AVRUPA BIRLIGI ORTAK TARIM POLITIKASI ve TÜRKIYE NIN UYUMU

Transkript

1 T.C. BASBAKANLIK GÜMRÜK MÜSTESARLIGI AT ve Dis Iliskiler Genel Müdürlügü AVRUPA BIRLIGI ORTAK TARIM POLITIKASI ve TÜRKIYE NIN UYUMU Uzmanlik Tezi Mehtap ATAKAN Ankara, Eylül

2 TABLOLAR LISTESI Sayfa Tablo 1 Ortak Tarim Politikasinin AB Bütçe Harcamalarindaki Payi 11 Tablo 2 AB nin Baslica Ülke Gruplarina Tarim ve Gida Ürünleri 68 Ihracati Tablo 3 AB nin Baslica Ülke Gruplarindan Tarim ve Gida Ürünleri 69 Ithalati Tablo 4 AB nin Ihracatimiz Içindeki Payi 70 Tablo 5 AB nin Ithalatimiz Içindeki Payi 71 Tablo 6 AB ile Ihracatimizin Sektörel Yapisi 71 Tablo 7 AB ile Ithalatimizin Sektörel Yapisi 72 Tablo 8 Gayri Safi Milli Hasilada Sektörlerin Payi 74 Tablo 9 Sektörlerin Sivil Istihdama Katkilari (%) 75 Tablo 10 Sektörlerin GSYIH ya Katkilari (%) 77 Tablo 11 Tarim Ürünleri Üretiminde Bitkisel ve Hayvansal Ürünlerin 78 Payi Tablo 12 Tarim Ürünlerinin Dis Ticaretteki % Payi 80 Tablo 13 Tarimda Baslica Devlet Harcamalari 86 Tablo 14 Risk analizinden önce 128 Tablo 15 Risk analizinden sonra 128 EKLER LISTESI Sayfa Ek 1 Roma Antlasmasi Ek II 135 Ek 2 DTÖ Tarim Anlasmasi Kapsami Ürünler Listesi (Tarim Anl. 137 Ek 1) Ek 3 Ithalat Beyannamesi 138 Ek 4 Ithalat Sertifikasi 139 5

3 Ek 5 Ihracat Sertifikasi 141 KISALTMALAR AB : Avrupa Birligi AET : Avrupa Ekonomik Toplulugu AKÇT : Avrupa Kömür ve Çelik Toplulugu AS : Armonize Sistem AT : Avrupa Toplulugu, Topluluk ATRG : Avrupa Topluluklari Resmi Gazetesi DPT : Devlet Planlama Teskilati DTM : Dis Ticaret Müstesarligi DTÖ : Dünya Ticaret Örgütü DIE : Devlet Istatistik Enstitüsü EAGGF : Avrupa Tarimsal Yönlendirme ve Garanti Fonu (European Agricultural Guidance and Guarantee Fund) EFTA : Avrupa Serbest Ticaret Alani (European Free Trade Association) FAO : Gida ve Tarim Örgütü (Food and Agriculture Organization) FEOGA : Avrupa Tarimsal Yönlendirme ve Garanti Fonu (Fonds Européen d Orientation et de Garantie Agricole) GAP : Güneydogu Anadolu Projesi GATT : Gümrük Tarifeleri ve Ticareti Genel Anlasmasi (General Agreement on Tariffs and Trade) GSMH : Gayri Safi Milli Hasila GSYIH : Gayri Safi Yurtiçi Hasila KIT : Kamu Iktisadi Tesebbüsü MDAÜ : Merkezi ve Dogu Avrupa Ülkeleri OECD : Avrupa Ekonomik Isbirligi Teskilati (Organisation of Economic Cooperation and Development) OGT : Ortak Gümrük Tarifesi OKK : Ortaklik Konseyi Karari OPD : Ortak Piyasa Düzenleri OTP : Ortak Tarim Politikasi TIB : Tek Idari Belge 6

4 GIRIS Tarim, insanlarin en temel ihtiyaci olan beslenme gereksinimini karsilayan bir sektör olmasindan dolayi, ülke ekonomilerinde ve toplumlarin gündelik hayatinda oldukça önemli bir yere sahiptir yilinda Roma Antlasmasi ile alti Bati Avrupa devleti arasinda kurulan Avrupa Ekonomik Toplulugu nda ortak bir tarim politikasi olusturulmasi en bastan öngörülmüstür. Ortak Tarim Politikasi, tüm üye devletlerin tabi olacagi bir sistemin, ortak kurallarin ve mekanizmalarin uygulamaya koyuldugu ilk ortak politika olma özelligini tasimaktadir yilinda tesis edilen Ortak Tarim Politikasi ayni zamanda, Toplulugun, üzerinde en fazla tartismalarin yapildigi ve sürekli reform önerilerine konu olan en önemli politikalarindandir. Türkiye ile Avrupa Ekonomik Toplulugu arasinda ortaklik kuran 1963 tarihli Ankara Antlasmasi, ortaklik rejiminin tarim ürünlerini de kapsadigini belirtmektedir. Ortaklikta, hazirlik dönemi, geçis dönemi ve son dönem olmak üzere üç asama öngörülmekte, 1973 te yürürlüge giren 1971 tarihli Katma Protokol ile geçis döneminin süresi ve bu döneme iliskin, tarim da dahil olmak üzere, taraflar arasindaki ticarette geçerli olacak kurallar tespit edilmektedir. Katma Protokol e göre, tarim ürünlerinin serbest dolasima girmesi için, Türkiye nin 22 yillik geçis döneminde, Ortak Tarim Politikasina uyum saglamasi gerekmektedir. Geçis döneminin tamamlanmasini takiben, Türkiye-Avrupa Toplulugu Ortaklik Konseyi nin, 6 Mart 1995 tarihli 1/95 sayili Karari ile gümrük 7

5 birliginin son asamasinin uygulanmasina iliskin esaslar belirlenmis, tarihi itibariyle Avrupa Toplulugu (AT) ile Türkiye arasinda gümrük birligi uygulamasi baslamistir. Geçis döneminde, Ortak Tarim Politikasinin üstlenilmesi yönünde mesafe alinamamasi nedeniyle, 1/95 sayili Karar da, tarim ürünleri ticaretinde serbest dolasima geçilebilmesi için belirsiz bir ek süre taninmistir. Ankara Antlasmasi nin 11. maddesinde, tarim ürünlerinden kast edilenin Roma Antlasmasi nin II sayili Ekini olusturan listede yer alan ürünler oldugu belirtilmektedir. Toplulugun Ortak Tarim Politikasi, Roma Antlasmasi II sayili Ekinde yer alan ürünlere iliskin olup, Ek II de yer almayan ürünler olarak da tabir edilen, imalatinda hububat, seker, süt ve süt tozu gibi temel tarim ürünleri kullanilan islenmis tarim ürünleri AT ile ticarette gümrük birligi kapsaminda yer aldigindan, çalismamizda islenmis tarim ürünlerine iliskin düzenlemelere detayli olarak yer verilmemistir. Katma Protokol de, tarim ürünlerinde serbest dolasim tesis edilinceye kadar, taraflarin birbirlerine tercihli bir rejim taniyacaklari hükme baglanmistir. Topluluk, bu hüküm çerçevesinde, Katma Protokol ve çesitli Ortaklik Konseyi Kararlari ile tarim ürünlerinde Türkiye ye tavizler tanimis, geçis dönemi boyunca, Türkiye, benzer yükümlülügü oldugu halde Topluluga kayda deger bir taviz tanimamistir yilinda, gerek Katma Protokol ün ilgili hükmü gerekse GATT kurallari geregi, Topluluk ile tarim ürünleri ticaretinde karsilikli taviz görüsmeleri baslatilmistir. Müzakereler 1997 yilinda tamamlanmis ve 1/98 sayili Ortaklik Konseyi Karari ile 1 Ocak 1998 den itibaren yürürlüge girmistir. Türkiye ile AT arasindaki tarim ürünleri ticaretini ve Türkiye nin uyum saglamasi öngörülen Ortak Tarim Politikasini etkileyen önemli bir unsur da GATT Uruguay Round müzakereleri sonucunda kabul edilen 8

6 Tarim Anlasmasidir. GATT Uruguay Round müzakereleri sonucunda, Dünya Ticaret Örgütü kurulmus ve Kurulus Anlasmasi nin ekinde yer alan Tarim Anlasmasi ile, dünya tarim ürünleri ticaretinde yeni kurallar getirilmistir. Bu Anlasma ya AT nin de taraf olmasi nedeniyle, tarim alanindaki iliskilerimizin sekillenmesinde belirleyici bir rol oynamasi kaçinilmazdir. Bu çalismanin ilk bölümünde, Türkiye nin uyum saglamasi gereken Toplulugun Ortak Tarim Politikasi, reformlari ve gelecek için öngörüler incelenmis, ikinci bölümünde, Türkiye ile AT arasindaki tarim ürünleri ticaretine iliskin düzenlemelere yer verilmistir. Üçüncü bölümde ise, Türk tarim sektörü ve tarim politikasi irdelenmis, Topluluk Ortak Tarim Politikasi ile karsilastirilarak bu politikaya uyumu degerlendirilmistir. Ortak Tarim Politikasina tabi tarim ürünlerinin kontrollerinin ve bunlarda uygulama birliginin önemi dolayisiyla, çalismanin son bölümü gümrük islemlerine ve kontrollerine ayrilmis, Türkiye nin Ortak Tarim Politikasina uyum saglamasi durumunda, gümrük açisindan uyulmasi gereken düzenlemelere deginilmistir. Ortak Tarim Politikasi çesitli ürün ve ürün gruplari için ayri ayri belirlenen kapsamli ortak piyasa düzenleri çerçevesinde yürütülmektedir ancak, ayri bir inceleme konusu olabilecek ürün ve ürün grubu bazinda detayli incelemeye, Ortak Tarim Politikasi ve uyumunu daha global olarak ele alan bu çalismada yer verilmemistir. 9

7 BIRINCI BÖLÜM AVRUPA TOPLULUGU ORTAK TARIM POLITIKASI I- Ortak Tarim Politikasinin Olusumu Tarimsal üretimin artirilmasi, üreticilere daha iyi bir yasam seviyesi saglanmasi ve piyasalarin istikrara kavusturulmasi suretiyle arzin devamliliginin saglanmasi hedeflerini gerçeklestirmek üzere tesis edilen Ortak Tarim Politikasi 40 yillik bir geçmise sahiptir. Dayanagini, 1957 yilinda, alti Bati Avrupa Devleti (Belçika, Hollanda, Lüksemburg, Fransa, Almanya ve Italya) arasinda imzalanan ve 1 Ocak 1958 de yürürlüge giren Roma Antlasmasi ndan alan ortak politikanin temelleri, Temmuz 1958 tarihinde Stresa Konferansinda atilmistir. Ortak Tarim Politikasi, Toplulugun en önemli, en gelismis, üzerinde en fazla tartismalarin yapildigi ve sürekli olarak reform önerilerine konu olan politikasini meydana getirmekte olup, Topluluk bütçesinin önemli bir bölümü bu amaçla kullanilmaktadir. Sanayi ülkeleri olarak tanimlanan ülkelerin olusturdugu Avrupa Toplulugu nun kurulusundan önce tarim politikalarinin ortak olarak belirlenmesi kararlastirilmistir. Gerçekten de Avrupa ülkelerinin tarimsal alanda izlenecek politikalari bir esgüdüm olarak ele almasi ve böylece Avrupa tariminin yönlendirilmesi düsüncesi ilk önce 1950 li yillarda 10

8 gündeme gelmistir yilindan itibaren tarim ürünleri fiyatlarinin bir otorite tarafindan belirlenmesi esasina dayandirilan görüsleri içeren raporlar hazirlanmis, ama bu otoritenin uluslar üstü yetkilerle mi, yoksa hükümetlere öneri getirecek sekilde hükümetler arasi düzeyde yetkilerle mi donatilmasi gerektigi konusunda Avrupa ülkeleri arasinda bir anlasma saglanamamistir. Avrupa Toplulugu nun temellerinin atildigi Haziran 1955 de toplanan Messina Konferansinda olusturulan komite, diger konular yaninda tarimi da ele alarak, tarimsal sorunlari ortaya koymus, tarimda uzmanlasmanin yararlari belirtilerek, üye ülkeler arasinda ticari çikarlarin dengelenmesi açisindan ortak politikalar arasinda tarim politikasina da yer vermenin önemini vurgulamistir. O dönemde, tarimin Altilar in ekonomisi içindeki önemi, günümüz kosullarinda sanayi ülkesi olarak adlandirilan ülkelerdekine oranla çok yüksekti. Tarim, orman ve balikçilik sektöründe çalisanlar, faal nüfusun ortalama %24 üne ulasmakta, tarimin payi, Altilar in toplam Gayri Safi Milli Hasilasi içinde ortalama %11 dolaylarinda bulunmaktaydi. 1 Tarim kesiminde çalisanlarin gelirleri diger sektörlerde çalisanlara göre daha düsüktü ve artirilmasi gerekiyordu, tarimsal üretimde verimlilik az, tarim isletmeleri küçük ve güçsüzdü. Bu nedenlerle, ulusal hükümetler farkli yönde ve yogunlukta tarima müdahale etmekteydiler. Tarim ürünleri fiyatlarinin bir ülkeden digerine farklilik göstermesi, bu ürünlerin serbest dolasimini olumsuz etkileyecekti. Nihayet, yine tarim ürünleri fiyatlarinin farkli olusu, besin maddesi fiyatlarinin her ülkede degismesi, ücretlerin de besin fiyatlarindan etkilenmesi demekti. Besin maddesi fiyatlarindaki farkliligin yarattigi ücret düzeyleri farki sonuçta sanayi kesimini de etkileyecek ve tarim ürünlerinin ucuza saglandigi ülkede sanayi maliyetleri de ücretler yoluyla 1 Gülcan Eraktan, Ortak Tarim Politikasi ve Tarimsal Alanda Türkiye-AB Iliskileri, Tarim Haftasi 1996 Sempozyumu, Yeni Dünya Düzeni ve Türkiye Tarimi, T.C. Ziraat Bankasi Kültür Yayinlari No.30, 1997, s

9 daha düsük düzeyde olusacakti. Bu da sanayi sektöründe rekabet esitligini bozacak bir etki yaratabilecekti. II- Ortak Tarim Politikasinin Esaslari Roma Antlasmasi nin 2. maddesine göre Toplulugun amaci, Ortak bir pazarin kurulmasi ve üye ülkelerin zamanla ekonomi politikalarinin birbirine yaklasimi ile, Toplulukta ekonomik yasamin uyumlu bir sekilde gelismesi, daha büyük ekonomik stabilite ile hayat standardinin da hizli bir sekilde yükselmesinin temini ve üye ülkeler arasinda daha siki iliskilerin tesviki seklinde ifade edilmektedir. Antlasmanin 3. maddesine göre bu amaci geçeklestirebilmek için, üye ülkelerin yapmayi karar altina aldiklari isler arasinda ortak bir tarim politikasinin kabulü ve uygulamasi da gelmektedir. Ortak Tarim Politikasi (OTP) özellikle Tarimsal kesimde çalisanlarin gelirlerini arttirarak kendilerine adil bir yasam düzeyi saglamayi amaçlamaktadir den itibaren uygulanmaya baslanan Ortak Tarim Politikasina - pazarin organizasyonu, - yapisal iyilestirmeler, - ortak mali dayanisma, - sinirlardan arinmis bir iç pazar yaratma, - bölgesel sorunlar, - çevre kirlenmesini önleme politikasi yönlerinden bakilmaktadir. Hedeflenen, AT ülkelerinin uyguladiklari tarim politikalarinin ahenklestirilmesi ve bütünlestirilmesidir. A- Ortak Tarim Politikasinin Amaçlari 12

10 OTP, dayanagini Roma Antlasmasi nin maddelerinden almakta, amaçlari 39. maddede su sekilde siralanmaktadir: Madde 39 : 1. Ortak Tarim Politikasi nin amaçlari : (a) teknik ilerlemeyi gelistirerek, tarimsal üretimi rasyonel biçimde artirarak ve üretim faktörlerini, özellikle isgücünü en iyi biçimde kullanarak tarimda verimliligi yükseltmek; (b) böylece özellikle tarimla ugrasanlarin kisisel gelirlerini artirarak çiftçilerin iyi bir yasam düzeyine kavusmasini saglamak; (c) piyasalara istikrar kazandirmak; (d) bu ürünlerin arzini güvence altina almak; (e) ürünlerin tüketiciye uygun fiyatlarla ulasmasini saglamaktir. 2. Ortak tarim politikasiyla, bu politikanin gerektirdigi özel yöntemlerin olusturulmasinda : (a) tarimsal faaliyetin tarimin sosyal yapisindan ve degisik tarim bölgeleri arasindaki dogal ve yapisal farkliliklardan kaynaklanan özel niteligi; (b) gerekli düzeltmelerin asamali olarak gerçeklestirilmesinin gerekliligi; (c) üye devletlerde tarimin, bir bütün olarak ekonomiyle siki sikiya bagli bir sektör olusturmasi gerçegi gibi hususlar dikkate alinir. Bu amaçlarin gerçeklestirilmesine yönelik olarak Madde 40 da bir tarim pazarlari ortak organizasyonunun olusturulmasi öngörülmüs; bu organizasyonun ilgili ürüne bagli olarak üç biçimden birini alabilecegi belirtilmistir: - rekabete iliskin ortak kurallar, - çesitli ulusal pazar organizasyonlari arasinda zorunlu koordinasyon, - bir Avrupa pazar organizasyonu. 13

11 B- Ortak Tarim Politikasinin Ilkeleri Tarimsal üretimin artirilmasi, üreticilere daha iyi bir yasam düzeyi saglanmasi ve piyasalari istikrara kavusturarak arzin devamliliginin saglanmasi hedeflerini gerçeklestirmek üzere tesis edilen Ortak Tarim Politikasi, Stresa Konferansinda belirlenen üç temel ilkeye dayandirilmistir: - Tek Pazar (Pazar Bütünlügü) - Topluluk Tercihi - Mali dayanisma. Tek pazar ilkesi ile hedeflenen, mallarin üye devletler arasinda serbest dolasiminin saglanmasidir. Bu amacin gerçeklestirilmesi, ortak fiyatlari, ortak rekabet kurallarini, istikrarli döviz kurlarini, idari alanda, insan ve hayvan sagligi konularinda ilgili kural ve mevzuatin yakinlastirilmasini gerektirmektedir. Topluluk tercihi ilkesi, Toplulugun kendi üretimiyle ihtiyacinin karsilanmasi ancak üretimin yetersiz olmasi durumunda ithalata basvurulmasi, bir baska deyisle Topluluk üretimine öncelik verilmesi, iç pazarin düsük fiyatli ithalata ve dünya pazarlarinda gerçeklesebilecek asiri fiyat dalgalanmalarina karsi korunmasini da beraberinde getirmektedir. Mali dayanisma ilkesi, tarim alaninda ortak bir politika izlenmesi ve bu politika çerçevesinde çesitli mekanizmalarin olusturulmasi, gerekli harcamalari karsilayabilecek bir finansman kaynaginin olusturulmasini da gerekli kilmistir. Bu hedefe yönelik olarak 4 Nisan 1962 de, Toplulugu kuran alti üye ülkenin Bakanlar Konseyi, Roma Antlasmasi nin 40 ve 43. maddelerini dikkate alarak, Avrupa Tarimsal Yönlendirme ve Garanti Fonu nu (The European Agriculture Guidance and Guarantee Fund: 14

12 EAGGF- Fonds Européen d Orientation et de Garantie Agricole: FEOGA) kurmuslardir. FEOGA - Avrupa Tarimsal Yönlendirme ve Garanti Fonu Fon, Birligin yüksek fiyatli destekleme politikasinin finansmanini saglamaktadir. Gelirleri ise sunlardir: Prelevmanlar, Ortak piyasa düzeni kapsamina giren tarim ürünlerinin üçüncü ülkelerden ithalatindan alinan vergiler, Ortak piyasa düzeni içindeki seker vergileri, Ortak Gümrük Tarifesine göre, üçüncü ülkelerden yapilan ithalatta alinan gümrük vergileri, Katma deger vergisinin bir kismi. Ortak Tarim Politikasi nin mali araci olan FEOGA, aslinda bagimsiz bir Fon ise de, Topluluk bütçesinin ayrilmaz bir parçasidir ve bütçe harcamalarinin ortalama üçte ikisini kapsamaktadir. Tarim Fonu FEOGA, 1964 yilinda ikiye bölünmüs ve yönlendirme ve garanti bölümleri ortaya çikmistir. 2 Garanti Bölümü: Fonun Garanti bölümü temel tarim ürünleri pazarlarinin desteklenmesini hedeflemektedir. Temel tarim ürünleri pazarlarinin desteklenmesi kapsaminda, Topluluk tercihini (ithalattan alinan vergi) ve dis pazarlara girisi (ihracat sübvansiyonu) saglayan mekanizmalarin yani sira, fiyatlar düstügünde ürünleri depolayan veya satan ulusal müdahale kuruluslarinca saglanan fiyat destekleriyle, Topluluk ürün fiyatlarinin istikrarli bir düzeyde tutulmasi hedeflenmektedir. Garanti bölümünden karsilanan harcamalar sunlardir: 2 Ridvan Karluk, Avrupa Birligi ve Türkiye, 3. Baski, Eskisehir, 1995, s

13 Topluluk disi ülkelere ihracatta ödenecek iadeler (Harcamalarin yaklasik %40 ini kapsamaktadir). Iç piyasaya müdahaleler: müdahale, ortak piyasa düzenleri ile belirlenmis üretim ve isleme yardimlari, primler, stoklama, satin alma ve geri çekme yardimlari seklindedir. ( Tüm garanti harcamalarinin ortalama %60 ini müdahale harcamalari olusturmaktadir) FEOGA nin Garanti Bölümü, Topluluk bütçesinin ortalama üçte ikisine yakindir. Garanti Bölümü harcamalarinin ortalama %95 i, süt ve sütlü ürünler, tahil ve pirinç, meyve, sebze, sarap, tütün, et, zeytin ve yagli tohumlar ile seker sektörlerine yapilmaktadir. 3 3 a.g.e, s

14 Yönlendirme Bölümü: FEOGA nin Yönlendirme Bölümü, Roma Antlasmasi nin 39. maddesinde sayilan ve OTP nin hedeflerinin gerçeklestirilmesine yönelik ortak eylemleri finanse etmek için olusturulmustur. Yönlendirme Bölümü, orta ve uzun dönemde tarimsal yapinin iyilestirilmesine yönelik çalismalarin gerektirdigi mali destegi yerine getirmekte, AT de bölgelerin ekonomik kalkinmasi, istihdamin tesviki, çevrenin korunmasi, yeni enerji kaynaklari, alt yapinin gelistirilmesi ve tarim, balikçilik vb. sektörlerin uyumunu saglamaya yönelik, birlik içinde yürütülen proje ve uygulamalari finanse eden yapisal fonlar kapsaminda yer almaktadir. Ayrica, verimliligi artirmaya yönelik çalismalari mali yönden desteklemektedir. Yönlendirme Bölümü nün finansmani, dolayli ve dogrudan olmak üzere, iki sekilde yapilmaktadir. Dolayli olarak, Yönlendirme Bölümü, Topluluk kurallarina uygun bir sekilde, üye devletlerce finanse edilen harcamalari geri ödemektedir. Geri ödenen miktar, yatirimin %25 i kadar olup, geri kalmis bölgeler için %65 e kadar çikabilmektedir. Dogrudan ise, Yönlendirme Bölümü, basvuruda bulunan kurulusa belirli bir yatirim projesi için dogrudan yardimda bulunmaktadir. Burada tek sart, üye ülkenin projeyi onaylamasi ve finansmanina katkida bulunmasidir. Yardimin orani bölgelere göre farklilik gösterir. Ister dogrudan ister dolayli sekilde olsun, Topluluk mali katkisi projelerin tamamlanmasindan sonra ödenmektedir. Ayrica, belli piyasalara veya bazi ürün gruplarina yönelik bölgesel nitelikli projeler de söz konusu olabilmektedir. Bu çerçevede, sermaye ve faiz 17

15 katkilari, götürü yardim ve primler yer almakta ve Topluluk katkisi toplam maliyetin degisen yüzdelerine denk gelmektedir. Yönlendirme Bölümü tarafindan finanse edilen projeler genel olarak, sosyal ve alt yapi tedbirleri, az gelismis bölgelerle ilgili tedbirler, tarimsal altyapiya iliskin tedbirler, tarimsal piyasalarin düzenlenmesiyle ilgili tedbirlerdir. Yönlendirme harcamalari toplam FEOGA harcamalarinin ancak %3 ü dolayindadir. Tablo 1 Ortak Tarim Politikasinin AB Bütçe Harcamalarindaki Payi (Milyon ECU) * AB Bütçesi 58,857 65,269 59, FEOGA Garanti Bölümü 32,108 34,748 32,970 36,894 40,828 FEOGA Yön Verme Böl. 2,715 3,386 2,586 2,953 3,933 Diger Tarimsal Harcama , Top.Tarimsal Harcama. 34,981 38,246 35,683 39,968 44,903 OTP nin AB Bütç. % Payi ,6 52,6 54,7 * Geçici Kaynak: The Agricultural Situation in the European Union,1996 Ortak Tarim Politikasi, AT bütçesine yillar itibariyle giderek artan bir yük getirmistir. Ortak piyasa düzenlemelerinin kademeli olarak genisletilmesi, tarimsal ürünlerin %96 sinin ortak finansmana dahil edilmesi, Toplulugun 6 üye devlet tarafindan kurulup, 1973 te Danimarka, Irlanda ve Ingiltere nin, 1981 de Yunanistan in, 1986 da Portekiz ve Ispanya nin, 1995 de Avusturya, Isveç ve Finlandiya nin katilmasiyla 15 üyeli hale gelmesi, özellikle Yunanistan, Portekiz ve Ispanya da tarimin önemli bir ekonomik faaliyet alani olmasi, kendi kendine yeterlilik çabasi, 18

16 tarimda meydana gelen teknik ilerlemenin boyutu FEOGA nin ve özellikle Garanti bölümünün harcamalarinda büyük bir artisa neden olmustur. C- Ortak Piyasa Düzenleri ve Fiyat Politikalari 1) Ortak Piyasa Düzenleri OTP nin yukarida belirtilen üç temel ilkesi çerçevesinde, her bir sektör için tesis edilen Ortak Piyasa Düzenleri (OPD) yoluyla tarimsal ürünlerin üretimi, desteklenmesi, dis ticaretine iliskin politikalar yürütülmektedir. Genel hatlari ile belirtilen ortak fiyat politikasi çesitli ürün ve ürün gruplari için ayri ayri belirlenen, kapsamli ortak piyasa düzenleri ile yürütülmektedir. Piyasa düzenleri disinda kalan ürünler için ise bir fiyat garantisi söz konusu degildir. Ancak bu ürünlerin sayisi birkaç taneyi geçmemektedir. 1966/67 üretim döneminde hububatla baslayan ortak piyasa düzenleri günümüzde 23 tarim ürünü veya tarim ürünü grubunda uygulanmaktadir. 4 Bunlar: 4 DTM, Avrupa Birligi ve Türkiye, 3. Baski, Ankara, Ocak 1996, s

17 1. Tahillar 2. Pirinç 3. Seker 4. Zeytinyagi 5. Sigir eti 6. Domuz eti 7. Koyun ve keçi etleri 8. Kümes hayvanlari eti 9. Yumurta 10. Sarap 11. Süt ve sütlü ürünler 12. Yaprak tütün 13. Su ürünleri 14. Taze sebzeler ve sofralik meyveler 15. Tahillarin islenmesinden saglanmis ürünler 16. Meyve ve sebzelerin islenmesinden saglanmis ürünler 17. Keten ve kenevir 18. Serbetçi otu 19. Kurutulmus hayvan yemleri 20. Tohumluklar 21. Yagli tohumlar 22. Ipek böcegi 23. Muz ( 1993 te olusturulmustur) 20

18 Söz konusu piyasa düzenleri; Fiyat ve müdahale, Topluluk içi serbest dolasim, Üçüncü ülkelerle ticaret, Rekabet ve finansman politikalarini içermektedir. Topluluk, çiftçi gelirlerini arzu edilen seviyede tutmak üzere iki temel mekanizmayla desteklemek yoluna gitmektedir: - Topluluk sinirinda gümrük vergisi ve prelevman tahsili yoluyla, ithal edilen ürünlerin, Topluluk içi piyasalarda olusmasi amaçlanan hedef fiyat düzeyinin altindaki fiyatlarla satilmasi önlenmekte, - Piyasa fiyatlarinin, müdahale fiyatlarinin altina düsme egilimi göstermesi halinde, piyasadaki fazlalik ürünün satin alinmasi yoluna gidilmektedir. Toplulugun tarimsal ürünler için uygulamakta oldugu piyasa düzenlemeleri ve fiyat politikalari, Topluluk içinde ve üçüncü ülkelere karsi olmak üzere iki sekilde görülmektedir. Topluluk içinde, tavan fiyati özelligini tasiyan hedef fiyat ile, taban fiyati özelligini tasiyan müdahale fiyatlari, üretim döneminden önce saptanmakta ve fiyat olusumu arz ve talep kosullarina göre otomatik isleyen piyasa mekanizmalarina birakilmaktadir. Ancak piyasa fiyati, saptanan hedef fiyatin üstüne çikma veya müdahale fiyatinin altina düsme egilimi gösterirse, yetkili organlar tarafindan piyasaya müdahale edilerek fiyatin tekrar arzulanan düzeye gelmesi saglanmaktadir. Üçüncü ülkelere karsi ise, iç piyasalari koruyucu bir sistem gelistirilmistir. Bu sistemde referans fiyatlari, prelevman ve restitüsyon uygulamalari büyük önem tasimaktadir. Iç piyasadaki yüksek fiyatlarla, bu fiyatlardan genellikle 21

19 daha düsük dünya fiyatlari arasindaki fark ithalatçidan alinan degisen vergilerle giderilerek, ürünün ithal fiyati Topluluk içi fiyatlar düzeyine getirilmektedir. Ihracatta ise, ihracatçiya ödenen restitüsyonlar ile ihraç fiyatlari dünya fiyatlarina yaklastirilmaktadir. Bu islemler sonucu, ithalatta, ithalatçidan alinan vergiler tarimin desteklenmesinde kullanilan fonun gelirinin, ihracatta, ihracatçilara ödenen iadeler de, fonun harcamalarinin bir bölümünü olusturmaktadir. 2)Fiyat Politikalari Fiyat politikasinin amaci, Komisyonun ortak piyasa düzenlerine tabi ürünler için, üreticilere gelir garantisi saglamak ve Topluluk pazarini korumak amaçlariyla belirledigi farkli fiyatlari yönetmektir. a) Iç Piyasa Fiyat Düzenlemeleri Ulasilmaya çalisilan iç piyasa fiyatlari: Iç piyasa fiyatlari, Topluluk içindeki destekleme ve disa karsi koruma açisindan bir temel olustururlar. Hedef Fiyat (Target Price - Prix Indicatif ) Üreticinin hakli bir gelir saglamasi için elde edilmesi istenen fiyat olup, belli basli hububat türleri, seker, süt, zeytinyagi, kolza ve ayçiçegi tohumu için belirlenir. Yönlendirme Fiyati (Guide Price - Prix d Orientation) Hedef fiyat ile ayni isleve sahip olup, piyasada olusmasi arzu edilen fiyattir. Bazi yagli tohumlar, sarap, sigir eti ve balik gibi ürünler için uygulanmaktadir. Amaç Fiyat (Norm Price - Prix d Objectif) Hedef ve yönelim fiyati ile ayni isleve sahip olup, rasyonel olarak çalisan bir isletmenin ekonomik olarak varligini devam ettirmesine ve üreticinin yeterli bir geliri elde etmesine olanak verecek fiyati tanimlamaktadir. Islenmis tütün için uygulanmaktadir. 22

20 Temel Fiyat (Basic Price - Prix de Base) Iki farkli sekilde kullanilmaktadir. Meyve ve sebze için uygulanan birici tipte, üretimin en fazla oldugu yörelerde, üreticiler tarafindan elde edilmesi istenilen en düsük fiyat düzeyini ifade etmektedir. Ikinci tip, domuz eti için uygulanan yönlendirme fiyatina benzer bir islev görmektedir. Topluluk içinde ürünlerin desteklenmesi amaciyla belirlenen fiyatlar: Müdahale Fiyati (Intervention Price - Prix d Intervention) Asgari garanti edilen fiyattir. Bir ürünün AT içinde satilabilecegi en düsük fiyati ifade eder ve Konsey tarafindan bir yil öncesinden ilan edilmektedir. Ürüne göre degisen ve hedef, yönlendirme, amaç veya temel fiyatin belirli bir yüzdesi olarak belirlenen (genellikle hedef fiyatin %5-10 u kadar altinda) minimum garanti fiyat düzeyidir. Fiyatlarin herhangi bir nedenle müdahale fiyatinin altina düsmesi veya üzerine çikmasi durumunda AT görevli organlari piyasaya girerek alim yapma veya stoklardan satis yapmakla görevlilerdir. Müdahale Kuruluslari o ülkede üretilen ve kendilerine getirilen tüm ürünleri belli kalite ve miktar özelliklerini dikkate alarak satin alirlar. Müdahale fiyatlari tahillarin önemli bir bölümü, seker, tütün, yagsiz süttozu, bazi peynirler, sigir, dana, koyun ve keçi eti için uygulanmaktadir. Geri Çekme Fiyati (Withdrawal Price - Prix de Retrait) Üreticilerin bir araya gelerek olusturduklari kuruluslarca piyasadaki ürün fazlasini satin aldiklari fiyat düzeyidir. Balik, bazi meyve ve sebzeler için uygulanmaktadir. Satinalma Fiyati (Buying-in Price - Prix d Achat) Geri çekme fiyatina benzer bir islevle, üretici kuruluslar yerine, kamu kuruluslarinca piyasadaki ürün fazlasini satin almak için belirlenen fiyat düzeyidir. Meyve ve sebzeler için uygulanmaktadir. Asgari Fiyat (Minimum Price - Prix Minimum) Desteklemenin tarim ürünleri isleyicilerine yapildigi durumda, isleyicilerin üreticilere ödemeleri zorunlu olan en düsük fiyat düzeyidir. Seker pancari, patates, 23

21 fasülye ve bezelye için uygulanmaktadir. Üretim Yardimlari (Production Aid- Aide à la Production) Bir fiyat belirleme yöntemi olmayip, ürün miktarina ve ekim alanina bagli olarak hesaplanan ve üreticilere dogrudan yapilan ödemelerdir. Durum bugdayi, keten ve kenevir lifi, ipek böcegi, kuru meyveler, zeytinyagi, serbetçi otu, tohumluk ve tütün için uygulanmaktadir. b) Dis Piyasa Fiyat Düzenlemeleri AT nin dis ticarette izledigi fiyat politikalarini üç bölümde ele almak mümkündür: Ithalatta uygulanan koruma mekanizmalari Esik Fiyat (Treshold Price-Prix de Seuil) Üçüncü ülkelerden alinan ürünlerin Topluluga giris fiyatidir. Ithal tarim ürününün fiyatini, Topluluk içindeki en yüksek maliyetli bölgelerdeki hedef fiyat düzeyine çikartmayi amaçlayan fiyattir. Belirlenen esik fiyatin altinda ürünlerin Topluluk piyasalarina girisine izin verilmemektedir. Tahil, seker, tereyagi, yagsiz süttozu, bazi peynirler ve zeytin için uygulanmaktadir. Set Fiyati (Sluice-Gate Price- Prix d Ecluse) Esik fiyati ile ayni fonksiyonu görmektedir. Üretim masraflarina bagli olarak hesaplanan en düsük ithal fiyatidir. Domuz eti, kümes hayvanlari ve yumurta için uygulanmaktadir. Referans Fiyati (Reference Price- Prix de Référence) Üçüncü ülkelere karsi uygulanan fark giderici vergi miktarinin saptanmasinda esas alinan fiyattir. Dampingli fiyatlarin Topluluk piyasalarini dalgalandirmasini önleme amaci ile, Toplulugun üretiminin en fazla oldugu bölgesinde üç yillik bir dönemde tespit edilen fiyatlarin aritmetik ortalamasina, pazarlama giderlerinin eklenmesiyle hesaplanmaktadir. Balik, meyve ve sebze, sarap ve tohumluklarda uygulanmaktadir. Prelevman (Variable Levy- Prélèvement) Üçüncü ülkelerden ithal edilen ürünlerin fiyatini esik fiyat düzeyine 24

22 ulastirmak için uygulanan ve dünya fiyati ile esik fiyat arasindaki fark kadar olan bir vergidir. Gümrük vergileri, ithal edilen ürünlerin fiyatini içerideki destekleme fiyatlarina esitleme amacini gütmekte olup, tarim ürününden ne kadar vergi alinacagi esik fiyatina baglidir. Prelevmanlar klasik gümrük vergileri gibi sabit oranli degildir, ürünün ithal fiyati ile esik fiyat arasindaki farka esittir. Prelevman sistemi 5, AT toplam tarimsal üretiminin %40 ini kapsamaktadir. Bu ürünler tahil, seker, süt ve süt ürünleri, zeytinyagi, koyun eti gibi temel tarim ve gida ürünleridir. Prelevmanlar Topluluk tarim bütçesinin en önemli gelir kaynaklarindandir. Ilave Vergi (Suplementary Levy- Droit Supplémentaire) Set fiyat veya referans fiyati uygulamasinin oldugu ürünlerde, fiyat düzeyini Topluluk tarafindan belirlenen fiyat düzeyine yükseltmek amaciyla ithalata konulan bir vergidir. Gümrük Vergisi (Customs Duty- Droit de Douane) Ithal edilen ürünün degerinin belirli bir yüzdesi olarak (ad valorem) alinan bir vergidir. Gümrük vergileri Topluluk tarafindan uygulanmakta olan Ortak Gümrük Tarifesi (OGT) kapsaminda alinmaktadir. Tarim ürünleri için ithalatta uygulanan diger koruma mekanizmalari nedeniyle gümrük vergisi sarap, tütün, balik, meyve, sebze, sigir ve koyun eti ve serbetçi otu gibi belirli ürünler için uygulanmaktadir. Telafi Edici Vergi (Countervailing Charge-Charge Compensatoire) Referans fiyati uygulanan ürünlerde, üçüncü ülke çikisli ithalatta Topluluga giris fiyati gümrük vergisine ragmen referans fiyatinin altinda kalirsa alinmaktadir. Taze meyve, sebze, sarap ve su ürünlerinde uygulanmaktadir. Ihracatta uygulanan koruma mekanizmalari Ihracati Tesvik Iadesi (Restitution): Topluluk tarim ürünleri fiyatlari dünya fiyatlarindan yüksek oldugundan, ürünlerinin dünya piyasalarina girip rekabet edebilmesi için, Topluluk, tarim ürünleri ihracatinda bir prim ödemektedir. Bu yilinda GATT Uruguay Round Tarim Anlasmasi çerçevesindeki yükümlülükleri çerçevesinde, AT de prelevmanlar kaldirilarak, yerine sabit gümrük vergileri uygulamasi getirilmistir. 25