes and workplaces. Similarly, the ergonomics considered in the manufacture of domestic furniture takes an important place in working life, as well. This is highly significant in terms of both health of workers and efficiency of the work done. On the other hand, ergonomics possesses importance in terms of patients except from workers and work efficiency in health sector. Working in non-ergonomic settings may both endanger health of healthcare personnel and cause decrease in work efficiency as well as posing negative effects for recovery of the patients. From this point of view, ergonomics in health sector becomes more important in many aspects. In this study, it was aimed to develop a scale with regard to finding out perceptions of the healthcare personnel on engineering technologies and ergonomics principles. Key Words: Business, safety, ergonomics, Employee, Management, Production, Technology, Design Doi: /UHMFD (1) Corresponding Author: Ali Serdar YÜCEL, Fırat University, Faculty of Sport Sciences, Elazığ / Turkey omeryildirim2002@gmail.com Received: Accepted: Type ofarticle (Research and Practice) Conflict of Interest: None Ethics Committee: None 26

40 Introduction UHMFD (Ekonomi) ID:60 & K:125 (Economy) No / Document No: Manufacturing systems and manufacturing amounts showed decrease with the industrialization. Meeting the needs of the world whose population has increased rapidly within the last century requires rapid, efficient and qualified manufactures. During these manufactures, people who are the most important capital source should be used as efficiently as possible. The use of qualified man power efficiently focuses on benefiting from them with the most appropriate way and for the longest possible time. Human capital needs to be used meticulously due to the fact that it is not renewable like other capital components. At this point, the science of ergonomics attempts techniques for analysis. Moreover, tests of hypothesis disorders were applied in the and personnel. the research was to bring into optimum balance among work-manmachine. However, here, it is discussed designing work and machine according to human rather than conformity of human according to work or machine. Ergonomics is necessary not only for the enterprises or sectors manufacturing goods, but also in the sectors rendering services. For instance; elements such as seat styles, corridor widths, illuminations, noise levels, etc. of the vehicles used in transportation sector which is one of the service sectors are designed in accordance with the physical and physiological comfort of people. Another service sector which is directly connected with the health of human is healthcare services. Healthcare delivery renders services for protecting current health status of people and recuperating their lost health. On the other hand, employees working in this sector are called healthcare personnel (or professionals). Just as individuals working in other sectors, healthcare personnel also encounter with many occupational illnesses. Besides, most of these illnesses are caused by non-ergonomic conditions, tools, equipment, etc. For example, insufficient height of patient s stretcher and laboratory workbenches which are lower than normal height may cause lumbar and back aches in personnel. Apart from that, environments which are not ventilated adequately may cause various bacteria and viruses spread to the personnel. In environments where sufficient air conditioning cannot be provided; that is, too cold or too hot ambient air may cause various In this study, it was tried to determine the benefits of ergonomics in parallel with human as well as the problems that may occur. On the other hand, the purpose of the study is to find out application dimension and importance of ergonomics and its practices mainly by establishments as well as by personnel. Another dimension is to determine the importance and effects of ergonomics on the personnel. Moreover, it was aimed to make the study more qualified by searching the literature regarding ergonomics dimension. 27

41 (Ekonomi) ID:60 & K:125 (Economy) No / Document No: Theoretical Framework and Literature Review The word ergonomics is composed of the terms Ergo meaning work and Nomos meaning law in Latin language and it means science of work in short (Örnek, 2013). Ergonomics can be accepted as a field of science which studies the relationship of the worker with work, equipment and environment (Baslo, 2002). Kaya (2008) has defined ergonomics as a multi-disciplinary science revealing natural and technological rules of human-machine-environment compatibility by taking biological-physiological features and capacities of the personnel into consideration. Ergonomics is matching work with human rather than matching human with work. In other words, it is matching physical environment with human (Office Ergonomics, 2015). Applying biological information into anatomy, physiology and experimental psychology fields in order to achieve human-machine-environment system which protects heath of the personnel and enables productivity by balancing work-load and work-force in optimum level is called ergonomics (Örnek 2013). According to another definition, ergonomics is the practice of designing working and living environment in accordance with human features or the scientific examination of the relationship between human and workplace environment (MEGEP, 2014). Ergonomics (human engineering) is organizing work in accordance with the abilities and needs of the individuals who are going to carry out that work (Kahraman, 2014). Ergonomics started to develop as the application of accumulation of knowledge which is in quite different qualities and which could show efficiency of human performance in different directions during the World War II. Within the post-war period, ergonomics developed almost in all industrial fields. Then, it was seen in agriculture field and it dealt with the studies regarding optimum conditions in human-machine-work interaction in terms of providing efficiency perspective by decreasing burden of various work forms gradually. In time, it developed through working conditions and socio-technical interaction direction and transportation before business sector and then in the direction of environmental living conditions (Alkan, 1982). According to Atasoy, Keskin, Başkesen and Tekingündüz (2010), purposes of ergonomics forming the balance between abilities of the worker and job specifications, enhancing worker safety, health and efficiency and increasing the quality of working life. Purposes of ergonomics can be summarized as follows (Güler, 1997): 1. By increasing efficiency of use of equipment and machinery utilized by people, 28

42 (Ekonomi) ID:60 & K:125 (Economy) No / Document No: 2. By designing everything that is open to the use and interaction of people in daily life in accordance with human; a. Increasing human performance b. Providing human security c. Protecting and enhancing human health d. Enabling human happiness and satisfaction. On the other hand, primary objectives of ergonomics can be listed as follows (Kaya, 2008); Humanism and Economy: Knowing features, information, abilities and skills as well as lower and upper limits belonging to these elements by taking purposes into consideration is the most important criteria of a job engineering which is decent for human. Protecting Health: In general terms, it means preventing or mitigating diseases caused by working conditions. Social Conformity of the Work: It means suitability of the work with human socially, providing an environment in which an individual will maintain his/her life within social norms and encouraging interpersonal relations. Technical Economy: It means regulating human-machine system functionally in a correct way, maintaining sustainability of the performances of these kinds of systems and designating individuals within the system in the most correct way economically. Ergonomics is a discipline working in connection with many science fields. Güler (2015) has tabulated the disciplines which are connected with field of study of ergonomics as follows. 29

43 (Ekonomi) ID:60 & K:125 (Economy) No / Document No: Table 1. Field of Study of Ergonomics and Contributing Disciplines Field of Study of Ergonomics Contributing Disciplines Physical size and form Physical needs Body Rhythms Anthropometry, bio-mechanic Physiology, biology Chronobiology Human input characteristics Özet : Yılları arasındaki TUİK verileri Physiology, kullanılarak hazırlanan emotional bu psychology, çalışma, sanayi physics Information and decision Psychology, information sciences Human output characteristics uygulanmıştır. Ayrıca hipotez testleri uygulanarak Bio-mechanic, araştırma daha kapsamlı physiology, hale getirilmiştir. psychology, communication studies Environmental tolerances edilen bulgular sonucunda; sanayi sektörü için tüketim Physiology, aralığı arttıkça, biology, elektrik psychology, ve doğalgaz forensic medicine Providing, collecting aralığı and Kw analyzing cinsinden yükseldikçe, data fiyatlarda da azalma Statistics, meydana management gelmektedir. methods Workplaces and working Anahtar Kelimeler life : Elektrik, Doğalgaz, Tüketim, Design, Sanayi, management, Konut, Anova, TUİK, working Fiyat psychology Organizational restructuring Organizational theory Culture and Motivation ECONOMETRIC ANALYSIS OF ELECTRICITY Psychology, AND NATURAL sociologygas PRICES System design Systems, engineering principles, disaster studies, accident assessments Physical needs Abstract: In this study prepared by using data of Physiology, TSI belonging biology to the years of , Güler, Ç. (2015), Halk Sağlığı Açısından Ergonomi, 1 Working in a healthy and safe environment is a social need. The concept of occupational health and safety, which can be defined as annihilating or decreasing occupational risks and health problems which are encountered by the workers because of physical environmental conditions of the workplace while conducting the work, is one of the most important problems parallel with the industrialization of countries (Mollamahmutoğlu, 2005). 1 halksagligiacisindanergonomi.pdf, (Citing Date: ). Today, ergonomics is a discipline which deals with almost all sectors. Therefore, equipment suitable with the work done is designed in a way that employee can perform his/her work comfortably. Height of sitting place, height of worktables, illumination and air-conditioning of the setting, using various tools for prevention of noise or minimizing its effects, etc. can be shown as the examples of ergonomics practices. One of the fields in which ergonomics is closely related is health sector. As it is known, health sector is composed of protecting health of people, recovering their health if they get sick and preventing them from diseases. Recently, many studies were made regarding health sector and ergonomics 30

44 (Ekonomi) ID:60 & K:125 (Economy) No / Document No: fields. Both dimensions of ergonomics in health sector and the studies carried out in this field are addressed below. Babayiğit and Kurt (2013) suggested in their study titled Hospital Ergonomics that posture and prevention principles should be taken into consideration in the appearance of occupational pains and diseases as well as specifying that ergonomics factors also had great role; therefore there should be an ergonomic patient care system suitable with physical, social and physiological characteristics of patients and healthcare personnel in order to increase their living quality in hospital setting and the suitability of quality warranty, psychology, sociology and communication sciences which are related with human factors with health system should be developed. İlçe (2007) carried out his/her doctorate thesis titled Examination of Ergonomic Factors in Intensive Care Units with 201 nurses in total who were working in 12 intensive care units. According to the writer, personnel of intensive care unit may encounter with biological, chemical, physical, psychosocial and biomechanical risks depending on the nature of their services. In intensive care units, ergonomic factors such as easily adjustable beds, auxiliary lifting and carrying tools and taking anthropometric measurements into account possess a great significance in preventing musculoskeletal disorders. As a result of the study performed by İlçe (2007), it was determined that 20% of the nurses working in intensive care units were diagnosed to have musculoskeletal disorder and 21.1% of them had backache during the last working week. Furthermore, it was found that nurses experienced moderately nagging foot ache, backache, neck ache and shoulder ache during the last working week and those who felt pain, ache or disorder had a too little decrease in working capacity. A significant difference was found between those not getting help from other personnel while carrying patients and working 142 hours standing and the frequency of the musculoskeletal disorder statistically. It was found that 6.96% (14/201) of the nurses suffering from diagnosed musculoskeletal disorder used annual leave or medical report and there had been 0.02 workday-loss. It was detected that intensive care units are risky in terms of individual, psychosocial and physical ergonomic factors. Worker of weak or bad ergonomics may be affected psychologically, psychosocially and physically in a negative way and at the same time it may cause musculoskeletal disorders. In a study performed by Atasoy et al. (2010), it was specified that it was necessary to protect physical, mental and social health of the laboratory personnel, to prevent loss of job resulting from disorders of working environment conditions, to take all kinds of protective measures against harmful factors for health in working settings and to provide suitable working setting conditions (heat, dampness, air-conditioning, illumination, noise, 31

45 (Ekonomi) ID:60 & K:125 (Economy) No / Document No: cleaning and care, etc.) in terms of personnel s health and safety. Özel (2005) listed risk factors being effective in terms of ergonomics at hospitals: Chemical Risk Factors: Some of the numerous chemicals to which nurses and other healthcare personnel are exposed are: antineoplastics, anesthetic gases, cleaning and sterilization solutions, insecticides, medicines, soaps, solvents, tissue paints. Physical Risk Factors: Pinpricks, scalpel cuts, hitting tools and equipment, being exposed to electric shock and burns from devices like cables and defibrillator. Biomechanical Risk Factors: Vibration, recurrent moves, lifting heavy things, etc. Environmental Risk Factors: It includes materials which clearly pose inadequate or unhealthy situations for the personnel. In this category, there are conditions such as slippery grounds, bad designs, inadequate or deficient tools, improper acclimatization, disorganization of illumination and general environment. Except from these, there are also two groups of risk factors causing musculoskeletal disorder. These are: 1. Risk factors depending on job a. Lifting heavy objects b. Lifting objects by rotating c. Pushing and recurrent lifting move 2. Psychosocial risk factors a. Dissatisfaction in job b. Having been experienced musculoskeletal pains c. Low or different level of education d. Expectancy for compensation. According to Serdaroğlu Tigrel (2013), equipment, furniture and tools used in health sector are naturally designed and produced to eliminate firstly health problems of the patient; ease and comfort of use are trying to be enhanced within the process of practice. Deficiency in design threatens health of operators in long term and indirectly it also affects health of the patient. Deficient equipment in terms of ergonomic design or not using ergonomic practices in placing this equipment may cause standing disorders and musculoskeletal disorder in operators in the long term. In the postgraduate thesis titled The Effect of Ergonomic Design of Workplace Environments on the Efficiency of Academic Personnel (Gazi University Faculty of Dentistry Sample) by Düşüngülü (2014), it was determined that there was a positive and low level relationship between views about physical environment and efficiency levels depending on physical environment, a positive and low level relationship between views about tools and equipment and efficiency levels 32

46 (Ekonomi) ID:60 & K:125 (Economy) No / Document No: depending on tools and equipment, a positive medium level relationship between views about working environment and efficiency levels depending on working environment, a positive medium level relationship between views about research environment and efficiency levels depending on research environment. Kisner and Colby (2007) stated that wrong ergonomic structure caused wrong posture and wrong posture caused myofascial pains, waist-neck disorders, osteoarthritis, tendinitis, impingement syndromes, headaches and similar problems. Alp, Bozkurt and Başçiftçi (2014) carried out their study on 80 individuals working in Isparta Public Hospital. RULA (Rapid Upper Limp Assessment) job evaluation form was used in order to assess working posture. When the RULA results were evaluated, RULA score was found to be 6 for their emotional skills. laboratory personnel and physicians performing extremity examination. That score was 4 for other unit personnel. On the other hand, head anterior tilt was 35%, kyphosis was 20%, lordosis was 13%, shoulder asymmetry was 15%, pelvic tilt was 9% and round shoulder was 8% in static posture analysis. When hospital materials were organized, ergonomic regulations were not taken into account. As a result, although some materials are convenient in terms of ergonomic situation, ergonomic inconsistency among materials and unawareness of the healthcare personnel about ergonomics as well as not paying attention to posture while working cause problems in static posture. In an article titled Effect of Emotional Ergonomics and Administrative Dimension to Human Performance carried out by Aytaç (2011), it is stated that emotional ergonomics is a field which should certainly be taken into account along with psychosocial and cognitive ergonomics, it is possible to bring human-machine performance into the desired level as long as we pay the necessary importance to this field, in this sense the administration should support the personnel with training and development activities in order to increase their emotional intelligence and develop Çeliker (2015) states in his article titled Spine Health and Ergonomics that 35% of occupational diseases are composed of muscle and skeleton system diseases. In the same article, it is specified that one of the main reasons of these diseases most of which can be prevented are increase in physical inactivity and time spent before screens in busy times as well as decrease in break numbers and time. Aim: In this research, we have conducted an applied study on defining the potential problems likely to occur with the benefits generated by ergonomics on human parallel. The purpose of the study is to reveal the importance of ergonomics with regard to its implementation by enterprises particularly by the employees. Another aspect is to define 33

47 (Ekonomi) ID:60 & K:125 (Economy) No / Document No: the importance and effects of the ergonomics on employees. Furthermore, literature review about ergonomics concept has been conducted in order to make the study more qualified. Method: In this research, a measurement instrument which has never been used previously was used. This measurement instrument is for developing scales. In determining the scale, we have benefitted from the views of the experts. Information has been provided from an expert team who has active roles particularly in the production phase and in the following fields; machine, electronics, electricity, computer, chemistry, work safety, public health, infections, radiology, agriculture, physics, architecture and other fields of engineering. In line with the information provided, the structures of various production enterprises and views and expectations of the employees have been revealed. A questionnaire has been designed in accordance with the information provided with two aspects. The designed questionnaire was subjected to a preliminary test. The preliminary test was applied to 278 staff working in the enterprises located in various industrial zones of Kocaeli and İstanbul. The data derived from the outcomes of the questionnaire was analyzed with the statistics software SPSS 19. After the analysis, we have determined the Cronbach s Alpha as 0,629. As this value was under our expectation, we eliminated 13 scaled questions which had decreased the index value and then remade the analysis. After this second analysis, we have obtained 0,793 as the reliability index. This shows that the measurement instrument we have used in this research is reliable. Necessary permissions for the questionnaire used in the research were taken from the Faculty of Letters Deanship of Cumhuriyet University. Analysis: For the analysis, we have benefited from descriptive statistics, reliability analysis, factor analysis and from Kolmogorov Smirnov, Man Whitney U, Kruskal Wallis and Jonckheere- Terpstra Testa, Correlation, Anova and Regression analyses. In the analysis of the research the packaged software PASW 18.0 has been used production enterprise workers and managers participated in our actual research. The research continued for approximately 5 months. Within this time period, the questionnaire forms have been delivered to the participants via , mail or by face to face meeting. No participant has been asked to provide official or personal identifying information during the research. All of the participants were selected randomly by simple random method. After the actual research, we obtained 0,912 as the Cronbach s Alpha index. After this value, the reliability of the questionnaire and measurement instrument used in the research was provided with validation. In the relations and gaps between variables, a significance level of 0.05 was taken into consideration. Scaled questions used in the questionnaire were developed by dividing them in factors and sub-dimensions. 34

48 (Ekonomi) ID:60 & K:125 (Economy) No / Document No: Hypotheses of the Research H1: Ergonomics factors do not differ by age. H2: Ergonomics factors do not differ by gender. şeklindedir. Farklı analiz teknikleri kullanılarak hazırlanan çalışmada Table1. ANOVA Reliability modeli uygulanmıştır. Ayrıca hipotez testleri uygulanarak araştırma daha kapsamlı hale Analysis getirilmiştir. yönünde hareket edilmiş olup, yapılan istatistik bulgulara göre de Cronbach s sonuca gidilmiştir. Elde Item edilen bulgular sonucunda; sanayi sektörü için tüketim aralığı arttıkça, Alpha elektrik ve doğalgaz Number, H3: Ergonomics factors do not differ by education. H4: Ergonomics factors do not differ by income. H5: Ergonomics factors do not differ by job type. H6: Ergonomics factors do not differ by total working hours. H7: There is not a relationship between experiencing health problems and physical disorders. H8: Ergonomics factors do not differ by loss of limb. Table 2. Demographic Descriptive Statistics H9: Concern for the future and having private health insurance are independent from each other. Implementation and Analyses Reliability Analysis When the reliability analysis results were observed, it was found that 98 items included to the analysis had very high reliability level. Demographical and Descriptive Statistics Demographic and descriptive statistics of the participants are shown below; Frequency Column N % 1. AGE % % % % % 2. GENDER Male % Female % 35

49 (Ekonomi) ID:60 & K:125 (Economy) No / Document No: 3. MARITAL STATUS Married % Single % 4. EDUCATION Primary/ % elementary high % 5. Özet : Yılları arasındaki TUİK verileri kullanılarak college hazırlanan bu çalışma, sanayi 161 şeklindedir. Farklı analiz teknikleri kullanılarak hazırlanan university çalışmada ANOVA modeli141 Sanayi ve konutlarda tüketim aralıklarına göre elektrik ve doğalgaz Post-graduate fiyatlarının tespit edilmesi 50 yönünde hareket edilmiş olup, yapılan istatistik bulgulara and göre over de sonuca gidilmiştir. Elde DO YOU HAVE PRIVATE HEALTH INSURANCE? Yes % 10% 4% 21% 6. aralığı Kw cinsinden yükseldikçe, fiyatlarda da azalma meydana no gelmektedir. INCOMEAnahtar Kelimeler : Elektrik, Doğalgaz, Tüketim, Sanayi, Konut, Anova, TUİK, Fiyat % 23% % ECONOMETRIC ANALYSIS OF ELECTRICITY AND NATURAL GAS PRICES % % the consumption of electricity and natural gas used in industry and houses is statistically 35 DO YOU techniques SMOKE for OR analysis. TAKE ALCOHOL? Moreover, tests of hypothesis were yesapplied and the research was % 3% 83% no % 8. HAVE YOU EXPERIENCED ANY OCCUPATIONAL ACCIDENT? 9. HAVE YOU ENCOUNTERED WITH A PHYSICAL PROBLEM RESULTING IN LOSS OF LOMB? 10. DO YOU WORK OVERTIME INSTEAD OF NORMAL REGULAR WORK HOURS? 11. ARE YOU PROVIDED WITH ALL KIND OF SOCIAL ACTIVITY, SOCIAL SECURITY AND OTHER ISSUES COMPLETELY-PRECISELY? yes % no % yes 65 5% no % yes % no % yes % no % 36

50 (Ekonomi) ID:60 & K:125 (Economy) No / Document No: WHAT TYPE OF JOB ARE YOU PERFORMING? office % workshop % factory % 1 Kilis 7 Aralık Üniversitesi, Elektrik-Enerji hospital Bölümü 125 9% mine 130 9% ve konutlarda kullanılan doğalgaz ile elektrik tüketiminin istatistiksel Schooleducation olarak analiz edilmesi 60 4% çalışmada ANOVA modeli şeklindedir. Farklı analiz teknikleri kullanılarak hazırlanan Sanayi ve konutlarda tüketim aralıklarına göre elektrik ve doğalgaz other fiyatlarının tespit edilmesi 45 3% 13. ARE YOU yönünde PROVIDED hareket WITH edilmiş ANNUAL olup, yapılan LEAVE istatistik AND bulgulara yes göre de sonuca gidilmiştir. Elde % OTHER SOCIAL RIGHTS FULLY AND IN TIME? fiyatlarının genel seviyesinde düşüş gözlendiği sonucuna varılmaktadır. no Sonuç olarak tüketim 93 7% 14. DO YOU HAVE CONCERN FOR THE FUTURE? yes % no % 15. DO YOU HAVE SUFFICIENT INFORMATION yes % ABOUT JOB SAFETY ECONOMETRIC AND WORKERS ANALYSIS HEALTH? OF ELECTRICITY AND NATURAL GAS PRICES ACCORDING TO CONSUMPTION RANGES IN TERMS no OF INDUSTRY AND % 16. DO YOU HAVE SUFFICIENT INFORMATION yes % ABOUT ENVIRONMENTAL SAFETY AND Abstract: In this study prepared by using data of TSI belonging no to the years of , 158 ENVIRONMENTAL the consumption HEALTH? of electricity and natural gas used in industry and houses is statistically 17. DO YOU HAVE techniques TROUBLES for analysis. WITH Moreover, YOUR tests FAMILY of hypothesis were yesapplied and the research was 807 OR SURROUNDINGS made more BECAUSE comprehensive. OF The DIFFERENT purpose was to determine electricity and natural gas prices no 566 PROBLEMS YOU EXPERIENCE IN THE WORKPLACE? 11% 59% 41% 18. DO YOU FEEL COMPETENT AND RESPONSIBLE FOR THE JOB YOU PERFORM? 19. HAVE YOU HAD A TECHNICAL TRAINING REGARDING YOUR WORK OR JOB? 20. WHAT IS YOUR DUTY IN THE ESTABLISHMENT YOU ARE WORKING? yes % no % yes % no % unqualified employee % worker % civil servant % chief 82 6% senior manager 55 4% 37

51 (Ekonomi) ID:60 & K:125 (Economy) No / Document No: WHAT IS YOUR TOTAL WORKING HOURS? % % % 1 Kilis 7 Aralık Üniversitesi, Elektrik-Enerji 19-25Bölümü 112 8% % 22. DO YOU SUFFER ve konutlarda FROM kullanılan WAIST, doğalgaz NECK ile elektrik AND tüketiminin istatistiksel yes olarak analiz edilmesi 260 DIFFERENT HERNIA şeklindedir. TYPE Farklı MEDICAL analiz teknikleri DISORDER? kullanılarak hazırlanan çalışmada ANOVA modeli no DO YOU SUFFER Sanayi ve konutlarda FROM A tüketim PERMANENT aralıklarına göre HEALTH elektrik ve doğalgaz yes fiyatlarının tespit edilmesi 1128 PROBLEM DEPENDING yönünde hareket ON edilmiş YOUR olup, JOB yapılan WHICH istatistik bulgulara göre de sonuca gidilmiştir. Elde edilen bulgular sonucunda; sanayi sektörü için tüketim aralığı no arttıkça, elektrik ve doğalgaz 250 AFFECTS YOUR PHYSICAL ACTIVITY? 19% 81% 82% 18% 24. ARE THERE aralığı ANY Kw EMPLOYEE cinsinden yükseldikçe, FROM fiyatlarda DIFFERENT da azalma meydana yes gelmektedir. CULTURE AND Anahtar NATIONALITY Kelimeler : Elektrik, IN YOUR Doğalgaz, WORKING Tüketim, Sanayi, no Konut, Anova, TUİK, Fiyat ENVIRONMENT? % 83% FACTOR ANALYSIS Factor analysis was performed by evaluating the answers given by the participants. The following results were acquired as a result of the analysis. After total 98 items of factor analysis composed of ergonomics and answers given by the participants, the remaining 4 factorials were loaded to sub-dimension. 1. JOB SATISFACTION and MOTIVATION 2. WORKING TOOLS USED AND OTHER MATERIALS 3. ENVIRONMENTAL CONDITIONS 4. PERSONAL ERGONOMICS Components Table 4. Factor Analysis JOB SATISFACTION and MOTIVATION,812 JOB SATISFACTION and MOTIVATION,730 JOB SATISFACTION and MOTIVATION,723 JOB SATISFACTION and MOTIVATION,722 JOB SATISFACTION and MOTIVATION,709 JOB SATISFACTION and MOTIVATION,709 38

52 (Ekonomi) ID:60 & K:125 (Economy) No / Document No: JOB SATISFACTION and MOTIVATION,702 JOB SATISFACTION and MOTIVATION,695 JOB SATISFACTION and MOTIVATION,666 JOB SATISFACTION and MOTIVATION,647 JOB SATISFACTION and MOTIVATION,646 JOB SATISFACTION ve konutlarda and MOTIVATION kullanılan doğalgaz ile elektrik tüketiminin istatistiksel olarak,645 analiz edilmesi JOB SATISFACTION and MOTIVATION,644 JOB SATISFACTION Sanayi ve and konutlarda MOTIVATION tüketim aralıklarına göre elektrik ve doğalgaz fiyatlarının,638 tespit edilmesi JOB SATISFACTION edilen bulgular and MOTIVATION sonucunda; sanayi sektörü için tüketim aralığı arttıkça, elektrik,638 ve doğalgaz JOB SATISFACTION and MOTIVATION,637 JOB SATISFACTION Anahtar and Kelimeler MOTIVATION : Elektrik, Doğalgaz, Tüketim, Sanayi, Konut, Anova, TUİK,,631 Fiyat JOB SATISFACTION and MOTIVATION,630 JOB SATISFACTION and MOTIVATION,627 JOB SATISFACTION ACCORDING and MOTIVATION TO CONSUMPTION RANGES IN TERMS OF INDUSTRY,627 AND JOB SATISFACTION and MOTIVATION,625 JOB SATISFACTION the consumption and MOTIVATION of electricity and natural gas used in industry and houses,606 is statistically JOB SATISFACTION and MOTIVATION,595 JOB SATISFACTION and MOTIVATION,594 JOB SATISFACTION and MOTIVATION,590 JOB SATISFACTION and MOTIVATION,588 JOB SATISFACTION and MOTIVATION,588 JOB SATISFACTION and MOTIVATION,588 JOB SATISFACTION and MOTIVATION,585 WORKING TOOLS USED AND OTHER MATERIALS -,068 WORKING TOOLS USED AND OTHER MATERIALS -,031 WORKING TOOLS USED AND OTHER MATERIALS,084 WORKING TOOLS USED AND OTHER MATERIALS -,063 WORKING TOOLS USED AND OTHER MATERIALS,144 WORKING TOOLS USED AND OTHER MATERIALS,043 WORKING TOOLS USED AND OTHER MATERIALS,053 WORKING TOOLS USED AND OTHER MATERIALS,118 39

53 (Ekonomi) ID:60 & K:125 (Economy) No / Document No: WORKING TOOLS USED AND OTHER MATERIALS -,022 WORKING TOOLS USED AND OTHER Murat MATERIALS KORKMAZ, Hakan AÇIKGÖZ,023 WORKING TOOLS USED AND OTHER Güven MATERIALS Grup A.Ş. Finans Yönetmeni,006 WORKING TOOLS USED AND 1 Kilis OTHER 7 Aralık MATERIALS Üniversitesi, Elektrik-Enerji Bölümü,244 WORKING TOOLS USED AND OTHER MATERIALS,036 WORKING TOOLS ve konutlarda USED kullanılan AND OTHER doğalgaz MATERIALS ile elektrik tüketiminin istatistiksel olarak analiz edilmesi,032 WORKING TOOLS USED AND OTHER MATERIALS,021 WORKING TOOLS Sanayi USED ve konutlarda AND tüketim OTHER aralıklarına MATERIALS göre elektrik ve doğalgaz fiyatlarının tespit edilmesi -,092 WORKING TOOLS edilen USED bulgular AND sonucunda; OTHER sanayi MATERIALS sektörü için tüketim aralığı arttıkça, elektrik ve doğalgaz,827 WORKING TOOLS USED AND OTHER MATERIALS,827 WORKING TOOLS Anahtar USED Kelimeler AND : Elektrik, OTHER Doğalgaz, MATERIALS Tüketim, Sanayi, Konut, Anova, TUİK, Fiyat,827 WORKING TOOLS USED AND OTHER MATERIALS,478 WORKING TOOLS USED AND OTHER MATERIALS,478 WORKING TOOLS ACCORDING USED AND TO OTHER CONSUMPTION MATERIALS RANGES IN TERMS OF INDUSTRY AND,471 WORKING TOOLS USED AND OTHER MATERIALS,471 WORKING TOOLS the consumption USED AND of electricity OTHER and MATERIALS natural gas used in industry and houses is statistically,369 WORKING TOOLS USED AND OTHER MATERIALS,344 WORKING TOOLS USED AND OTHER MATERIALS,336 WORKING TOOLS USED AND OTHER MATERIALS,306 WORKING TOOLS USED AND OTHER MATERIALS,283 WORKING TOOLS USED AND OTHER MATERIALS,255 WORKING TOOLS USED AND OTHER MATERIALS,236 ENVIRONMENTAL CONDITIONS,122 ENVIRONMENTAL CONDITIONS,106 ENVIRONMENTAL CONDITIONS -,044 ENVIRONMENTAL CONDITIONS,058 ENVIRONMENTAL CONDITIONS -,112 ENVIRONMENTAL CONDITIONS,009 ENVIRONMENTAL CONDITIONS -,039 ENVIRONMENTAL CONDITIONS,746 40

54 (Ekonomi) ID:60 & K:125 (Economy) No / Document No: ENVIRONMENTAL CONDITIONS,746 ENVIRONMENTAL CONDITIONS,746 ENVIRONMENTAL CONDITIONS,701 ENVIRONMENTAL CONDITIONS,701 ENVIRONMENTAL CONDITIONS,701 ENVIRONMENTAL ve konutlarda CONDITIONS kullanılan doğalgaz ile elektrik tüketiminin istatistiksel olarak analiz edilmesi ENVIRONMENTAL CONDITIONS ENVIRONMENTAL Sanayi CONDITIONS ve konutlarda tüketim aralıklarına göre elektrik ve doğalgaz fiyatlarının tespit edilmesi,485,485,475 ENVIRONMENTAL edilen bulgular CONDITIONS sonucunda; sanayi sektörü için tüketim aralığı arttıkça, elektrik ve doğalgaz ENVIRONMENTAL CONDITIONS ENVIRONMENTAL Anahtar CONDITIONS Kelimeler : Elektrik, Doğalgaz, Tüketim, Sanayi, Konut, Anova, TUİK, Fiyat,257,227,145 PERSONAL ERGONOMICS,080 PERSONAL ERGONOMICS PERSONAL ERGONOMICS -,052,670 PERSONAL ERGONOMICS,670 PERSONAL ERGONOMICS PERSONAL ERGONOMICS PERSONAL ERGONOMICS,670,616,616 PERSONAL ERGONOMICS,522 PERSONAL ERGONOMICS,522 PERSONAL ERGONOMICS,520 PERSONAL ERGONOMICS,520 PERSONAL ERGONOMICS,464 PERSONAL ERGONOMICS,384 PERSONAL ERGONOMICS,357 PERSONAL ERGONOMICS -,194 PERSONAL ERGONOMICS,176 PERSONAL ERGONOMICS,156 PERSONAL ERGONOMICS -,147 PERSONAL ERGONOMICS -,126 PERSONAL ERGONOMICS -,094 41

55 (Ekonomi) ID:60 & K:125 (Economy) No / Document No: H1: Ergonomics factors do not differ by age. When ergonomics factors by age were observed, significance values regarding working tools used and other materials and personal ergonomics factors were found to be lower than 0.05; therefore hypotheses of these factors will be rejected. Accordingly, 1. Job satisfaction and motivation do not differ by age. 2. Working tools used and other materials differ by age. The highest average belongs to age group. aralığı Kw cinsinden yükseldikçe, Table fiyatlarda 5. Factors da azalma by meydana Age gelmektedir. Anahtar JOB Kelimeler SATISFAC- : Elektrik, Doğalgaz, WORKING Tüketim, TOOLS Sanayi, Konut, ENVIRONMEN- Anova, TUİK, Fiyat TION and MOTI- USED AND OTH- TAL CONDI- VATION ER MATERIALS TIONS 3. Environmental conditions do not differ by age. 4. Personal ergonomics differs by age. The highest average belongs to age group. PERSONAL ERGONOMICS Mann-Whitney U ECONOMETRIC ,000 ANALYSIS OF ELECTRICITY 95444,000 AND NATURAL ,000 GAS PRICES 98128,000 Wilcoxon W , , , ,000 Z -,286-2,713 -,243-2,064 Asymp. Sig.,775,007,808,039 (2-tailed) a. Grouping Variable: 1. AGE H2: Ergonomics factors do not differ by gender. When ergonomics factors by gender were observed, significance values regarding job satisfaction and motivation and personal ergonomics factors were found to be lower than 0.05; therefore hypotheses of these factors will be rejected. Accordingly, 1. Job satisfaction and motivation differs by age. The highest average belongs to male. 2. Working tools used and other materials do not differ by age. 3. Environmental conditions differ by age. The highest average belongs to female. 4. Personal ergonomics does not differ by age. 42

56 (Ekonomi) ID:60 & K:125 (Economy) No / Document No: Table 6. Factors by Gender Murat KORKMAZ, Hakan WORKING AÇIKGÖZ JOB SATISFAC- TOOLS USED ENVIRON- TION and MOTI- AND OTHER MENTAL 1 Kilis 7 Aralık VATION Üniversitesi, Elektrik-Enerji MATERIALS BölümüCONDITIONS Most Extreme Differences Absolute,080,074,117,043 ve konutlarda Positive kullanılan doğalgaz ile elektrik,080 tüketiminin istatistiksel,070 olarak analiz edilmesi,048,043 uygulanmıştır. Negative Ayrıca hipotez testleri uygulanarak -,072 araştırma daha -,074 kapsamlı hale getirilmiştir. -,117 -,035 Kolmogorov-Smirnov Z 1,421 1,315 2,065,761 Asymp. Sig. (2-tailed) edilen bulgular sonucunda; sanayi sektörü,035 için tüketim aralığı,063 arttıkça, elektrik ve doğalgaz,000,609 a. Grouping Variable: aralığı Kw 2. cinsinden GENDER yükseldikçe, fiyatlarda da azalma meydana gelmektedir. H3: Ergonomics factors do not differ by education. 2. Working tools used and other materials differ by age. The highest average belongs to post- analyzed. ANOVA model was applied to the study graduate prepared with and the over use group. of different When ergonomics factors by education were observed, significance values regarding job satisfaction and motivation, working tools used and other materials and environmental conditions factors were found to be lower than 0.05; therefore hypotheses of these factors will be rejected. Accordingly, JOB SATIS- FACTION and MOTIVATION PERSONAL ERGONOM- ICS 1. Job satisfaction and motivation differ by age. The highest average belongs to high school group. Table 7. Factors by Education WORKING TOOLS USED AND OTHER MATERIALS 3. Environmental conditions differ by age. The highest average belongs to high school group. 4. Personal ergonomics does not differ by age. ENVIRON- MENTAL CONDITIONS PERSONAL ERGONOM- ICS Chi-square 20,083 17,324 9,863 4,393 df Asymp. Sig.,000,002,043,355 a. Kruskal Wallis Test b. Grouping Variable: 4. EDUCATION 43

57 (Ekonomi) ID:60 & K:125 (Economy) No / Document No: H4: Ergonomics factors do not differ by income. When ergonomics factors by income were observed, significance value regarding environmental conditions factor was found to be lower than 0.05; therefore hypothesis of this factor will be rejected. Accordingly, 1. Job satisfaction and motivation do not differ by age. 2. Working tools used and other materials do not differ by age. 3. Environmental conditions differ by age. The highest average belongs to Turkish uygulanmıştır. Ayrıca hipotez testleri uygulanarak araştırma Liras daha group. kapsamlı hale getirilmiştir. yönünde hareket edilmiş olup, yapılan istatistik bulgulara 4. Personal göre de ergonomics sonuca gidilmiştir. does Elde not differ by age. aralığı Kw cinsinden yükseldikçe, Table fiyatlarda 8. Factors da azalma by meydana Incomegelmektedir. Anahtar Kelimeler : Elektrik, Doğalgaz, Tüketim, WORKING Sanayi, Konut, Anova, TUİK, Fiyat JOB SATISFAC- TOOLS USED ENVIRONMEN- TION and MOTI- AND OTHER TAL CONDI- PERSONAL ER- ECONOMETRIC VATION ANALYSIS OF ELECTRICITY MATERIALS AND NATURAL TIONS GAS PRICES GONOMICS Number of Levels in INCOME N Abstract: In this study prepared 1324 by using data of TSI belonging 1324 to the years of , Observed J-T Statistic analyzed. ANOVA model ,000 was applied to the ,000 study prepared with the ,000 use of different Mean J-T Statistic made more comprehensive ,500 The purpose was to ,500 determine electricity and ,500 natural gas prices , ,500 Std. Deviation of J-T Statistic 7672, , , ,541 Std. J-T Statistic 1,943-1,621-2,282,912 Asymp. Sig. (2-tailed),052,105,022,362 a. Grouping Variable: 6. INCOME H5: Ergonomics factors do not differ by job type. When ergonomics factors by job type were observed, significance values regarding all factors found to be lower than 0.05; therefore hypotheses of these factors will be rejected. Accordingly, 1. Job satisfaction and motivation differ by age. The highest average belongs to school-education group. 2. Working tools used and other materials differ by age. The highest average belongs to factory group. 44

58 (Ekonomi) ID:60 & K:125 (Economy) No / Document No: 3. Environmental conditions differ by age. The highest average belongs to mine group. Güven Table Grup 9. Factors A.Ş. Finans by Yönetmeni Job Type 1 Kilis 7 Aralık Üniversitesi, Sum of Elektrik-Enerji Bölümü Squares df 4. Personal ergonomics differs by age. The highest average belongs to school-education group. Mean Square F Sig. JOB SATISFAC- Between Groups 51, ,565 8,871,000 TION and MOTIVAşeklindedir. Within Farklı Groups analiz teknikleri kullanılarak 1271,608 hazırlanan 1317 çalışmada ANOVA,966 modeli TION Sanayi ve konutlarda Total tüketim aralıklarına göre 1323,000 elektrik ve doğalgaz 1323 fiyatlarının tespit edilmesi WORKING TOOLS Between Groups 103, ,187 18,555,000 USED AND OTHER fiyatlarının Within genel seviyesinde Groups düşüş gözlendiği 1219,878 sonucuna varılmaktadır Sonuç olarak,926tüketim MATERIALS Total 1323, ENVIRONMENTAL Between Groups 32, ,449 5,562,000 CONDITIONS Within Groups 1290, ,980 ACCORDING Total TO CONSUMPTION 1323,000 RANGES IN TERMS 1323 OF INDUSTRY AND PERSONAL ERGO- Between Groups 16, ,708 2,729,012 NOMICS Within Groups 1306, ,992 Total 1323, H6: Ergonomics factors do not differ by total working hours. According to the results of regression analysis: 1. One unit of increase in total working hours causes 0.46 unit of decrease in job satisfaction and motivation factor. 2. One unit of increase in total working hours causes 0.34 unit of increase in working tools used and other materials factor. 3. One unit of increase in total working hours causes 0.48 unit of decrease in environmental conditions factor. 4. One unit of increase in total working hours causes 0.17 unit of decrease in personal ergonomics factor. 45

59 (Ekonomi) ID:60 & K:125 (Economy) No / Document No: Table 10. Job Motivation Regression Model Standardized Unstandardized Coefficients Coefficients B Std. Error Beta t Sig WHAT IS YOUR -,018,011 -,046-1,677,094 TOTAL Özet WORKING : Yılları arasındaki TUİK verileri kullanılarak hazırlanan bu çalışma, sanayi HOURS? a. Dependent Variable: uygulanmıştır. Job satisfaction Ayrıca hipotez and testleri motivation uygulanarak araştırma daha kapsamlı hale getirilmiştir. b. Linear Regression through the Origin fiyatlarının genel seviyesinde Table düşüş 11. Working gözlendiği sonucuna Tools Regression varılmaktadır. Sonuç olarak tüketim Model Standardized Unstandardized Coefficients Coefficients B Std. Error Beta t Sig WHAT IS YOUR,013,011,034 1,247,213 TOTAL WORKING HOURS? a. Dependent Variable: Working tools used and other materials b. Linear Regression analyzed. through ANOVA the model Originwas applied to the study prepared with the use of different Model WHAT IS YOUR TO- TAL WORKING HOURS? a. Dependent Variable: Environmental conditions b. Linear Regression through the Origin Table 12. Environmental Conditions Regression Unstandardized Coefficients Standardized Coefficients B Std. Error Beta t Sig. -,018,011 -,048-1,758,079 46

60 (Ekonomi) ID:60 & K:125 (Economy) No / Document No: Table 13. Personal Ergonomics Regression Model Murat Unstandardized KORKMAZ, Hakan Coefficients AÇIKGÖZ Standardized Coefficients B Std. Error Beta t Sig WHAT IS YOUR TO- -,007,011 -,017 -,636,525 TAL WORKING Özet : HOURS? Yılları arasındaki TUİK verileri kullanılarak hazırlanan bu çalışma, sanayi a. Dependent Variable: Personal ergonomics b. Linear Regression uygulanmıştır. through Ayrıca the Origin hipotez testleri uygulanarak araştırma daha kapsamlı hale getirilmiştir. H7: There is not a relationship between experiencing health problems and physical disorders. According to the correlation analysis, there is positive low correlation between a health problem being experienced and physical disorders. 22. DO YOU SUFFER FROM WAIST, NECK ACCORDING Table 14. Health TO CONSUMPTION Problem Correlation RANGES IN TERMS OF INDUSTRY AND AND DIFFERENT HER- NIA TYPE MEDICAL DIS- ORDER? 23. DO YOU SUFFER the consumption FROM of A electricity PERMA- and natural Pearson gas used Correlation in industry and houses is statistically,134 ** NENT HEALTH PROBLEM DEPENDING ON techniques for analysis. Moreover, tests of Sig. hypothesis (2-tailed) were applied and the research was,000 YOUR JOB WHICH made more AFFECTS comprehensive. YOUR The PHYSI- purpose was to determine electricity and natural gas prices CAL ACTIVITY? N 1378 H8: Ergonomics factors do not differ by loss of limb. When ergonomics factors by loss of limb were observed, significance value regarding working tools used and other materials and personal ergonomics factors was found to be lower than 0.05; therefore hypothesis of this factor will be rejected. Accordingly, 1. Job satisfaction and motivation do not differ by loss of limb. 2. Working tools used and other materials differ by loss of limb. The highest average belongs to the group having loss of limb. 3. Environmental conditions do not differ by loss of limb. 4. Personal ergonomics differ by loss of limb. The highest average belongs to the group having loss of limb. 47

61 (Ekonomi) ID:60 & K:125 (Economy) No / Document No: Table 15. Factors by Loss of Limb Murat KORKMAZ, Levene s Hakan AÇIKGÖZ Test for Equality of Variances t-test for Equality of Means Sig. F Sig. t df (2-tailed) JOB SATISFACTION ve konutlarda kullanılan Equal variances doğalgaz ile elektrik tüketiminin,319 istatistiksel,572 olarak,091 analiz edilmesi 1322,928 and MOTIVATION şeklindedir. Farklı assumed analiz teknikleri kullanılarak hazırlanan çalışmada ANOVA modeli Sanayi ve konutlarda Equal tüketim variances aralıklarına göre elektrik ve doğalgaz fiyatlarının,092 tespit edilmesi 70,874,927 yönünde hareket not edilmiş assumed olup, yapılan istatistik bulgulara göre de sonuca gidilmiştir. Elde WORKING TOOLS fiyatlarının genel Equal seviyesinde variances düşüş gözlendiği 1,029 sonucuna varılmaktadır.,311 Sonuç -6,248 olarak tüketim 1322,000 USED AND OTHER aralığı Kw cinsinden assumed yükseldikçe, fiyatlarda da azalma meydana gelmektedir. MATERIALS Anahtar Kelimeler : Elektrik, Doğalgaz, Tüketim, Sanayi, Konut, Anova, -6,243 TUİK, Fiyat 70,756,000 Equal variances not assumed ENVIRONMENTAL Equal variances,002,965 -, ,426 CONDITIONS ACCORDING assumed TO CONSUMPTION RANGES IN TERMS OF INDUSTRY AND Equal variances -,814 71,105,418 not assumed PERSONAL the consumption Equal of electricity variances and natural gas,838 used in industry,360 and houses -2,992 is statistically 1322,003 ERGONOMICStechniques for assumed analysis. Moreover, tests of hypothesis were applied and the research was Equal variances -3,291 72,403,002 not assumed H9: Concern for the future and having private health insurance are independent from each other. When the situation of concern for the future and having private health insurance was observed, significance value was found to be lower than 0.05; therefore hypothesis of this factor will be rejected. Accordingly, there is not a relationship between concern for the future and private health insurance. 48

62 (Ekonomi) ID:60 & K:125 (Economy) No / Document No: Table 15. Concern for the Future x Private Health Insurance Murat KORKMAZ, Hakan Asymp. AÇIKGÖZ Sig. Value df (2-sided) Exact Sig. (2-sided) Pearson Chi-Square 14, ,000 Kilis 7 Aralık Üniversitesi, Elektrik-Enerji Bölümü Continuity Correction b 13,457 1,000 Exact Sig. (1-sided) Likelihood Ratio Özet : Yılları 13,109 arasındaki TUİK 1 verileri kullanılarak,000 hazırlanan bu çalışma, sanayi Fisher s Exact Test şeklindedir. Farklı analiz teknikleri kullanılarak hazırlanan çalışmada ANOVA,000 modeli,000 Linear-by-Linear Sanayi ve konutlarda 14,128 tüketim aralıklarına göre 1 elektrik ve doğalgaz,000 fiyatlarının tespit edilmesi Association N of Valid Cases 1378 a. 0 cells (,0%) aralığı have Kw expected cinsinden count yükseldikçe, less than fiyatlarda 5. The da minimum azalma meydana expected gelmektedir. count is 44,50. b. Computed only Anahtar for a Kelimeler 2x2 table: Elektrik, Doğalgaz, Tüketim, Sanayi, Konut, Anova, TUİK, Fiyat CONCLUSION and ASSESSMENT After total 98 items of factor analysis composed of ergonomics and answers given by the participants, the remaining 4 factorials were loaded to sub-dimension. 1. JOB SATISFACTION and MOTIVATION 2. WORKING TOOLS USED AND OTHER MATERIALS 3. ENVIRONMENTAL CONDITIONS 4. PERSONAL ERGONOMICS Job satisfaction and motivation do not differ by age. Working tools used and other materials differ by age. The highest average belongs to age group. Environmental conditions do not differ by age. Personal ergonomics differs by age. The highest average belongs to age group. Job satisfaction and motivation differs by age. The highest average belongs to male. Working tools used and other materials do not differ by age. Environmental conditions differ by age. The highest average belongs to female. Personal ergonomics does not differ by age. Job satisfaction and motivation differ by age. The highest average belongs to high school group. Working tools used and other materials differ by age. The highest average belongs to post-graduate and over group. Environmental conditions differ by age. The highest average belongs to high school group. Personal ergonomics does not differ by age. Job satisfaction and motivation do not differ by age. Working tools used and other materials do not differ by age. Environmental conditions differ by age. The highest average belongs 49

63 (Ekonomi) ID:60 & K:125 (Economy) No / Document No: to Turkish Liras group. Personal ergonomics does not differ by age. Job satisfaction and motivation differ by age. The highest average belongs to school-education group. Working tools used and other materials differ by age. The highest average belongs to factory group. Environmental conditions differ by age. The highest average belongs to mine group. Personal ergonomics differs by age. The highest average belongs to school-education group. One unit of increase in total working hours causes 0.46 unit of decrease in job satisfaction ACCORDING TO CONSUMPTION RANGES IN (Accessed: TERMS OF INDUSTRY ) AND and motivation factor. One unit of increase in total working hours causes 0.34 unit of increase in working tools used and other materials factor. One unit of increase in total working hours causes 0.48 unit of decrease in environmental conditions factor. One unit of increase in total working hours causes 0.17 unit of decrease in personal ergonomics factor. There is positive low correlation between a chronic health problem being experienced and physical disorders. Job satisfaction and motivation do not differ by loss of limb. Working tools used and other materials differ by loss of limb. The highest average belongs to the group having loss of limb. Environmental conditions do not differ by loss of limb. Personal ergonomics differ by loss of limb. The highest average belongs to the group having loss of limb. There is not a relationship between concern for the future and private health insurance. REFERENCES ALKAN, C., (1982). Eğitimde Ergonomi, dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/40/513/6341. pdf, (Accessed: ) ALP, E., BOZKURT, M., and BAŞÇİFÇİ, İ., (2014). Hastane Malzemelerinin Sağlık Çalışanlarının Postürüne Etkileri, oaji.net/articles/2014/ pdf, ATASOY, A., KESKİN, F., BAŞKESEN, N., and TEKİNDÜZGÜN, S., (2010). Laboratuar Çalışanlarında İşe Bağlı Kas İskelet Sistemi Sorunları ve Ergonomik Risklerinin Değerlendirilmesi, Sağlıkta Performans ve Kalite Journal, Year:1, No:2, pp AYTAÇ, S., (2011). Duygusal Ergonomi ve Yönetsel Boyutuyla İnsan Performansına Etkisi, 17. Ulusal Ergonomi Kongresi October 2011, Eskişehir BABAYİĞİT, M. A., and KURT, M., (2013), Hastane Ergonomisi, İstanbul Med J. 14, pp BASLO, M., (2002). Ofis Ergonomisi-Sırt ve Boyun Ağrılarını Önlemek İçin Ofis Ortamını Düzenlemek, İ.U. Cerrahpaşa Faculty 50

64 (Ekonomi) ID:60 & K:125 (Economy) No / Document No: of Medicine Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri, Baş, Boyun, Bel Ağrıları Sempozyum Dizisi, No:30, May, pp ÇELİKER, R., (2015). Omurga Sağlığı ve Ergonomi, page/document/1109_ pdf, (Accessed: ) DÜŞÜNGÜLÜ, F., (2014). Çalışma Ortamlarının Ergonomik Tasarımının Akademik Personel Üzerindeki Verimliliğine Etkisi (Gazi University Faculty of Dentistry Example), Gazi University, Institute of Educational Sciences, Unpublished Master s Thesis, Ankara GÜLER, Ç., (1997). Ergonomiye Giriş, Çevre Sağlığı Temel Kaynak Dizisi, No:45, Ankara GÜLER, Ç., (2015). Halk Sağlığı Açısından Ergonomi, tr/modulegt/halksagligiacisindanergonomi. pdf, Accessed: ) İLÇE, A., (2007). Yoğun Bakım Ünitelerinde Ergonomik Faktörlerin İncelenmesi, Ege University, Institute of Health Sciences, Unpublished Doctoral Thesis, İzmir KAYA, S., (2008). Ergonomi ve Çalışanların Verimliliği Üzerine Etkileri, AR&GE Bülten, August, İzmir Ticaret Odası KISNER C., COLBY, L. A., (2007), Therapeutic Exercise, 5th edition, F A Davis Company MEGEP, (2014). Mobilya ve İç Mekan Tasarımı İç Mekanda Tasarım ve Ergonomi, TR Ministry of National Education, Ankara. MOLLAMAHMUTOĞLU, H., (2005). İş Hukuku, Ankara Ofis Ergonomisi, (2015). gov.tr/documents/fikirbahcesi/19/ofis%20 Ergonomisi.pdf (Accessed: ) ÖRNEK, O., (2013). Ergonomi, EBB 483 Ergonomi, Fall Semester, akademikpersonel.kocaeli.edu.tr/oyaornek/ ders/oyaornek _ ders.pdf, (Accessed: ) ÖZEL, N., (2005). Hemşirelerin Çalışma Ortamında Ergonomi Kurallarına Uyumunun Belirlenmesi, Marmara University, Institute of Health Sciences, Unpublished Master s Thesis, İstanbul. KAHRAMAN, M. F., (2014). Ergonomide Doğru Bildiğimiz Yanlışlar, TR. Ministry of Labor and Social Security, General Directorate of Occupational Health and Safety, csgb.gov.tr/isggm/oshaturkey/sunumlar/108. pdf, (Accessed: ) SERDAROĞLU, T.H.S., (2013). Ameliyatlarda Cerrahlar İçin Ergonomik Destek Ünitesi Geliştirilmesi, İstanbul Technical University, Graduate School of Science, Engineering and Technology, Unpublished Doctoral Thesis, İstanbul 51

65 (Ekonomi) ID:60 & K:125 (Economy) No / Document No: Author s Note: This paper is the extended version of the verbal notice presented in the 1st International Congress on Engineering, Architecture and Design held in Kocaeli Wellborn Hotel on 13th/14th November

66 ANNEXED TABLES UHMFD (Ekonomi) ID:60 & K:125 (Economy) No / Document No: QUESTIONS REGARDING 1 JOB Totally Kilis 7 Aralık Üniversitesi, Elektrik-Enerji Bölümü SATISFACTION and MOTIVATION disagree Disagree Neither agree nor disagree Agree Totally agree 1. A great majority Özet : of the people Yılları within arasındaki my TUİK verileri 49,10% kullanılarak 16,00% hazırlanan bu 11,90% çalışma, sanayi 16,40% 6,60% environment are ve encountering konutlarda kullanılan with problems doğalgaz ile elektrik tüketiminin istatistiksel olarak analiz edilmesi because of workplace şeklindedir. environment Farklı analiz and teknikleri kullanılarak hazırlanan çalışmada ANOVA modeli problems. 2. I think I am yönünde competent hareket regarding edilmiş olup, work yapılan istatistik 45,00% bulgulara göre 15,70% de sonuca gidilmiştir. 16,50% Elde 15,00% 7,70% safety and necessities of my job. 3. I frequently aralığı experience Kw cinsinden occupational yükseldikçe, fiyatlarda da 50,40% azalma meydana 14,90% gelmektedir. 12,80% 15,30% 6,60% accidents or problems Anahtar that Kelimeler prevent : Elektrik, me from Doğalgaz, Tüketim, Sanayi, Konut, Anova, TUİK, Fiyat performing my duty. 4. I feel like belonging to or convenient for 45,20% 21,90% 15,90% 12,80% 4,20% the job we are doing. 5. I am performing my job, duty or 43,90% 24,60% 13,60% 11,00% 7,00% occupation fondly and willingly. 6. The responsibilities the consumption of my of job electricity and duty and are natural gas 44,40% used in industry 25,40% and houses 15,40% is statistically 9,20% 5,60% too much for me analyzed. to handle ANOVA them. model was applied to the study prepared with the use of different 7. If I had the made opportunity more comprehensive. to work in The another purpose was 39,40% to determine electricity 20,90% and natural 19,40% gas prices 12,50% 7,80% job, I would not do this work and job. 8. I am concerned about my future. 41,40% 22,10% 16,40% 15,10% 4,80% 9. I am experiencing mental problems because of my job. 10. I am doing a highly stressful and tiring job physically. 11. I do not feel as I belong to my job and duty. 12. I am having problems with my surrounding and family because of my job. 13. I do not recommend anyone around me to do a job like mine. 14. I see my job as the last job type that may be done. 44,30% 16,50% 17,60% 17,60% 4,10% 41,60% 18,80% 14,70% 13,90% 10,90% 43,80% 21,30% 13,60% 14,70% 6,60% 39,20% 22,20% 13,90% 19,40% 5,30% 44,10% 21,00% 14,00% 13,90% 7,00% 45,80% 19,20% 11,50% 15,30% 8,10% 53

67 (Ekonomi) ID:60 & K:125 (Economy) No / Document No: I am concerned about my life and mental 47,00% 16,50% 15,50% 15,10% 6,00% health. 16. I am doing a job unwillingly and aimlessly. 43,30% 17,30% 17,30% 13,90% 8,20% 17. I feel like belonging to or convenient for 44,80% 15,70% 17,50% 16,90% 5,20% the job I am doing. I am proud of myself about this situation. 18. I have respect ve konutlarda for my job. kullanılan Thus, doğalgaz I ile elektrik 44,60% tüketiminin istatistiksel 16,50% olarak 17,60% analiz edilmesi 14,90% 6,20% internalize it and şeklindedir. try to do my Farklı best analiz for my teknikleri job. kullanılarak hazırlanan çalışmada ANOVA modeli 19. I do not think Sanayi that ve my konutlarda job provides tüketim benefit aralıklarına göre 47,00% elektrik ve doğalgaz 18,40% fiyatlarının 14,30% tespit edilmesi 12,50% 7,90% to my organization yönünde and enterprise. hareket edilmiş olup, yapılan istatistik bulgulara göre de sonuca gidilmiştir. Elde 20. It makes me fiyatlarının unhappy genel for the seviyesinde enterprise düşüş gözlendiği 44,60% sonucuna varılmaktadır. 17,80% Sonuç 18,80% olarak tüketim 14,10% 4,80% administration to aralığı benefit Kw from cinsinden my yükseldikçe, opinions and fiyatlarda da azalma meydana gelmektedir. thoughts. 21. I think I do not get along well with my 51,60% 17,40% 15,90% 10,60% 4,50% managers. 22. I do not feel like ACCORDING I am suitable TO for CONSUMPTION team and RANGES 46,20% IN TERMS 22,70% OF INDUSTRY 16,50% AND 10,30% 4,40% organizational work. 23. I think my motivation and performance 46,30% 24,50% 15,90% 9,90% 3,40% are insufficient because the consumption of my thought of electricity of not and natural gas used in industry and houses is statistically belonging to my analyzed. job. ANOVA model was applied to the study prepared with the use of different 24. I find my job made tiring more and comprehensive. boring. The purpose was 41,50% to determine electricity 24,90% and natural 18,60% gas prices 9,90% 5,00% 25. My job is monotone and not enjoyable. 41,90% 20,70% 17,50% 12,80% 7,20% 26. I do my job just because I have to. 49,10% 17,50% 14,80% 15,70% 3,00% 27. I am permanently experiencing stress about my job. 28. I am always having troubles with my seniors and managers. 29. There is not any operational information about our job. This situation obliges us to act personally. 46,90% 16,00% 16,20% 15,00% 5,90% 45,70% 16,70% 11,00% 16,40% 10,20% 47,20% 23,30% 15,10% 11,80% 2,70% 54

68 (Ekonomi) ID:60 & K:125 (Economy) No / Document No: QUESTIONS REGARDING Neither WORKING TOOLS USED AND Totally agree nor Totally OTHER MATERIALS disagree Disagree disagree Agree agree 1. I do not have any information about 41,70% 25,70% 11,40% 14,20% 7,00% the working tools and materials I use. 2. I am always ve having konutlarda accidents kullanılan with doğalgaz ile elektrik 42,10% tüketiminin 25,10% istatistiksel olarak 13,60% analiz edilmesi 12,50% 6,70% the working tools şeklindedir. I use. Farklı analiz teknikleri kullanılarak hazırlanan çalışmada ANOVA modeli 3. I have to use Sanayi working ve konutlarda tools tüketim aralıklarına 38,20% göre elektrik ve 21,60% doğalgaz fiyatlarının 17,20% tespit edilmesi 14,90% 8,10% dangerously and yönünde without hareket any safety edilmiş olup, yapılan istatistik bulgulara göre de sonuca gidilmiştir. Elde measures. 4. I think the working aralığı Kw tools cinsinden used yükseldikçe, in my fiyatlarda 42,60% da azalma meydana 20,20% gelmektedir. 18,10% 15,40% 3,70% working environment pose threat for me and other personnel. 5. I do not think that any job safety 42,50% 18,70% 19,40% 14,70% 4,80% precautions are taken ECONOMETRIC in my working ANALYSIS OF ELECTRICITY AND NATURAL GAS PRICES environment. 6. I always have a feeling that I may 42,10% 17,80% 16,20% 15,10% 8,80% encounter with a Abstract: risk factor. In this study prepared by using data of TSI belonging to the years of , 7. I never believe analyzed. that job ANOVA safety model and was applied 41,90% to the study prepared 22,10% with the 15,70% use of different 14,40% 5,90% precautions are adequate. techniques for I always analysis. take Moreover, tests of hypothesis were applied and the research was personal precautions in order to protect myself. 8. I have physiological problems because of job accidents and problems around me. 9. I have to do my job with different working methods, because there is not enough materials and equipment. 10. I cannot benefit from the ease and opportunities of technology. 11. There are not any caution plates and warning signs in my workplace and organization. 33,00% 25,50% 15,40% 20,80% 5,30% 36,10% 23,10% 16,20% 17,50% 7,00% 34,90% 24,30% 13,40% 20,00% 7,40% 35,30% 23,10% 17,60% 18,00% 6,00% 55

69 (Ekonomi) ID:60 & K:125 (Economy) No / Document No: I do not think that other employees 36,00% 20,50% 18,10% 18,70% 6,70% possess adequate information and experience about the work they are performing. 13. It seems like a fire or other serious 1 Kilis 7 Aralık Üniversitesi, 37,10% Elektrik-Enerji 18,60% Bölümü problems may occur in my workplace at 21,10% 17,30% 5,90% any time. 14. Lack of inspection şeklindedir. is relatively Farklı analiz high teknikleri kullanılarak 34,10% hazırlanan 19,80% çalışmada 20,50% ANOVA modeli 18,60% 7,00% by the senior management uygulanmıştır. about Ayrıca job hipotez testleri uygulanarak araştırma daha kapsamlı hale getirilmiştir. safety and necessities Sanayi in ve my konutlarda workplace. tüketim aralıklarına göre elektrik ve doğalgaz fiyatlarının tespit edilmesi 15. Trainings are edilen not bulgular provided sonucunda; about sanayi sektörü 33,90% için tüketim aralığı 26,00% arttıkça, elektrik 17,90% ve doğalgaz 14,70% 7,50% workers health, fiyatlarının job safety genel and seviyesinde some düşüş gözlendiği sonucuna varılmaktadır. Sonuç olarak tüketim other issues in our aralığı organization. Kw cinsinden yükseldikçe, fiyatlarda da azalma meydana gelmektedir. 16. Precautions Anahtar to protect Kelimeler employees : Elektrik, Doğalgaz, 35,50% Tüketim, Sanayi, 24,70% Konut, Anova, TUİK, 20,30% Fiyat 15,80% 3,70% safety are not taken. 17. There are frequently ECONOMETRIC job accidents. ANALYSIS OF 10,40% ELECTRICITY 18,90% AND NATURAL 37,60% GAS PRICES 26,90% 6,20% 18. The equipment used is not suitable 4,40% 33,70% 37,90% 18,50% with the technology. 5,50% 19. The equipment Abstract: I use In is this old study and prepared may by using 3,30% data of TSI belonging 25,80% to the years 45,80% of , 20,70% 4,50% risk workers safety. 20. Machines and made tools more are comprehensive. checked and The purpose 11,30% was to determine 27,90% electricity and 34,00% natural gas prices 22,20% 4,60% maintained periodically. 21. I do not work with equipment suitable for my job. 22. Negative information and complaints that I gave to senior management about the equipment I use are not being taken into account. 23. Maintenance of working tools and other materials are performed periodically. 24. Sharp, drilling, crushing and other types of tools are kept on counters in a clean and regular way. 6,00% 30,50% 36,90% 18,90% 7,80% 11,90% 26,40% 37,20% 20,10% 4,40% 9,40% 34,20% 31,80% 18,40% 6,20% 12,50% 24,20% 37,10% 22,40% 3,80% 56

70 (Ekonomi) ID:60 & K:125 (Economy) No / Document No: All the equipment used is composed 8,60% 28,00% 37,70% of cutting-edge technology products in terms of job safety and production 21,70% 4,10% quality. 26. Warning information about all 1 Kilis the 7 Aralık Üniversitesi, 9,70% Elektrik-Enerji 31,30% Bölümü equipment we use is kept in places where 32,90% 20,50% 5,40% it is easy to read Özet and : see Yılları arasındaki TUİK verileri kullanılarak hazırlanan bu çalışma, sanayi 27. Remote controls, şeklindedir. warning Farklı caution analiz teknikleri kullanılarak 10,20% hazırlanan 29,20% çalışmada 31,40% ANOVA modeli 24,10% 5,00% lamps and information uygulanmıştır. regarding Ayrıca other hipotez testleri uygulanarak araştırma daha kapsamlı hale getirilmiştir. materials used in Sanayi safety ve dashboards konutlarda tüketim aralıklarına göre elektrik ve doğalgaz fiyatlarının tespit edilmesi are prepared as friendly-use yönünde hareket in edilmiş terms olup, yapılan istatistik bulgulara göre de sonuca gidilmiştir. Elde of color, surface features and moving ergonomics. 28. My work uniforms Anahtar Kelimeler and other : Elektrik, Doğalgaz, 10,70% Tüketim, Sanayi, 18,10% Konut, Anova, TUİK, 38,60% Fiyat personal protecting materials are 24,80% 7,80% relatively human-friendly and they increase my responsibility ECONOMETRIC for my job. ANALYSIS OF ELECTRICITY AND NATURAL GAS PRICES 29. I go through medical examination 6,40% 28,50% 32,40% 24,80% 7,90% periodically because of the necessity of my job and legal Abstract: responsibility. In this study prepared by using data of TSI belonging to the years of , 30. Table, chair, analyzed. computer ANOVA and all model kind was applied 10,80% to the study prepared 26,30% with the 34,30% use of different 20,60% 7,90% of other tools and techniques materials for I analysis. use in my Moreover, tests of hypothesis were applied and the research was office are prepared in accordance with ergonomic conditions. 57

71 (Ekonomi) ID:60 & K:125 (Economy) No / Document No: Neither Totally agree nor Totally ENVIRONMENTAL CONDITIONS disagree Disagree disagree Agree agree 1. I do not think that my environmental conditions are convenient in terms of 9,40% 34,20% 31,80% 18,40% 6,20% human health and job safety. 2. Sufficient opportunities şeklindedir. Farklı are not analiz teknikleri 12,50% kullanılarak hazırlanan 24,20% çalışmada 37,10% ANOVA modeli 22,40% 3,80% provided about illumination uygulanmıştır. and Ayrıca lights hipotez of testleri uygulanarak araştırma daha kapsamlı hale getirilmiştir. the setting. 3. There is a permanent edilen bulgular loss sonucunda; of heat in sanayi sektörü 8,60% için tüketim 28,00% aralığı arttıkça, elektrik 37,70% ve doğalgaz 21,70% 4,10% my environment. 4. Rates of dampness and humidity are 9,70% 31,30% 32,90% 20,50% 5,40% relatively high in my environment. 5. Necessary illumination and chances 10,20% 29,20% 31,40% 24,10% 5,00% are not provided for ECONOMETRIC my working table, ANALYSIS OF ELECTRICITY AND NATURAL GAS PRICES counter and other materials. 6. High level of noise is creating problems in terms of Abstract: my mental, In this physical study prepared and by using data of TSI belonging to the years of , 10,70% 18,10% 38,60% 24,80% 7,80% occupation condition. 7. No any improvement techniques for is analysis. made regarding heating and physical conditions Moreover, tests 6,40% of hypothesis 28,50% were applied and 32,40% the research was 24,80% 7,90% of the personnel in my environment. 8. There are permanent negative factors such as poisonous gas, vapor, smoke and dust in my environment. 9. My working environment is sterilized from mechanical vibrations. 10. My environment conditions constitute a burden on me. 11. I am working in an environment which decreases my job performance and causes physiological and physical disturbance on me. 12. I do not feel like I belong to my job because of the factors threatening my job safety and health. 10,80% 26,30% 34,30% 20,60% 7,90% 7,80% 31,20% 35,30% 21,30% 4,40% 11,90% 28,20% 39,60% 15,00% 5,30% 10,10% 25,30% 35,60% 25,30% 3,80% 5,50% 25,70% 38,40% 25,90% 4,50% 58

72 (Ekonomi) ID:60 & K:125 (Economy) No / Document No: I am working in an environment 5,60% 26,30% 37,80% 26,10% 4,20% which enables it for me to get information, understand easily and to increase my job comfort as well as providing all optimum conditions. 14. Insulations regarding heat, noise, 6,00% 30,50% 36,90% 18,90% 7,80% gas, vibration, floor Özet and : other materials Yılları arasındaki TUİK verileri kullanılarak hazırlanan bu çalışma, sanayi are made properly ve in konutlarda my environment. kullanılan doğalgaz ile elektrik tüketiminin istatistiksel olarak analiz edilmesi 15. Factors regarding uygulanmıştır. illumination Ayrıca hipotez such testleri uygulanarak 11,90% araştırma 26,40% daha kapsamlı 37,20% hale getirilmiştir. 20,10% 4,40% as light speed, load, Sanayi source ve konutlarda of the light, tüketim aralıklarına göre elektrik ve doğalgaz fiyatlarının tespit edilmesi its reflection and yönünde saving hareket provided edilmiş for olup, yapılan istatistik bulgulara göre de sonuca gidilmiştir. Elde our use completely and functionally. 16. All kinds of aralığı precautions Kw cinsinden regarding yükseldikçe, fiyatlarda 9,40% da azalma meydana 34,20% gelmektedir. 31,80% the materials such Anahtar as fire, Kelimeler gas, polluted : Elektrik, Doğalgaz, Tüketim, Sanayi, Konut, Anova, TUİK, Fiyat air, smoke, dust, etc. have been taken in 18,40% 6,20% accordance with the technological conditions of today. 17. Changing rooms, bathroom, toilet, 8,60% 28,00% 37,70% 21,70% 4,10% kitchen, living room and all other necessary conditions are Abstract: provided In this by study the enterprise prepared by using data of TSI belonging to the years of , management. 18. Shuttle, health techniques services, for analysis. Moreover, tests 9,70% of hypothesis 31,30% were applied and 32,90% the research was 20,50% 5,40% Infırmary, job physician, nurse and services in other dimensions are provided by the enterprise management. 19. Continuous improvements are being made regarding environmental safety and health. 10,20% 29,20% 31,40% 24,10% 5,00% 59

73 (Ekonomi) ID:60 & K:125 (Economy) No / Document No: Neither PERSONAL INFORMATION RE- Totally agree nor Totally GARDING ERGONOMICS disagree Disagree disagree Agree agree 1. I have all kind of information 7,00% 29,40% 33,80% 26,10% 3,70% about the products I use. 2. I feel like ve I belong konutlarda to my kullanılan job; because I have had şeklindedir. the information Farklı analiz about teknikleri kullanılarak hazırlanan çalışmada ANOVA modeli doğalgaz ile elektrik 8,40% tüketiminin 16,20% istatistiksel olarak 44,70% analiz edilmesi 23,90% 6,80% the needs of my uygulanmıştır. job and all kinds Ayrıca of hipotez testleri uygulanarak araştırma daha kapsamlı hale getirilmiştir. tools I use. 3. I think I have edilen sufficient bulgular sonucunda; knowledge sanayi sektörü 4,00% için tüketim 27,00% aralığı arttıkça, elektrik 31,10% ve doğalgaz 30,70% 7,20% level and I possess high education level about my job. 4. All kinds of negative situations 7,50% 27,70% 33,00% 26,60% 5,20% physically and mentally will affect my health, other things and they will make me unproductive in ACCORDING my job. TO CONSUMPTION RANGES IN TERMS OF INDUSTRY AND 5. I beware of all kinds of operations 6,20% 21,60% 44,00% 24,20% 4,10% threatening me and my environment. 6. I rapidly inform the department or 7,80% 26,00% 34,30% 26,00% 5,90% the responsible person techniques about for analysis. all kinds Moreover, of tests of hypothesis were applied and the research was possible problems. 7. I feel like I belong to my job after getting enough knowledge the nature and needs of my job in all kind of team work. 8. I permanently follow developments, technology and other information regarding my job and I keep the benefit I may provide at top level in terms of ergonomics. 9. I beware of all kind of work environment which is not suitable for my physical features or which may threaten me physically and mentally. 7,30% 20,30% 44,80% 20,50% 7,10% 3,60% 28,40% 37,70% 27,20% 3,10% 6,20% 24,70% 42,70% 19,20% 7,00% 60

74 (Ekonomi) ID:60 & K:125 (Economy) No / Document No: I do not carry out any work before 9,10% 23,60% 33,50% 29,10% 4,70% feeling safe about tools, materials, equipment, machines and devices which may pose physical threat. 11. I believe that job efficiency and 1 Kilis 7 Aralık Üniversitesi, 2,60% Elektrik-Enerji 21,20% Bölümü 44,30% performance may be provided with ergonomic 25,50% 6,50% superiority. 12. I inform my şeklindedir. employers Farklı or managers analiz teknikleri kullanılarak 3,30% hazırlanan 25,30% çalışmada 36,00% ANOVA modeli 30,70% 4,70% about providing uygulanmıştır. all necessary Ayrıca conditions hipotez testleri uygulanarak araştırma daha kapsamlı hale getirilmiştir. such as working Sanayi space, ve illumination, konutlarda tüketim aralıklarına göre elektrik ve doğalgaz fiyatlarının tespit edilmesi heat, light and other yönünde things. hareket edilmiş olup, yapılan istatistik bulgulara göre de sonuca gidilmiştir. Elde 13. I set the pace fiyatlarının for myself genel and seviyesinde environment düşüş gözlendiği 8,50% sonucuna 18,90% varılmaktadır. Sonuç 45,10% olarak tüketim 24,90% 2,60% with my aralığı works Kw regarding cinsinden yükseldikçe, job fiyatlarda da azalma meydana gelmektedir. safety and health. 14. I perform all kinds of necessities 5,90% 29,50% 34,60% 23,00% 7,00% regarding working place privacy. 15. I have knowledge ACCORDING and ability TO about CONSUMPTION 5,50% RANGES IN 26,00% TERMS OF INDUSTRY 45,40% AND 18,90% 4,20% how to use my legal rights in case of a problem that I may encounter with result from inconvenient conditions in my workplace. 16. I think it is made more more convenient comprehensive. to use The purpose 8,80% was to determine 28,20% electricity and 35,70% natural gas prices 22,50% 4,90% products and materials which possess international quality certificates and ISO, TSE (Turkish Standards Institution), TSEK (Association of Turkish Standards Institution) brand certificates. 17. I beware of environments and situations which may cause infection, cancer and other serious diseases and I promptly inform the situation to the competent authorities. 18. I believe that products, materials and equipment should certainly have been prepared in accordance with the satisfaction of employees as well as providing environmental health and safety and keeping work quality and performance at the top level. 5,10% 23,50% 37,70% 28,60% 5,20% 6,20% 24,60% 41,00% 22,60% 5,60% 61

75 (Ekonomi) ID:60 & K:125 (Economy) No / Document No: I think problems occurring as a 8,20% 21,20% 37,30% 29,20% 4,10% result of ergonomic problems cause an economic loss. 20. Ergonomic problems cause serious 5,20% 24,30% economic and social problems for 1 Kilis the 7 Aralık Üniversitesi, Elektrik-Enerji Bölümü 36,30% 28,90% 5,30% enterprise and country. 62

76 ACED UHMFD ULUSLARARASI HAKEMLİ MÜHENDİSLİK VE FEN BİLİMLERİ DERGİSİ International Refereed Journal of Engineering And Sciences KİRİŞSİZ DÖŞEMELERDE YENİ BİR TASARIM: SÜREKLİ TABLALI KİRİŞSİZ DÖŞEME (1) A NEW DESIGN FOR FLAT SLABS: FLAT SLAB WITH CONTINUOUS DROP PANEL Sibel SAĞLIYAN Fırat Üniversitesi Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu, Elazığ / Türkiye Öz: Bu çalışmada, Z1 ve Z3 zemin sınıflarında sürekli tablalı kirişsiz döşemeli betonarme yapılarla, kirişsiz plak, tablalı kirişsiz ve kirişli döşemeli betonarme yapılar göreli ötelenme, periyot ve taban kesme kuvvetleri bakımından karşılaştırılması amaçlanmıştır. Bunun için, çerçeveli sürekli tablalı, kirişsiz plak, tablalı kirişsiz ve kirişli döşemeli 7 katlı düzenli betonarme yapılar tasarlanmıştır. Tasarlanan yapıların analizleri deprem yönetmeliğimizdeki tepki spektrumu yöntemiyle Z1 ve Z3 zemin sınıflarına göre yapılmıştır. Analizler sonucunda, periyot, taban kesme kuvvetleri ve göreli ötelenme değerleri belirlenmiştir. Sürekli tablalı kirişsiz döşemeli binalardan elde edilen değerlerle karşılaştırılmıştır. Ayrıca dört farklı döşeme sistemine sahip model yapılardan elde edilen göreli kat ötelenme değerleri deprem yönetmeliğindeki sınır değerler ile karşılaştırılmıştır. Çözümlerde SAP2000 yapı analiz programı kullanılmıştır. Anahtar Kelimeler: Zemin Sınıfı, Göreli Kat Ötelenmesi, Tepki Spektrumu, Kirişli Ve Kirişsiz Döşeme Sistemleri Abstract: In this study, Z1 and Z3 in local site class, flat-slab structures with continuous drop panel are aimed to be compared with flat slab structures, flat slab structures with drop panel and beam slab structures in terms of drift, period and base shear force. For this, seven floor structures with framed continuous drop panels, flat slabs, flat slabs with drop panels and beam slab. The analysis of designed buildings was made with the response spectrum method in our earthquake regulations according to Z1 and Z3 ground classifications. As a result of the analysis, period, base shear force and interstory drift values were calculated. Moreover, the interstory drift values of these model structures with four slab types were compared with the values in earthquake regulations. In the solutions, SAP2000 structural analysis program was used. Key Words: Local Site Class, Interstorey Drift, Response Spectrum, Beam Slab And Flat Slab Systems Doi: /UHMFD (1) Sorumlu Yazar: Sibel SAĞLAYAN, Fırat Üniversitesi, Teknik Bilimler Yüksekokulu, Elazığ / Türkiye gliyan@firat. edu.tr Geliş Tarihi / Received: Kabul Tarihi/ Accepted: Makalenin Türü: Type of article (Araştırma Uygulama / Research -Application) Çıkar Çatışması / Conflict of Interest:Yok / None Etik Kurul Raporu Yok None of Ethics Committee (Araştırmada Kurum İzni Var / Yok) YOK The Research Council Permit Yes / No NO 63

77 1. GİRİŞ UHMFD Mayıs Ekim / Haziran / Kasım / Temmuz / Aralık 2014 / Ağustos Sayı: Yaz 02 Cilt: Dönemi 01 Sonbahar Sayı: 6 Kış Yıl:2016 October International / November / Refereed December Journal 2014 Issue: of Engineering 02 Volume: And 01 Autumn SciencesWinter May / June / July / August ID:13 Summer K:02 Issue: 6 Year: 2015 (Ekonomi) ID:38 & K:90 (Economy) PRINT ISSN: ONLINE ISSN: No / Document No: ISO Belge No / Document No: 12880) (ISO (MARKA ve Belge PATENT No: / TRADEMARKS & ISO and Belge PATENTS) No: 12880) (2015/04066 / Betonarme binalar tasarlanıp projelendirilirken yapının kullanım amacı, ekonomik ve estetik düşünceler, deprem bölgesi ve zemin cinsi gibi faktörler nedeniyle farklı döşeme sistemleriyle 1691). alternatif çözümler oluşturulabilmektedir. Döşeme türlerinin değişmesi, taşıyıcı sistemde hem düşey yüklerin hem de yatay yüklerin taşınması açısından farklılıklar oluşturabilir. Bu nedenle döşeme türlerinin ve çalışma prensiplerinin iyi bilinmesinin gerekliliği açıktır. Özellikle ülkemiz gibi birinci derece deprem kuşağı üzerinde bulunan yerlerde yapı sistemleri tasarlanırken deprem davranışlarının çok iyi araştırılıp kavrandıktan ve bu döşeme sistemlerinin meydana getirildiği betonarme malzemenin davranışının da çok iyi incelenip değerlendirildikten sonra projelendirilmesi ve projenin çok doğru şekilde uygulanması son derece büyük önem taşır. Depreme dayanıklı yapı tasarımında elastik sınırlar ötesinde şekil değiştirme olacağı öngörüldüğünden, şiddetli depremlerde büyük yer değiştirmelerin oluşması kaçınılmaz olacaktır. Yatay rijitliği küçük olan bir yapıda deprem etkisi altında büyük ötelenmeler oluşmakta ve ikinci mertebe momentleri meydana gelmektedir (Paulay and Priestley, 1992: 42). Kolon uçlarındaki momentler, ikinci mertebe momentlerinin oluşması ile daha da büyür. Bunun sonucunda bina yüksekliği boyunca yatay yer değiştirmelerin yüksek mertebelere ulaşması, yapısal elemanlardaki hasarı artırmaktadır. Deprem yüküne maruz yapıda oluşan büyük ötelenmeler hem taşıyıcı sistemin hem de taşıyıcı olmayan sistemin hasar görmesine yol açar. Bazı durumlarda taşıyıcı olmayan elemanlarda meydana gelen hasarın onarım maliyeti, taşıyıcı elemanlardan daha da büyük olabilir. Ötelenme değerlerini sınırlandırmakla hasarın seviyesi ve maliyeti azaltılmış olur (Zou, and Chan, 2005: Yapıdaki değişik döşeme sistemleri taşıyıcı sistemin değişik deprem karakteristikleri göstermesine neden olabilmektedir. Döşeme sistemlerinin seçimi, yapının maliyetini önemli ölçüde değiştirebilmektedir. Önemli olan, hangi zemin cinsinde, deprem bölgesinde kaç katlı yapıya hangi döşeme sistemini uygulamanın, herhangi bir depremde izin verilen hasar sınırları içerisinde kalabileceği ve yapı izin verilen hasar sınırları içerisinde kalırken ne kadar ekonomik olabileceğinin gerçekçi bir şekilde araştırılmasıdır (Akgün, 2007: 61). Deprem etkisi altındaki çok katlı binalarda yapının analiz sonuçlarını etkiyen iki önemli parametre vardır. Bunlardan birincisi bina toplam ağırlığı ikincisi ise bina rijitliğidir. Farklı döşeme türlerinin seçilmesi neticesinde bina ağırlığı ve rijitliğinde farklılıklar meydana gelmektedir. Dolayısıyla aynı mimariye sahip olsa bile, davranış açısından çok farklı yapılar oluşabilmektedir. Yapı tasarımı yapılırken bu iki parametrenin binaya getirdiği olumlu ve olumsuz etkiler göz önünde bulundurulmalıdır. Bu sayede yapının davranışı da kontrol altına alınmış olacaktır (Demirkok, 2009: 113). 64

78 Mayıs Ekim / Haziran / Kasım / Temmuz / Aralık 2014 / Ağustos Sayı: Yaz 02 Cilt: Dönemi 01 Sonbahar Sayı: 6 Kış Yıl:2016 October International / November / Refereed December Journal 2014 Issue: of Engineering 02 Volume: And 01 Autumn SciencesWinter May / June / July / August ID:13 Summer K:02 Issue: 6 Year: 2015 (Ekonomi) ID:38 & K:90 (Economy) PRINT ISSN: ONLINE ISSN: No / Document No: ISO Belge No / Document No: 12880) (ISO (MARKA ve Belge PATENT No: / TRADEMARKS & ISO and Belge PATENTS) No: 12880) (2015/04066 / Kirişli döşemeli betonarme yapılarda kiriş nedeniyle kat yüksekliği önemli derecede azalır. Kullanılacak mekânda havalandırma ya da klima kanallarının bulunması halinde bu kat yüksekliği daha da azalmaktadır. Bu durum büro ve işyeri gibi mekânların etkin kullanımını engellemektedir. Mekânları rahat ve etkin kullanma isteği, döşeme sistemini kirişsiz olarak seçmede etkili olan parametrelerin başında gelmektedir. Ayrıca ısı ve ses yalıtımları daha iyi olan bu döşeme sistemlerinde kalıp imalatı az, kalıp, döşeme ve beton işçiliği daha basittir. Kirişsiz döşemelerin zayıf tarafları ise deprem performanslarının kötü olması, zımbalama olasılığının yüksek olması ve daha fazla donatı ve beton alanı gereksinimidir. Kirişsiz döşemelerde döşeme doğrudan doğruya kolona oturduğu için zımbalama olayı önem kazanmaktadır. Bu döşeme sistemlerinde kolon başlarına başlık ve/veya tabla yapılarak zımbalama sorunu giderilmeye çalışılır. Yapılan başlık ve/ veya tablalar ile; başlıklı, tablalı, başlıklı-tablalı kirişsiz döşeme sistemleri elde edilir (Doğangün, 2008: ). Şekil 1. Başlıksız Kirişsiz ve Tablalı Kirişsiz Döşeme En kesiti TS500 (2000) de kolon başlarına yapılacak tablaların kalınlığı, döşeme kalınlığının bir buçuk katı veya daha fazla, genişlikleri için ise o doğrultudaki hesap açıklığının %40 ı veya daha az olması önerilmektedir. Paultre ve Moisan, (2002: 119), kirişsiz döşemeli bir yapı planında, döşemelerin uzun doğrultularına paralel kolon başlarına yapılan tablaları sürekli hale getirerek bu döşemelerdeki moment dağıtım faktörünü hesaplamışlardır. Bu çalışmada, sürekli hale getirilen tablalar, döşeme bandı veya bant kiriş olarak isimlendirilmiştir. Bu yöntem ile kalıp alımının daha kolay olacağı, apartman ve ofis binalarının yanı sıra çok katlı otopark ve alışveriş merkezlerinde uzun açıklıkların yapımının mümkün olabileceği ifade edilmiştir. Yine aynı çalışmada bant kiriş olarak isimlendirilen sürekli tablaların yüksekliği, döşeme kalınlığının iki katı veya daha az, genişliğinin ise döşeme kalınlığının üç katı veya daha fazla olması gerektiği vurgulanmıştır Her iki doğrultuda sürekli tablalar düzenlenmiş kirişsiz döşemeler üzerinde yapılan diğer bir çalışmada, eşdeğer çerçeve yöntemiyle mesnet ve açıklık momentleri hesaplanmış elde edilen değerlerin kirişli döşemelerdeki değerlere yakın olduğu belirlenmiştir. Buradan hareketle, sürekli tablalı kirişsiz döşeme modellerinin tüm deprem bölgelerinde emniyetle kullanılabileceği belirtilmiştir (Karataş ve Erdoğan, 2006: 92-93). Bu konuda yapılan başka bir çalışmada ise, kirişsiz plak, tablalı kirişsiz ve sürekli tablalı kirişsiz döşeme tiplerinin zımbalama ve sehim kontrolleri bakımından karşılaştırması yapılmıştır. Kirişsiz plak döşemelerin 6 m serbest açıklık veya 35 m 2 ye kadar kolon yük alanı için optimum oldu- 65

79 Mayıs Ekim / Haziran / Kasım / Temmuz / Aralık 2014 / Ağustos Sayı: Yaz 02 Cilt: Dönemi 01 Sonbahar Sayı: 6 Kış Yıl:2016 October International / November / Refereed December Journal 2014 Issue: of Engineering 02 Volume: And 01 Autumn SciencesWinter May / June / July / August ID:13 Summer K:02 Issue: 6 Year: 2015 (Ekonomi) ID:38 & K:90 (Economy) PRINT ISSN: ONLINE ISSN: No / Document No: ISO Belge No / Document No: 12880) (ISO (MARKA ve Belge PATENT No: / TRADEMARKS & ISO and Belge PATENTS) No: 12880) (2015/04066 / ğu, daha büyük alanlar için tablalı veya sürekli tablalı kirişsiz döşeme tiplerinin uygulanması önerilmiştir (Erdoğan vd., 2002: 290). Sürekli tablalı kirişsiz döşemeler üzerinde yapılan yine başka bir çalışmada, döşeme açıklık değeri, beton sınıfı, sürekli tablaların boyutları ve donatı oranı değiştirilerek elde edilen çözümlerden sürekli tablaların kenar ve iç açıklıklarının; mesnet ve açıklık momentleri ile düşey yer değiştirme değerlerini veren fonksiyonlar elde edilmiştir( Sağlıyan, 2010: 51-52). Sağlıyan vd. (2012a: 42), sürekli tablalı kirişsiz ve kirişli döşemeli 7, 9 ve 11 katlı çerçeveli-perdeli betonarme binalarda perde oranının göreli kat ötelemelerine etkisini inceledikleri çalışmada, her bir deprem doğrultusunda toplam perde alanının, kat alanının %1 i kadar olmasının seçilen tüm yapı modelleri için uygun olduğunu ifade etmişlerdir. Şekil 2. Sürekli tablalı kirişsiz döşeme siste- mi Burulma düzensizliğinin sürekli tablalı kirişsiz döşemeli ve kirişli döşemeli yapılara etkisini incelendiği bir çalışmada, 5 katlı 6 farklı model yapıların doğrusal dinamik analizleri yapılmış, yapılara ait taban kesme kuvvetleri, devrilme momentleri ve burulma momentleri elde edilmiştir. Sürekli tablalı kirişsiz döşemelerin kirişli döşemeli yapılara göre burulma düzensizliğinden daha çok etkilendikleri ifade edilmiştir (Sağlıyan vd., 2012b: 85-86). Bu çalışmada ele alınan sürekli tablalı kirişsiz döşemeli yapı modelinde bant kiriş olarak isimlendirilen sürekli tablaların kalınlığı yaklaşık döşeme kalınlığının iki katı, genişliği ise her iki doğrultuda eşit ve hesap açıklıklarının %40 ından az ve döşeme kalınlığının üç katından fazla olacak şekilde düzenlenmiştir (Şekil 2). Döşeme türlerinin taşıyıcı sistem davranışına etkisinin araştırıldığı bu çalışmada, Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik (DBYBHY) de belirtilen Z1 ve Z3 zemin sınıflarına göre, sürekli tablalı kirişsiz döşemeli betonarme binaların, kirişli, kirişsiz ve tablalı kirişsiz döşemeli betonarme binalarla karşılaştırılması amaçlanmıştır. Bu amaçla tasarlanan model yapıların analizleri yapılmış ve analiz sonucunda model yapıların ilk üç moddaki periyotları, taban kesme kuvvetleri ve kat yer değiştirmelerinden faydalanılarak yapıların göreli kat ötelemeleri elde edilmiş, deprem yönetmeliğindeki sınır değerler ile ve sürekli tablalı kirişsiz döşemeli yapıdan elde edilen değerlerle karşılaştırılmıştır Zemin Tepki Spektrumunun Elde Edilmesi 66

80 Mayıs Ekim / Haziran / Kasım / Temmuz / Aralık 2014 / Ağustos Sayı: Yaz 02 Cilt: Dönemi 01 Sonbahar Sayı: 6 Kış Yıl:2016 October International / November / Refereed December Journal 2014 Issue: of Engineering 02 Volume: And 01 Autumn SciencesWinter May / June / July / August ID:13 Summer K:02 Issue: 6 Year: 2015 (Ekonomi) ID:38 & K:90 (Economy) PRINT ISSN: ONLINE ISSN: No / Document No: ISO Belge No / Document No: 12880) (ISO (MARKA ve Belge PATENT No: / TRADEMARKS & ISO and Belge PATENTS) No: 12880) (2015/04066 / i = i di 1 Yapıların analizlerinde kullanılacak olan Spektrum Katsayısı S(T), yerel zemin koşullarına ve bina doğal periyodu T ye bağlı olarak Denklem (1) ve Tablo 1 den elde edilmiştir. S( T ) = T / T S( T ) = 2.5 S( T ) = 2.5( T B / (0 T T ) Özet A : Yılları A arasındaki TUİK verileri kullanılarak hazırlanan bu çalışma, sanayi ve konutlarda ( T kullanılan doğalgaz ile elektrik tüketiminin istatistiksel olarak analiz edilmesi A < T TB ) (1) 0.8 Tuygulanmıştır. ) ( T > Ayrıca T hipotez testleri uygulanarak araştırma daha kapsamlı hale getirilmiştir. B ) verilen fiyatlarının genel seviyesinde düşüş gözlendiği sonucuna varılmaktadır. i Sonuç olarak tüketim Tablo 1. Spektrum karakteristik periyotları d (2) Burada d i ve d i 1, her bir deprem doğrultusu için binanın i inci ve (i 1) inci katlarında herhangi bir kolon veya perdenin uçlarında azaltılmış deprem yüklerine göre hesaplanan yatay yer değiştirmeleri göstermektedir. Ayrıca her bir deprem doğrultusu için, binanın i inci katındaki kolon veya perdeler için etkin göreli kat ötelemesi, Denklem (3) de δ ile ifade edilmektedir. δ (3) i = R. i Zemin ECONOMETRIC T A (s) ANALYSIS T B (s) OF ELECTRICITY AND NATURAL GAS PRICES Sınıfları Z Z2 Z3 Z4 the consumption 0.15 of electricity 0.40and natural gas used in industry and houses is statistically techniques for 0.15 analysis. Moreover, 0.60 tests of hypothesis were applied and the research was Yapıların zemin sınıflarına göre analizleri yapılırken tasarım tepki spektrumlarından faydalanılmaktadır. Zemin spektrumlarının analizlerde kullanılması için basitleştirilmesi ve spektrum eğrilerinin normalize edilmesi gerekir. Şekil 3 de normalize edilmiş Z1 ve Z3 yerel zemin durumunun spektrum eğrileri verilmektedir Göreli Kat Ötelemeleri TDY 2007 de herhangi bir kolon veya perde için, ardışık iki kat arasındaki yer değiştirme farkını ifade eden azaltılmış göreli kat ötelemesi,, Denklem (2) deki gibi ifade edilmektedir. i Şekil 3. Zemin tepki spektrumları Burada R elastik deprem yükü azaltma katsayısıdır. Deprem yönetmeliğinde her bir deprem doğrultusu için maksimum göreli kat ötelemesi sınırı herhangi bir kattaki kolon ve perde için Denklem (4) de verilmiştir. 67

81 www. hmfdergisi.com Uluslararası Hakemli Mühendislik ve Fen Bilimleri Dergisi Mayıs / Haziran / Temmuz / Ağustos Yaz Dönemi Sayı: 6 Yıl:2016 International Refereed Journal of Engineering And Sciences May / June / July / August Summer Issue: 6 Year: 2015 ID:38 K:90 PRINT ISSN: ONLINE ISSN: UHMFD International Uluslararası Refereed Hakemli Journal 12880) Mühendislik of Researches ve on Fen Economy Bilimleri Management Dergisi Mayıs Ekim / Haziran / Kasım / Temmuz / Aralık 2014 / Ağustos Sayı: Yaz 02 Cilt: Dönemi 01 Sonbahar Sayı: 6 Kış Yıl:2016 October International / November / Refereed December Journal 2014 Issue: of Engineering 02 Volume: And 01 Autumn SciencesWinter (MARKA ve May PATENT / June / July / TRADEMARKS / August ID:13 Summer K:02 Issue: and 6 Year: PATENTS) 2015 (2015/04066 (Ekonomi) / ID:38 & K:90 (Economy) PRINT ISSN: ONLINE ISSN: No / Document No: ISO Belge No / Document No: 12880) (ISO (MARKA ve Belge PATENT No: / TRADEMARKS & ISO and Belge PATENTS) No: 12880) (2015/04066 / No / Document ISO Belge No / Document No: her bir deprem doğrultusu için maksimum göreli kat ötelemesi sınırı herhangi bir kattaki kolon ve perde için Denklem (4) de verilmiştir. i maks h i (4) Burada ( δ i ) maks i, etkin maks, etkin göreli kat göreli ötelemelerinin kat ötelemelerinin kat içindeki en büyük kat değeri, içindeki h i ise en ilgili büyük elemanın değeri, yüksekliğini h göstermektedir i ise ilgili (DBYBHY, elemanın 2007: 24). yüksekliğini (DBYBHY, 2007: 24). uygulanmıştır. Ayrıca göstermektedir hipotez testleri uygulanarak araştırma daha kapsamlı hale getirilmiştir. yönünde hareket edilmiş olup, yapılan istatistik seçilmiştir. bulgulara göre de sonuca gidilmiştir. Elde 2. SAYISAL UYGULAMALAR VE TAR- 2. SAYISAL TIŞMA UYGULAMALAR VE TARTIŞMA Döşeme türlerinin taşıyıcı sistem davranışına Döşeme türlerinin taşıyıcı sistem etkisinin araştırıldığı bu çalışmada, sürekli tablalı kirişsiz döşemeli, sürekli kirişli, tablalı kirişsiz kirişsiz ve tablalı davranışına etkisinin araştırıldığı bu çalışmada, döşemeli, kirişsiz döşemeli kirişli, betonarme kirişsiz binalar ve ele tablalı alınmıştır. kirişsiz Bu amaçla döşemeli 1.derece betonarme deprem bölgesinde binalar ele 7 katlı, alınmıştır. Bu amaçla 1.derece deprem 3m kat yüksekliğine, I=1 bina önem katsayısına bölgesinde 7 katlı, 3m kat yüksekliğine, I=1 sahip bina düzenli önem betonarme katsayısına yapılar sahip tasarlanmıştır. düzenli betonarme Tasarlanan yapıların yapılar analizleri tasarlanmıştır. deprem yönetmeliğimizdeki tepki yapıların spektrumu analizleri yöntemiyle deprem Z1 ve Tasarlanan yönetmeliğimizdeki Z3 zemin sınıflarına göre tepki yapılmıştır. spektrumu yöntemiyle Z1 ve Z3 zemin sınıflarına göre Şekil yapılmıştır. 4 ve Şekil 5 de verilen model yapıların Şekil döşeme 4 kalınlığı; ve Şekil kirişsiz 5 de döşemeli verilen yapıda model (KRSZ) yapıların 26 cm, tablalı döşeme kirişsiz döşemeli kalınlığı; yapıda kirişsiz (KRSZT) döşemeli yapıda (KRSZ) 26 cm, tablalı kirişsiz döşemeli yapıda (KRSZT) 22 cm, kirişli (KR) ve sürekli tablalı kirişsiz döşemeli yapılarda (ST) 17 cm olarak 22 cm, alınmıştır. kirişli (KR) Tüm ve model sürekli yapıların tablalı kirişsiz çevre döşemeli kirişleri yapılarda 30x80 (ST) 17 cm, olarak kirişli alınmıştır. döşemeli Tüm model yapılarda yapıların iç kirişler çevre kirişleri 25x6030x80 cm, cm, sürekli tablalı yapılarda sürekli tablalar 100x35 kirişli döşemeli cm, tablalı yapılarda kirişsiz iç kirişler döşemeli 25x60 cm, yapıda sürekli tablalı kalınlığı yapılarda ise sürekli 11 cm tablalar kabul 100x35 edilmiştir. cm, tablalı Kolon kirişsiz boyutları döşemeli yapıda 50x50 tabla cm kalınlığı bu ise 11 yapılarda cm kabul C25 edilmiştir. betonu Kolon ve S420 boyutları olan yapı çeliği kullanıldığı varsayılmıştır. 50x50 cm olan bu yapılarda C25 betonu Binalarda hareketli yük 5 kn/m 2 ve S420 olarak yapı çeliği kullanıldığı varsayılmıştır. Binalarda hareketli yük 5 kn/m Çalışmada kullanılan 2 olarak seçilmiştir. betonarme yapıların Çalışmada analizi kullanılan Sap betonarme 2000 yapı yapıların analiz analizi programında yapılmıştır. Analizler sonucunda, Sap 2000 yapı model analiz yapıların programında ilk yapılmıştır. üç moddaki Analizler sonucunda, periyotları, model taban yapıların kesme ilk üç kuvvetleri moddaki periyotları, ve göreli kat taban ötelemeleri kesme kuvvetleri elde ve edilmeye göreli kat ötelemeleri çalışılmıştır. elde edilmeye Analizler çalışılmıştır. sonucunda yapıların kısa yönü daha Analizler sonucunda yapıların kısa yönü daha zayıf olduğu için x yönünde elde edilen yatay zayıf olduğu yer için değiştirme x yönünde elde değerleri edilen yatay değerlendirmeye yer değiştirme değerleri alınmıştır. değerlendirmeye Tüm model alınmıştır. Tüm x yönünde, model yapılarda Z1 ve x Z3 yönünde, zemin Z1 ve yapılarda sınıfları için ayrı ayrı elde edilen yatay Z3 zemin sınıfları için ayrı ayrı elde edilen yatay yer değiştirme ve göreli kat ötelenmeleri yer değiştirme Tablo ve göreli 2-5 de kat ötelenmeleri verilerek Tablo Denklem 2-5 de verilerek (4) deki Denklem sınır (4) deki değer sınır ile değer ile karşılaştırılmıştır. Ayrıca aynı aynı zemin zemin sınıflarında sınıflarında dört farklı yapı modellerindeki dört farklı değerlerin yapı karşılaştırması ise Şekil 6-9 da modellerindeki değerlerin verilmiştir. 68

82 Mayıs Ekim / Haziran / Kasım / Temmuz / Aralık 2014 / Ağustos Sayı: Yaz 02 Cilt: Dönemi 01 Sonbahar Sayı: 6 Kış Yıl:2016 October International / November / Refereed December Journal 2014 Issue: of Engineering 02 Volume: And 01 Autumn SciencesWinter May / June / July / August ID:13 Summer K:02 Issue: 6 Year: 2015 (Ekonomi) ID:38 & K:90 (Economy) PRINT ISSN: ONLINE ISSN: No / Document No: ISO Belge No / Document No: 12880) (ISO (MARKA ve Belge PATENT No: / TRADEMARKS & ISO and Belge PATENTS) No: 12880) (2015/04066 / Şekil 4. Kirişsiz ve Tablalı Kirişsiz Döşemeli Betonarme Yapılara ait Kat Planları 69

83 Mayıs Ekim / Haziran / Kasım / Temmuz / Aralık 2014 / Ağustos Sayı: Yaz 02 Cilt: Dönemi 01 Sonbahar Sayı: 6 Kış Yıl:2016 October International / November / Refereed December Journal 2014 Issue: of Engineering 02 Volume: And 01 Autumn SciencesWinter May / June / July / August ID:13 Summer K:02 Issue: 6 Year: 2015 (Ekonomi) ID:38 & K:90 (Economy) PRINT ISSN: ONLINE ISSN: No / Document No: ISO Belge No / Document No: 12880) (ISO (MARKA ve Belge PATENT No: / TRADEMARKS & ISO and Belge PATENTS) No: 12880) (2015/04066 / Şekil 5. Sürekli Tablalı ve Kirişli döşemeli Betonarme Yapılara ait Kat Planları Tablo 2. ST binasının x yönünde yatay yer değiştirme ve göreli kat ötelemeleri Kat Sayısı Yer değiştirme (mm) Z1 Göreli Kat Öte. Göreli Kat Öte. Sınırı Yer değiştirme (mm) Z3 Göreli Kat Öte. Göreli Kat Öte. Sınırı 7 0, ,0026 <0.02 0, ,0044 < , ,0042 <0.02 0, ,0073 < , ,0057 <0.02 0, ,0100 < , ,0069 <0.02 0, ,0123 < , ,0079 <0.02 0, ,0140 < , ,0086 <0.02 0, ,0148 < , ,0071 <0.02 0, ,0121 <

84 Mayıs Ekim / Haziran / Kasım / Temmuz / Aralık 2014 / Ağustos Sayı: Yaz 02 Cilt: Dönemi 01 Sonbahar Sayı: 6 Kış Yıl:2016 October International / November / Refereed December Journal 2014 Issue: of Engineering 02 Volume: And 01 Autumn SciencesWinter May / June / July / August ID:13 Summer K:02 Issue: 6 Year: 2015 (Ekonomi) ID:38 & K:90 (Economy) PRINT ISSN: ONLINE ISSN: No / Document No: ISO Belge No / Document No: 12880) (ISO (MARKA ve Belge PATENT No: / TRADEMARKS & ISO and Belge PATENTS) No: 12880) (2015/04066 / Tablo 3. KR binasının x yönünde yatay yer değiştirme ve göreli kat ötelemeleri Kat Sayısı Z1 Yer Güven Grup Göreli A.Ş. Finans Yönetmeni Yer Göreli Göreli Göreli değiştirme 1 Kilis 7 Aralık Üniversitesi, Kat Öte. Elektrik-Enerji değiştirme Bölümü Kat Öte. Kat Öte. Kat Öte. (mm) Sınırı (mm) Sınırı , ,0023 <0.02 0, ,0040 şeklindedir. 0,01399 Farklı analiz 0,0039 teknikleri kullanılarak <0.02 hazırlanan 0,02433 çalışmada ANOVA 0,0067 modeli Sanayi 0,01254 ve konutlarda tüketim 0,0052 aralıklarına <0.02 göre elektrik ve doğalgaz 0,02183 fiyatlarının 0,0092 tespit edilmesi edilen 0,01059 bulgular sonucunda; 0,0064 sanayi sektörü <0.02 için tüketim aralığı 0,01839 arttıkça, elektrik 0,0113 ve doğalgaz 0, ,0073 <0.02 0, ,0129 0, ,0079 <0.02 0, ,0137 <0.02 <0.02 <0.02 <0.02 <0.02 < , ,0066 <0.02 0, ,0113 <0.02 Z3 Tablo 4. KRSZ binasının x yönünde yatay yer değiştirme ve göreli kat ötelemeleri Kat Sayısı the consumption of electricity Z1 and natural gas used in industry and houses is Z3 statistically techniques Yer for analysis. Moreover, tests Göreli of hypothesis were Yer applied and the research was made more comprehensive. Göreli The purpose was to determine electricity and natural Göreli gas prices değiştirme Kat Öte. değiştirme Kat Öte. Kat Öte. (mm) Sınırı (mm) Göreli Kat Öte. Sınırı 7 0, ,0030 <0.02 0, ,0051 < , ,0053 <0.02 0, ,0092 < , ,0074 <0.02 0, ,0130 < , ,0092 <0.02 0, ,0162 < , ,0107 <0.02 0, ,0188 < , ,0120 <0.02 0, ,0208 > , ,0113 <0.02 0, ,0193 <

85 Mayıs Ekim / Haziran / Kasım / Temmuz / Aralık 2014 / Ağustos Sayı: Yaz 02 Cilt: Dönemi 01 Sonbahar Sayı: 6 Kış Yıl:2016 October International / November / Refereed December Journal 2014 Issue: of Engineering 02 Volume: And 01 Autumn SciencesWinter May / June / July / August ID:13 Summer K:02 Issue: 6 Year: 2015 (Ekonomi) ID:38 & K:90 (Economy) PRINT ISSN: ONLINE ISSN: No / Document No: ISO Belge No / Document No: 12880) (ISO (MARKA ve Belge PATENT No: / TRADEMARKS & ISO and Belge PATENTS) No: 12880) (2015/04066 / Tablo 5. KRSZT binasının x yönünde yatay yer değiştirme ve göreli kat ötelemeleri Kat Sayısı Z1 Yer Güven Grup Göreli A.Ş. Finans Yönetmeni Yer Göreli Göreli Göreli değiştirme 1 Kilis 7 Aralık Üniversitesi, Kat Öte. Elektrik-Enerji değiştirme Bölümü Kat Öte. Kat Öte. Kat Öte. (mm) Sınırı (mm) Sınırı , ,0034 <0.02 0, ,0057 şeklindedir. 0,02121Farklı analiz 0,0057 teknikleri kullanılarak <0.02 hazırlanan 0,03691 çalışmada ANOVA 0,0098 modeli Sanayi 0,01909 ve konutlarda tüketim 0,0077 aralıklarına <0.02 göre elektrik ve doğalgaz 0,03324 fiyatlarının tespit 0,0136 edilmesi edilen 0,01619 bulgular sonucunda; 0,0095 sanayi sektörü <0.02 için tüketim aralığı 0,02815 arttıkça, elektrik 0,0167 ve doğalgaz 0, ,0110 <0.02 0, ,0193 0, ,0120 <0.02 0, ,0208 <0.02 <0.02 <0.02 <0.02 <0.02 > , ,0107 <0.02 0, ,0183 <0.02 Z3 Şekil 6. Z1 zemin sınıfında x yönündeki yatay yer değiştirme değişimleri Şekil 7. Z1 zemin sınıfında x yönündeki yatay göreli kat ötelemeleri 72

86 Mayıs Ekim / Haziran / Kasım / Temmuz / Aralık 2014 / Ağustos Sayı: Yaz 02 Cilt: Dönemi 01 Sonbahar Sayı: 6 Kış Yıl:2016 October International / November / Refereed December Journal 2014 Issue: of Engineering 02 Volume: And 01 Autumn SciencesWinter May / June / July / August ID:13 Summer K:02 Issue: 6 Year: 2015 (Ekonomi) ID:38 & K:90 (Economy) PRINT ISSN: ONLINE ISSN: No / Document No: ISO Belge No / Document No: 12880) (ISO (MARKA ve Belge PATENT No: / TRADEMARKS & ISO and Belge PATENTS) No: 12880) (2015/04066 / Şekil 8. Z3 zemin sınıfında x yönündeki yatay yer değiştirme değişimleri Şekil 9. Z3 zemin sınıfında x yönündeki yatay göreli kat ötelemeleri KRSZ, KRSZT, ST ve KR yapı modellerinde, Z1 ve Z3 zemin sınıflarında elde edilen maksimum yer değiştirme, maksimum göreli kat ötelenmesi ve göreli kat ötelenme oranları Tablo 6 da verilmiştir. techniques for analysis. Moreover, Öteleme tests of hypothesis Oranı were applied and the research was Tablo 6. Yapı Modellerinde Max. Yer değiştirme, Max. Göreli Ötelenme ve Max. Göreli Max.Yer değiştirme (mm) Z1 Max. Göreli Ötelenmesi Max.Gör. Ötelenme Oranı (%) Max.Yer değiştirme (mm) Z3 Max. Göreli Ötelenmesi Max.Gör. Ötelenme Oranı KRSZ 22,08 0,0120<0,02 39,53 38,38 0,0208>0,02 40,54 KRSZT 22,47 0,0120<0,02 39,53 39,06 0,0208>0,02 40,54 ST 16,14 0,0086<0, ,03 0,0148<0,02 0 KR 14,87 0,0790<0,02-8,14 25,84 0,0137<0,02-7,43 (%) Bina periyotlarının kıyaslaması yapılırken daha etkin bir şekilde gösterebilmek için binalara ait ilk üç periyot göz önüne alınmış ve Tablo 7 de verilmiştir. 73

87 Mayıs Ekim / Haziran / Kasım / Temmuz / Aralık 2014 / Ağustos Sayı: Yaz 02 Cilt: Dönemi 01 Sonbahar Sayı: 6 Kış Yıl:2016 October International / November / Refereed December Journal 2014 Issue: of Engineering 02 Volume: And 01 Autumn SciencesWinter May / June / July / August ID:13 Summer K:02 Issue: 6 Year: 2015 (Ekonomi) ID:38 & K:90 (Economy) PRINT ISSN: ONLINE ISSN: No / Document No: ISO Belge No / Document No: 12880) (ISO (MARKA ve Belge PATENT No: / TRADEMARKS & ISO and Belge PATENTS) No: 12880) (2015/04066 / Tablo 7. Yapıların İlk Üç Modlarına Ait Periyot Değerleri ve 1. Mod Periyot Değişim Oranları Bina Modeli Güven Grup Periyot A.Ş. Finans (s) Yönetmeni Periyot değişim Oranı 1. Mod 1 Kilis 7 Aralık Üniversitesi, 2. ModElektrik-Enerji Bölümü 3. Mod (%) KRSZ KRSZT KR ST 1,221 1,177 0,972 ve konutlarda kullanılan 1,235 doğalgaz ile elektrik 1,218 tüketiminin istatistiksel 0,961 olarak analiz edilmesi uygulanmıştır. Ayrıca 0,872hipotez testleri uygulanarak 0,841 araştırma daha kapsamlı 0,659 hale getirilmiştir. 0,934 0,896 0, Farklı döşeme sistemlerine sahip yapılarımızda ilk üç moda ait yapı periyot değerleri de Şekil 10 da verilmiştir. Dört farklı yapı modelinde Z1 ve Z3 zemin sınıflarında elde edilen taban kesme kuvvetleri ve KRSZ, KRSZT ve KR yapı modellerinde x yönünde elde edilen taban kesme kuvvetleri ST yapı modelinde elde edilen taban kesme kuvvetine oranlanarak % değişim değerleri de tablo 8 de belirtilmiştir. Ayrıca aynı yapı modellerinde elde edilen taban kesme kuvvetlerinin zemin sınıfına göre % değişimi de yine aynı tablo da verilmiştir. Şekil 10. Yapıların İlk 3 Moddaki Periyot Değerleri 74

88 Mayıs Ekim / Haziran / Kasım / Temmuz / Aralık 2014 / Ağustos Sayı: Yaz 02 Cilt: Dönemi 01 Sonbahar Sayı: 6 Kış Yıl:2016 October International / November / Refereed December Journal 2014 Issue: of Engineering 02 Volume: And 01 Autumn SciencesWinter May / June / July / August ID:13 Summer K:02 Issue: 6 Year: 2015 (Ekonomi) ID:38 & K:90 (Economy) PRINT ISSN: ONLINE ISSN: No / Document No: ISO Belge No / Document No: 12880) (ISO (MARKA ve Belge PATENT No: / TRADEMARKS & ISO and Belge PATENTS) No: 12880) (2015/04066 / Tablo 8. Yapı Modellerinde Elde Edilen Taban Kesme Kuvvetleri Ve Oranları Z1 Z3 Bu çalışmada, DBYBHY de belirtilen Z1 ve Z3 zemin sınıflarına göre, sürekli tablalı kirişsiz döşemeli betonarme binalar, kirişli, kirişsiz ve tablalı kirişsiz döşemeli betonarme binalarla kar- Bina Taban Güven Taban Grup A.Ş. Finans Taban Yönetmeni Taban Taban Kesme Modelleri Kesme 1 Kilis 7 Aralık Kesme Üniversitesi, Elektrik-Enerji Kesme Bölümü Kesme Kuvvetleri Kuvveti Kuvveti Kuvveti Kuvveti Oranı Oranı (%) Oranı (%) Özet : (kn) Yılları arasındaki TUİK verileri (kn) kullanılarak hazırlanan bu çalışma, sanayi (%) KRSZ şeklindedir. Farklı 2002,05 analiz teknikleri -15,5kullanılarak 3408,71 hazırlanan çalışmada -14,6 ANOVA modeli 70,3 KRSZT 1821,85-23,1 3117, ,1 ST yönünde hareket 2368,83 edilmiş olup, yapılan 0 istatistik 3990,52 bulgulara göre de sonuca 0 gidilmiştir. Elde 68,5 KR fiyatlarının genel 2277,07 seviyesinde düşüş -3,9 gözlendiği sonucuna 3848,19varılmaktadır. -3,6 Sonuç olarak tüketim 69 Şekil 11 de dört Anahtar farklı Kelimeler yapı modelinde : Elektrik, Doğalgaz, Z1 ve Tüketim, şılaştırılması Sanayi, Konut, Anova, amaçlanmıştır. TUİK, Fiyat Bu amaçla, çerçeveli Z3 zemin sınıflarında elde edilen taban kesme düzenli 7 katlı dört farklı döşeme modeline sahip kuvvetlerinin değişimi verilmiştir. yapılar tasarlanmıştır. Bu yapı sistemlerinin x ACCORDING TO CONSUMPTION RANGES yönünde IN TERMS doğrusal OF INDUSTRY analizleri AND yapılarak göreli kat ötelemeleri, ilk üç modda periyotları ve taban Abstract: In this study prepared by using data of kesme TSI belonging kuvvetleri to the years elde of edilmiştir , Elde edilen bu analyzed. ANOVA model was applied to the study değerler prepared sürekli with the tablalı use of kirişsiz differentdöşeme değerleriyle ve electricity deprem and yönetmeliğindeki natural gas prices sınır değer ile made more comprehensive. The purpose was to determine karşılaştırılmıştır. Böylece her iki zemin sınıfında ST model yapının diğer yapılarla karşılaştırılması yapılarak bu yapının davranışı belirlenmeye çalışılmıştır. Şekil 11. Z1 ve Z3 Zemin Sınıflarında Taban Kesme Kuvvetleri Değişimi 3. SONUÇLAR Analizler sonucunda, Z1 zemin sınıfında tüm yapı modellerinde elde edilen göreli kat ötelenmeleri Türk Deprem Yönetmeliğin (DBYBHY) de verilen sınır değerden küçüktür. Z3 zemin sınıfında ise kirişsiz ve tablalı kirişsiz döşemeli yapılarda elde edilen değerler sınır değerden büyük, kirişli ve sürekli tablalı kirişsiz döşemeli yapılarda elde edilen değerlerin ise sınır değerden küçük olduğu görülmüştür. Z1 zemin sınıfında, KRSZ, KRZST 75

89 Mayıs Ekim / Haziran / Kasım / Temmuz / Aralık 2014 / Ağustos Sayı: Yaz 02 Cilt: Dönemi 01 Sonbahar Sayı: 6 Kış Yıl:2016 October International / November / Refereed December Journal 2014 Issue: of Engineering 02 Volume: And 01 Autumn SciencesWinter May / June / July / August ID:13 Summer K:02 Issue: 6 Year: 2015 (Ekonomi) ID:38 & K:90 (Economy) PRINT ISSN: ONLINE ISSN: No / Document No: ISO Belge No / Document No: 12880) (ISO (MARKA ve Belge PATENT No: / TRADEMARKS & ISO and Belge PATENTS) No: 12880) (2015/04066 / ve KR model yapılardan elde edilen max. göreli kat ötelenme değerleri, ST model yapıdan elde edilen max. göreli ötelenme değerine oranlandığında, KRSZ ve KRSZT yapılarında %39.53 daha fazla, KR yapısında ise % 8.14 daha az göreli ötelenmeler olduğu belirlenmiştir. Z3 zemin sınıfında ise KRSZ ve KRSZT yapılarında %40.54 daha fazla KR yapısında %7.43 daha az göreli ötelenme meydana geldiği belirlenmiştir. Bina periyotlarının daha etkin bir şekilde kıyaslanmasının yapılabilmesi için binalara ait ilk üç moddaki periyot değerleri, KR yapısında; 0.872, 0.841, 0.659, ST yapısında, 0.934, 0.896, 0.683, KRSZ yapısında 1.221, 1.177, ve KRSZT yapısında ise 1.235, ve 0,961 s dir. En büyük periyot değerleri KRSZ model yapısından elde edilmiştir. KRSZT yapısından elde edilen periyot değerleri KRSZ yapısından elde edilen değerlere çok yakın olduğu görülmektedir. KR ye ait periyot değerlerinin ise en düşük değerler aldığı görülmektedir. Yapı etkin modu olan 1. Modda KRSZT, KRSZ ve KR yapılarının periyot değerleri, ST yapısından elde edilen periyot değeri ile karşılaştırıldığında ise; KRSZT ye ait periyot değeri %32, KRSZ ye ait periyot değeri %31daha fazla iken KR ye ait periyot değeri % 7 daha küçüktür. Bunun nedeni olarak kirişli döşemeli (KR) yapıların, kirişsiz döşemeli (KRSZ) yapılara göre daha rijit oldukları düşünülmüştür. Ayrıca sürekli tablalı kirişsiz döşemeli (ST) yapıdan elde edilen periyot değerleri, kirişli döşemeli (KR) yapıdan elde edilen periyot değerlerine çok yakın olduğu görülmektedir. Bant kiriş olarak da isimlendirilen sürekli tablalar, kirişli döşemelerdeki kirişler gibi düşey taşıyıcıları bağladığı için KRSZ ve KRSZT yapılarından daha rijit bir davranış ortaya koyduğu düşünülmektedir. Taban kesme kuvvetleri incelendiğinde her iki zemin sınıfında da en büyük taban kesme kuvveti sürekli tablalı kirişsiz döşemeli (ST) yapı modelinde, en küçük taban kesme kuvveti ise tablalı kirişsiz döşemeli (KRSZT) model yapıdan elde edilmiştir. KRSZT, KRST ve KR yapılarında elde edilen taban kesme kuvveti değerleri, ST model yapısından elde edilen taban kesme kuvvetine oranlandığında, Z1 zemin sınıfında sırasıyla %23.1, %15.5 ve %3.9, Z3 zemin sınıfında ise %28, %14.6 ve %3.6 daha az olduğu belirlenmiştir. Ayrıca tüm yapı modellerinde, Z3 zemin sınıfında hesaplanan taban kesme kuvveti Z1 zemin sınıfına oranla yaklaşık %70 daha fazladır. Sonuç olarak, Z1 ve Z3 zemin sınıflarında sürekli tablalı kirişsiz döşemeli yapılardan elde edilen periyot ve yatay yer değiştirme değerlerinin kirişli döşemeli yapıdan elde edilen değerlere daha yakın olduğu, taban kesme kuvvetinin ise diğer yapı modellerinden elde edilen değerlerden daha fazla olduğu görülmüştür. Kirişsiz döşemeli yapılar, sürekli tablalı olarak düzenlenirse üstünlüklerini kaybetmeden ve kirişli döşemelerdeki kat yüksekliğinin azalması gibi dezavantajlar oluşmadan daha rijit davranış sergileyen yapılar elde edilebilir. 76

90 4. KAYNAKLAR UHMFD Mayıs Ekim / Haziran / Kasım / Temmuz / Aralık 2014 / Ağustos Sayı: Yaz 02 Cilt: Dönemi 01 Sonbahar Sayı: 6 Kış Yıl:2016 October International / November / Refereed December Journal 2014 Issue: of Engineering 02 Volume: And 01 Autumn SciencesWinter May / June / July / August ID:13 Summer K:02 Issue: 6 Year: 2015 (Ekonomi) ID:38 & K:90 (Economy) PRINT ISSN: ONLINE ISSN: No / Document No: ISO Belge No / Document No: 12880) (ISO (MARKA ve Belge PATENT No: / TRADEMARKS & ISO and Belge PATENTS) No: 12880) (2015/04066 / AKGÜN, H., (2007). Farklı Döşeme Sistemlerine sahip çok katlı Betonarme Binaların Dinamik Davranışının İncelenmesi Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul DEMİRKOK, A., (2009). Perdeli Çerçeve Taşıyıcı Sisteme Sahip Bir Betonarme Yapıda Farklı Döşeme Türlerinin Davranışa Etkisi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul DEPREM BÖLGELERİNDE YAPILACAK BİNALAR HAKKINDA YÖNETMELİK. (2007). Bayındırlık ve İskân Bakanlığı Afet İşleri, Ankara DOĞANGÜN, A., (2008). Betonarme Yapıların Hesap Tasarımı, Birsen Yayınevi, İstanbul ERDOĞAN, A.S., KAYA, N., GÜREL, M.A. (2002). Tablalı Kirişsiz Döşemelerin İrdelenmesi, Uluslararası Yapı ve Deprem Mühendisliği Sempozyumu ECAS, ODTÜ, Ankara, s KARATAŞ, M., ERDOĞAN, A.S., (2006). Kirişsiz Döşemelerde Sürekli Tabla Teşkilinin Avantajı, Doğu Anadolu Bölgesi Araştırmaları 5, PAULAY, T., PRIESTLEY, M.J.N., (1992). Seismic Design of Reinforced Concrerete and Masonry Buildings, John Wiley & Sons, inc., New York PAULTRE, P., MOİSAN, C., (2002). Distribution of Moments in Reinforced Concrete Slabs with Continuous Drop Panels, Canadian Journal Civil Engineer, 29, TS-500, (2000). Betonarme Yapıların Tasarım ve Yapım Kuralları, Madde 11-Betonarme Döşeme Sistemleri, Türk Standartları Enstitüsü, Ankara SAĞLIYAN, S., (2010). Sürekli Tablalı Kirişsiz Döşemelerin Davranışına Boyutsal Parametrelerin Etkisi ve Kurallarının Belirlenmesi, Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü SAĞLIYAN, S., YÖN, B., SAYIN, E., (2012a). Kirişli ve Sürekli Tablalı Kirişsiz Döşemeli Betonarme Binalarda Perde Oranının Göreli Kat Ötelemelerine Etkisi, Yıldız Teknik Üniversitesi İnşaat Mühendisliğinde 100.Yıl Teknik Kongresi Bildirileri, İstanbul, ss SAĞLIYAN, S., YÖN, B., SAYIN, E., (2012b). Burulma Düzensizliğinin Çok Katlı Sürekli Tablalı Kirişsiz ve Kirişli Döşemeli Yapılara Etkisinin İncelenmesi, Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 28, ZOU, X.K., CHAN, C.M., (2005), An optimal resizing technique for seismic drift design of concrete buildings subjected to response spectrum and time history loading, Computers and Structures, 83,

91 Mayıs Ekim / Haziran / Kasım / Temmuz / Aralık 2014 / Ağustos Sayı: Yaz 02 Cilt: Dönemi 01 Sonbahar Sayı: 6 Kış Yıl:2016 October International / November / Refereed December Journal 2014 Issue: of Engineering 02 Volume: And 01 Autumn SciencesWinter May / June / July / August ID:13 Summer K:02 Issue: 6 Year: 2015 (Ekonomi) ID:38 & K:90 (Economy) PRINT ISSN: ONLINE ISSN: No / Document No: ISO Belge No / Document No: 12880) (ISO (MARKA ve Belge PATENT No: / TRADEMARKS & ISO and Belge PATENTS) No: 12880) (2015/04066 / Murat EXTENDED KORKMAZ, Hakan ABSTRACT AÇIKGÖZ In beam and reinforced concrete structures, slab height decreases at an important level because of the beam. In case of the use of ventilation and air conditioning in the space, the slab height decreases much more. Özet This : prevents Yılları the use arasındaki of bureaus TUİK verileri and kullanılarak offices effectively. hazırlanan bu çalışma, The desire sanayi to use the space comfortably and ve effectively konutlarda kullanılan is one doğalgaz of the ile leading elektrik tüketiminin parameters istatistiksel using olarak flat analiz slabs. edilmesi Moreover, in these slab systems with uygulanmıştır. better heat Ayrıca and hipotez sound testleri insulation, uygulanarak the araştırma cost of daha cast kapsamlı manufacturing hale getirilmiştir. is less and cast, slab and concrete workmanship is easier. The negative features of flat slabs are their poor performance in earthquakes, edilen high bulgular possibility sonucunda; of pressing sanayi sektörü and için the tüketim need for aralığı more arttıkça, reinforcement elektrik ve doğalgaz and concrete space. Since the slab is aralığı placed Kw cinsinden directly yükseldikçe, to the column fiyatlarda da in azalma flat slabs, meydana pressing gelmektedir. becomes important. In these slab systems, the pressing problem is tried to be solved via making a heading and/or a drop panel at the column heads. With this heading and/or drop panels, flat slab systems with heading, drop panel, heading& drop panel are created. A new design, constant flat slabs are created via turning drop panels into continuous ACCORDING structures TO in CONSUMPTION flat slabs. With RANGES this, IN horizontal TERMS OF earthquake INDUSTRY AND moves are transferred properly to the vertical bearing elements and the components resistant to earthquakes are created. Continuous drop panels can be called as belt slab or belt beam. It is emphasized in the literature that the height of belt beams should two times more or less than the slab s thickness and its width should be three times more or much more than the slab s thickness. In earthquake resistant structural design, since shape shifting beyond elastic borders is foreseen, it is inevitable to have displacement during massive earthquakes. When the building is exposed to earthquake s burden, the drifts cause damage on bearing systems and non-bearing systems. Limitation of the values of drifts decreases the damage level and costs. In this study, the aim is to compare this new design with other concrete structural systems. Thus, the values of concrete structures with flat, beamed, flat with drop panel and flat slabs with continuous drop panels on horizontal displacement in different local site classes, interstory drifts, their periods and base shear force are calculated and compared with the constructions with flat slab with continuous drop panels. Ordered concrete 7-floor structures are designed in the first-degree seismic zone. The analysis of designed buildings was made with the response spectrum method in our earthquake regulations according to Z1 and Z3 local site classes. In the solutions, SAP2000 structural analysis program was used. At the model structures in the study, the floor s thickness is 26 cm in flat slab structures (KRSZ), 22 cm in flat slab structures with drop panels (KRSZT), 17 cm in flat slab structures with continuous drop panels (ST). All model structures outer beams are 30x80 cm. At beam slab structures, interior beams are 25x60 cm, in flat slab structures with drop 78

92 Mayıs Ekim / Haziran / Kasım / Temmuz / Aralık 2014 / Ağustos Sayı: Yaz 02 Cilt: Dönemi 01 Sonbahar Sayı: 6 Kış Yıl:2016 October International / November / Refereed December Journal 2014 Issue: of Engineering 02 Volume: And 01 Autumn SciencesWinter May / June / July / August ID:13 Summer K:02 Issue: 6 Year: 2015 (Ekonomi) ID:38 & K:90 (Economy) PRINT ISSN: ONLINE ISSN: No / Document No: ISO Belge No / Document No: 12880) (ISO (MARKA ve Belge PATENT No: / TRADEMARKS & ISO and Belge PATENTS) No: 12880) (2015/04066 / panel, drop panel thickness is 11 cm and in structures with continuous drop panels, 100x35 cm sized continuous drop panels were used. Column sizes are 50x50 cm and it is considered that C25 cement and S420 structural steel are used in these structures. Live load was set as kn/m 2. Calculations were made at the direction of x since its short side was weaker. As a result of analysis, all interstory drifts in structures at Z1 ground type are lower than the limit provided in Turkish Earthquake Regulations (2007). At Z3 type, Özet : the value Yılları of flat arasındaki structures TUİK verileri and kullanılarak flat slab hazırlanan structures bu çalışma, with drop sanayi panels is higher than the limit, while ve konutlarda for the kullanılan beam doğalgaz slab structures ile elektrik and tüketiminin flat slab istatistiksel structures olarak analiz with edilmesi drop panels, the value is lower than the uygulanmıştır. limit. The Ayrıca max hipotez interstory testleri uygulanarak drift value araştırma of KRSZ, daha kapsamlı KRZST hale and getirilmiştir. KR model structures and max relative translation value of ST model structures in Z1 ground type, it is 39.53% more for KRSZ and KRSZT; edilen bulgular in KR sonucunda; structure sanayi is 8.14% sektörü less. için tüketim In Z3 aralığı ground arttıkça, type, elektrik it is ve 40.54% doğalgaz more in KRSZ and KRSZT structures aralığı Kw and cinsinden 7.43% yükseldikçe, less in fiyatlarda KR structure. da azalma meydana The periods gelmektedir. of KR, ST, KRSZ and KRSZT structures are 0.872, Anahtar 0.934, Kelimeler : Elektrik, and Doğalgaz, Tüketim, sec in Sanayi, order. Konut, When Anova, base TUİK, shear Fiyat forces compared, the biggest base shear force was seen in flat slab structures with continuous drop panels in both ground types and the smallest base shear force was in flat slab structures with drop panels. When the base shear force values ACCORDING in KRSZT, TO KRST CONSUMPTION and KR RANGES structures IN TERMS were proportioned OF INDUSTRY to AND the base shear force of ST model, it is 23.1%, 15.5%, 3.9% less in Z1 ground type and 28%, 14.6% and 3.6% less in Z3 ground type. When all structural models are considered, the base shear force calculated for Z3 ground type is about 70% more than the one for Z1 type. As a result, it is seen that the values of period and horizontal displacement from flat slab structures with continuous drop panels in Z1 and Z3 ground types are close to the values of beam slab structures and base shear force value is higher than the value in other two structural models. 79

93 ACED UHMFD ULUSLARARASI HAKEMLİ MÜHENDİSLİK VE FEN BİLİMLERİ DERGİSİ International Refereed Journal of Engineering And Sciences BULANIK MULTİMOORA YÖNTEMİYLE EN UYGUN MEKANİK OTOPARK SİSTEMİ SEÇİMİ (1) SELECTION OF OPTIMUM MECHANICAL PARKING LOT SYSTEM WITH FUZZY MULTIMOORA METHOD Cebrail ÇİÇEK 1, Adem BAKIŞ 1, Veli BAYAZIT 1 1 Kara Harp Okulu İnşaat Mühendisliği Bölümü Ankara / Türkiye Öz: Gelişen teknoloji, nüfus ve araç sahipliği isteği olan birey sayısının her geçen gün artması, trafik probleminin yanında otopark probleminin de artmasına neden olmaktadır. Özellikle kent planlamasında yaşanan sıkıntılar, insanların ulaşmaya çalıştıkları kent merkezlerinde uygun park yeri bulamaması ve bu yönde sürekli bir talebin var olması durumu hem kentlerin sürdürülebilirliği açısından problem oluşturmakta hem de insan yaşamını olumsuz yönde etkilemektedir. Otopark talebi ilk zamanlarda yol kenarı parklarla, kamu ve özel arazi veya hususi arazilere yapılan otoparklarla giderilmeye çalışılmıştır. Daha sonra taleplerin giderilmesine yönelik çalışmalar sonuçsuz kalmış ve kısıtlı alanda maksimum kapasite sağlayan hidro-mekanik ve elektro-mekanik hareketli platformlar, asansörler, akıllı sistemler geliştirilmiştir. Çelik elemanlar ve asansör içeren bu sistemler maliyetli olmalarına rağmen ihtiyaca cevap vermek amacıyla yaygın bir şekilde kullanılmaya başlanmıştır. Bu çalışmada mekanik otopark sistemleri arasında farklılık yaratan ve işletmeci açısından önemli olacağı düşünülen kriterler belirlenmiştir. Belirlenen kriterlere karar vericilerin verdiği önem derecesi grup kararına dönüştürülerek bulanık dilsel değişkenler kullanılarak Multimoora çok kriterli karar verme yöntemi ile değerlendirilmiştir. Mekanik otopark sistemini kullanan sektör yöneticileri ile yapılan çalışma sonucunda yöntemin uygulanabilirliği gösterilerek en uygun mekanik otopark sisteminin seçimi yapılmıştır. Abstract: Developing technology, population and increasing the number of individuals who have desire car ownership is causing both increase in traffic problems and parking problems. Especially the shortage of urban planning, couldn t find convenient parking in the city center which people try to reach and state that there is a contunious demand in this respect both to create problem for the sustainability of the cities and adversely affect human life. Parking demand were trying to resolve with roadside parks and parks constructed in Public and private lands. Then efforts to meet demands were fruitless and hydro-mechanical and electro-mechanical moving platforms, lifts, intelligent systems which provide maximum capacity in a limited area have been developed. These systems began to be used widely in order to meet the demands although the systems including steel components and elevator are costly. The criterias are determined that differential between mechanical parking systems and considered to be significant for managers. Significance levels given by decision-makers to determined criterias were evaluated by Fuzzy Multimoora Multiple-Criteria Decision Analysis Method. Selection of the most appropriate system is made end of the study. Key Words: MOORA, MULTİMOORA, Fuzzy Logic, Parking Problem, Mechanical Parking Anahtar Kelimeler: MOORA, MULTİMOORA, Bulanık Mantık, Otopark Problemi, Mekanik Otopark Doi: /UHMFD (1) Sorumlu Yazar: Cebrail ÇİÇEK, Kara Harp Okulu İnşaat Mühendisliği Bölümü, Ankara / Türkiye abakis@kho. edu.tr Geliş Tarihi / Received: Kabul Tarihi/ Accepted: Makalenin Türü: Type of article (Araştırma Uygulama / Research -Application) Çıkar Çatışması / Conflict of Interest:Yok / None Etik Kurul Raporu Yok None of Ethics Committee (Araştırmada Kurum İzni Var / Yok) YOK The Research Council Permit Yes / No NO 80

94 1.GİRİŞ UHMFD (Ekonomi) ID:63 & K:134 (Economy) No / Document No: Dünya üzerinde nüfusa bağlı olarak araç sayısı artmakta ve bu durum da otopark sorununu yaşamımızın vazgeçilmez bir parçası haline getirmektedir. Gelişen ekonomiye bağlı olarak iş yoğunluğunun fazla olduğu büyük şehirlerin iş imkânı sağlayacağı düşüncesiyle sürekli göç alması; nüfusun artmasına, trafik yoğunluğuna ve bunun sonucunda otoparklara olan ihtiyacın ortaya çıkmasına sebep olmaktadır (Okubay, 2008: 35). Mekanik otoparklar mekân olarak klasik otoparklardan daha az yer kaplaması ve işletmede ışıklandırma, havalandırma, personel gibi giderler bakımından da büyük tasarruf sağlanması tercih edilmelerini sağlamaktadır. Bir işletmeci olarak hangi tip mekanik otopark sisteminin uygulanacağı bir problem olarak karşımıza çıkmaktadır. Mekanik otopark sistemleri arasında farklılık yaratan ve işletmeci açısından önemli olacağı düşünülen kriterlerin belirlenmesi ve işletmeci açısından tercih edilen sistemin araç sahiplerine avantaj sağlaması gerektiği düşünüldüğünde problem karmaşıklığı artmaktadır. Çok kriterli karar verme yöntemleri karmaşık ve zor kararları vermekte yaygın olarak kullanılan yöntemlerdir. MULTİMOORA yöntemi çok kriterli karar verme yöntemlerinden olan MOORA (Oran Analizine Dayalı Çok Amaçlı Optimizasyon) metodunun geliştirilmiş halidir. Yeni bir yöntem olmakla birlikte kararlı ve güncel verileri kullanmaktadır. Bulanık MULTİMOORA yöntemi bulanık oran, bulanık referans noktası ve bulanık tam çarpımsal formu yöntemlerinin değerlendirilmesiyle elde edilen sonuçların optimizasyonunda gerçekçi ve net bir sonuç elde edilmesini sağlamaktadır. Çalışmamızda öncelikli olarak mekanik otopark sistemleri hakkında bilgi verilmiştir. Hangi mekanik otopark sisteminin kullanılmasının uygun olacağı ile ilgili ortaya çıkan problemi gidermek adına dilsel değişkenler kullanılarak grup kararlı bulanık MULTİMOORA yöntemiyle en avantajlı sistem seçimi yapılmıştır. 2. MEKANİK OTOPARK SİSTEMLERİ 2.1. Otopark Problemi Motorlu araçların kısa süreli duraklamalar dışında bekletildikleri alanlar otopark olarak adlandırılır. Yapılan çalışmalarda 20 m 2 lik bir çalışma alanı için 28 m 2 lik otopark alanına ihtiyaç duyulduğu ortaya konulmuştur. Yine yapılan araştırmalarda taşıtlar yaşam sürelerinin yaklaşık olarak % 4 veya % 5 kadarını hareket halinde geçirirler, geri kalan zamanlarda hareketsiz durumdadırlar (Haldenbilen vd, 1999:1). Tablo 1 de Türkiye de araç sahipliğindeki artışa karşılık yeterli düzeyde olmayan otopark alanları gayrimenkul yatırımcıları için çok önemli bir fırsat olarak düşünülmektedir. Çalışmamızda otopark problemlerine bir çözüm olarak geliştirilen mekanik otopark sistemleri incelenecektir. 81

95 (Ekonomi) ID:63 & K:134 (Economy) No / Document No: Tablo 1. Türkiye de Yıllara Göre Motorlu Taşıt Sayısı (EGM, 2015) * Haziran ayı sonu verileri. Murat Otomobil KORKMAZ, Sayısı Hakan AÇIKGÖZ Motorlu Taşıt Sayısı Yıl Özet : Yılları 2011 arasındaki TUİK 111 verileri kullanılarak hazırlanan 528 bu çalışma, sanayi uygulanmıştır. Ayrıca 2013 hipotez testleri uygulanarak 923 araştırma 17 daha 939 kapsamlı 447 hale getirilmiştir. yönünde hareket edilmiş 2014 olup, yapılan istatistik 915 bulgulara 18 göre 828 de 721 sonuca gidilmiştir. Elde 2015 fiyatlarının genel seviyesinde * düşüş gözlendiği sonucuna varılmaktadır. Sonuç olarak tüketim 2.2 Mekanik Otopark Sistemleri Mekanik otopark sistemleri araçların park edilmesi esnasında sürücü müdahalesine ihtiyaç duyan ve aracın park edilmesini sağlayan elektronik donanımlardan oluşan otopark sistemleridir. Mekanik otopark sistemleri lift tipi otopark sistemi, puzzle tipi otopark sistemi ve dönme dolap tipi otopark sistemi olarak ayrılmaktadır. Şekil 1.Eminönü Lift Tipi Otopark Örneği Dönme Dolap Tipi Otopark Sistemleri(DD) Lift Tipi Otopark Sistemleri(LT) Lift tipi otopark sistemlerinde bir araçlık yerden iki veya üç aracın park ihtiyacı karşılanabilmektedir. Bu sistemlerde araçların yukarı kaldırılmasını sağlayan çelikten imal edilmiş platformlar kullanılmaktadır. Şekil 1 de görülen Lift tipi otopark sistemleri zemin üzerine yapılabildiği gibi yer altına da yapılabilmektedir. Sistemde kullanılan alandan iki kat verim elde edilmektedir. Bakım maliyeti düşük olan sistem oldukça güvenlidir. Dönel tip otopark sistemi iki araçlık bir alana kurularak en az sekiz araçlık bir park yeri kapasitesi oluşmasına imkân sağlayan zincir tahrikli dişli bir sistemdir. Basit çalışma prensibi ve düşük kurulum maliyeti ile otopark ihtiyacına çözüm olarak geliştirilmiştir. Bilgisayar tabanlı kontrol sistemine sahip otopark tesisinde Şekil 2 de görüldüğü gibi zemin seviyesinde bırakılan araç, sensörler tarafından boyutu kontrol edildikten sonra kontrol ünitesi yardımıyla yukarıya doğru kaldırılır. Sürücünün aracı tekrar geri alması için 82

96 (Ekonomi) ID:63 & K:134 (Economy) No / Document No: kontrol ünitesine aracın bulunduğu yer numarasını girerek ödeme yapmak zorundadır. Sistem mevcut alandan maksimum yükseklikte kullanım alanı oluşturmak için geliştirilmiştir. yönünde hareket edilmiş olup, yapılan istatistik bulgulara göre de sonuca gidilmiştir. Sistemi Elde 3. METERYAL METOD Şekil 2. Çin de Dönme Dolap Tipi Otopark Örneği Puzzle Tipi Otopark Sistemleri(PT) Sistem tarafından araçlar yatay ve düşey olarak hareket ettirilebildiğinden dolayı park işlemi çok kolay gerçekleştirilmektedir. Sisteme park edilen araçlar birbirinden tamamen bağımsızdır. Sistemde üst kısımda bulunan araçların sürücülere ulaştırılmasında aksaklık yaşanmaması ve sistemin sürdürülebilirliği için orta katlarda aşağıya erişimi sağlayan 1 araçlık boş yer bırakılmaktadır. Sistem zemin üstüne yapılabildiği gibi zeminden aşağı olacak şekilde de tasarlanabilmektedir. Sistem geleneksel otoparklara göre park kapasitesini iki, üç veya dört katına kadar çıkarabilmektedir. İşletme maliyeti düşük olan sistemde ilk yatırım maliyetinin geleneksel otopark sistemlerine göre yüksek olması dezavantaj olarak görülmektedir (Gurbetçi ve ark, 2014: 110). Şekil 3.Hindistan da Puzzle Tipi Otopark 3.1. Bulanık mantık Bulanık mantık 1965 te Azerbaycan asıllı Prof. Dr. Lütfü Askerzade Zadeh Bilgi ve Kontrol dergisindeki Fuzzy Sets, Information and Control isimli makale ile literatüre kazandırmıştır. Zadeh, insan düşüncesinin kesin olmadığını ve bulanık olduğunu belirtmiştir. Düşünceler dilsel olarak ifade edilmektedir. Dilsel değişkenler, insanın anadildeki değerlendirmelerini cümle ve kelimeler ile ifade etmesi sonucu bu dilsel düşüncelerini sayılar gibi kullanan değişkenlerdir (Zadeh,1987). Dilsel değişkenler karmaşık ve tanımlanmamış olayları nicel olarak ifade etmek için kullanılmaktadır(chen ve ark., 2005). En çok kullanılan bulanık sayılar üçgen, yamuk ve çan eğrisidir. İşlem kolaylığı sağlaması ve sezgisel olarak oluşturulabilir olmasından dolayı üçgen bulanık sayılar kullanılmıştır(sanchez ve Gomez, 2003: 667). 83

97 (Ekonomi) ID:63 & K:134 (Economy) No / Document No: Şekil 4a. Bir üçgen üyelik fonksiyonu grafiği(zhang ve Liu, 2006 : 8) Şekil 4b. Bir üçgen üyelik fonksiyonu(zhang ve Liu, 2006 : 8) 3.2.MOORA Yöntemi MOORA yöntemi 2004 yılında Brauers tarafından geliştirilmiştir. Brauers ve Zavadskas tarafından 2006 yılında tanıtılmıştır. Yöntemde ulaşılan sonuçlar her bir alternatif için ölçülebilir değerler sunarak, alternatiflerin değerlendirilmesinde ve karşılaştırılmasında kullanılarak en iyi alternatifin seçilmesini kolaylaştırmaktadır. Bazı popüler ÇKKV(Çok Kriterli Karar Verme) yöntemlerinin karşılaştırılması Chakraborty tarafından 2011 yılında yapılarak MOORA yönteminin hesaplama zamanının çok az, çok basit, matematiksel hesaplamanın minimum düzeyde olduğunu ve kararlılık adına iyi bir yöntem olduğunu belirtmiştir. Karande ve Chakraborty (2012) kurumsal kaynak planlamasını, Mandal ve Sarkar (2012) üretim sistemi seçimini, Archana ve Sujatha (2012) 4G mobil şebekesi seçim karar problemlerine bulanık MOORA yöntemi ile çözüm bulmaya çalışmışlardır. MOORA yöntemleri; Oran Metodu, Referans Noktası Yaklaşımı ve Tam Çarpım Formudur(Ersöz ve Atav 2011, s:79). Brauers ve Zavadskas 2010 yılında Tam Çarpımsal Formu, Moora yöntemine takviye ederek çok kriterli karar verme için MULTIMOORA yöntemini önermiştir. MULTI MOORA; Çeşitli MOORA metotları tarafından yapılan alternatiflerin değerlendirmelerini alarak baskınlık durumlarının incelenmesine karar verilmeden önce değerlendirme yapılmasına olanak tanıyarak diğer ÇKKV yöntemleri arasında karar vermenin isabetli ve dayanıklı olmasını sağlamaktadır. Brauers ve arkadaşları 2011 yılında üçgen bulanık sayılar ile MULTIMOORA yöntemini güncellemiştir. Baležentis ve Brauers (2012) ise grup karar verme için bulanık MULTIMOORA yöntemini önermiştir. Baležentis ve ark. (2012) dilsel değişkenler kullanarak bulanık MULTİMOORA ile personel seçimi yapmışlardır Grup Kararı ile Bulanık MULTIMOORA Grup kararı, farklı kişisel tercihlerin tek bir tercih şeklinde ifade etmesidir. Karar alternatiflerine ilişkin karar vericilerin taraflı eğilimleri azaltmak, karar alternatiflerini daha detaylı değerlendirilebilmek, katılım ortamı oluşturmak ve verilen karara ilgili kişilerin katılımını sağlamak, analize geniş bir bakış açısı katmak, kararlara homojenlik kazandırmak ve alternatiflerin sonuçlarına ilişkin belirsizlikleri 84

98 A PATENT NO: TRADEMARK) 015/ KA A PATENT PATENT NO: NO: TRADEMARK) TRADEMARK) ine: Online: nline: Online: Online: OORA alternatiflerine ilişkin karar vericilerin MOORA ilişkin karar ulmaya taraflı alternatiflerine eğilimleri ilişkin azaltmak, karar vericilerin karar taraflı karar temleri; bulmaya alternatiflerini taraflı eğilimleri daha azaltmak, detaylı karar UHMFD ntemleri; daha Noktası değerlendirilebilmek, alternatiflerini daha International katılım Uluslararası Refereed ortamı Hakemli detaylı Journal Mühendislik of Researches ve on Fen Economy Bilimleri Management Dergisi Ocak Ekim / Şubat / Kasım / Mart / / Aralık Nisan 2014 Kış Sayı: İlkbahar 02 Cilt: Dönemi 01 Sonbahar Sayı: 6 Kış Çarpım Noktası oluşturmak değerlendirilebilmek, ve verilen katılım karara ortamı ilgili Yıl:2016 ve October International / November karara / Refereed December ilgili Journal 2014 Issue: of Engineering 02 Volume: And 01 Autumn Sciences Winter, Çarpım s:79). kişilerin oluşturmak katılımını ve January verilen sağlamak, / February karara / March analize ilgili / April Spring ID:13 Semester K:02 Winter Number: 6 Year: 2016 (Ekonomi) ID:63 & K:134 (Economy) 1, 1, s:79). da s:79). Tam geniş kişilerin bir bakış katılımını açısı sağlamak, katmak, kararlara analize No / Document No: ında Tam geniş bir bakış açısı ntemine Tam homojenlik geniş bir bakış açısı kazandırmak katmak, (MARKA kararlara ve PATENT NO: TRADEMARK) öntemine No: ve & r verme alternatiflerin homojenlik sonuçlarına kazandırmak Issn ilişkin ve ar verme Online: ilişkin Online: ntemini r verme belirsizlikleri alternatiflerin azaltmak sonuçlarına SANAYİ VE KONUTLAR adına gurup ilişkin AÇISINDAN TÜKETİM ARALIKLARINA GÖRE öntemini adına gurup Çeşitli azaltmak karar belirsizlikleri verme adına gurup yöntemi azaltmak karar verme kullanılmıştır. adına gurup ; karar verme yöntemi kullanılmıştır. Çalışmamızda gurup gurup kararı kararı ile ile www. hmfdergisi.com yapılan Çeşitli Çalışmamızda karar verme gurup yöntemi kararı kullanılmıştır. UHMFD Bulanık Oran Sistemi ile bulanık yapılan elerini MULTİMOORA Çalışmamızda gurup kararı ile yöntemi bulanık irmelerini Uluslararası Hakemli yöntemi kullanılmıştır. Mühendislik Oran ve Sistemi Fen Bilimleri tüm değerlerin Dergisi hedeflere karşılık larının kullanılmıştır. MULTİMOORA Ocak Grup / Şubat kararı / Mart yöntemi / Nisan ile Grup Kış İlkbahar Dönemi Sayı: 6 Yıl:2016 umlarının Grup kararı Güven Grup ile A.Ş. Finans Yönetmeni n önce kararı MULTİMOORA kullanılmıştır. ile MULTİMOORA Grup karar karar matrislerinin kararı ile gelen alternatiflerin verilerini normalleştirerek International Refereed Journal UHMFD of Engineering And Sciences en en önce karar olanak önce oluşturulması MULTİMOORA January / ile başlamaktadır. ile February karar başlamaktadır. / matrislerinin March / April Matrisin www. Spring ile oluşturulması aşamasında Özet : (1) formülü Yılları arasındaki kullanılarak TUİK (1) verileri kullanılarak hazırlanan bu çalışma, sanayi hmfdergisi.com tanımlar Semester ve Winter boyutsuz Number: sayı 6 Year: matrisi 2016 (4) formülü temleri olanak Matrisin oluşturulması oluşturulması ile Uluslararası aşamasında başlamaktadır. Hakemli (1) Mühendislik ID:63 K:134 ile elde ve Fen edilir Bilimleri (Liu Dergisi ve Liu, 2010). i. alternatifini & Engineering ISO j. kriter öntemleri etli ve formülü Matrisin kullanılarak oluşturulması Ocak / Şubat bireysel aşamasında / Mart / Nisan kararlar (1) Kış İlkbahar Dönemi Sayı: 6 Yıl:2016 betli ve bireysel (ISO kararlar ve grup konutlarda International Belge kararına kullanılan No / Document çevrilmiştir. doğalgaz Refereed ile No: elektrik Journal tüketiminin of istatistiksel değeridir. And olarak Sciences Belge Değerlendirmeler analiz No edilmesi / Document No: bulanık betli aktadır. ve grup formülü kararına kullanılarak şeklindedir. çevrilmiştir. bireysel kararlar Farklı analiz teknikleri kullanılarak hazırlanan çalışmada ANOVA modeli maktadır. grup January / February / March / April Spring 12880) Semester sayı aralığındadır. Winter Number: 6 Year: 2016 yılında grup kararına uygulanmıştır. çevrilmiştir. Ayrıca hipotez testleri uygulanarak araştırma daha kapsamlı hale getirilmiştir. x k = ile x ij x k k r ile x ij k = [x ij1 k [x ij1 k + x ij2 k yönünde hareket x ij2 k + x ij3 k ID:63 K:134 yılında edilmiş x ij3 k ] (1) x k = ] (1) olup, yapılan istatistik bulgulara göre de sonuca gidilmiştir. Elde ntemini ile x ij k = [x ij1 k + x ij2 k + x ij3 k ] (1) Normalleştirme oranlarının hesaplanmasından No / Document No: & ISO Belge No / Document No: xx kk i. alternatifin, edilen bulgular j. kriteri sonucunda; açısından sanayi sektörü için tüketim aralığı arttıkça, elektrik ve doğalgaz öntemini Brauers xx kk i. j. kriteri Issn Online: ) değeri Online: aşağıdaki gibi formülleştirilebilir: değerlendirmesini xx kk i. alternatifin, i. alternatifin, j. kriteri ifade j. kriteri açısından etmektedir. açısından değerlendirmesini k değerlendirmesini karar Oran bulanık Brauers aralığı Kw cinsinden ifade yükseldikçe, fiyatlarda da azalma meydana gelmektedir. n k karar ifade Sistemi vericidir(i=1,2,.,m, etmektedir. tüm ifade değerlerin k karar (MARKA J=1,2,.,n etmektedir. vericidir(i=1 hedeflere PATENT NO: TRADEMARK) rmiştir. bulanık nermiştir. k=1,2,.,k). k karar karşılık vericidir(i=1,2,.,m, gelen Bulanık alternatiflerin ağırlıklı J=1,2,.,n ortalaması verilerini ỹ g i = j=1 x ij n j=g+1 x ij (3) dilsel,2,.,m, J=1,2,.,n ve k=1,2,.,k). Bulanık ağırlıklı ) dilsel (2) k=1,2,.,k). normalleştirerek formülü kullanılarak Bulanık ağırlıklı belirlenir. tanımlar Issn ortalaması Online: ve Online: bulanık dilsel ortalaması (2) (2) formülü (2) kullanılarak formülü kullanılarak belirlenir. belirlenir. bulanık x ij boyutsuz sayı matrisi (4) formülü ile yy ii i alternatifinin : i alternatifinin tüm amaçlara tüm amaçlara göre normalleştirilmiş normalleştirilmiş değerleridir. Eşitlikteki 1,2,,g değerleridir. maksimize göre Oran Sistemi tüm değerlerin hedeflere seçimi l x ij k K w k x ij k = K w k elde k=1 edilir(liu kx ij ve Liu, 2010). xx seçimi k=1 kx ij (2) k=1 w K k (2) x ij k = K w k iiii i. karşılık gelen alternatiflerin verilerini ỹ g i = j=1 x ij n j=g+1 x ij (3) k=1 kx ij Eşitlikteki 1,2,,g maksimize edilecek alternatifini normalleştirerek j. kriter tanımlar değeridir. Kk=1 w w k (2) ve edilecek amaçları simgelemektedir. g+1, g+2,.,n k=1 ulanık Değerlendirmeler k amaçları simgelemektedir. g+1, g+2,.,n x ij boyutsuz sayı matrisi bulanık (4) formülü sayı ile ise yy ii minimize : i alternatifinin edilecek amaçlardır. tüm amaçlara göre Bulanık ww kk aralığındadır. = ( 1 ww kk K (, 1 1 K,, 1 1 ise minimize edilecek amaçlardır. K,, 1 )Bulanık ağırlığı temsil, temsil K K analyzed. K ANOVA model was applied to the study prepared with the use of different erin tek etmektedir. ww kk = ( 1, 1, 1 elde edilir(liu ve Liu, 2010). xx iiii i. normalleştirilmiş değerleridir., )Bulanık K K K ağırlığı temsil et- Eşitlikteki 1,2,,g maksimize edilecek hlerin tek Normalleştirme alternatifini j. kriter oranlarının değeridir. r. Karar tek etmektedir. amaçları simgelemektedir. g+1, g+2,.,n dir. Karar Bulanık hesaplanmasından Değerlendirmeler Oran Sistemi ỹ bulanık i değeri aşağıdaki sayı ise minimize edilecek amaçlardır. Karar Bulanık gibi aralığındadır. formülleştirilebilir: Oran Oran Sistemi Normalleştirme oranlarının m hesaplanmasından ỹ x ij1= x ij1 / i=1[(x ij1 ) 2 + (x ij2 ) 2 + (x ij3 ) 2 ] i değeri aşağıdaki gibi formülleştirilebilir: x ij = (x ij1 + x ij2 + x ij3 ) m x ij2= x ij2 / i=1[(x ij1 ) 2 + (x ij2 ) 2 + (x ij3 ) 2 ] (4) m x ij1 / [(x ij1 ) 2 + (x ij2 ) 2 + (x ij3 ) 2 ] x ij1= i=1 m { x ij3 = x ij3 / i=1[(x ij1 ) 2 + (x ij2 ) 2 + (x ij3 ) 2 ] x ij = (x ij1 + x ij2 + x ij3 ) m x ij2= x ij2 / i=1[(x ij1 ) 2 + (x ij2 ) 2 + (x ij3 ) 2 ] (4) yy ii lerin sıralanmasıyla işlem önem derecesine sahip olmaktadır. tamamlanır. Daha sonra her bir oranı, m Böylece bulanık oran sistemine göre { x ij3 = x ij3 / i=1[(x ij1 ) 2 + (x ij2 ) 2 + (x ij3 ) 2 ] Centre Of Area(COA)yöntemi ile sıralama işlemi tamamlanmış olur. durulaştırmak yy ii lerin sıralanmasıyla için yy ii = (yy ii1, yy ii2, işlem yy ii3 ) önem derecesine sahip olmaktadır Bulanık Referans Noktası bulanık tamamlanır. sayısı Daha sonra aşağıdaki her bir oranı, eşitlik Böylece bulanık oran sistemine göre uygulanarak Centre Of önem Area(COA)yöntemi sıralaması yapılır. ile sıralama Bulanık işlemi Referans tamamlanmış Noktası olur. yaklaşımı durulaştırmak için yy ii = (yy ii1, yy ii2, yy ii3 ) bulanık Oran Sistemine dayanmaktadır Bulanık Referans Noktası BNP i = (y bulanık sayısı i3 y i1)+(yi2 aşağıdaki y i1) Maksimal Amaç Referans Noktası eşitlik + y 3 i1 (5) uygulanarak önem sıralaması yapılır. Bulanık (vektör) Referans (1) formülü Noktası kullanılarak yaklaşımı bulanık hesaplanır. Oran Sistemine J. referans dayanmaktadır. noktası BNPi(Best Nonfuzzy Performance koordinatı bulanık maksimum veya Value) BNP i = (y i3 y i1)+(yi2 y i1) Maksimal Amaç Referans Noktası i. alternatifin en + iyi y 3 i1 bulanık (5) 85 (vektör) + minimum j. (1) Kriteri formülü xx iiii : kullanılarak olmayan performans değerini hesaplanır. J. referans noktası göstermektedir. BNPi(Best Nonfuzzy Yüksek Performance BNP koordinatı bulanık maksimum (min x ij1 + min x ij2 + min x veya ij3 ), j g; değerlerine Value) i. alternatifin sahip alternatifler en iyi bulanık + yüksek minimum j. Kriteri xx iiii : olmayan performans değerini (min x ij1 + min x ij2 + min x ij3 ), j > gg;

99 x ij boyutsuz sayı matrisi (4) formülü ile emli Mühendislik ve Fen Bilimleri Dergisi / Nisan Kış İlkbahar elde Dönemi edilir(liu Sayı: 6 ve Yıl:2016 Liu, 2010). xx iiii i. ereed Journal of Engineering alternatifini And j. Sciences kriter değeridir. / April Spring Semester Değerlendirmeler Winter Number: 6 Year: bulanık 2016 sayı ID:63 K:134 aralığındadır. ent ISO Normalleştirme Belge No / Document oranlarının No: 12880) A PATENT NO: TRADEMARK) 015/ ine: Online: edeflere erilerini ve ülü ile. xx iiii i. ğeridir. sayı nlarının ağıdaki UHMFD hesaplanmasından ỹ i International değeri Uluslararası Refereed aşağıdaki Hakemli Journal Mühendislik of Researches ve on Fen Economy Bilimleri Management Dergisi gibi formülleştirilebilir: (Ekonomi) mid:63 & K:134 (Economy) No x ij1= x / Document ij1 / No: i=1[(x & ISO ij1 ) 2 + (x ij2 ) 2 + (x Belge No / Document ij3 ) 2 ] No: 12880) x ij (x ij1 + x ij2 + x ij3 ) m ỹ g x ij2= Issn xonline: ij2 / [(x ij1 Online: ) (x ij2 ) 2 + (x ij3 ) 2 i = j=1 x ij n j=g+1 x ij (3) i=1 ] ELEKTİRİK VE DOĞALGAZ FİYATLARININ m EKONOMETRİK AÇIDAN x ij3 = x ij3 / [(x i=1 ij1 ) 2 + (x ij2 ) 2 + (x ij3 ) 2 ] yy ii : i alternatifinin tüm amaçlara göre normalleştirilmiş lerin sıralanmasıyla işlem { tamamlanır. değerleridir. Daha sonra Eşitlikteki yy ii lerin her bir 1,2,,g oranı, sıralanmasıyla Centre maksimize Of Area(COA)yöntemi ise Centre minimize ile durulaştırmak Of edilecek Area(COA)yöntemi için amaçlardır. ile edilecek işlem amaçları tamamlanır. simgelemektedir. Daha sonra her g+1, bir g+2,.,n oranı, durulaştırmak için yy ii = (yy ii1 bulanık sayısı bulanık aşağıdaki sayısı aşağıdaki eşitlik eşitlik uygulanarak uygulanarak önem önem sıralaması sıralaması yapılır. yapılır. BNP i = (y i3 m x ij1 / [(x ij1 ) 2 + (x ij2 ) 2 + (x ij3 ) 2 ] i=1 yy ii : i alternatifinin tüm amaçlara göre normalleştirilmiş değerleridir. Eşitlikteki 1,2,,g maksimize edilecek amaçları simgelemektedir. g+1, g+2,.,n ise minimize edilecek amaçlardır. 1 Kilis 7 Aralık Üniversitesi, Elektrik-Enerji Bölümü, yy ii2, yy ii3 ) uygulanmıştır. Ayrıca hipotez testleri uygulanarak araştırma daha kapsamlı hale getirilmiştir. y Sanayi i1)+(yi2 y ve konutlarda i1) değeri( tüketim + y aralıklarına göre elektrik ve doğalgaz fiyatlarının tespit edilmesi yönünde 3 i1 (5) sayı olarak hesaplanmış olur. hareket edilmiş olup, yapılan istatistik bulgulara göre de sonuca gidilmiştir. Elde fiyatlarının genel seviyesinde düşüş (4) gözlendiği sonucuna varılmaktadır. Sonuç olarak tüketim BNP BNPi(Best i Nonfuzzy Nonfuzzy Performance Performance Value) i. m x ij2 / i=1[(x alternatifin ij1 ) 2 + (x ij2 ) Value) i. en 2 + (x alternatifin iyi bulanık ij3 ) 2 ] olmayan en iyi performans bulanık değerini olmayan göstermektedir. performans Yüksek BNP değerini m değerlerine x ij3 / i=1[(x ij1 sahip göstermektedir. ) 2 + (x ij2 ) 2 + (x ij3 ) alternatifler yüksek Yüksek 2 ] önem derecesine BNP sahip değerlerine sahip alternatifler yüksek işlem olmaktadır. önem derecesine Böylece bulanık sahip oran olmaktadır. sistemine göre r oranı, sıralama Böylece işlemi bulanık tamamlanmış oran sistemine olur. göre mi ile sıralama işlemi tamamlanmış olur. yy ii2, yy ii3 ) Bulanık Referans Referans Noktası Noktası eşitlik ılır. (5) rmance bulanık eğerini BNP yüksek ECONOMETRIC ANALYSIS OF ELECTRICITY (min AND x ij1 NATURAL + min xgas ij2 PRICES Bulanık Referans Noktası Noktası yaklaşımı yaklaşımı bulanık Oran bulanık Sistemine Oran dayanmaktadır. Sistemine dayanmaktadır. Maksimal Amaç Maksimal Amaç Referans Noktası Referans (vektör) Noktası (1) (vektör) formülü (1) kullanılarak formülü kullanılarak hesaplanır. hesaplanır. J. J. referans referans noktası noktası koordinatı bulanık koordinatı maksimum bulanık veya maksimum minimum j. Kriteri veya : + minimum j. Kriteri xx iiii : (min x ij1 (min x ij1 + min x ij2 + min x ij2 + min x ij3 ), j g; + min x ij3 ), j > gg; (4) önem derecesine sahip olmaktadır. (6) Böylece bulanık oran sistemine göre Formülü sıralama kullanılarak işlemi tamamlanmış yapılır. olur Bulanık Tam Referans Çarpımsal Noktası Formu Bulanık Referans Noktası yaklaşımı Bulanık tam çarpımsal formda genel i. yarar bulanık Oran Sistemine dayanmaktadır. Maksimal ) (7) Amaç formülü Referans kullanılarak Noktası boyutsuz (vektör) (1) formülü kullanılarak hesaplanır. J. referans noktası koordinatı bulanık maksimum veya + minimum j. Kriteri xx iiii : (7) (min x ij1 + min x ij2 + min x ij3,), j g; + min x ij3 ), j > gg; amaçların maksimize edilmesini ve minimize edilmesini ifade etmektedir. amaçların 4.BULANIK MULTİMOORA YÖNTEMİ İLE EN UYGUN MEKANİK OTOPARK SİSTEMİN BELİRLENMESİ Bulanık MULTİ-MOORA Yöntemi en uygun mekanik otopark seçiminde aşağıdaki adımlar izlenmiştir. Karar vericilerin belirlenmesi İle hesaplanır. Sonra normalize tepkiler matrisi her eleman için yeniden hesaplanır ve son sıralama referans noktasından sapmaya göre verilmektedir. Oluşturulan matris; Tchebycheff Min-Maks Metrik işlemi; Karar kriterlerinin belirlenmesi Karar vericilerin karar kriterlerini değerlendirmesi Karar vericilerin her kritere göre alternatifleri değerlendirmesi 86

100 (Ekonomi) ID:63 & K:134 (Economy) No / Document No: Karar vericilerin değerlendirmelerinin grup kararına dönüştürülerek karar matrisinin oluşturulması Grup kararına dönüştürülen karar matrisinin normalize karar matrisine dönüştürülmesi Sanayi ve konutlarda tüketim aralıklarına göre elektrik formülü ve doğalgaz kullanılarak fiyatlarının tespit hesaplanır. edilmesi Ağırlıklı normalize karar matrisinin oluşturulması Maksimum referans noktası için seçeneklerin sıralanması Bulanık referans noktasına göre seçeneklerin sıralanması Bulanık oran sistemine göre seçeneklerin sıralanması ağırlığını hesaplayalım. Bulanık tam çarpımsal formu ile seçeneklerin sıralanması İlk olarak mekanik otopark sistemlerini uygulayan sektör yöneticilerinden 3 karar verici(kv1, KV2 ve KV3) belirlenmiştir. Karar vericiler tarafından mevcut bir alana kurulacak otopark sistemleri arasında değerlendirme yapabilmek için kriterler belirlenmiştir. Mekanik otopark sistemleri için belirlenen kriterler: Yatırım Maliyeti(YM), Park Süresi(PS), Güvenlik ve Konfor(GK), İşletme Maliyeti(İM), Birim Alandaki Araç Kapasitesi(BA), Otomatik İmkânlar(Oİ), Yapım Süresi(YS), Teknik Personel İhtiyacı(TP), Yakıt Tasarrufuna Etkisi(YT). 4.1.Karar Kriterlerinin Değerlendirilmesi Belirlenen kriterlerin öncelikli olarak ağırlıklarını belirlemek amacıyla karar vericiler tarafından her kriteri değerlendirmeleri istenmiştir. Karar vericilerin Tablo 2 deki dilsel değişkenler yardımıyla kriterleri değerlendirmeleri Tablo 3 te görülmektedir. Karar kriterlerinin ağırlıkları (8) (8) Örnek olarak Yatırım maliyeti(ym) kriterinin Tablo 2.Kriterlerin Değerlendirilmesinde Kullanılan Dilsel Değişkenler ve Karşılık Gelen Üçgen Bulanık Sayılar Dilsel Değişkenler Çok Çok Etkili(ÇÇE) Çok Etkili(ÇE) Etkili(E) Az Etkili (AE) Çok Az Etkili (ÇAE) Değişkenlere Karşılık Gelen Bulanık Sayılar (0,66 0,84 1) (0,5 0,66 0,84) (0,34 0,5 0,66) (0,16 0,34 0,5) (0 0,16 0,34) 87

101 UHMFD www. hmfdergisi.com (Ekonomi) ID:63 & K:134 (Economy) Hakemli Mühendislik ve Fen (ISO Bilimleri Dergisi Belge No / Document No: art / Nisan Kış İlkbahar Dönemi Sayı: 6 Yıl:2016 Refereed Journal of Engineering And Sciences rch / April Spring Semester Winter Number: 6 Year: 2016 ID:63 K:134 Tablo ELEKTİRİK 3. Karar VE Kriterlerinin DOĞALGAZ FİYATLARININ Değerlendirilmesi(Dilsel EKONOMETRİK değişkenler) AÇIDAN cument ISO Belge No / Document No: 12880) Kriter Murat KORKMAZ, KV1 Hakan KV2 AÇIKGÖZ KV3 RKA PATENT NO: TRADEMARK) Online: Online: P), Yakıt riterlerinin ikli olarak ıyla karar r kriteri tir. Karar ki dilsel kriterleri 3 te riterlerinin ullanılarak ] (8) liyeti(ym) lım. n llanılan ılık Gelen lar şkenlere lık Gelen ık Sayılar,84 1),66 0,84),5 0,66),34 0,5) 16 0,34) iterlerinin işkenler) YMGüven Grup ÇÇE A.Ş. Finans EYönetmeni ÇE 1 Kilis PS 7 Aralık Üniversitesi, ÇÇE Elektrik-Enerji ÇÇE ÇÇE Bölümü GK ÇÇE ÇE ÇE ve konutlarda kullanılan doğalgaz İM ile elektrik ÇE tüketiminin ÇE istatistiksel E olarak analiz edilmesi uygulanmıştır. Ayrıca hipotez BA testleri uygulanarak E araştırma ÇE daha kapsamlı E hale getirilmiştir. Oİ ÇÇE E E edilen bulgular sonucunda; YSsanayi sektörü ÇEiçin tüketim E aralığı arttıkça, E elektrik ve doğalgaz aralığı Kw cinsinden yükseldikçe, TP fiyatlarda ÇAEda azalma ÇAE meydana gelmektedir. E Anahtar Kelimeler : Elektrik, YT Doğalgaz, ÇAE Tüketim, Sanayi, E Konut, ÇAE Anova, TUİK, Fiyat Kriter KV1 KV2 KV3 YM ÇÇE E ÇE PS ÇÇE ÇÇE ÇÇE GK ÇÇE ÇE ÇE İM ÇE ÇE E BA E ÇE E Oİ ÇÇE E E YS ÇE E E TP ÇAE ÇAE E Karar vericilerin üçgen bulanık sayılara karşılık YT ÇAE E ÇAE gelen değerlendirmeleri; Karar vericilerin üçgen bulanık sayılara KV1 karşılık (0,66 gelen 0,84 değerlendirmeleri; 1,00) KV2 (0,34 0,5 0,66) KV1 (0,66 0,84 1,00) KV3 KV2 (0,5 (0,340,660,50,84) 0,66) Alınarak KV3 (8) (0,5 formülü 0,66 kullanıldığında; 0,84) Alınarak (8) formülü kullanıldığında; WW jj = [(0,66 + 0,34 + 0,5)/3] =0,5 [(0,84 + 0,5 + 0,66)/3] =0,67 [(1 + 0,66 + 0,84)/3] =0,83 olarak boyutsuz sayı bulunur. Tablo 10 da diğer kriterler için hesaplanmış karar kriterlerinin ağırlıkları görülmektedir. Her bir kriter için otopark sistemlerinin ne derece avantajlı olduğu karar vericiler tarafından Tablo 4 te belirtilen dilsel değişkenler ile değerlendirilmiştir. Dilsel değişkenler ile yapılan değerlendirmeler Tablo 8 de ve üçgen bulanık sayı karşılıkları Tablo 9 da belirtilmiştir. 88 olarak boyutsuz sayı bulunur. Tablo 10 da diğer kriterler için hesaplanmış karar kriterlerinin ağırlıkları görülmektedir. Her bir kriter için otopark sistemlerinin ne derece avantajlı olduğu karar vericiler tarafından Tablo 4 te belirtilen dilsel değişkenler ile değerlendirilmiştir. Dilsel değişkenler ile yapılan değerlendirmeler Tablo 8 de ve üçgen bulanık sayı karşılıkları Tablo 9 da belirtilmiştir.

102 (Ekonomi) ID:63 & K:134 (Economy) No / Document No: Tablo 4. Otopark Değerlendirilmesinde Kullanılan Dilsel Değişkenler ve Karşılık Gelen Üçgen Bulanık Sayılar Değişkenlere 1 Kilis Dilsel 7 Aralık Değişkenler Üniversitesi, Elektrik-Enerji Karşılık Bölümü Gelen Bulanık Sayılar Özet : Yılları Çok Avantajlı arasındaki (ÇA) TUİK verileri kullanılarak (7,9,10) hazırlanan bu çalışma, sanayi ve konutlarda kullanılan Avantajlı doğalgaz (A) ile elektrik tüketiminin istatistiksel (5,7,9) olarak analiz edilmesi şeklindedir. Farklı Orta analiz (O) teknikleri kullanılarak hazırlanan (3,5,7) çalışmada ANOVA modeli Dezavantajlı (DA) (1,3,5) yönünde hareket edilmiş Çok Dezavantajlı olup, yapılan istatistik (ÇDA) bulgulara göre (0,1,3) de sonuca gidilmiştir. Elde Böylece karar kriterlerinin değerlendirmeleri ve karar vericilerin kriterlere göre değerlendirmeler (1) formülü kullanılarak grup kararına çevrilmiştir. Grup kararına çevrilen boyutsuz değerler Tablo 11 de görülmektedir. 4.2.Bulanık Ağırlıklı Karar Matrisinin Belirlenmesi Her bir sistemin kriter açısından değerlendirilmesi sonucu oluşturulan karar matrisi (Tablo 11) belirlenen kriterlerin ağırlıkları(tablo 10) ile çarpılması sonucu oluşturulmuş ağırlıklı bulanık karar matrisi Tablo 12 de gösterilmiştir. Karar kriterlerinin ağırlıkları böylece kriterlere göre yapılan sistem değerlendirmelerine uygulanmıştır. 4.3.Bulanık Oran Sistemi ile Sistemlerin Değerlendirilmesi Mekanik otopark sistemlerinin belirlenen karar kriterlerine göre değerlendirilmesinde tüm alternatifler için elde edilen üçgen bulanık sayı ifadeleri (4) formül( ) kullanılarak normalize edilmiştir. Hesaplanan değerler sonucunda Tablo 13 teki normalize ağırlıklı karar matrisi bulunmuştur. Alternatiflerin BNP değerleri ve sıralaması Tablo 5 te gösterilmektedir. 4.4.Bulanık Referans Noktası ile Sistemlerin Değerlendirilmesi Bulanık Referans Noktası Yaklaşımı Bulanık Oran Sistemine dayanmaktadır. (6) formül kullanılarak elde edilen değerlendirme sonuçları ve BNP değerleri Tablo 6 da gösterilmiştir. 89

103 (Ekonomi) ID:63 & K:134 (Economy) No / Document No: Tablo 5. Bulanık Oran Sisteminde alternatiflerin sıralanması Alternatifler Murat KORKMAZ, Y Hakan AÇIKGÖZ i BNP Sıralama LT Güven Grup A.Ş. Finans Yönetmeni DD 1 Kilis Aralık Üniversitesi, Elektrik-Enerji Bölümü PT Sanayi ve konutlarda tüketim Otopark aralıklarına göre elektrik ve doğalgaz fiyatlarının tespit edilmesi BNP Sıralama Sistemleri aralığı Kw cinsinden yükseldikçe, DD fiyatlarda da azalma meydana gelmektedir. 1 Tablo 6.Bulanık Referans Noktası ile alternatiflerin sıralanması LT PT DD tipi mekanik otopark sistemi en avantajlı olarak bulunmuştur. 4.5.Bulanık Tam Çarpımsal Formu ile Sistemlerin Değerlendirilmesi Bulanık Referans Noktası ile Sistemlerin Değerlendirilmesinden elde edilen sonuçlardan yola çıkarak (7) formülü ile yapılan hesaplama sonucu BNP değeri ve sıralanması Tablo 7 de görülmektedir. Tam çarpımsal formu ile yapılan değerlendirmede LT sistem en avantajlı sistemdir. 90

104 (Ekonomi) ID:63 & K:134 (Economy) No / Document No: Tablo 7. Bulanık Tam Çarpımsal Formu ile alternatiflerin sıralanması Alternatifler Murat KORKMAZ, Y Hakan AÇIKGÖZ i BNP Sıralama LT 2,832E-01Güven 4,969E-01 Grup A.Ş. Finans 7,229E-01 Yönetmeni DD 7,454E-02 1 Kilis 7 Aralık 2,187E-01 Üniversitesi, Elektrik-Enerji 4,253E-01 Bölümü PT 2,236E-01 4,174E-01 6,482E Sanayi ve konutlarda YM tüketim PS aralıklarına GK göre elektrik İM ve doğalgaz BA fiyatlarının Oİ tespit YSedilmesi TP edilen LT bulgular ÇAsonucunda; ÇAsanayi sektörü O için ÇA tüketim aralığı DA arttıkça, Oelektrik ve A doğalgaz O aralığı DD Kw cinsinden DA yükseldikçe, A fiyatlarda A da azalma ÇA meydana ÇA gelmektedir. ÇA O O YT O O Anahtar PT Kelimeler O : Elektrik, O Doğalgaz, A Tüketim, O Sanayi, DA Konut, Anova, ÇA TUİK, OFiyat A O Tablo 8. Kriterlere Göre Alternatiflerin Değerlendirilmesi (Dilsel değişkenler) KV1 KV2 KV3 LT ÇA A O ÇA O A A DA O DD ECONOMETRIC DA ANALYSIS A OF OELECTRICITY O AND A NATURAL A GAS OPRICES O DA PT A O A A A ÇA O A 0 LT A A A O O A ÇA DA O the DDconsumption O of electricity A and DA natural gas Aused in industry ÇA and Ahouses is ÇA statistically DA techniques PT for ÇAanalysis. Moreover, 0 ÇA tests of hypothesis A were A applied Aand the research A was O O O Tablo 9. Karar Kriterlerinin Değerlendirilmesi (Dilsel Değişkenlere Karşılık Gelen Üçgen Bulanık Sayılar) YM PS GK İM BA KV1 0,66 0,84 1 0,66 0,84 1 0,66 0,84 1 0,5 0,66 0,84 0,34 0,5 0,66 KV2 0,34 0,5 0,66 0,66 0,84 1 0,5 0,66 0,84 0,5 0,66 0,84 0,5 0,66 0,84 KV3 0,5 0,66 0,84 0,66 0,84 1 0,5 0,66 0,84 0,34 0,5 0,66 0,34 0,5 0,66 Oİ YS TP YT 0,66 0,84 1 0,5 0,66 0,84 0,16 0,34 0,5 0,16 0,34 0,5 0,34 0,5 0,66 0,34 0,5 0,66 0,16 0,34 0,5 0,5 0,66 0,84 0,34 0,5 0,66 0,34 0,5 0,66 0,34 0,5 0,66 0,16 0,34 0,5 91

105 KV1 UHMFD (Ekonomi) ID:63 & K:134 (Economy) No / Document No: ELEKTİRİK Tablo VE DOĞALGAZ 10. Karar FİYATLARININ Kriterlerinin EKONOMETRİK Ağırlıkları AÇIDAN Kriterler YM Murat KORKMAZ, PSHakan AÇIKGÖZ GK İM Güven 0.66 Grup A.Ş Finans 1.00 Yönetmeni BA Oİ 1 Kilis 7 Aralık Üniversitesi, YS Elektrik-Enerji Bölümü TP YT Tablo 11. Kriterlere Göre Alternatiflerin Değerlendirilmesi uygulanmıştır. (Dilsel Değişkenlere Ayrıca hipotez testleri Karşılık uygulanarak Gelen araştırma Üçgen daha kapsamlı Bulanık hale Sayılar) getirilmiştir. YM PS GK İM BA Oİ YS TP YT LT DD PT LT KV2 KV3 DD PT LT DD made more comprehensive. Tablo 12. The Bulanık purpose was Ağırlıklı to determine Karar electricity Matrisi and natural gas prices PT YM PS GK İM BA Oİ YS TP YT

106 (Ekonomi) ID:63 & K:134 (Economy) No / Document No: ELEKTİRİK Tablo VE DOĞALGAZ 13. Ağırlıklı FİYATLARININ normalize EKONOMETRİK karar matrisiaçidan YM PS Murat KORKMAZ, GKHakan AÇIKGÖZ İM BA Kilis 7 Aralık 0.32 Üniversitesi, Elektrik-Enerji Bölümü Özet Oİ : Yılları arasındaki YS TUİK verileri kullanılarak TP hazırlanan bu çalışma, sanayi YT 0.26 ve konutlarda 0.42kullanılan 0.18doğalgaz 0.34ile elektrik 0.53tüketiminin 0.05 istatistiksel 0.19 olarak 0.42 analiz 0.11 edilmesi şeklindedir Farklı 0.14 analiz teknikleri 0.28 kullanılarak hazırlanan 0.23 çalışmada 0.47ANOVA 0.08modeli uygulanmıştır. 0.49Ayrıca 0.11 hipotez testleri 0.25 uygulanarak 0.44 araştırma 0.13 daha 0.33kapsamlı 0.62hale getirilmiştir Lift Tipi Otopark Sistemi Alternatiflerin Sıralanması Yöntemlerden elde edilen değerlendirme sonuçları Tablo 14 da gösterilmektedir. Lift Tipi Sistem iki yöntemde 1. Sırada yer almaktadır. Puzzle Tipi Sistem ise yine iki yöntemde 3. Sırada yer almaktadır. Üç yöntemden elde edilen sonuçlar dikkate alındığında baskınlık durumlarına göre Bulanık MULTİMOORA Yöntemine göre sistemlerin uygunluk sırası; 2. Dönme Dolap Tipi Otopark Sistemi 3. Puzzle Tipi Otopark Sistemi olarak belirlenmiştir. Bulanık Oran Yöntemi, Bulanık Tam Çarpımsal Formu ve Bulanık Referans Noktası yöntemiyle belirlenen öncelik sıralamalarının optimize edilmesiyle daha gerçekçi sonuç olan en uygun mekanik otopark made more comprehensive. The purpose was to determine türü belirlenmiştir. electricity and natural gas prices Tablo 14. Değerlendirilen Alternatiflerin Sıralanması Referans Noktası Oran Sistemi Tam Çarpımsal Formu Seçilen PT LT LT LT DD DD DD DD LT PT PT PT 93

107 5. SONUÇLAR UHMFD (Ekonomi) ID:63 & K:134 (Economy) No / Document No: ELEKTİRİK VE DOĞALGAZ FİYATLARININ KAYNAKÇA EKONOMETRİK AÇIDAN Ortaya çıkan mekanik otopark sistemleri(lift Tipi Otopark Sistemi, Dönme Dolap Tipi Otopark Sistemi ve Puzzle Tipi Otopark Sistemi.) ihtiyacı karşılama adına önemli bir görev üstlenmektedir. Mekanik sistemlerden hangisinin yatırımcı tarafından tercih edilmesine yönelik çalışmalar, yapılacak yatırımın sürdürülebilirliğini sağlamaktadır. Sektör yöneticilerinin zor ve karmaşık olan karar verme probleminin çözümüne çalışılmış ve Bulanık MULTİMOORA yöntemi ile en uygun sistem seçimi yapılmıştır. Belirlenen karar vericiler ve karar kriterlerine göre Bulanık Referans Noktası, Bulanık Oran Sistemi ve Bulanık Tam Çarpımsal Formundan elde edilen değerlendirmeler optimize edilerek en uygun mekanik otopark sistemi lift tipi otopark istemi olarak belirlenmiştir. Böylece grup kararlı bulanık MULTİMORA yönteminin techniques for analysis. Moreover, tests of hypothesis 40(2): were applied and the research was karmaşık ve zor olan karar verme problemlerinde uygulanabilirliği gösterilmiştir. Firmalara özgü en uygun(en avantajlı) mekanik otopark sistemi seçimi yapılmakla birlikte belirlenen faktörlerin firmaya özgü önemleri ve faktörlerin firmaya uygunlukları değerlendirilerek karmaşık ve zor olan teklif verme kararı için dilsel değişkenler ile firma yöneticilerine basit ve kolay bir model sunulmuş ve uygulanabilirliği gösterilmiştir. BALEŽENTIS, ALVYDAS, TOMAS BALEŽENTIS & WILLEM K.M., BRAUERS (2012). Personnel selection based on computing with words and fuzzy MULTIMOORA, Expert Systems with Applications, 39(9): BALEZENTIS, T., (2011). A farming efficiency estimation model based on fuzzy MULTIMOORA, Management Theory and Studies for Rural Business and Infrastructure Development, 2011, 5(29): BALEŽENTIS, TOMAS, & SHOUZHEN ZENG, (2013). Group multi-criteria decision making based upon interval-valued fuzzy numbers: an extension of the MULTIMOORA method, Expert Systems with Applications, BRAUERS, W. K. M., BALEZENTIS, A. & BALEZENTIS, T., (2011). MULTIMORA forthe EU Member States updated with fuzzy number theory, Technological and Economic Development of Economy, 2: BRAUERS, W.K.M., (2004). Optimization methods for a stakeholder society, A revolution in economic thinking by multiobjective optimization, Boston: Kluer Academic Publishers BRAUERS, W.K.M., & ZAVADSKAS, E. K., (2006). The MOORA method and its application to privatization in a transition economy, Control and Cybernetics, 35,

108 (Ekonomi) ID:63 & K:134 (Economy) No / Document No: CHEN, C., LIN, CHING T.. & HUANG, S. (2006) A Fuzzy Approach for Supplier Evaluation and Selection in Supply Chain Management, International Journal of Production Economies, CHAKRABORTY, S., (2011). Applications of the MOORA method for decision making in manufacturing environment, The International Journal of Advanced ManufacturingTechnology, 54(9-12): DE ANDRÉS SÁNCHEZ, J., & GÓMEZ, A. T., (2003). Estimating a term structure of interest rates for fuzzy financial pricing by using fuzzy regression methods.fuzzy Sets and Systems, 139(2), ERSÖZ F., ATAV A., (2011) Temmuz, Çok Kriterli Karar Verme Problemlerinde Moora Yöntemi, YAEM2011 Yöneylem Araştırması ve Endüstri Mühendisli 31.Ulusal Kongresi, Sakarya Üniversitesi GURBETÇI, K., DEMIR, A., KARAAHMET, A., 2014, Otopark Uygulamalarında Teknoloji, Çevre ve Emniyet Faktörleri, İlke Yayıncılık, 1. Baskı, İstanbul, ( ) HALDENBILEN, S., MURAT, Y. Ş., BAYKAN, N., MERIÇ, N., (1999), Kentlerde Otopark Sorunu: Denizli Örneği, Mühendislik Bilimleri Dergisi, Pamukkale Üniversitesi, Cilt 5, Sayı 2-3(1-3) KARANDE, P., & CHAKRABORTY, S., (2012). A Fuzzy-MOORA approach for ERP system selection, Decision Science Letters, 1(1): LIU, W., & LIU, P. D., (2010). Hybrid multiple attribute decision making method basedon relative approach degree of grey relation projection. African Journal of Business Management, 4(17), OKUBAY, M., 2008, Bölgesel Otopark Yönetimi ve Stratejileri: Tarihi Yarımada-Eminönü Bölgesi Örneği, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul, (35-37, 66) ŞAHIN, A., (2009), Otopark Geliştirme Analizi: İstanbul Merter Yer Altı Otoparkı Örneği, Yüksek Lisans Tezi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Disiplinler Arası A.D., İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul, (17-20) ZADEH, L. A., (1965). Fuzzy Sets, Information and Control, Vol. 8, ZADEH, L. A., (1987). Outline of a New Approach to the Analysis of Complex Systems and Decision Process, R.R. Yager, S. Ovchinnikov, R.M. Tong, H.T. Nguyen (Der.), Fuzzy Sets and Applications: Selected Papers by L.A. Zadeh, ZHANG, H., & LIU, D., (2006). Fuzzy modeling and fuzzy control. Springer Science & Business Media 95

109 (Ekonomi) ID:63 & K:134 (Economy) No / Document No: Murat EXTENDED KORKMAZ, Hakan ABSTRACT AÇIKGÖZ Traditional parking lots one parking types can encounter almost everywhere. İt doesn t require an extensive construction and can be operationalized in a short time. Previously, facilities don t have the deficiency of Özet meet : demand Yılları have arasındaki been TUİK started verileri fall kullanılarak short of hazırlanan and have bu çalışma, made sanayi it necessary to increase capacity. Parking ve konutlarda systems kullanılan started doğalgaz to develop ile elektrik tüketiminin with the istatistiksel development olarak analiz of technology edilmesi and systems have improved uygulanmıştır. they with more Ayrıca hipotez vehicle testleri capacity uygulanarak in the araştırma same daha space. kapsamlı Lift hale type getirilmiştir. parking systems with double or triple capacity in the same area are both set up and easy to use. The operating principle is as elevator. Cars edilen left bulgular on the sonucunda; pallets sanayi is lifted sektörü up için to tüketim be able aralığı to arttıkça, provide elektrik 3 vehicle doğalgaz parking in area for 1 car. Ferris Wheel-type aralığı Kw cinsinden car parking yükseldikçe, systems fiyatlarda are da azalma developed meydana fort gelmektedir. he increase in capacity. Operating Principe of system is quite simple. System can be builded with a capacity of 12 vehicles for 2 cars area in traditional parking lots. This means meeting a high demand. Especially system has an important position for meeting demand in the parking lot where the city centers and near the institutions as hospital and schools. ACCORDING Automatic TO layer CONSUMPTION systems RANGES called Puzzle IN TERMS are OF completely INDUSTRY automatic AND systems aim to increase capacity. Parking system can be designed up 5 floors allows for the park the vehicle left cabinet fully automatically with the help of left-right and up-down movement without the driver. All of the vehicles parked in the system is transmitted to the designated places and driverless independently from each other. Then vehicles are delivered to driver end of the parking process. By Puzzle system, 26 cars are able to park in a space 6 vehicle could park in traditional parking lots. Subject will be selected which system is extremely important for investors in the parking facility consider to build. First, the investment costs of the system, depending on the vehicle capacity of area where build the facility should be calculated. The sustainability of a facility depends on the supplied of adequate capacity considering current and future needs of region where facility will build. Facility planning, especially in areas close to the business center has vehicle density provide a great benefit about meet the needs. To be addressed in whole facilities with all auxiliary systems will be planned and should be evaluated. Formation of sufficient confidence for driver depends on the security system will be installed and comfort in the facility. Comfort provided by the facility means that driver delivers the vehicle, time of parking vehicle, duration to deliver vehicle driver, whether being any harm to vehicle and preservation situation the vehicle against weather conditions such as rain and snow. It will provide confidence and comfort; create complacency about using the facility for driver. This provides gain for operators. Energy cost associated with the system, personnel expenses, periodic maintenance and repair expenses will be related to the system are concern to operators and these 96

110 (Ekonomi) ID:63 & K:134 (Economy) No / Document No: subjects are taken into account when calculating the investment costs. Criterias such as amount of the energy consumption for systems, duration of parking in systems, technical staff support and the construction period play an important role in the choice of the parking system planned to be built in an area during parking operation. In our study, selection criteria of parking were determined primarily. These criteria have been created by literature studies and interviews with sector executives. These criterias; (1) The Özet investment : Yılları costs, arasındaki (2) parking TUİK verileri time, kullanılarak (3) safety hazırlanan and comfort, bu çalışma, (4) sanayi operating costs, (5) the capacity per ve unit konutlarda area, kullanılan (6) automatic doğalgaz opportunities ile elektrik tüketiminin (7) construction istatistiksel olarak period, analiz edilmesi (8) technical personnel requirements uygulanmıştır. and (9) effect Ayrıca on hipotez fuel testleri economy. uygulanarak MOORA araştırma (Multi-objektive daha kapsamlı hale getirilmiştir. Optimization By Ratio Analysis) method has been introduced with the study of Control and Cyberneticks by Willem Karel M.Brauers and edilen Edmundas bulgular sonucunda; Kazimieras sanayi Zavadskas sektörü için tüketim in aralığı This arttıkça, method elektrik is ve selected doğalgaz because some subjects of this method aralığı Kw better cinsinden than yükseldikçe, the other fiyatlarda methods da azalma such meydana as computation gelmektedir. time, simplicity, the amount of mathematical Anahtar operation, Kelimeler reliability : Elektrik, and Doğalgaz, types Tüketim, of data Sanayi, used Konut, in analysis. Anova, TUİK, Fuzzy Fiyat MULTİMOORA is a method that demonstrates the dominance situation by evaluating the standings obtained with results of different MOORA methods. Methods constitutes the next level in terms of the other multi-criteria decision making process ACCORDING by providing TO CONSUMPTION a final review. RANGES Hybrid IN TERMS approaches OF INDUSTRY to resolve AND weakness of the method. Densities of the criterias were found with triangular fuzzy numbers in the problem of the selection for mechanical parking system as priority. Severity has been found according to the criterias determined by fuzzy MULTİMOORA group decision-making methods. The mechanical parking systems were sort according to the severity. Thus, the applicability of the method has been shown by applied to problem of selection the mechanical parking system. Make decision problem of sector executives that is difficult and complex is solved. And selection of the most suitable parking system is made with Fuzzy MULTİMOORA method. 97

111 ACED UHMFD ULUSLARARASI HAKEMLİ MÜHENDİSLİK VE FEN BİLİMLERİ DERGİSİ International Refereed Journal of Engineering And Sciences WEB SİTELERİNİN PERFORMANS KRİTERLERİ AĞIRLIKLARININ AHP YÖNTEMİ KULLANILARAK BELİRLENMESİ (1) DETERMINATION PERFORMANCE CRITERIA WEIGHT OF WEBSITE BY USING AHP METHOD İrfan MACİT 1, Burcu KILIÇARSLAN Çukurova Üniversitesi Endüstri Mühendisliği, Adana / Türkiye Öz: Bilişsel ergonomi; ergonomi bilimi içerisinde, insan ve bilişim sistemleri arasındaki iletişimi ve etkileşimin nasıl olacağını inceler. Türkiye de yapılan bilişsel ergonomi çalışmaları araştırıldığında web sayfaları ve bilgisayar yazılım arayüz tasarımları üzerine çalışıldığı gözlenmektedir. Web sayfaları değerlendirme aşamasında çeşitli kriterlerin göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Bu kriterler göz önüne alınırken, hangi kriterin ne derece ağırlığı olduğunun da oldukça önemli olduğu düşünülmektedir. Web tasarımcıları, tasarımlarını kullanıcıların beklentilerinin göz önüne alarak yaparlarsa, hazırlanacak sayfanın daha başarılı olacağı düşünülmektedir. Yapılacak olan çalışmanın amacı, AHP metodu kullanılarak web sitelerinin performans kriterlerini belirlemek ve bu kriterlerin önem sıralamasını yapmaktır. Anahtar Kelimeler: Bilişsel Ergonomi, Web Sitesi Performans Kriterleri, AHP Abstract: Cognitive ergonomics researches how to establish the communication and interaction between people and information systems in the science of ergonomics. Researchs studied in cognitive ergonomics in Turkey have focused on the websites, and computer software interfaces design. At the evaluation process of web pages, various criteria should be taken into account. The weights of criteria are also thought so important. If the designers make their webpages taking into account user expectations, more successful pages can be emerged. The aim of this study is to determine performance criteria weights of website and rank these criteria according to their importance by using Analytic Hierarchy Process (AHP) method. Key Words: Cognitive Ergonomics, Web Site Performance Criteria, AHP Doi: /UHMFD (1) Sorumlu Yazar: İrfan MACİT, Çukurova Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Endüstri Mühendisliği Bölümü, Adana / Türkiye imacit@cu.edu.tr Geliş Tarihi / Received: Kabul Tarihi/ Accepted: Makalenin Türü: Type of article (Araştırma Uygulama / Research -Application) Çıkar Çatışması / Conflict of Interest:Yok / None Etik Kurul Raporu Yok None of Ethics Committee (Araştırmada Kurum İzni Var / Yok) YOK The Research Council Permit Yes / No NO 98

112 1. GİRİŞ UHMFD (Ekonomi) ID:66 & K:141 (Economy) No / Document No: Kullanımı 1960 lı yıllara dayanan internet, 1990 lı yıllarda Web in (WWW-World Wide Web) geliştirilmesiyle yaygın şekilde kullanılmaya başlanmıştır (Hefley ve Morris, 1995:365-6). 1. İnsan bilgisayar etkileşimi tasarımı ve insan- şeklindedir. Farklı analiz teknikleri kullanılarak hazırlanan bilgisayar çalışmada etkileşimi, ANOVA modeli Günümüzde neredeyse internet ile eş anlamda kullanılan web, en yaygın internet servisidir. Web, sayılamayacak kadar çok bilgi belgeden oluşan bir ağdır, web belgelerinin her biri web sayfası olarak adlandırılır. Her bir web sayfasının vermek istediği bir mesaj ve bu mesajın ulaşması gereken bir hedef kitlesi vardır. Dolayısıyla görsel öğelerin ağırlıklı olduğu web sayfalarının tasarımı, verilecek mesajın hedef kitleye etkili şekilde aktarılmasını sağlamak ve milyarlarca web sayfası arasından hedef kitlenin dikkatini çekmek gibi çeşitli amaçların gerçekleştirilmesinde kritik rol oynamaktadır. Her geçen gün teknolojik gelişmeler ışığında birçok yenilik ve değişim yaşanmaktadır. Yapılan araştırmalar teknolojik gelişmelerle birlikte dünyanın bilgi birikiminin her 2-3 yılda bir ikiye katlandığını göstermektedir (UNESCO, 2002: 14). Artan bilgi birikimi ve teknolojideki gelişmelerle birlikte internet kullanımının da oldukça yaygınlaşması bilginin kolay kullanımı açısından bilişsel ergonomi alanına olan ihtiyacı artırmaktadır. Genel olarak bilişsel ergonomi, insanların çeşitli iş ve çevre koşullarına ilişkin bedensel eğilimlerini, özelliklerini, yeteneklerini, sınırlılıklarını araştırarak, elde ettiği verilerle, makine sistemlerinin tasarlanması ve düzenlenmesini yapmaktadır. Bilişsel ergonomi, bilişimle ilgili olan pek çok görevin iyileştirilerek yerine getirilmesi ile ilgilenmektedir. Bu alanda göz önünde bulundurulabilir iyileştirmeler aşağıdaki şekilde özetlenebilir; 2. Bilgi teknolojileri sisteminin bilişsel görevleri destekleyecek şekilde tasarlanması, 3. Eğitim programlarının geliştirilmesi, 4. İnsan güvenilirliğini arttırmak ve bilişsel iş yükünü yönetmek üzere, işin yeniden tasarımı. Bilişsel ergonomi, özellikle karmaşık ve ileri teknoloji gerektiren sistemlerin tasarlanmasına yardımcı olmaktadır. Bilişsel ergonomi sayesinde insan-makine etkileşimini en üst düzeye çıkarmak için araçların ve nesnelerin kullanıcılar tarafından yanlış kullanılması ve göz ardı edilmesi önlenmektedir (Hollnagel, 1997: ). Her geçen gün internetin yaygınlaşması ile birlikte kullanıcılar için web sitelerinin önemi artmaktadır. Çoğu kişisel kurumun veya kuruluşun kendi web sitelerinden bilgi edinmek isteyen kullanıcılar için kullanılabilirlik düzeyi yüksek web siteleri tasarlayıp sunmaları, etkin bir kullanım sağlanması açısından oldukça önemlidir. Fakat genelde bilgi almaya veya web sitesi fonksiyonlarından yararlanmaya çalışan kullanıcılar, kullanması güç ve tasarım açısından başarılı olmayan web sayfaları ile karşı karşıya kalabilmektedirler. Kılıç 99

113 (Ekonomi) ID:66 & K:141 (Economy) No / Document No: ve Güngör ün (Kılıç ve Güngör, 2006) yaptıkları çalışmaya göre, kullanılabilirlik, kullanıcının bir ürün veya sistemle olan etkileşimini etkileyen faktörlerin birleşimidir. Bu faktörlerin tasarım aşamasında dikkate alınmasıyla daha kullanılabilir sistemlerin tasarlanması mümkün olabilmektedir. Söz konusu faktörler şöyle sıralanabilir: kolay öğrenilebilirlik, etkin kullanılabilirlik, hatırlanabilirlik, düşük hata oranı, kullanım memnuniyeti. Kullanılabilirlik; Uluslararası Standartlaştırma Kuruluşu na göre etkili olma, etkinlik ve kullanıcı memnuniyeti birleşiminden oluşur. Etkili olma bir sistemin kullanımı ile belirlenen amaçlara ulaşması, etkinlik ise bu amaçlara ulaşmak için harcanması gereken kaynakların ölçüsüdür. Kullanıcı memnuniyeti de sistemi kullanıcının kabullenmesi şeklinde tanımlanabilir. Kullanıcı açısından incelendiğinde, web sitesinin işlevlerini yerine getirirken kullanıcı merkezli tasarımı göz önünde bulundurması gerekmektedir. Kullanıcı merkezli tasarım, kullanıcının ilgi ve ihtiyaçları doğrultusunda web üzerinde ürünleri kullanılabilir ve anlaşılabilir hale getirmektir. Burada dikkat çeken nokta kullanıcının ne yapacağını bildiği ve ne olup bittiğini söyleyebildiği ürünlerin, kullanılabilir ve anlaşılabilir olarak tanımlanabilmesidir (Norman, 1990). Literatürde web sitelerinin kullanılabilirliği ve kullanıcı merkezli tasarımının öneminin vurgulandığı çok sayıda çalışma bulunmaktadır. 2. LİTERATÜR ÇALIŞMASI Kullanıcıların web sitelerini kullanırken karşılaştıkları olumlu veya olumsuz durumlarla ilgili konudaki araştırmalar bilişsel ergonomi kullanılarak gerçekleştirilmektedir. Literatürde bilişsel ergonominin web sitelerine uygulanmasıyla ilgili 2 temel başlık olduğu belirlenmiştir. Bunlardan ilki web sitelerinin kullanılabilirliği ve değerlendirilmesi, diğeri ise, değerlendirilen durumlara göre web sitesi tasarlanması olarak belirlenebilir. Literatür çalışmasında, incelenen çalışmalar içerisinden bu çalışmanın konusuna yakın çalışmalar dikkate alınmıştır Web Sitelerinin Kullanılabilirliği ve Değerlendirilmesi İle İlgili Çalışmalar Web sitesi kullanılabilirliği; bir web sitesinin belli kullanıcılar tarafından belirli amaçlara ulaşmak için ne derece etkin ve verimli şekilde kullanılabildiğinin ölçüldüğü bir kavramdır. Web tasarımcıları geliştirdikleri sitelerin kullanılabilir olmasını ve dolayısıyla kullanıcıları tarafından beğenilmesini istemektedirler. Bu ihtiyaçtan dolayı, sitelerinin bu kriterlere uygunluğunu denetlemek için birçok değerlendirme yöntemi geliştirilmiştir. Web sitelerinin kullanılabilirliğinin değerlendirilmesi, tasarım sürecinin ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir. Delice ve Zegerek (Delice ve Zegerek, 2011:98-108) çalışmalarında, Çok Kriterli Karar Verme (ÇKKV) yöntemlerinden Gri İlişkisel Analiz (GİA) ve Gri Çoklu Karar Verme (GÇKV) yöntemleri ile Türkçe içerikli e-haber 100

114 (Ekonomi) ID:66 & K:141 (Economy) No / Document No: web siteleri değerlendirmişlerdir. Sonuç olarak, e-haber web sitelerinin değerlendirilmesinde GİA ve GÇKV yöntemlerinin etkin bir şekilde kullanılabileceğini belirlemişlerdir. Yavuz ve Bakan (Yavuz ve Bakan, 2010: ) tarafından yapılan çalışma, Türkiye de ziyaretçi sayısına göre ilk yüz site içinde yer alan haber amaçlı, başta gazeteler olmak üzere, web sitelerinin içerik analizini kapsamaktadır. Araştırmada veri toplamak üzere istatistiksel veri kaynağı olarak sitesinin yanında bilgi içerik analizi için 17 ölçütten oluşan değerlendirme formu kullanılmıştır. Değerlendirme formundaki her bir kategori altında yer alan ölçütlerin değerlendirilmesi var (1) ve yok (0) şeklinde puanlandırılarak analiz edilmiştir. de ihtiyaç olduğu anlatılmıştır. Uçak ve Çakmak (Uçak ve Çakmak, 2009: ) çalışmalarında, web sayfalarının tasarımında ve kullanımında etkinliğini ölçmek için gerçekleştirilen kullanılabilirlik çalışmaları hakkında bilgi vermektedir. Ayrıca Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü web sayfasının kullanılabilirliğini ölçmek üzere yapılan bir araştırmayı ve sonuçlarını da aktarmışlardır. Tan ve arkd. (Tan vd., 2009:621-7), temel amacı, 4 farklı web sitesi üzerinden sezgisel analiz (Heuristic Analysis) ile kullanıcı testleri(user Tests) arasındaki verimlilik ve etkililik farkını açıklamak olan bir çalışma yapmışlardır. Sonuçlar hem Sezgisel Analiz in hem de Kullanıcı Testlerinin farklı kullanım sorunları olduğunu göstermektedir. Problemler şiddetine göre analiz edilmiş, kullanıcıların ve değerlendiricilerin keşfettiği yeni problemler arasındaki ilişki tespit edilmiş, bu ilişki kullanılabilirlik problemlerinin farklı kategorilerinde etkililiğin ve verimliliğin aynı oranda etkin olduğunu göstermiştir. Sonuç olarak iki yöntemin de ücretsiz ve birbiriyle rakip edilemez olduğu gösterilmiştir. Daha iyi değerlendirme yapabilmek için hala iki yönteme Şarman (Şarman, 2007) çalışmasında, e-ticaret sitelerinde kullanılabilirliği detaylı olarak incelemiştir. Birinci bölümde kullanılabilirlik ile ilgili genel bilgiler verilmiştir. İkinci bölümde 100 kişilik bir anket çalışması yapılmıştır. Üçüncü bölümde SPSS programı ile istatistik çalışmaları yapılmıştır. Son bölümde ise yapılan istatistiklerin sonuçları değerlendirilmiştir. Çalışmada, değerlendirilen sonuçlarla, tasarımı incelenen sitenin içerik, fonksiyonellik, yeterlilik, dökümantasyon ve tutarlılık yönünden başarılı olduğu sonucuna varılmıştır. Ancak söz konusu siteyi daha başarılı ve kullanılabilir bir site haline getirebilmek için kullanıcıların algılama seviyelerini yükseltici çalışmaların yapılması gerektiği ve özellikle yardım, hata giderimi, dökümantasyon konularında daha derinlemesine ve kaliteli, basit ancak tatmin edecek derecede yeterli içerik sunulması gerektiği belirtilmiştir. Berkman (Berkman, 2006) çalışmasında, sitelerin kullanıcı taleplerine cevap verebilme kapasitelerini, kullanılabilirlik ölçümü ile ilgili metodolojilerden faydalanarak ortaya koymaya çalışmıştır. Çalışmanın 101

115 (Ekonomi) ID:66 & K:141 (Economy) No / Document No: gerçekleştirildiği dönemde en çok ziyaretçi aldığı belirlenen 20 adet Türkçe içerikli haber sitesi, kullanılabilirlik ölçütleri ve arayüz özellikleri açısından, Bilişsel Gözden Geçirme (Cognitive Walkthrough-CW) metodolojisinden yola çıkılarak değendirmeye ve analize tabi tutulmuştur. Web tabanlı multimedya (WBMM) birleşik ve dinamik bir çevrimiçi format içerisinde çeşitli metin, görüntü, ses ve animasyon unsurlarını birleştirir. Mackey ve Ho (Mackey ve Ho, 2006: ) çalışmalarında, hem çevrimiçi hem de sınıf içi eğitimi birleştiren bir yüksek lisans dersinde, web tasarımını öğrenmek için Web Tabanlı Multimedia (WBMM) nın bir bölümüne erişen 41 lisans öğrencisinden topladığı verileri analiz etmişlerdir. Öğrencilerin yanıtlarının açıklayıcı bir şekilde analizini sağlamışlar ve kullanılabilirlik faktörleri ile öğrencilerin algılama performansları arasındaki anlamlı ilişkiyi (p<0.05) incelemek için Kendall ın Sıra Korelasyon Katsayısı (Rank Correlation Coefficient) yöntemini uygulamışlardır. Diğer yandan WBMM nin, okuma, bilgisayar laboratuvarı, e-posta gibi dersin diğer yönleri üzerindeki etkilerini de açıklamışlardır. Yılmaz (Yılmaz, 2006) elde edilen sonuçlar doğrultusunda, akademisyenlerin kolay bir şekilde oluşturup güncelleyebilecekleri kişisel bir web sitesi oluşturma sihirbazı geliştirilmesi amacı ile Gazi Üniversitesi nde farklı alanlarda çalışan akademisyenlerin kişisel web siteleri ile ilgili görüşlerini almış, tercihlerini araştırmış ve web tasarımındaki görsel kullanılabilirlik ilkeleri hakkındaki bilgilerini ölçmüştür. Allen ve arkd. (Allen vd., 2005: ), web sayfalarının ekran görüntülerini değerlendirmeye uygun olarak geliştirilmiş Sezgizel Analiz (Heuristic Evaluation -HE) metodunu, gelişimini ve söz konusu ekran görüntülerinin sonuçlarını açıklamaktadır. Buna ek olarak, çalışma HE tarafından tanımlanan sınıflandırılmış problemlerin süreç örneklerini ve bu problemler için tanımlanmış teknolojik çözümleri de sunmaktadır. Bu çalışmada 4 kullanılabilirlik uzmanı 18 adet kağıt-tabanlı (paper-based) ekran görüntülerini incelemiş ve toplam 108 yorum yapmışlardır. Her uzman yaklaşık bir saat içinde görevlerini tamamlamıştır. Yazarlar sorunların yaklaşık %70 ine çözüm önerisinde bulunmuşlardır. Kullanıcı arayüzünün kağıt tabanlı ekran görüntüsünü kullanan Heuristic Evaluation (HE) nin hızlı, ucuz ve kullanımının kolay olduğu gösterilmiştir. Eraslan (Eraslan, 2005:83-90), e-ticaret içerikli ergonomik bir web sitesi tasarımı için gerekli faktörleri, literatür çalışmaları ve uzman görüşleri yardımıyla belirlemiş, bu faktörleri AHP yöntemi ile analiz etmiş ve ağırlıklandırmıştır. Bu ağırlıklar tasarımın değerlendirilme aşamasında kullanılmıştır. Dursun (Dursun, 2004), eğitsel web sitelerinin, Web Tasarım Ölçeğinde yer alan kriterleri karşılayıp karşılamadıklarını incelemiştir. Araştırma tesadüfi örnekleme yoluyla seçilen 100 adet eğitsel web sitesinin değerlendirilmesi sonucu gerçekleştirilmiştir. Araştırmada Web Tasarım Ölçeği ile incelenen eğitsel web sitelerine ilişkin 102

116 (Ekonomi) ID:66 & K:141 (Economy) No / Document No: ulaşılan sonuçlara göre, eğitsel web sitelerinin, görsel tasarıma ilişkin kriterleri, ortalama %55 oranında; kullanıcılara sunulan hizmetlere ilişkin kriterleri de ortalama %51 oranında karşıladıkları görülmüştür. Web siteleri hazırlanırken dikkat edilen kriterlerin, hedef kitleye ve eğitim içeriklerine göre değişmediği görülmüştür. Hassan ve Li nin (Hassan ve Li, 2001) çalışmalarının temel amacı; web tasarımı ve gelişimindeki içerik analizi için değerlendirme ve kullanılabilirlik ölçütlerini göstermektir. Çalışma sonuçta, görsel tasarım, içerik, erişilebilirlik, gezinme, medya kullanımı, interaktivite ve tutarlılık olmak üzere 7 kategoride sınıflandırılmış ve listelenmiştir. Çalışma, incelemede ortaya çıkan sorunlar üzerine bir tartışma ile sonlandırılmıştır Web Sitelerinin Tasarımı İle İlgili Çalışmalar Web tasarımı çalışması sonucunda ortaya çıkan web siteleri, günümüzde internette vakit geçiren kullanıcı sayısının hızlı bir şekilde artması ve insanların internet başında geçirdikleri sürelerin ciddi boyutlara ulaşması nedeniyle, firmalar için önemli bir bilgi sunma ve ekonomik araç olarak ortaya çıkmaktadır. Literatürde değerlendirmeler ve analizler yapılarak gerçekleştirilen birçok web sitesi tasarım çalışmaları bulunmaktadır. Hsu ve arkd. (Hsu vd., 2009:90-5) çalışmalarını iki aşamalı yapmışlardır; birinci aşamada web tabanlı öğrenme ortamını değerlendirmek için delphi tekniği ve sezgisel değerlendirme yöntemlerini kullanmışlardır ve değerlendirme için bir ölçek geliştirmişlerdir. İkinci aşamada anket çalışmaları, gerçek çevrimiçi değerlendirme yöntemleri ve uzman analizleri, geliştirilmiş ölçeğin geçerlilik ve güvenirlik analizi için kullanılmıştır. Doğan ve arkd. (Doğan vd., 2007:535-9), PHP ve MySQL kullanılarak ders içeriklerinin internet üzerine aktarılmasını sağlayan bir web sayfası tasarımı yapmışlardır. Tasarımın en büyük özelliği, kullanıcıların hiçbir web tasarım bilgisine gerek olmaksızın sayfanın güncellemesini hazırlanan web ara yüzü ile kolaylıkla yapabilmesidir. Hsu ve Hwang (Hsu ve Hwang, 2004:31-43) çalışmalarında bağlantı çerçevesi kullanılarak linkler ve ana sayfalar yeniden düzenlemişlerdir. Belirli simgeleri iletişim hızını arttırmak için elemişlerdir. Son olarak bu geliştirme etkilerini değerlendirmek için bir deney uygulanmıştır. Sonuçlar geliştirilen link metodunun kullanıcıların performansını arttırdığını ve kaldırılan belirli simgelerin kullanıcı memnuniyetinde önemli bir azalmaya sebep olmadığını göstermiştir. Schaik and Ling (Schaik and Ling, 2004: ), bilgisayar destekli deneyleri kullanarak kullanımda estetiğin rolünü incelemişlerdir. 98 katılımcıyla çalışmayı yapmışlardır. Varyans analizleri ve ekran oranları için istatistiksel sonuçlar anlamlı bulunmuştur. Sonuçlar estetik açısından tartışılmıştır ve tasarım önerileri geliştirilmiştir. 3. WEB SİTESİ KULLANILABİLİRLİ- Ğİ ve DEĞERLENDİRİLMESİ Internetin gittikçe artan kullanımı birçok sorunu da beraberinde getirmektedir. Web sitelerinin 103

117 (Ekonomi) ID:66 & K:141 (Economy) No / Document No: tasarımcıları, sitelerin kullanıcıların beklentilerini karşılamanın yanı sıra söz konusu sitelerin amaçlarını etkin bir şekilde yerine getirmesini de beklemektedirler. Internette yer alan bilgilere erişmek isteyen kullanıcıların, web sitelerinde yer alan içeriğe nasıl erişecekleri ve web sitelerini nasıl daha etkin kullanacaklarına yönelik soruların ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Web sitelerinin bu hedefler doğrultusunda geliştirilmesi ancak tüm planlama ve tasarım sürecini kapsayacak etkin bir değerlendirme ile gerçekleştirilebilir. Yapılan doğru değerlendirmelerle kullanılabilirliğinde eksiklik olan Web siteleri daha kullanılabilir bir şekle getirilebilir. Kısaca tanımlamak gerekirse kullanılabilirlik; kullanıcıların etkileşim içinde olduğu sistem ara yüzlerinin öğrenilebilir, etkin, hatırlanabilir, oluşan ve beğeni sağlayan özelliklerde olmasını the consumption az of electricity sayıda and hatadan natural gas used in industry and houses is statistically kapsar (Nielsen, 1993:28-48). Web sitelerinin bu kriterlere uygunluğunu, kullanılabilirliğini değerlendirmek için farklı değerlendirme yöntemleri ve kriterleri geliştirilmiştir Kullanılabilirlik Kullanılabilirlik; belirli bir kullanıcı grubunun, belirli görevleri, belirli bağlamda etkili, verimli ve memnuniyet ile yerine getirmeleridir (ISO 9241, 1992/2001). Kullanılabilirlik, bir uygulamanın: kolay ve etkili bir şekilde, belirli bir grup kullanıcı tarafından, verilen özel bir destek ve eğitim ile, belirli görevlerin yerine getirilmesi için, bir dizi çevresel senaryolar içerisinde kullanılma kapasitesine karşılık gelir (Schakel, 1991: ). Diğer önde gelen araştırmacılardan Jacop Nielsen de kendi kullanılabilirlik tanımını beş temel unsur üzerinden yapmıştır (Nielsen, 1994). Bunlar: Öğrenilebilirlik, Verimlilik, Hatırlanabilirlik, Hatalar ve Memnuniyet unsurlarıdır Kullanılabilirlik Çalışmalarının Yararları Günümüzde bilişim teknolojisi kullanımı zorlaşmaktadır. Teknolojiyi eğitim, sağlık, ulaşım, yönetim, iletişim, eğlence, iş ve diğer alanlarda bir altyapı olarak kullanan insani bir dünya için teknolojileri önce insana hizmet etmesi için geliştirmeliyiz. Kullanılabilirliğe olan ihtiyacın artmasının bir sebebi de teknoloji ile beraber kullanıcı profillerinin sürekli artması Tablo 3.1. de (UTRLAB, 2009) görülmektedir. 104

118 (Ekonomi) ID:66 & K:141 (Economy) No / Document No: Tablo 3.1. Dönemsel Bilgisayar Kullanıcı Profili ve Problemleri Bilgisayar Tipi Dönem Murat Kullanıcılar KORKMAZ, Hakan AÇIKGÖZ Problemler Güvenirlik, Tüm programlama kullanıcılar Araştırma Makinaları 1950 ler Bilim Adamları tarafından yapılmaktaydı. Merkezi Veri İşleme Sonuçlardan etkilenen kullanıcı sayısı Bilgisayarlar Özet : ler Yılları arasındaki Uzmanları TUİK verileri kullanılarak hazırlanan bu artmaktaydı. çalışma, sanayi şeklindedir. Farklı analiz teknikleri Mühendisler kullanılarak ve hazırlanan çalışmada ANOVA modeli 1970 ler Kullanılabilirlik problemleri görülmeye Mini Bilgisayarlar uygulanmıştır. Ayrıca hipotez testleri Diğer uygulanarak Meslek araştırma daha kapsamlı hale getirilmiştir. başlandı Sanayi ve konutlarda tüketim aralıklarına Alanları göre elektrik ve doğalgaz fiyatlarının tespit edilmesi edilen bulgular sonucunda; sanayi Hemen sektörü Hemen için tüketim aralığı arttıkça, elektrik ve doğalgaz Makro Bilgisayarlar 1980 ler Kullanılabilirlik temel bir problem haline geldi fiyatlarının genel seviyesinde düşüş Tüm gözlendiği Kullanıcılar sonucuna varılmaktadır. Sonuç olarak tüketim Kullanılabilirlik çalışmalarının öneminin giderek artması ile beraber bu çalışmaların organizasyonlarda ne gibi faydaları olduğu da araştırılmış ve ortaya konmaya başlanmıştır. Günümüzde web siteleri kullanılabilirlik çalışmalarının yararlarını kullanıcı açısından ve tasarımcı açısından olmak üzere iki grupta inceleyebiliriz Kullanıcı Açısından Yararları Kullanıcıların beklentilerini ve gereksinimlerini karşılayacak siteler geliştirilmesi kullanıcılar açısından büyük yararlar sağlar. Kullanım deneyiminin daha rahat ve tatmin edici hale getirilmesi ve kullanıcının teknolojik olarak yenilikçi ve farklı sitelere daha çabuk uyum sağlayabilmesi kullanıcılar açısından diğer faydalar arasında gösterilebilir. Kullanılabilirlik çalışmaları sayesinde kullanıcıların siteye uyum sağlaması kolaylaşabilir ve bu durum hem sitenin hem de kullanıcının veriminin artmasını sağlar Tasarımcı Açısından Yararları Kullanılabilirlik problemlerinin çözümü bir web sitesinin görselliğini kalıcı olarak olumlu etkilemekte, kullanıcının aklındaki iyi düşünülmüş ve iyi yapılmış ürün başarılı üretici izlenimini pekiştirmektedir. Bu durum kullanıcıların söz konusu siteye olan bağlılıklarını arttırmaktadır. Kullanılabilirlik çalışmaları kurum dışından danışmanlık hizmeti olarak alındığı durumlarda tasarıma, farklı bir açıdan bakılması, geliştirilen fikirlerin zenginleşmesini ve ön yargıdan uzak değerlendirilebilmesini sağlamaktadır (UTRLAB, 2009) Kullanılabilirliğin Ana Bileşenleri Kullanılabilirlik, kullanıcı türlerine, kullanılan araçlara, kullanıcıların bu araçlarla yaptığı işlere ve çevre koşullarına bağlıdır. i. Kullanıcı: Kullanıcı, belirli bir hizmet, ürün veya sistemi kullanması beklenen hedef kitledir. Kullanıcılar, kullanım isteklerine, demografik 105

119 (Ekonomi) ID:66 & K:141 (Economy) No / Document No: bilgilerine, tecrübe seviyelerine ve o servis/ürün ya da sistemin kullanımına yönelik eğitimlerine göre gruplandırılabilirler. Yapılacak olan İnsan- Bilgisayar Etkileşimi çalışmalarında ilk dikkat edilmesi gereken, Kullanıcı Analizi (User Analysis) yapmaktır. ii. Araç/Arayüz: Kullanıcının etkileşim içinde olduğu, tasarımcılar tarafından ortaya çıkartılmış ve genellikle tasarım sorunları içeren ürünlerdir. Bu ürünlerin kullanım alanı, amacı ve hedef kitlesi açısından farklılık taşıyabilirler. İnsanbilgisayar etkileşimleri açısından temel hedef, bu aracı/arayüzü kullanıcıların etkili, verimli ve memnuniyet içinde kullanabilmeleridir. iii. Görev: Görev, kullanıcının etkileşim içinde olduğu araçla, yerine getirmeye çalıştığı etkinliktir. Tasarım sorunu olan araçlarda bu görevin yerine getirilmesi esnasında kullanıcılar sorunlarla karşılaşırlar. Aynı aracı farklı kullanıcı grupları, farklı görevleri yerine getirmek için kullanabilirler. Bu nedenle detaylı Görev Analizi (Task Analysis) yapmak önemlidir. iv. Kavram: Kavram, yukarıdaki tüm unsurların içinde bulunduğu ortamdır. İçinde farklı kullanıcı gruplarını, araçları ve görevleri barındırır. Aynı araç ve kullanıcı, bir bağlam içinde farklı, başka bir bağlam içerisinde farklı davranabilirler. Dolayısıyla kullanılabilirlik testlerinde Kavram Analizi (Context Analysis) temel işlemlerden birisidir Web Sayfaları Kullanılabilirliğinin Değerlendirilmesi Web sayfaları hazırlanırken, mümkün olduğunca çok sayıda kullanıcının web sitesini kullanması hedeflenir. Burada önemli olan, kullanıcıların, kendilerine sunulan sayfalarda kısa sürede, hata yapmadan ve hizmet sağlayan siteden memnun kalarak amaçlarına ulaşmalarını sağlamaktır. Bu nedenle web sitelerinde tasarım sırasında, geliştirme aşamasında veya web sitesi kullanımdayken değerlendirme oldukça önemlidir. Değerlendirme, kullanılabilirliği değerlendirilen bir web sitesinde, problem varsa hemen çözüm şansı sağlar. Web sitelerinin değerlendirilmesinde iki nokta ön plana çıkmaktadır: Tasarım ve içerik (Al ve Bahşişoğlu, 2000: ). Tasarım açısından değerlendirme yapılırken tipografi, grafik ve tablolar, çerçeveler, arka alan-boşluklar, kullanılan renkler ve sayfayı oluşturan diğer unsurlar dikkate alınmaktadır. Web sitelerinin içerik olarak değerlendirilmesinde ise, sitenin amacı, sunulan bilgi ve hizmetler ile bağlantılar önem taşımaktadır. December a göre (December, 1994:12), bir Web sitesindeki bilginin kalitesini oluşturan etmenler doğruluk, erişilebilirlik, kullanılabilirlik, anlaşılabilirlik ve anlamlılık olarak sıralanmaktadır. Quinn e göre (Quinn, 1999: ), bir Web sayfasının içeriği sayfayı meydana getiren en önemli unsurdur. Çünkü tasarım ne derece başarılı olursa olsun, bir sayfanın içeriği zayıf ise kullanımı sınırlıdır. 106

120 (Ekonomi) ID:66 & K:141 (Economy) No / Document No: Web sitelerinin değerlendirilmesinde tasarım ve içerik öğeleri önemlidir. Aşağıdaki maddelerde, genellikle web sitelerinin değerlendirilmesinde ön plana çıkan noktalara yer verilmektedir (D Angelo ve Little, 1998:71). Sözü edilen bu noktalar genel değerlendirme kriterlerinden ziyade, spesifik kriterlerden oluşmuştur. fiyatlarının genel seviyesinde düşüş gözlendiği sonucuna yazılımlar varılmaktadır. kullanılmamalı. Sonuç olarak tüketim i. Site farklı internet tarayıcıları (Microsoft Explorer, Firefox, Chrome) tarafından görüntülenebilmeli. ii. Arka plan dosyaları fazla yüklü olmamalı (tercihen 5 KB dan az). iii. Arka plan öğesi ile metnin uyumsuz olmasından kaçınmak lazım. ACCORDING TO CONSUMPTION RANGES dosya IN TERMS formatına OF INDUSTRY yer verilmeli AND iv. Arka plan için kullanılabilecek renkler gri, beyaz veya açık renk, kullanılmayacak renk ise siyah olmalı. v. Resim dosyalarının kullanımına dikkat edilmeli. Gereksiz resimlere yer verilmemeli. İlgili resim dosyalarının boyutlarına dikkat edilmeli. vi. Kullanıcıların bir sitenin yüklenişini beklerken bilgiye hızlı ulaşmak istedikleri unutulmamalı. vii. Boşluk kullanımına dikkat edilmeli. Web sitesini tasarlarken kullanım alanının önemli olduğu gerçeği göz önünde bulundurmalı. viii. Sitenin sayfalarında bir tutarlılık olmalı (kullanılan format, dil ve karakterler açısından) Puntolar okumayı zorlaştırmamalı. Web sitelerinde özellikle koyu zeminlerde sanatsal olmayan karakterler tercih edilmeli. ix. Sitenin giriş sayfasının uzun olmamasına özen gösterilmeli. x. Sayfalardaki bağlantılar gözden geçirilmeli, erişilemeyen bağlantılar kaldırılmalı. xi. Sayfaların yüklenmesini engelleyecek ya da uzun zamanda yüklenmesine neden olacak xii. Sayfaların açılabilmesi için herkes tarafından kullanılan yazılımlarca açılabilen dosya formatlarına yer verilmeli. Mutlaka farklı bir Bu şekildeki kriterler tüm web sitelerini değerlendirirken değerlendiriciye yardımcı olsa da, gruplandırılmış halde olmadığı için, spesifik bir konuda değerlendirme yaparken zorlanmaya neden olabilir. O yüzden bu şekildeki verileri kriterlere göre gruplandırmak daha doğru olacaktır. Bu şekilde bir gruplandırma sayesinde web sitesini değerlendiren kişiler, istedikleri konuya göre kolay bir şekilde siteyi değerlendirebileceklerdir. 4. WEB SİTESİ DEĞERLENDİRME KRİ- TERLERİ Web siteleri değerlendirilirken tercih edilecek kriterler, web sitesinin amacına ve kullanıcının beklentisine göre değişmektedir. Değerlendirilecek olan web sitesi bir alışveriş sitesi, bir haber sitesi, eğitim içerikli bir site ya da bir oyun sitesiyse 107

121 (Ekonomi) ID:66 & K:141 (Economy) No / Document No: farklı kriterlere göre değerlendirilir. Değerlendirme kriterleri özel gruplar halinde sınıflandırılmalı ve değerlendirme amacına göre bu kriterler kullanılmalıdır. Bu konuda yapılan bir çalışmada (Kurbanoğlu, 2002:11-25), web siteleri için söz konusu olabilecek değerlendirme ölçütleri 18 genel başlık altında toplanmış ve açıklanmıştır. Söz konusu ölçütler; amaç, kapsam, bütünlük, içerik, doğruluk ve doğrulanabilirlik, güvenirlik, tarafsızlık, güncellik, kabul edilebilirlik ve tutarlılık, benzersizlik ve değer, bağlantı yolları, yazım şekli ve kalitesi, hedef kitle ve kullanıcı, tanıtımlar ve eleştiriler, tasarım ve düzen, bağlanabilirlik, işlerlik, maliyet olarak sıralanmaktadır. Web sitesi değerlendirme kriterleri sınıflandırmak istenirse aşağıdaki şekilde yapılması değerlendirme kolaylığı açısından yararlı olacaktır Değerlendirme Kriterlerinin Sınıflandı- edilen bulgular sonucunda; sanayi sektörü için tüketim rılması aralığı arttıkça, elektrik ve doğalgaz Şekil 4.1. Değerlendirme Kriterlerinin Temel Sınıflandırması Şekil 4.1. de kriterler için 5 ana sınıf belirlenmiş, bu 5 sınıftan içerik, tasarım, özgünlük ve etkinlik sınıfları da 2 şer alt sınıfa ayrılmıştır. Ana sınıfların sayısı karışıklığı önlemek için çok fazla tutulmamıştır. Aynı zamanda alt gruplara ayırma işleminde de aynı maksatla (karmaşıklığın önüne geçmek için), daha genel amaçlı sınıflar belirlenmiştir. Bir web sitesi değerlendirilirken göz önüne alınan temel faktörler göz önüne alınmaya çalışılmıştır. Çünkü web sitesi değerlendirilmek istendiğinde, web sitesinin misyon ve vizyonuna bağlı olarak çok ayrıntılı faktörlerde ortaya çıkabilmektedir. Bu çalışmada amaç, temel olacağı düşünülen faktörleri sınıflandırmaktır. Aşağıda sınıflandırmadaki maddeler kısaca anlatılmaktadır İçerik Web sayfaları incelenirken göz önüne alınan değerlendirme kriterlerinden birisi içeriktir. Bu çalışmada, çok karışık, değerlendiriciler için uygulaması kolay olması açısından içerik kriteri yazım ve dilbilgisi içeriği ve konusal içerik grup- 108

122 (Ekonomi) ID:66 & K:141 (Economy) No / Document No: larına ayrılmıştır. Yazım ve dilbilgisi içeriğinde genellikle yazı tipleri, boyutları, doğru yazım ve tutarlılıktan bahsedilmiştir ve genel alt maddelerine ayrılmıştır. Konusal içerikte ise en önemli madde tutarlılık ve bilgilerin doğruluğudur. Bu grup da yine en yaygın ölçülen kriter gruplarına ayrılmıştır Tasarım Kriterlerin tasarım grubunda, iki faktör göz önüne alınmıştır: Görsel Tasarım ve İşlevsel Tasarım. Görsel tasarımı iyi olarak nitelendirilebilecek bir site, yüksek kalitede, amaca uygun ve verdiği mesajı destekler nitelikte gözü rahatlatan bir kompozisyonu olmalıdır. Kullanılan görsel dilin bir bütünlük içinde olması ve site üzerindeki öğelerin bu amaca hizmet eden şekilde tasarlanmış olması gerekmektedir. Benzer şekilde işlevsel tasarımı iyi olarak nitelendirilebilecek bir sitede, BELİRLENMESİ kullanıcının son derece rahat kullanımı büyük önem taşımaktadır. Gruplandırmalar bu faktörler düşünülerek yapılmıştır Özgünlük Beğenilen içerikler hakkında araştırma yapılıp konuyu farklı açılardan ele almak sitenin orijinal olmasına katkı sağlayacaktır. Özgünlük denildiğinde akla genellikle teknolojik alandaki özgünlükler ve yeni, yaratıcı tasarımlar gelmektedir. açısından büyük önem taşımaktadır. Sitenin işleyişi nedeniyle güvenlik açıklarının oluşabilme ihtimali, kullanıcıyı siteyi kullanmaktan vazgeçirecek olan en önemli sebeplerden birisidir Etkinlik Kullanım etkinliğinde bir web sayfasının kullanım sıklığı, kullanıcı odaklılığı, istatistikleri vb. göz önüne alınırken, tasarım etkinliğinde genellikle hatırlanabilirlik, ilgi çekicilik, işlevsellik gibi faktörlerin etkili olacağı düşünülmektedir. 5. WEB SİTESİ DEĞERLENDİRME KRİ- TERLERİ İÇİN AHP YÖNTEMİ KULLA- NILARAK DEĞERLENDİRME AĞIRLIĞI Çalışmanın bu bölümünde, web sitelerinin kullanılabilirlik değerlendirmesi için bir önceki bölümde sınıflandırılan temel kriterler arasında ağırlıklandırma yapılmıştır. Bu ağırlıklandırmanın amacı, kullanıcıların web siteleri hakkındaki görüşlerini belirtirken hangi kriterlere daha fazla önem verdiklerini vurgulamaktır. Web sitelerinin kullanılabilirlikleri değerlendirilirken 5 temel kriter (içerik, tasarım, kapsam, özgünlük ve etkinlik) ile değerlendirilebileceğinden söz edilmişti. Bu 5 temel kriter ve varsa her birinin bir alt kriterlerinin değerlendirmede hangi oranda etkili oldukları kullanıcı görüşleri alınarak değerlendirilmiştir Kapsam Web sitelerinin tarayıcı, işletim sistemi vb. farklı platformlar üzerinde çalışabilmesi kullanılabilirliği Değerlendirme kriterlerinin ağırlıklarının hesaplanmasında AHP (Analitik Hiyerarşik Proses) yöntemi uygulanmıştır. Yöntemin uygulanması ve 109

123 (Ekonomi) ID:66 & K:141 (Economy) No / Document No: hesaplamalar için Super Decisions 2.2 programı kullanılmıştır. AHP yönteminin adımları kısaca aşağıdaki gibi hatırlanabilir; 1. Adım: Hiyerarşik Yapının Oluşturulması, 2.Adım: İkili Karşılaştırma Matrisleri (A) ve Üstünlüklerin Belirlenmesi, Tablo 5.1. AHP Önem Ölçeği 3. Adım: Özvektörün (Göreli Önem Vektörünün) Belirlenmesi, 4. Adım: Özvektörün Tutarlılığının Hesaplanması, 5.Adım: Hiyerarşik Yapının Genel Sonucunun Elde Edilmesi. Yapılan ağırlıklandırma değerlendirmesi için Adım 1 de bahsedilen AHP hiyerarşik yapısı Super Decisions bilgisayar programında Şekil 5.1 de görüldüğü gibi oluşturulmuştur. Önem Değerleri ECONOMETRIC ANALYSIS OF ELECTRICITY Değer AND NATURAL Tanımları GAS PRICES 1 Her iki faktörün eşit öneme sahip olması durumu 3 1. Faktörün 2. faktörden daha önemli olması durumu 5the consumption of 1. electricity Faktörün and 2. natural faktörden gas used çok in önemli industry olması and houses durumu is statistically 7techniques for analysis. 1. Faktörün Moreover, 2. tests faktöre of hypothesis nazaran were çok applied güçlü bir and öneme the research sahip was olması durumu 9 1. Faktörün 2. faktöre nazaran mutlak üstün bir öneme sahip olması durumu 2,4,6,8 Ara değerler 110

124 (Ekonomi) ID:66 & K:141 (Economy) No / Document No: Şekil 5.1. Web Sitesi Değerlendirme Kriterleri Ağırlıklandırması İçin Hiyerarşik Yapı Adım 2 de bahsedilen karşılaştırma matrisi için 10 kullanıcıdan Tablo 5.1. de yer alan AHP önem ölçeğine göre ağırlıklar arasında karşılaştırmalı bir değerlendirme yapmaları istenmiştir. Değerlendirmeler sonucunda her bir karşılaştırma için geometrik ortalamalar alınmış ve son değerlendirme matrisi oluşturulmuştur. Geometrik ortalama, birim değerlerinin (gözlem sonuçlarının) birbirleriyle çarpımlarının, n birim sayısı olmak üzere, n inci dereceden köküne denir. İstatistiksel araştırmalarda gözlem sonuçları arasındaki oransal farkların mutlak farklardan daha önemli olduğu durumlarda geometrik ortalamaya başvurulur. Diğer bir ifade ile gözlem sonuçlarının her biri bir önceki gözlem sonucuna bağlı olarak değişiyorsa ve bu değişmenin hızı saptanmak istenirse geometrik ortalama sağlıklı sonuçlar verir. Geometrik ortalama kısaca G harfi ile gösterilir. Birim değerleri x 1, x 2,..., x n gibi gösterilirse geometrik ortalama aşağıdaki gibi yazılır: G= (1) Denklem (1) e göre alınan geometrik ortalama sonuçları genellikle ondalıklı sayı olarak çıkmaktadır. AHP önem ölçeği ve Super Decisions programı verileri tamsayılardan oluştuğu için geometrik ortalama sonuçları en yakın tamsayıya yuvarlanmıştır. Yuvarlamalar sonucunda karşılaştırma matrisi oluşturulmuştur. 111

125 (Ekonomi) ID:66 & K:141 (Economy) No / Document No: Tablo 5.2. Değerlendirme Kriterleri Karşılaştırma Tablosu KRİTERLER İçerik Murat Tasarım KORKMAZ, Hakan Kapsam AÇIKGÖZ Özgünlük Etkinlik İçerik Tasarım 1/ Kapsam 1/5 1 Kilis 7 Aralık 1/4 Üniversitesi, Elektrik-Enerji 1 Bölümü 1 1/2 Özgünlük 1/4 1/ Etkinlik Özet : 1/ Yılları arasındaki 1/4 TUİK verileri kullanılarak 2 hazırlanan 1bu çalışma, sanayi 1 the consumption of Şekil electricity 5.2. and Kriter natural Karşılaştıma gas used in industry Verileri and houses is statistically Adım 3 te programın verileri, karar matrisindeki veriler doğrultusunda eklenmiştir. Kriterler değerlendirilirken aralarında tutarlılık olup olmamasının incelenmesi sonucu etkileyen bir durumdur. Karşılaştırma matrislerinde tutarsızlık bir dereceye kadar kabul edilebilmektedir. Bu nedenle, yöntem tutarsızlık oranının (T.O.) 0.10 dan küçük olmasını öngörmektedir (Saaty, 1991:1-9). Bu oranın bulunması için, elde edilen önem vektörü ile ikili karşılaştırma matrisi çarpılarak yeni bir vektör elde edilir. Elde edilen vektörün birinci elemanı, bulunan göreli önem vektörünün birinci elemanına, ikinci elemanı ikinciye ve n. elemanı n. ye bölünerek üçüncü bir vektör elde edilir. Bu üçüncü vektörün elemanları toplanır ve eleman sayısına bölünürse, en büyük öz değer λmax için yaklaşık bir değer elde edilir. Bu λmax değeri n değerine ne kadar çok yakınsa bulunan sonuçlar da o kadar tutarlı olur (Tekeş, 2002: 78). Tutarsızlık oranı, tutarlılık indeksi (T.İ.) ile rasgele indekse (R.İ.) bağlıdır. Tutarlılık indeksi (T.İ) şu şekilde hesaplanır; T.İ. = (2) Rasgele indeks değeri, n kriter sayısına bağlı olarak belirlenmektedir. 112

126 (Ekonomi) ID:66 & K:141 (Economy) No / Document No: ELEKTİRİK VE DOĞALGAZ Tablo 5.3. FİYATLARININ Rassallık İndeksleri EKONOMETRİK AÇIDAN n 1 2 Murat 3 KORKMAZ, 4 Hakan AÇIKGÖZ RI 0 0 0,52 0,89 1,11 1,25 1,35 1,40 n RI 1,45 1,49 1 Kilis 7 Aralık 1,51 Üniversitesi, 1,48 Elektrik-Enerji 1,56 Bölümü1,57 1,59 Bu durumda tutarsızlık oranı (T.O.) denklem 3 te görüldüğü gibi hesaplanabilir. şeklindedir. Farklı analiz teknikleri kullanılarak Etkinlik hazırlanan kriteri çalışmada ağırlığı, ANOVA modeli Adım 4 te bahsedilen ve denklem 3 te verilen tutarlılık hesaplamasına göre tutarsızlık oranı Super Decisions programıyla hesaplanmış ve T.O.=0,02220 olarak belirlenmiştir. Bu uygulama için tutarsızlık oranı beklenen değerlerdedir ve tutarlıdır. ACCORDING TO CONSUMPTION RANGES ise IN yaklaşık TERMS OF olarak INDUSTRY AND Adım 5 için program çıktısı Şekil 5.3. te görüldüğü gibi olmuştur. Şekil 5.3. Temel Kriterlerin Ağırlık Sonuçları İçerik kriteri ağırlığı,, Tasarım kriteri ağırlığı,, Kapsam kriteri ağırlığı,, Özgünlük kriteri ağırlığı,, sembolleri ile gösterilecek olursa; Değerlendirme sırasında en çok ağırlık içerik kriterinde olup yaklaşık = %44 oranındadır. Bu kriteri tasarım kriterinin ağırlığı yaklaşık olarak %30 ile takip eder. Kapsam kriteri en düşük ağırlığı göstermektedir. = %7 ağırlık oranıyla Beş temel kriterin ağırlıkları ile birlikte kullanıcılara bir alt kriter grubu ağırlıkları ile ilgili de karşılaştırma yaptırılmıştır. Bu karşılaştırmalar sonucunda Şekil 5.4 deki sonuçlar elde edilmiştir. Kullanıcı görüşlerine göre içerik kriterinin alt kriterleri arasında konu içeriği, yazım ve dilbilgisi içeriğine göre 3/1 oranına daha fazla önemsenmektedir. Etkinlik alt kriterleri arasında yine 3/1 oran görülmektedir. Tasarım alt kriterleri ağırlıkları arasında 1/1 oranla eşitlik söz konusudur. Kullanıcılar her iki alt kriterin de değerlendirmeye eşit katkı sağlayacağı görüşündedirler. Ve özgünlük alt kriterlerinden yenilikçi ve yaratıcı yaklaşım kriterinin teknolojik özgünlük kriterine göre yaklaşık olarak 5/1 oranla daha ağırlıklı olduğu görüşüne varılmıştır. 113

127 (Ekonomi) ID:66 & K:141 (Economy) No / Document No: aralığı Kw cinsinden Şekil yükseldikçe, 5.4. Alt fiyatlarda Kriterlerin da azalma Ağırlık meydana Sonuçları gelmektedir. Alt kriterler de kendi içlerinde ağırlıklandırıldıktan sonra iki seviye kriter grubuna göre genel bir ağırlık tablosu oluşturulmuştur. Tablo 5.4. Web Sitesi Değerlendirme Kriterlerinin Ağırlık Sonuçları KRİTERLER the consumption of electricity and natural gas used KRİTER in industry ÖNEM and houses AĞIRLIĞI is statistically 1. İçeriktechniques for analysis. Moreover, tests of hypothesis 0,43979 were applied and the research was 1.1. Yazım ve Dilbilgisi İçeriği 0, Konu İçeriği 0, Tasarım 0, Görsel Tasarım 0, İşlevsel Tasarım 0, Kapsam 0, Özgünlük 0, Teknolojik Özgünlük 0, Yenilikçi ve Yaratıcı Yaklaşım 0, Etkinlik 0, Kullanım Etkinliği 0, Tasarım Etkinliği 0,

128 (Ekonomi) ID:66 & K:141 (Economy) No / Document No: Herhangi bir web sitesi yapılan sınıflandırmaya göre değerlendirilecek olduğunda Tablo 5.4 te görünen kriterlerin ağırlıkları göz önünde bulundurularak değerlendirilirse doğru bir değerlendirme olacağı düşünülmektedir. 6. SONUÇ şeklindedir. Farklı analiz teknikleri kullanılarak 7. hazırlanan KAYNAKLAR çalışmada ANOVA modeli Bir web sayfası oluşturulurken amaç, hedeflenen kullanıcı grubunun bilgi gereksinimlerini karşılamak olmalıdır. Bu amaç doğrultusunda tasarlanan web sayfalarının kullanıcılar tarafından ne ölçüde kullanıldığı, sunduğu bilgilere ne düzeylerde ulaşıldığı kullanıcılardan geri bildirim alınması sonucunda elde edilen nitel ve nicel verilerin değerlendirilmesi ile mümkün olabilmektedir. Bu çalışmada detaylı yapılan literatür araştırması techniques for analysis. Moreover, tests of hypothesis 39, were applied and the research was sonucunda ilk olarak, web sayfalarının kullanılabilirliğinin en uygun şekilde ölçülebilmesi için gerekli olan temel kriterlerin sınıflandırması yapılmıştır. Kriterler içerik, tasarım, özgürlük, kapsam, etkinlik olmak üzere 5 temel sınıfa ayrılmış, daha sonra bu sınıflar detaylandırılmıştır. Yapılacak olan uygulama çalışmalarında kullanılabilecek bir kaynak olacağı düşünülen çalışmada çok uzun ve detaylı bir sınıflandırmadan kaçınılmış, bir web sayfasının en kolay ve doğru şekilde ne türlü verilerle değerlendirilebileceği düşünülmüş ve böyle bir sınıflandırma yapılmıştır. Sınıflandırmanın yapılmasının ardından son bölümde, AHP metodu kullanılarak kriterlerin ağırlıklandırılması yapılmıştır. Kullanıcı görüşüne dayalı olarak yapılan uygulama sonucunda, bir web sitesinin özellikle farklı işletim sistemlerinde ve platformlarda çalışabilmesinin önemli olduğu düşünülerek bir kriter sınıfı olarak belirlenen kapsam kriteri en az ağırlığı almıştır. Kullanıcıların çoğunlukla bir web sitesinin içeriğine önem verdikleri sonucuna varılmıştır. AL, U., BAHŞİŞOĞLU, H.K., (2000). Türkiye deki Üniversite Kütüphanelerine ait Web Sitelerinin içerik açısından değerlendirilmesi Bilgi Dünyası, 1 (2), ALLEN, M., CURRIE, L.M., BAKKEN, S., PATEL, L.V., CİNİMO, J.J., (2005). Heuristic evaluation of paper-based Web pages: A simplified inspection usability methodology, Journal of Biomedical Informatics, BERKMAN, M.İ., (2006). Türkçe İçerikli Haber Sitelerinde Kullanılabilirlik Değerlendirmesi Ve Analizi., Yüksek Lisans Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul D ANGELO, J., LITTLE, S. K., (1998). Successful Web pages: What are they and do they exist Information Technology and Libraries, Information Technology & Libraries, 17 (2), 71 DECEMBER, J., (1994). Challenges for web information providers. Computer-mediated Communication, Computer-Mediated Communication Magazine, 1 (6),

129 (Ekonomi) ID:66 & K:141 (Economy) No / Document No: DELİCE, E.K., ZEGEREK, S., (2011). Gri İlişkisel Analiz ve Gri Çoklu Karar Verme Yöntemleri İle E-Haber Web Sitelerinin Değerlendirilmesi, 17. Ulusal Ergonomi Kongresi Bildiri Kitabı, aralığı Kw cinsinden yükseldikçe, fiyatlarda da azalma meydana for Standardization gelmektedir. DOĞAN, N., ŞEN, Ş., SAYAN, H.H., (2007). İçerik Yönetim Sistemi ile Örnek Bir Web Sayfası Tasarımı, Akademik Bilişim 07 - IX. Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri, DURSUN, Ö.Ö., (2004). Eğitsel Web Sitelerinin Görsel Tasarım Kriterlerine ve Kullanıcılara Sunulan Hizmetlere Göre Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi ERASLAN, E., (2005). E-Ticaret Web Sitelerinin Ergonomik Açıdan İncelenmesi, 11. Ulusal Ergonomi Kongresi Bildiri Kitabı, HASSAN, S., Lİ, F., (2001). Identifying Web Usability Criteria : The Scanmic Model Management Science, 2001(3),Scotland HAFLEY, B., MORRİS, J., (1995). An introduction to the Internet and the World Wide Web, CHI 95 Mosaic of Creativity, HOLLNAGEL, E., (1997). Cognitive ergonomics: it s all in the mind Ergonomics 40(10), web, Science Direct Computers & Industrial Engineering, 47, HSU, C., YEH, Y., YEN, J., (2009). Development of design criteria and evaluation scale for web-based learning platforms, International Journal of Industrial Ergonomics 39, ISO 9241 (1992/2001). Ergonomics Requirements for Office with Visual Display Terminals (VDTs), Geneva: International Organization KILIÇ, E., GÜNYAR, Z., (2006). Web Site Tasarımlarında Kullanılabilirlik Değerlendirme Yöntemlerinin Önemi Akademik Bilişim, 1 KURBANOĞLU, S., (2002). Www Bilgi Kaynaklarının Değerlendirilmesi, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 19(1), MACKEY, T.P., HO, J., (2006). Exploring the relationships between Web usability and students perceived learning in Web-based multimedia (WBMM) tutorials Computers & Education, 50, NİELSAN, J., (1993). Usability engineering, Academic Press, NİELSAN, J., (1994). Usability Inspection Methods, Academic Press, USA HSU, C., HWANG, S., (2004). A study of interface design improvement in an engineering data management system on the world wide NİELSAN, J., (2012). ( tarihinde erişildi). usability-101-introduction-to-usability/ 116

130 (Ekonomi) ID:66 & K:141 (Economy) No / Document No: NORMAN, D.A., (1990). The design of everyday things, Doubleday, Newyork QUİNN, B., (1999). Missing links: a survey of library systems department web pages, Library Hi Tech, 17 (3), fiyatlarının genel seviyesinde düşüş gözlendiği sonucuna 23 varılmaktadır. (2), Sonuç olarak tüketim SAATY, T.L., (1991). Some Mathematical Concepts of the Analytic Hierarchy Process., Behaviormetrika, 29, 1-9 SHACKEL, B., (2009). Usability-context, framework, definition, design and evaluation, Human factors for informatics usability, 21(5,6), SCHAİK, P., LİNG, J., (2004). The effects of screen ratio and order on information retrieval in web pages, Displays, 24, techniques for analysis. Moreover, tests of hypothesis Semineri were applied Sunumu and the research was ŞARMAN, Ö., (2007). Bir e-ticaret Sitesinde Bireysel Farklılıkların ve Tasarımın İstatistiksel Analizi., Yüksek Lisans Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi TAN, W., LİU, D., BİSHU, R., (2009). Web evaluation: Heuristic evaluation vs. user testing, International Journal of Industrial Ergonomics, 39, TEKEŞ, M., (2002). Çok ölçütlü karar verme yöntemleri ve Türk Silahlı Kuvvetlerinde kullanılan tabancaların bulanık uygunluk indeksli Analitik Hiyerarşi Prosesi ile karşılaştırılması, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul UÇAK, N.Ö., ÇAKMAK, T., (2009). Web Sayfası Kullanılabilirliğinin Ölçülmesi: Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Web Sayfası Örneği, Türk Kütüphaneciliği, UNESCO, (2002). Information and Communucation Tecnologies In Teacher Education a Planning Guide, images/0012/001295/129533e.pdf, ( tarihinde erişildi.) UTRLAB, (2009). Dünya Kullanılabilirlik Günü YAVUZ, U., BAKAN, U., (2010). Türkiye de Web Tabanlı Haber Sitelerinin Tasarım-Ergonomi Düzeylerinin Karşılaştırmalı Analizi., Sanat Dergisi, 18, YILMAZ, S., (2006). Web Sayfalarının Görsel Kullanılabilirliği, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi 117

131 (Ekonomi) ID:66 & K:141 (Economy) No / Document No: Murat EXTENDED KORKMAZ, Hakan ABSTRACT AÇIKGÖZ Cognitive ergonomics researches how would be communication and interaction between people and information systems in the science of ergonomics. Usability is a quality attribute that assesses how easy user interfaces Özet : are Yılları to use. arasındaki Website TUİK usability verileri kullanılarak is a concept hazırlanan that bu can çalışma, measure sanayi that a web site can be used how ve konutlarda efficently kullanılan and effectively doğalgaz ile elektrik to achieve tüketiminin a istatistiksel specific olarak purpose. analiz Web edilmesi site usability can evaluate whether uygulanmıştır. user interface Ayrıca hipotez is used testleri easily uygulanarak or not. araştırma It refers daha to kapsamlı methods hale getirilmiştir. of enhancing the ease of use. Usability studies have been made in many areas in the past to the present. Usability studies are a necessary condition edilen bulgular to survive sonucunda; on sanayi the web. sektörü If için a tüketim number aralığı of arttıkça, conditions elektrik not ve doğalgaz provided on the Web page, users will aralığı leave Kw the cinsinden site. yükseldikçe, For example, fiyatlarda if da users azalma cannot meydana access gelmektedir. the information they seek in a short time, they leave. Designers must take into account the criteria of usability during the new web site design. Because if users are forced using the site initially, it can be difficult to compensate for their negative thoughts about the site. While creating a website, the purpose should be to meet the information needs ACCORDING of the intended TO CONSUMPTION user groups. RANGES In this IN study, TERMS was OF INDUSTRY studied on AND usability criteria that to be considered while designing websites. Literature contains several studies about the website usability. The main aim of most of these studies how can be designed more ergonomically website. Situated studies in the literature can be analyzed in two categories such as, website usability and evaluation, design of website. In most of usability studies were determined various criteria and was made evaluation of some websites according to these criteria. These criteria were developed for the purposes of the evaluated web site. In the website design works it had been studied to design usercentered website. Many method was used for website usability evaluation studies in literature, such as Heuristic Evaluation (HE) method, Gray Relational Analysis and Grey Multiple Decision Making methods, Survey method, Kendall s Rank Correlation Coefficient method, Analytic Hierarchy Process (AHP) method. The main purpose of this work is related to the general website evaluation criteria. For this purpose, various studies and user opinions have been investigated in the literature. Primarily the general evaluation criteria was determined taking into account the general user requests. Website evaluation criteria have been divided into five categories; content, design, originality, scope and efficiency. Content criteria is devoted to groups as spelling and grammar content and topical content. In spelling and grammar content have been examined generally fonts, sizes, correct spelling and consistency. In the topical content the most important ingredients are consistency and accuracy of the information. Design criteria is devoted two subgroups: Visual Design and Functional Design. Scope criteria have been also detailed for such reasons.browsers and operating systems of the web- 118

132 (Ekonomi) ID:66 & K:141 (Economy) No / Document No: site is of very important in terms of usability. Possibility of occurrence of vulnerability is one of the most important reasons to discourage users from using the site. Efficiency is taken into account the frequency of use of a web page, the user focus, statistics. The number of the main category has not been too much to avoid confusion. Also, in the separation into subcategories have also determined more general purpose categories. The main factors taken into consideration when evaluating a website is trying Özet to : be taken Yılları into arasındaki consideration. TUİK verileri Because kullanılarak when hazırlanan desired bu çalışma, to evaluate sanayi the web site, can occur in very konutlarda detailed kullanılan factor depending doğalgaz ile elektrik on the tüketiminin mission istatistiksel and vision olarak of analiz the edilmesi web site. The aim of this study is to classify uygulanmıştır. basic Ayrıca factors. hipotez testleri After uygulanarak being categorized araştırma daha evaluation kapsamlı hale criteria, getirilmiştir. it has wanted that has emphasized the percentage of weight of these criteria. For the weight calculation of evaluation criteria was applied edilen AHP bulgular (Analytical sonucunda; sanayi Hierarchy sektörü için Process) tüketim aralığı method. arttıkça, Super elektrik Decisions ve doğalgaz 2.2 program was used for implementing aralığı Kw the cinsinden methods yükseldikçe, and fiyatlarda calculations. da azalma A meydana survey gelmektedir. study has been created on this topic. The study was applied Anahtar Kelimeler on 10 users. : Elektrik, Users Doğalgaz, were Tüketim, compared Sanayi, criteria Konut, Anova, according TUİK, Fiyat to importance scale. As a result of compare, geometric means have calculated for each comparison and the last comparison matrix has been created. Inconsistency ratios have calculated for the comparison matrix. It was seen that inconsistency ACCORDING ratios are in TO the CONSUMPTION expected values. RANGES Datas, IN TERMS in the comparison OF INDUSTRY matrix, AND were transferred to the Super Decision 2.2 and the calculated results were obtained. According to the results, the most important criteria Abstract: is content In this study for users prepared by using data a of website. TSI belonging Then to design, the years of efficiency, , originality and scope criteria are analyzed. listed ANOVA sequentially. model was The applied evaluation to the study was prepared made with for the sub-categories use of differentalso. And it has been created a general criteria weight table. As a result, it is envisaged that the criteria, categorized in this study, can be used in evaluation of all websites. 119

133 ACED UHMFD ULUSLARARASI HAKEMLİ MÜHENDİSLİK VE FEN BİLİMLERİ DERGİSİ International Refereed Journal of Engineering And Sciences ODUN ESASLI KOMPOZİTLER VE KULLANIM ALANLARI (1) WOOD BASED COMPOSITES AND APPLICATION AREAS Uğur ARAS 1, Hülya KALAYCIOĞLU 1 1 Karadeniz Teknik Üniversitesi, Orman Endüstri Mühendisliği Bölümü, Trabzon / Türkiye Öz: Doğal kaynakların sınırlı olması nedeniyle dikkatli ve planlı kullanılmadığı takdirde daha hızlı bir şekilde tükeneceği bilinen bir gerçektir. Bu bakımdan kaynakların daha etkin şekilde kullanımı önemli bir konu haline gelmiştir. Kompozit malzemeler bu konuda anlamda alternatif oluşturmakta ve bazı üstün özellikler sağlamaktadır. Odun biyolojik olarak yenilene- bilen bir materyaldir. Ağaç malzemeden üretilen ürünler sağlık, görünüm ve geri dönüşüm açısından diğer malzemelere göre daha fazla avantaja sahiptir. Fakat sınırlı olan orman kaynakları masif esaslı ürünlerin kullanımını zorlaştırmaktadır. Bu sebeple odun esaslı kompozit malzemeler masif odundan üretilen malzemelerin yerini al-mıştır. Ayrıca odun esaslı kompozitler kullanım yerine göre yoğunluk, suya ve rutubete dayanım, yüzey düzgünlüğü, atıkların kullanımı gibi üstün özellikler sağla- maktadır. Diğer yandan kullanılan malzemelerin özelliklerine göre de kullanım alanları çeşitlilik göstermektedir. Bu maka-lede günümüzde yaygın olarak kullanılan odun esaslı kompozitler ve kullanım alan-ları hakkında bilgi verilecektir. Anahtar Kelimeler: Ahşap Yapılar, KomPozit Malzeme, Kulla-nım Alanları, YongaLevha, Kontrplak Abstract: The most natural resources are constricted. This means they will eventually run out, if used carelessly and unplanned. In this re-gard, more effective use of natural re-sources has become a major issue. The composite materials are creating this sense alternative and offers some superior fea-tures. Wood is a renewable biological mate-rial. Wood material provides excellent ad-vantages such as health, appearance and recyclability. However, the limited forest resources make difficulty to manufacture these products. Therefore, wood-based composite materials are replacing manu-factured from solid wood products materi-als. They also provide high properties to use in place such as density, water and mois-ture resistance, surface smoothness, waste utilization. In the other hand, the applica-tion areas show variety according to the characteristics of the materials. In this study, it will be given information about commonly used wood-based composites and their applications. Key Words: Wooden Structures, Composite Material, Application Areas, Particleboard, Plywood Doi: /UHMFD (1) Sorumlu Yazar: Uğur ARAS Karadeniz Teknik Üniversitesi, Orman Endüstri Mühendisliği Bölümü, Trabzon / Türkiye, uaras@ktu.edu.tr Geliş Tarihi / Recei-ved: Kabul Tarihi/ Accepted: Makalenin Türü: Type of article (Araştırma Uygulama / Research -Application) Çıkar Çatışması / Conflict of Interest:Yok / None Etik Kurul Raporu Yok None of Ethics Committee (Araştırmada Kurum İzni Var / Yok) YOK The Research Council Permit Yes / No NO 120

134 1.GİRİŞ UHMFD (Ekonomi) ID:67 & K:132 (Economy) No / Document No: Günümüzde nüfus artışı ve gelişen tek nolojiyle birlikte büyük bir tüketim dö nemi yaşanmaktadır. Buna karşın kulla nılan kaynakların kıt ve üretim için ye terli olmaması önemli bir sorun oluş turmaktadır. İleride bu kaynakların ta mamen yetersiz olacağı görülmektedir. Kıt olan bu kaynaklara alternatif ürünler geliştirmek önemli çözüm yollarından bir tanesi olacaktır. Kompozit malzeme bileşenlerinin tek tek kullanımına göre daha üstün özel likler veren iki veya daha fazla malze menin birleşimi olarak tanımlanabilir. Kompozit malzemeler bileşimini oluştu ran her bir malzemenin ayrı ayrı fizik sel, kimyasal ve mekanik özelliklerini korumaktadır. (Campbell, 2010: 1-18). Kompozit malzemelerin iç ve dış mekânlar için geniş bir kullanım alanı bulunmaktadır. Bu maddelerin özellik leri; levha yoğunluğu ve kullanılan bir leştirici cinsi ve miktarı parametrelerin deki değişiklikler ile su, yangın ve çe şitli çevresel etkilere karşı dayanımı arttırmak için kullanılacak maddelerle de arttırılabilmektedir (Moloney, 1996: ). Uzun yıllar ahşap malzeme yapı sektö ründe kullanılmış olup, zamanla yerini betonarme kullanımına bırakmış ve uygulama alanları da azalmaya başlamış tır. Son yıllarda ise maliyetlerin önemli hale gelmesi ile birlikte ahşap ve odun kompozitlerinin kullanımı tekrar popü ler hale gelmiştir (Karade, 2010: ; Franek vd; 2011: 25-30). Bunun yanında geleneksel odun kom pozitlerinde kullanılan malzemeler, ke resteler, lifler, yongalar, kaplamalar, talaş gibi atıklar ve kâğıtlar olarak sı nıflandırılabilir. Üretim işlemi sırasında bu malzemeler tek veya çok tabakalı malzeme üretmek için tutkallar, su iti ciler, sertleştiriciler ve koruyucu mad deler ilave edilerek bir araya getiril mektedir (Valzano, 2007: 1-4). Eaton ve Hale (1993) odun kompozitleri genel bir tanımla üç kısma ayırmıştır. Bunlar, liflevha (ahşap lifleri), yongalevha (ahşap yonga, talaş veya toz atıkları), kontrplak dır (kaplamalar). Bununla birlikte günümüzde gelişen teknoloji ile birlikte ahşap kompozit malzemelerin çeşitliliği ve kullanım alanları giderek artış göstermektedir. Bu çalışmada yapı sektörü ve mobilya üretiminde kullanı lan günümüz ahşap kompozitleri ve kullanım alanları hakkında bilgi verile cektir. 2. ODUN ESASLI KOMPOZİTLER Çeşitli ağaç malzeme kaynakları odun kompozitlerinin üretimi için uygun ol maktadır. Tablo 1 de odun esaslı lev haların sınıflandırılmasına genel olarak örnek verilmiştir 121

135 (Ekonomi) ID:67 & K:132 (Economy) No / Document No: Tablo 1. Odun esaslı kompozitler (Maloney, 1996: 19-26; Ross, 2010) Ahşap Kaplama Esaslı Kompozitler Kontrplak Masif paneller Lamine kaplama ke reste 1 (LVL) Kilis 7 Aralık Üniversitesi, Elektrik-Enerji Bölümü Paralel şerit kereste (PSL) Lamine ve Edilmiş konutlarda Kompozitler kullanılan doğalgaz ile elektrik tüketiminin istatistiksel olarak analiz edilmesi Yapıştırılmış uygulanmıştır. lamine Ayrıca kereste hipotez (Glulam) testleri uygulanarak araştırma daha kapsamlı hale getirilmiştir. Lamine odun-odun dışı malzeme kompo zitleri (Ahşap-metal kompozitleri vb.) Kompozit edilen Malzemeler bulgular sonucunda; sanayi sektörü için tüketim aralığı arttıkça, elektrik ve doğalgaz Liflevha Sandaviç paneller Yongalevha Anahtar Kelimeler : Elektrik, Doğalgaz, Tüketim, Sanayi, Konut, Paperboard Anova, TUİK, Fiyat Etiket yongalı levha Şerit yongalı ECONOMETRIC levha ANALYSIS OF ELECTRICITY AND NATURAL GAS PRICES Yönlendirilmiş yonga levha (OSB) Tabakalanmış şerit kereste (LSL) Yönlendirilmiş the consumption şerit ke of reste electricity (OSL) and natural gas used in industry and houses is statistically Odun-Odun techniques Dışı for Kompozitleri analysis. Moreover, tests of hypothesis were applied and the research was Odun lifi- polimer kompozitleri (WPC) İnorganik bağlı kompozitler-çimentolu-alçılı levhalar (WBCB) 2.1. Ahşap Kaplama Esaslı Kompozit ler Kontrplak Kontrplaklar ahşap kaplamaların bir tutkal veya yapıştırıcı vasıtasıyla birleş tirilmesi sonucu oluşturulan levhalardır (Wison vd., 2004) yılı itibariyle dünyada toplam kontrplak üretimi 85 milyon m 3 den fazla olup toplam ihracat ve ithalat miktarı 25 milyar dolar değe rinin üzerine çıkmıştır (FAO, 2015). TOBB veri tabanına kayıtlı kaplama sektöründe 518 bin m 3 / yıl kapasiteli 131 adet ahşap kaplama fabrikası mevcuttur (TOBB, 2012). Geniş yüzeylerin hafif olmasına rağmen esnemeyen ve dayanımı yüksek malze melerle kaplanması gerektiği kullanım alanlarında kontrplaklar önemli bir al ternatif oluşturmaktadır. Mobilya ya pımı, inşaat kalıplarının hazırlanması, dış cephe kaplamaları, duvar, tavan ve yer döşemeleri, iç dizaynlar, otomobil endüstrisi, gemi ve küçük teknelerin yapımı, taşıma ve depolamada kullanılan kontrplaklar ayrıca prefabrik I bir leştirmeler, 122

136 (Ekonomi) ID:67 & K:132 (Economy) No / Document No: kirişler ve çatı kaplamaları, yalıtım malzemesi tamamlayıcısı olarak da kullanmaktadır (Anonim, 2015a) Tabakalanmış Kaplamalı Keres teler (LVL) LVL, soyma yöntemi ile 2,5 3,2 mm kalınlığında ve çeşitli boy ve genişlikte olan kaplamalar elde edilerek üretil mektedir. Tabakalanmış kaplamalı ke reste ile kontrplak arasında en önemli fark, kontrplaklarda lif yönleri bir birine dik iken, LVL lerde lif yönleri birbirine paralel olacak şekilde yerleştirilir. (Russell, 2003; Tankut ve Sözen, 2014). edilen bulgular sonucunda; sanayi sektörü için tüketim 2015b). aralığı arttıkça, elektrik ve doğalgaz LVL, kuzey Amerika ve Avrupa orman ürünleri pazarında iyi bilinen ve kulla nımı yaygın olan bir odun kompozitidir. LVL ler sahip oldukları yüksek muka vemet, boyutsal kararlılık, işlenebilirdik gibi üstün özellikleriyle yapısal veya yapısal olmayan amaçlar kullanılmakta dır. (Nelson, 1997: ; Kurt, 2012: ) de Amerika toplam 18 tesiste 1,2 milyon m 3 LVL üre timi gerçekleştir miştir (AWC, 2012). Çok geniş bir kul lanım alanına sahip olmakla birlikte; Kirişler, döşemeler, çerçeveler, çatı, yer ve duvar elemanı, doğramacılık (kapı, merdiven, pencere), araç sanayi, beton kalıpları, iskele tahtaları LVL lerin kullanım alanına örnek olarak verilebi lir Paralel Şerit Kereste (PSL) Ticari ürün olarak Pallalam olarak isimlendirilen parelel şerit kereste, ASTM (American Society for Testing and Material) e göre kaplama şeritleri nin boyutlandırma yapıldıktan sonra paralel olarak yerleştirilerek sıcaklık ve basınç ile birlikte preslenmesiyle oluştu rulan ürünlerdir (Liu ve Lee 2003: ; Tankut ve Sözen, 2014). PSL ge nellikle ağır yük mukavemetinin gerek liği olduğu kolon ve kirişlerin yapı mında, eşikler, başlık uygulamaları, kapı ve pencere üstü lentoların yapı mında kullanılmaktadır (Anonim, Masif Paneller Masif panel; aynı ağaç türü küçük ke sitli masif parçaların tek parça ya da uç uca ekli parçalar halindeyken genellikle lifleri paralel olacak şekilde enine ve boyuna yönde yapıştırılmasıyla oluştu rulan levhalardır (Dillik, 2006: ) Masif ahşap paneller, daha çok iç mi mari ve dekorasyon işleri ile mobilya üretiminde kullanılmaktadır. Özellikle yüzeyde düzgün ve temiz ahşap görün tüsü sağlaması diğer ahşap esaslı pa nellere göre avantaj olarak kabul edil mektedir. Masif panellerin mobilya en düstrisinde kullanım nedenlerinden biri genişliklerinin istenildiği gibi ayarlana bilmesi ve kullanım sırasında fire miktarının azaltılabilmesidir (Kahveci, 2003: 76-87). Masif paneller okul, ofis, mutfak mo bilyaları üretiminde, ahşap ev ve oyun cak imalatında, yer döşeme leri ve iç mekân merdiven üretiminde kullanıl maktadır (Anonim, 2015c) 123

137 (Ekonomi) ID:67 & K:132 (Economy) No / Document No: Lamine Edilmiş Kompozitler Tabakalanmış Ağaç Malzeme (Glulam) Tabakalanmış ağaç malzeme doğal ah şabın görünüm özelliklerini taşıyan bir mühendislik ahşap ürünüdür. Glulam eğik veya düz şekilde biçimlendirilmiş kereste tabakalarının veya atıklarının tutkal yardımıyla istenilen uzunluğu elde edilecek şekilde yapıştırılması ve uç uca eklenmesi sonucu elde edilmek tedir. Küçük boyutlu parçaların kulla nılması sonucunda kereste üretimde genç ağaçlarında kullanılmasına olanak sağlamaktadır. Ayrıca yüksek mukave met değerlerine sahip olması ve görü nüm özellikleriyle de iç mimari uygu lamalar için önemli bir kullanım alanı bulmaktadır (Yang vd., 2008: ; Xiao vd., 2008) yılında Amerika ve Kanada da toplam m 3 glulam üretimi ger çekleştirilirmiştir (Anonim, 2015ç). Glulam, Konut olmayan yapılarda uzun açıklık lar, aşırı ağır yükler, diğer kont rol tasa rımları özel kullanım alanları olup, ge nellikle düz kirişler arasında, eğimli veya kavisli kirişler ile radyal kemerin tasarımları için kullanılmakta dır. Mi mari açıdan bakıldığında ağaç malzeme kullanılarak özel ve estetik tasarımların yapılmasına olanak sağla maktadır. Şekil 1 de kontrplak, LVL ve glulam uygulamalarına örnekler veril miştir (Anonim, 2015d; Anonim, 2015e; Anonim, 2015f) Şekil 1. Kontrplak, LVL ve Glulam Uygulamaları 2.3. Kompozit Malzemeler Liflevha Liflevha bitkisel liflerin doğal yapışma ve keçeleşme özelliklerinden yararlanı larak veya ilave tutkal kullanılarak oluşturulan levha taslağının kurutulması ya da preslenmesi sonucu meydana ge len bir üründür. Diğer bir deyişle ligno selülozik maddelerin liflendirilmesi ile oluşan, lif ve lif demetlerinin yeniden şekillenmesi ile elde edilen 124

138 (Ekonomi) ID:67 & K:132 (Economy) No / Document No: bir levhadır. Liflevhalar genellikle yoğunluklarına göre düşük yoğunluklu (LDF), orta yo ğunluklu (MDF), yüksek yoğunluklu (HDF) olarak 3 grubu ayrılmaktadırlar. Üretim yöntemlerine göre ise kuru ve yaş yöntem olarak sınıflandırılmaktadırlar (Eroğlu ve Usta, 2000 ). Türkiye, Dünyanın en büyük 4. Levha üreticisi durumundadır. Dünya paza rında liflevha sektörü zirve konumuna ulaşmıştır. Çin in ardından ABD, Almanya ile birlikte Türkiye gelmekte dir. Avrupa da ise Türkiye ve Almanya ilk sırayı paylaşmaktadır. Avrupa nın 2011 yılı toplam üretiminin yaklaşık %25 ini Türkiye liflevha endüstrisi kar şılamaktadır (Sakarya ve Canlı, 2011; 5-12). Liflevha üretimi 2013 yılı itibariyle dünyada toplam 87 milyon m 3 den fazla olup toplam ihracat ve ithalat miktarı 13 milyar dolar değerinin üzerine çıkmıştır (FAO, 2015). Liflevhalar genellikle yapılarda iç ve dış dekorasyon, kaliteli ofis mobilya ya pımı, ses sistemlerinin yapımı, otomobil ve elektronik sanayisinde, duvar panel leri, raflar ve mutfak dolapları, amba lajlama malzemesi, parke ve yer kapla maları yapımında yaygın olarak kulla nılmaktadır (Anonim, 2015g) Yongalevha EN 309 (2005) standardında yonga levha, odun veya odunlaşmış lignose lülozik bitkisel hammaddelerden elde edilen yongaların bir tutkal ilavesi veya tutkal ilavesi olmaksızın yüksek sıcaklık ve basınç altında yapıştırılması ve bi çimlendirilmesi sonucu oluşan levha şeklindeki malzeme olarak tanımlan maktadır. Yongalevhalar; düzgün yüzeyli ve ho mojen bir yapıya sahip olması, çivi, vida ve tutkallarla diğer malzemelerle birleştirilmesi, üst yüzey işlemleri için uygun olması, kolay işlenmesi, yongala rın koruyucu, yanmayı geciktiren ve hidrofobik maddelerle muamele edile rek biyolojik ve kimyasal etkilere karşı dayanımının arttırılabilmesi, masif ağaç malzemede görülen budak, çürük ve lif kıvrıklığı gibi kusurların bulunmaması ve ucuz olması avantajlarına sahiptir (Akbulut, 2000: ). Yonga levha sanayinde faaliyet gösteren ve TOBB veri tabanına kayıtlı küçük ve büyük işletmelerin sayısı toplam 30 olup, m 3 kurulu kapasiteye sahiptir (TOBB, 2012). Türkiye yongalevha üretim kapasitesi olarak Avrupa 3. sü, Dünyada ise 5. sırada bulunmaktadır (OAİB, 2015) yılı itibariyle dün yada toplam yongalevha üretimi 105 milyon m 3 den fazla olup toplam ihracat ve ithalat miktarı 15 milyar dolar değe rinin üzerine çıkmıştır (FAO, 2015). Yongalevhalar; hacim bölücüler, yatak odası takımları, yemek odası ta kımları, gömme dolaplar, banyo dolap ları, mutfak dolapları, bürolar, butikler, çocuk odaları, genç odaları, stüdyolar, asansörler, bankalar, muayenehaneler, eğitim alanları, eğlence yerleri, fabri kalar, fuar alanları, kütüphaneler gibi çeşitli kullanım alanlarına sahiptir (Anonim, 2015h). 125

139 (Ekonomi) ID:67 & K:132 (Economy) No / Document No: Yönlendirilmiş Yongalevha (OSB) Yönlendirilmiş özel şekillerde hazır lanmış yongaların uygun tutkallarla karıştırılıp serme sırasında belirlenen istikamete doğru yönlendirilmesi ile elde edilen levha taslağının presleme işlemi ile sıcaklık ve basınç altında şe killendirilmesi ile oluşturulmaktadır (Feraboli, 2008: ; Çavdar, 2005). fiyatlarının genel seviyesinde düşüş gözlendiği sonucuna varılmaktadır. Sonuç Örnekleri olarak tüketim OSB üretim teknolojisi; genellikle kü çük çaplı, yuvarlak odun hammaddesi nin boyuna yönde yongalanması sonucu oluşan yongaların tutkal ve vaks ilave sinden sonra yönlendirilmesi sonucu elde edilen taslağın, belli bir basınç ve sıcaklık altında preslenmesi esasına dayanmaktadır (Kalaycıoğlu, 2001: 12). Kullanılabilecek en küçük ağaç çapı 5cm olacak şekilde yongalevha üreti minde kullanılan her türlü hammadde OSB üretiminde kullanılabilir. OSB üretiminde kavak ve çam gibi hızlı bü yüyen ve özgül ağırlığı düşük ağaç tür leri kullanılmaktadır. Ağaç kabukları ise direnç özelliklerine olumsuz etkisinden dolayı kullanılmamaktadır. Serme OSB üretiminin en önemli aşamasıdır. Yongalara yön verilmesi mekanik ve elekt rostatik yöntemlerle olur. Mekanik serme daha yaygın olarak kullanılmak tadır (Kalaycıoğlu, 2001: 12; Güler, 2001: 2) yılı itibariyle de dünyada 34,3 milyon m 3 lük bir üretim söz konusu dur. Bunun 7,116 m3 ü ithal edilmekte 8,194 milyon m 3 ü ise ihraç edilmekte dir (Anonim, 2015k). Şekil 2 de OSB, Liflevha ve Yongalevha örnekleri verilmiştir (Anonim, 2015l) Şekil 2. OSB, Liflevha ve Yongalevha OSB ler; boya ve vernik gibi renk verici ve koruyucu maddeler kullanımına uy gun olmaları, kolay işlenebilirlikleri, çivi ve vida dirençlerinin yüksek olması gibi üstün özelliklere sahiptir. Bu ne denle, günümüzde OSB levhaları pre fabrik yapılar, inşaat beton kalıbı ya pımı, yer döşemeleri ve parke yapımı, duvar bölmeleri, araç kasaları ve amba laj sandıklarının yapımı, çatı döşeme leri, izolasyon panel üretimi, mobilya endüstrisi ve dekoratif kaplama amaçlı olarak kendine birçok alanda kullanım yeri bulmuştur (Ayla, 2000: 12; Yapıcı, 2008) Etiket Yongalı Levhalar (Waferboard) Son kullanım yerinde istenilen özellik lere göre 3 ya da 4 katlı olarak üretilen etiket yongalı levhalar, panel içerisinde ve yüzeylerde dikdörtgen şeklinde ras gele olarak yönlendirilerek serilen yon galardan oluşmaktadır. Yonga boyutları 0,5-0,7 mm kalınlık, mm uzunluk ve mm genişlik şeklindedir. Ge nellikle çatı, iç ve 126

140 (Ekonomi) ID:67 & K:132 (Economy) No / Document No: dış duvar kaplaması, ambalaj malzemesi gibi kullanım alan larına sahiptir (Lowood, 1997) Şerit Yongalı Levhalar (Flakeboard) Yonga kalınlık ve uzunlukları etiket yogalı levhalarla aynı fakat genişlikleri 9-10 mm olan yongalardan üretilen kompozitlerdir (Kalaycıoğlu ve Özen, 2012) Tabakalanmış Şerit Kereste (LSL) Tabakalanmış şerit kereste tutkallanmış, yönlendirilmiş ve sıkıştırılmış kaplama şerit yongalarını içeren odun kompozi tidir (Moses vd., 2003: 59-77). Görünüş olarak OSB ye benzemektedir. Yon galevhanın uzunluk yönüne paralel ola rak dizildiklerinden dolayı uzun yönün deki dirençleri yüksektir. Üretimde kullanılacak tomrukların uzun çaplı ve silindirik olmasına gerek yoktur. Ge nelde hızlı yetişen kavak ve söğüt gibi türler kullanılmaktadır. (Kalaycıoğlu ve Özen, 2012: 20). Yüksek direnç ve özellikle de boyutsal kararlılığının fazla olması sebebiyle dış hava koşullarında kullanıma uygun bir malzemedir (Ano nim, 2015e) Yönlendirilmiş Şerit Kereste (OSL) OSL de yongalar bir doğrultuda yön lendirilerek ürünün tüm bölgelerinde homojen bir yoğunluk dağılımı sağlan maktadır. OSL üretiminde ana amaç hammadde odun kaynaklarının etkin kullanımı olduğundan genellikle hızlı büyüyen ağaç türleri kullanılmaktadır. Masif haldeki keresteden daha yüksek direnç özelliklerine sahiptir. Kiriş, di rek, doğramalar kullanım alanlarına örnek verilebilir (Anonim, 2015e) Sandviç Paneller Sandviç paneller, yapısındaki bileşenle rin en iyi özelliklerini alarak oluşan, hafif ve dayanıklı yapı materyalleridir. Bu sandviç sistemin ilk kullanımı II. Dünya Savaşı sırasında uçak sanayi sinde olmuştur. Sandviç levhaların özellikleri; yüzey tabaka materyalinin elastikiyet modülü (young s modülü), orta tabakanın mekanik özellik ve ka lınlığına ve panelin işlevini yerine ge tirmesi için tekniğine uygun yapışma ve presleme ana faktörlerine bağlıdır (Ünal, 2004). Prefabrik yapılar, kulübeler, çatılar, karavanlar, mobilya, akustik paneller ve döşemeler, döşeme ve tavan kaplama ları, duvar giydirmeleri, yük taşıyıcı duvarlar, yangına dayanıklı duvar ve bölmeler sandviç panellerin kullanım alanlarına örnek olarak verilebilir (Riger, 2007: 44-47) Paperboard Esas olarak kalın kâğıtlardan oluşan levhalardır. İstisnaları olmakla birlikte, ISO standardına göre 224 gr/m 2 üze rinde gramajlardaki kâğıtlardan üretil mektedir. Üretilen kâğıtlar istenilen kat sayısı ve kalınlığa bağlı olarak yüksek gramajlarda üretilebilmektedir. Kolayca kesilebilmesi ve şekil verilebilmesi ile hafif ve güçlü olması sebebiyle özellikle ambalajlama için kullanılmaktadır. Ki tap ve dergi kapakları ve kartpostal ba sımı, heykel 127

141 (Ekonomi) ID:67 & K:132 (Economy) No / Document No: ve güzel sanatlar ile mi mari tasarım alanlarında da kullanıl maktadır (Kirwan, 2012) Odun-Odun Dışı Kompozitleri Odun Plastik Kompozitleri (WPC) Odun plastik kompozitleri; herhangi biçimdeki odun ve termoset yâda ter moplastikleri içeren kompozitleri ifade eder. Bunlardan termoset plastikler sertleştiğinde, tekrar ısıtma işlemiyle yumuşamaz. Örnek olarak orman ürün leri endüstrisinde iyi bilinen epoksi ve fenolik reçineler verilebilir. Termoplas tikler ısıtıldığında tekrar yumuşayabi lirler. Bunlara ise polietilen (PE) ve polivinil klorür (PVC) örnek verilebilir. Termoplastikler; süt kutusu, bakkal tor bası ve dış cephe kaplaması gibi birçok değişik ticari üründe kullanılmaktadır (Clemons, 2002: 10-17). 2004: ). Odun plastik kompozitleri, kendisini oluşturan plastik ve oduna kıyasla daha üstün özelliklere sahip olmaları saye sinde tüm dünyada geniş kullanım alanları bulmaya başlamıştır. Plastik ile kıyaslandığında düşük maliyetli olma ları ve doğada kolay bozularak çevreye az kirletici etki yapmaları, ağaç malze meye kıyasla daha iyi boyutsal kararlı lığa sahip olmaları, istenilen boyut ve şekilde, farklı renklerde üretilebilmeleri, mantarlar ve böceklere karşı daha daya nıklı olmaları, geri dönüşümlü malze melerden üretilebilmeleri önemli avan tajlarıdır (Süinanç, 2007). Dünyada 2011 yılında OPK üretimi 2,4 milyon ton olup, 2016 yılı itibariyle bu rakamın 4,6 milyon tondan fazla olacağı tahmin edilmektedir (BCC Research, 2011). Odun plastik kompozitleri çevresel problemlerin çözümüne katkı sağla makta ve güverte, balkon, çit, bahçe mobilyaları, kapı ve pencere doğraması, çerçeveler, mobilya, paletler, mimari profiller, tekne gövdeleri ve otomotiv iç döşeme parçaları, müzik ve spor alet leri, çöp kovaları yapımı vb. alanlarda kullanılmaktadır (Çavdar, 2011; Lei ve Wu, 2010: ) Çimentolu Yongalevhalar (WBCB) Günümüzde kullanım alanları ve pazar daki payı giderek artan odun-çimento kompozitleri 60 yıldan fazla süredir inşaat malzemeleri üretiminde kullanıl makta ve yapı uygulamalarında büyük bir potansiyel oluşturmaktadırlar. Odun çimento kompozitlerinin geliştirilmesi ise yapı malzemeleri içerisindeki cazi besini artırmaktadır (Okino vd., Çimentolu odun kompozitleri; ağaç yonga veya tarımsal bitkilerin, çimento, su ve çeşitli kimyasal maddeler ile uy gun oranlarda bir araya getirilmesiyle oluşturulan yüksek özgül ağırlık ve düzgün yüzeyli, malzemeye verilen isimdir. Çimentolu odun kompozitleri ahşabın; hafiflik, elastikiyet ve işlene bilirlik özelliklerini, çimentonun; su, rutubet, yanma ve çürümeye karşı di renç değerlerini bünyesinde toplayarak üstün yapısal özelliklere sahiptir. Ateşe karşı dayanıklı oluşu, kaplana bilmesi, ses ve ısı yalıtım özellikleri, bakım maliyetinin düşük oluşu, montajı kolay ve hızlı olabilmesi 128

142 (Ekonomi) ID:67 & K:132 (Economy) No / Document No: nedeniyle; iç mimari de iç bölme ve kaplama mal zemesi olarak kullanılmaktadır. Ayrıca; rutubet, bitkisel ve hayvansal zararlılara karşı dayanıklı olması, değişik tasarım lara uygun oluşu, hafif ve işlenebilirli ğinin kolay olması, güneşin zararlı UV ışınlarına karşı ahşap malzemeye naza ran çok daha dayanıklı olması, fiyat uygunluğu nedeniyle dış mekân uygu lamalarında kullanılmaktadır. Cam, granit, masif laminat vb. mekanik montajlı dış cephe giydirme malzemele rine alternatif bir malzeme olarak yalı baskı, lambalı dış cephe giydirme, komple dış duvar uygulamaları için de kullanışlı bir malzemedir (Kalaycıoğlu vd., 2012: ). sağlamaktadır. Bu sebeple yapı sektöründe duvar elemanı olarak özelliklede prefabrik yapılarda, monoblok duvar ve ev imalatında kullanılmaktadır (Tabarsa, vd., 2011: ). Şekil 3 de Odun plastik ve odun esaslı çimentolu levhalar gösterilmiştir (Anonim, 2015m; Anonim, 2015n). şeklindedir. Farklı analiz teknikleri kullanılarak 3. hazırlanan SONUÇ çalışmada ve ÖNERİLER ANOVA modeli Günümüzde orman kaynaklarının giderek azalmasına bağlı olarak yeni ürünlerin geliştirilmesi kaçınılmaz hale gelmiştir. Bu azalmanın sebepleri olarak dünya nüfusu ve barınma ihtiyacının artması, sanayileşme hızı en önemli sebepler gösterilebilir. Ormanların en önemli varlığı birçok kullanım alanına sahip odun hammaddesidir. Diğer yandan, odun kompozitleri hammadde tasarrufu yanında sağladığı yüksek dayanım, son kullanım yerine uygunluk ve düşük maliyet gibi özellikler ile de önemli avantajlar sağlamaktadır. Bu bakımdan üretilecek yeni kompozit malzemeler ile ilgili çalışmaların arttırılması ve özelliklede masif oduna ikame lignoselülozik ve tarımsal atık gibi malzemelerinde üretimde kullanılması gibi konularda yapılacak çalışmaların genişletilmesi önem arz etmektedir. KAYNAKÇA Şekil 3. Odun Plastik ve Odun Çimento Kompozitleri Lignoselülozik malzeme içeriği sebebiyle ısı ve ses izolasyonu yüksek olup enerji tasarrufu AKBULUT, T., (2000). Yonga Levha Endüstrisi, Laminart Mobilya Dekorasyon Sanat Tasarım Dergisi, Nisan-Mayıs, 7, AYLA. C., (2001). OSB Üretim Teknolojisi, Laminart Dergisi, Şubat-Mart,

143 (Ekonomi) ID:67 & K:132 (Economy) No / Document No: AWC, (2012). Evironmental Product Declaration of North American Softwood Lumber, /pdf/greenbuilding/epd/ AWC-EPD-Glulam-1307.pdf, BALDWIN, R.F., (1995). Plywood and veneerbased products, manufacturing practices. (Wood technology books series). Miller Freeman, San Francisco Hall Ltd BCC RESEARCH., (2011). Wood-Plastic Composites: Technologies and Global Markets, A BCC Research Plastics Report BODIG, J., JAYNE, B.A., (1993). Mechanics of Wood and Wood Composites. Krieger Publishing Co. Melbourne, FL CAMPBELL, F.C., (2010). Structural composite materials. ASM international CLEMONS, C., (2002.) Wood-Plastic Composites in the United States The Interfacing of Two Industries. Forest Product Journal, 52 (6): ÇAVDAR, A.D., (2005). Bazı borlu bileşiklerle muamele edilmiş melez kavak (Populus euroamericana cv.) yongaları ve kraft lignin fenol formaldehit tutkalı kullanılarak üretilen yönlendirilmiş yongalevhaların (OSB) teknolojik özellikleri, K.T.Ü., Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek lisans tezi ÇAVDAR, A.D., (2011). Farklı lignoselülozik ve termoplastik maddelerle üretilen odun-plastik kompozitlerin özelliklerinin incelenmesi, K.T.Ü Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi. DİLLİK, T., (2006). Masif Panel Pazarı ve Üretim Teknolojisindeki Yenilikler, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 69, EATON, R.A., HALE, M.D., (1993). Wood: decay, pests and protection. Chapman and EN 309, (2005). Wood Particleboards-Definition and Classification, European Committee for Standardization, Brussells, Belgium EROĞLU, H., USTA, M., (2000). Liflevha Üretim Teknolojisi, K.T.Ü. Orman Fakültesi Yayınları, Trabzon FERABOLI, P., (2008). Notched response of OSB wood composites. Composites Part A: Applied Science and Manufacturing, 39(9), FAO, (2015). Food and Agriculture Organization of the United Nations. ForesSTAT. [accessed ] FRANEK, J., KOLLÁR, M., MAKOVÍNY, I., (2011). Microwave Electromagnetic Filed and Temperature Distribution in a Multilayered Wood-Cement Board. Journal of Electrical Engineering, 62(1), GÜLLER, B., (2001). Odun kompozitleri. SDÜ Orman Fakültesi Dergisi, Seri: A, (2) 130

144 (Ekonomi) ID:67 & K:132 (Economy) No / Document No: KAHVECİ, M., (2003). Masif Panel Üretimi ve Özellikleri, Ahşap Teknik Dergisi, İstanbul, 33, KALAYCIOĞLU, H., (2001). Neden OSB, Laminart Dergisi, Sayı:12, Şubat- Mart, İstanbul KALAYCIOĞLU, H., & ÖZEN, R., (2012). Yongalevha Endüstrisi Ders Notları, K.T.Ü., Orman Fakültesi Orman Endüstri Mühendisliği Bölümü Ders Notları, Trabzon KALAYCIOĞLU, H., YEL, H. VE ÇAVDAR, A.D., (2012). Çimentolu Odun Yünü Kompozitleri ve Kullanım Alanları. Kastamonu Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 12(1), KARADE, S.R., (2010). Cement-bonded composites from lignocellulosic wastes. Construction and building materials, 24(8), KİRWAN, M. J., (2012). Handbook of paper and paperboard packaging technology. John Wiley & Sons KURT, R., MERİÇ, H., ASLAN, K., CİL, M., (2012). Laminated veneer lumber (LVL) manufacturing using three hybrid poplar clones. Turk. J. Agric. For, 36, LEI, Y. VE WU, Q., (2010). Wood plastic composites based on microfibrillar blends of high density polyethylene/poly(ethylene terephthalate), Bioresource Technology, 101(10), LIU, Y., LEE, A.W., (2003). Selected properties of parallel strand lumber made from southern pine and yellow-poplar. Holzforschung, 57(2), LOWOOD, J., (1997). Oriented strand board and waferboard. Engineered Wood Product a Guide for Specifiers, Designers, and User. Madison: PFS Research Foundation MALONEY, T. M., (1996). The family of wood composite materials. Forest Products Journal, 46(2), MOSES, D. M., PRİON, H.G.L., Lİ, H., BOEHNER, W., (2003). Composite behavior of laminated strand lumber. Wood science and Technology, 37(1), NELSON, S., (1997) Structural composite lumber. In: Engineered Wood Products: A Guide for Specifi ers, Designers, and Users (Ed. S. Smulski). PFS Research Foundation, Madison, pp OKINO, E.Y.A., DE SOUZA, M.R., SANTANA, M.A.E., ALVES, M.V.D.S., DE SOUSA, M.E. VE TEIXEIRA, D.E., (2004). Cement- Bonded Wood Particleboard with a Mixture of Eucalypt and Rubberwood, Cem. Concr. Compos., 26, 6, RIGER, E., (2007). Trends and Novelties in the Wood Industry, Wood Digest, LIGNA 2007: Part One,

145 (Ekonomi) ID:67 & K:132 (Economy) No / Document No: RUSSELL, A.E., (2003). Effects of strand geometry on selected propeties of longstrand lumber structual composite made from northeastern hardwoods. Thesis The Graduate School The University of Maine USA s.135 Anonim (2015b). fiyatlarının genel seviyesinde düşüş gözlendiği sonucuna od.asp, varılmaktadır Sonuç olarak tüketim ROSS, R.J., (2010). Wood handbook: wood as an engineering material. USDA Forest Service. Centennial Edition. Madison, Wisconsin SAKARYA, S., CANLI, Ş., (2011). Levha sanayi raporu, Orta Anadolu Ağaç Mamülleri ve Orman Ürünleri İhracatçıları Birliği, Ankara, 5-12 SÜİNANÇ, F.Ö., (2007). Odun Plastik Kompozitlerinin Üretimi, Özellikleri ve Kullanım Yerleri Üzerine Araştırmalar, İ.Ü Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi TABARSA, T., JAHANSHAHI, S., ASHORI, A., (2011). Mechanical and Physical Properties of Wheat Straw Boards Bonded With a Tannin Modified Phenol Formaldehyde Adhesive, Composites Part B, 42, 2, OrmanUrunleriFaaliyetRaporu.pdf, ÜNAL, O., (2004). Yapı Malzemesi Ders Notları-6. Bölüm Kompozit Malzemeler, Teknik Eğitim Fakültesi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Anonim (2015a). kontrplak-kullanim-alanlari.htm, Anonim (2015c). tr/default.aspx?pid=62953&nid=61094, Anonim, (2015ç). search/?q=glulam, Anonim (2015d). com/materials/engineered-wood/laminatedveneer-lumber Anonim (2015e). glulam, Anonim (2015f). TANKUT, N., SÖZEN, E., (2014). Ülkemiz Orman Endüstrisinde Mühendislik Ürünü Ağaç Malzemeleri ve Orman Varlığına Etkileri, II. Ulusal Akdeniz Orman Ve Çevre Sempozyumu, Ekim 2014 TOBB, (2012). Türkiye Orman Ürünleri Sektör Meclis Raporu, Anonim (2015g). eng/files/densityfiberboard.pdf, Anonim (2015h). com.tr/2010/02/yonga-levha-sunta-nedirnasl. html,

146 (Ekonomi) ID:67 & K:132 (Economy) No / Document No: Anonim (2015k). com.tr, Anonim (2015l). wood/10-impianti-e-machine-per produzionepannello-truciolare-mdf-e-osb, Anonim (2015m) Anonim (2015n). fswoodlab/ , VALZANO, F., (2007). A literature review on the composting of composite wood products Second edition.. Recycled Organics Unit WILSON, J.B., ERIC, T.S., (2004). Softwood plywood manufacturing. CORRIM Phase I Final Report Module D. Life cycle environmental performance of renewable building materials in the context of residential construction. University of Washington, Seattle, WA. corrim. org/reports, XIAO, Y., INOUE, M., PAUDEL, S.K., (2008). Modern Bamboo Structures: Proceedings of the First International Conference. CRC Press YANG, T.H., WANG, S.Y., LIN, C.J. VE TSAI, M.J., (2008). Evaluation of the mechanical properties of Douglas-fir and Japanese cedar lumber and its structural glulam by nondestructive techniques. Construction and Building Materials, 22(4), YAPICI, F., (2009). Sarıçam (Pinus sylvestris L.) odununun OSB üretiminde kullanılmasında bazı üretim faktörlerinin levha özellikleri üzerine etkisi, Z.K.Ü., Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora tezi 133

147 (Ekonomi) ID:67 & K:132 (Economy) No / Document No: Murat EXTENDED KORKMAZ, Hakan ABSTRACT AÇIKGÖZ Today, there is a huge consumption period due to population growth and evolving technology. However, natural resources are not sufficient for production. Develop alternative products against these scarce resources Özet : that would Yılları be arasındaki one of TUİK the verileri most kullanılarak important hazırlanan solutions. bu çalışma, A composite sanayi material can be characterized ve as konutlarda a mix kullanılan of two doğalgaz or more ile materials elektrik tüketiminin that results istatistiksel in olarak preferable analiz edilmesi properties than those of the individual uygulanmıştır. components Ayrıca used hipotez alone. testleri uygulanarak Composite araştırma materials daha kapsamlı have hale several getirilmiştir. advantages such as including lighter weight, improved fatigue life, corrosion resistance and with good design practice. For many years edilen wood bulgular has sonucunda; been used sanayi in sektörü the building için tüketim industry. aralığı arttıkça, However, elektrik over doğalgaz time left to replace the use of reinforced aralığı Kw concrete cinsinden and yükseldikçe, their applications fiyatlarda da azalma are meydana also begins gelmektedir. to decrease. In recent years, the use of wood and Anahtar wood Kelimeler composites : Elektrik, becomes Doğalgaz, popular Tüketim, Sanayi, again. Konut, Wood Anova, composite TUİK, Fiyat materials have a wide physical and chemical property. Together with advances in technology, these materials physical, chemical and biological effects are expected to be more resistant. During the manufacturing process these materials are ACCORDING adhesives, water TO CONSUMPTION repellants, hardeners RANGES IN and TERMS preservatives OF INDUSTRY are AND combined by addition. However, today the variety and uses of wood composite materials are increasing thanks to technological developments. In this study were informed about the wood composites used in the building industry and furniture production such as plywood, laminated veneer lumber (LVL), parallel strand lumber (PSL), glued laminated timber (Glulam), laminated wood-non-wood materials, composites, fiberboard, particleboard, waferboard, flakeboard, oriented strand board (OSB), oriented laminated particleboard, oriented parallel particleboard (OSL), wood polymer composites (WPC), depending inorganic composites (cement particleboard fiberboard, wood-wool boards) and application areas. Plywood is composite formed by joining using a glue or adhesive of the wood veneer. Decorative plywood is usually produced using softwoods for the back and inner layers, with a hardwood layer on the outer surface. The plywood use for furniture making, siding, wall, ceiling and flooring, interior design, automotive industry, transport and storage, prefabricated II compounds, beams and roofing, insulation materials complement. LVL and plywood is the most important difference between the paving directions. LVL is made up of parallel laminations of veneer, glued and processed together to form material of thickness similar to sawn timber. Beams, floors, frames, roof, floor and wall elements, joinery industry, vehicle industry, concrete formwork, scaffolding boards are examples of the use made of LVL. Parallam is made from clipped veneer strands laid in parallel alignment and bonded with adhesive. PSL is typically used in the construction of columns and beams, above the window and door lintels. Massive panels are formed by splicing of the small solid parts. Solid wood panels 134

148 (Ekonomi) ID:67 & K:132 (Economy) No / Document No: mostly used in the production of furniture and interior design and decorations. Glulam consists of a number of timber laminations that are glued together. Glulam is a fine and resilient material, which can be used in almost various types of buildings. Glulam are used as vertical columns or horizontal beams, as well as curved, arched shapes and is readily produced in curved shapes. The MDF production process involves grinding wood chips into fibres and binding them with synthetic resin under heat and pressure. Özet MDF : is used Yılları mainly arasındaki for TUİK the verileri interior kullanılarak and exterior hazırlanan decoration, bu çalışma, sanayi high-quality office furniture manufacturing, production of audio systems, automobile and electronics industry, wall panels, shelves and kitchen uygulanmıştır. cabinets, Ayrıca packing hipotez materials. testleri uygulanarak Particleboard araştırma daha is a kapsamlı manufactured hale getirilmiştir. from wood particles, wood chips, sawmill yönünde shavings, hareket edilmiş saw olup, dust, yapılan and istatistik a synthetic bulgulara resin göre or de other sonuca suitable gidilmiştir. binder, Elde which is then pressed. Particleboard edilen bulgular is used sonucunda; generally sanayi sektörü for bedroom için tüketim and aralığı dining arttıkça, room elektrik sets, ve doğalgaz cupboards, bathroom cabinets, kitchen aralığı cabinets, Kw cinsinden offices, yükseldikçe, boutiques, fiyatlarda children s da azalma meydana rooms, gelmektedir. studios, etc. OSB is produced from chips prepared in Anahtar special Kelimeler forms. : Elektrik, The routing Doğalgaz, is Tüketim, performed Sanayi, Konut, on wood Anova, particles. TUİK, Fiyat OSB is suitable for a variety of end uses including subflooring, single-layer flooring, wall and roof sheathing, structural insulated panels, webs for wood I-joists, industrial containers, and furniture. Waferboard and flakeboard are often used ACCORDING roofing, TO interior CONSUMPTION and exterior RANGES wall IN cladding, TERMS OF packaging INDUSTRY AND material, etc. LSL has high strength and dimensional stability. So, It is a suitable material for use in outdoor conditions. Similar to LSL, OSL is also made from flaked wood strands. Beams, pillars, frames are examples of the application areas. Sandwich panels are lightweight and durable building materials. Prefabricated, roofs, caravans, furniture, acoustic panels and tiles, flooring and ceiling coverings, wall coverings, fire-resistant walls are examples of the use made of sandwich panels. Paperboards mainly composed of thick papers. It is used for packaging because it is lightweight and strong. Paperboards are used books and magazines cover, postcard printing, sculpture and architecture. WPC is a composed of natural wood and plastic fiber. Saw dust from fiber fillers like pulp, bamboo are mixed with plastic powder. Wood plastic composite is used in various fields such as decks, balconies, fences, garden furniture, doors and windows, frames, furniture, pallets, architectural structures, boat hulls and automotive interior parts, music and sports equipment. Manufacture of wood cement boards (WCB) having unique properties such as low specific gravity, high thermal insulation, acoustical properties, fire resistance, insect and fungal resistance. WBC is used mainly for coating and insulating material, indoor and outdoor applications, exterior cladding and exterior wall applications, heat and sound insulation boards, prefabricated buildings, monoblock wall and the house manufacturing. Today, depending on the progressive reduction of forest resources has become inevitable development of new products. Therefore it is necessary to develop new products and use of recycled materials. The usage of wood composites on behalf of solid/massive wooden materials has been a requirement with 135

149 (Ekonomi) ID:67 & K:132 (Economy) No / Document No: their unique properties such as high strength/durability/resistance properties, conformity/suitability for usage area and low production cost; besides protection of natural forest resources. In this regard, the researches for production of novel wooden composites and also for using all lignocellulosic and agricultural wastes in composite material production instead of solid wood should be increased because of their importance. 136