AVRUPA BÝRLÝÐÝ SÝGORTA MÜKTESEBAT REHBERÝ

Transkript

1 AVRUPA BÝRLÝÐÝ SÝGORTA MÜKTESEBAT REHBERÝ Hazýrlayan: Berna Özþar Türkiye Sigorta ve Reasürans Þirketleri Birliði Avrupa Birliði Uzmaný

2 AVRUPA BÝRLÝÐÝ SÝGORTA MÜKTESEBAT REHBERÝ ISBN No: Geniþletilmiþ II. Baský Temmuz Hazýrlayan Berna ÖZÞAR Baský ve Dizgi Ceyma Matbaacýlýk MAS/SÝT Matbaacýlar Sitesi, 4. Cadde, No:123 Yüzyýl Mahallesi - Baðcýlar - Ýstanbul Bu kitapta yer alan bilgi ve görüþler yazara ait olup; Türkiye Sigorta ve Reasürans Þirketleri Birliði'nin sorumluluðunda deðildir. Bu kitabýn tüm yayýn haklarý Türkiye Sigorta ve Reasürans Þirketleri Birliði ne aittir. Kitaptaki bilgilerden, kaynak kullanýlmadan alýntý yapýlamaz. Kitap, izin alýnmadan çoðaltýlamaz ve daðýtýlamaz.

3 SUNUÞ 40 yýlý aþkýn bir geçmiþe dayanan Avrupa Birliði-Türkiye iliþkileri, 17 Aralýk 2004 tarihinde gerçekleþtirilen Brüksel Zirvesini takiben yeni bir sürece girmiþtir. Brüksel Zirvesinde Türkiye ile Avrupa Birliði arasýnda üyelik müzakerelerinin 3 Aralýk 2005 tarihinde baþlamasý kararýnýn alýnmasý ikili iliþkiler açýsýndan önemli bir kilometre taþý oluþturmaktadýr. Nitekim müzakerelerin ilk aþamasý olan tarama sürecinin tamamlanmasý ve bazý baþlýklarda fiilen müzakerelerin baþlamasýyla Türkiye pek çok alanda geniþ ve kapsamlý bir dönüþüm gerçekleþtirmeye baþlamýþtýr. Bu dönüþüm süreci, toplumun tüm kesimlerini ancak özellikle iþ dünyasýný ve sektörleri yakýndan ilgilendiren sonuçlar doðurmakta, Türk mevzuatý Avrupa Birliði müktesebatýyla uyumlu hale gelmekte ve hukuki düzenlemeler hýzla uygulamalara yansýtýlmaktadýr. Türkiye Sigorta ve Reasürans Þirketleri Birliði olarak bu süreçte üzerimize düþen sektörel ve toplumsal sorumluluk bilinciyle hareket ederek Türk sigorta sektörünün Avrupa Birliði sigorta sektörüne uyumlu hale getirilmesi, rekabetçi bir yapýya kavuþturulmasý ve istikrarlý bir büyümeyi baþarabilmesi amacýyla 2005 yýlý içinde baþlattýðýmýz çalýþmalarý sürdürüyoruz. Bu çalýþmalar kapsamýnda ilk baskýsýný Mayýs 2005'te yaptýðýmýz Avrupa Birliði Sigorta Müktesebat Rehberi nin geniþletilmiþ ikinci baskýsýný yayýna hazýrladýk. Rehber, Türk sigorta sektörü temsilcilerinin, sigorta alanýndaki Avrupa Birliði mevzuatýný inceleyerek uyumda sorunlarla karþýlaþýlabilecek alanlarý tespit etmelerini ve bu tespitler ýþýðýnda sektörün pozisyon belirlemesini saðlama amacý taþýyor.

4 Rehberin birinci bölümünde, Avrupa Birliði'nin tarihçesi ile geniþleme süreçlerine iliþkin genel bir çerçeve sunulurken Türkiye-Avrupa Birliði iliþkileri tarihsel geliþim süreci içerisinde, süreci etkileyen temel geliþmeler ýþýðýnda kýsaca ele alýnýyor. Ýkinci bölümde, Avrupa Birliði'nde sigortacýlýðýn kýsa tarihçesi, hukuki dayanaðý ve yasal düzenlemelere iliþkin genel bilgiler sunuluyor. Üçüncü bölüm, sigorta sektörünü ilgilendiren tüm Avrupa Birliði mevzuatýnýn özetlerine yer verirken, en son yasal düzenlemeleri ve farklý alanlarda getirilen uygulamalarý içeriyor. Böylelikle sektörümüze Avrupa Birliði yasal düzenlemelerine iliþkin genel bir çerçeve sunulmasý hedefleniyor. Son bölümde ise Avrupa Birliði'nin müzakere süreci mercek altýna alýnýyor ve sürecin aþamalarýna iliþkin bilgiler veriliyor. Bunun ardýndan, Avrupa Birliði'ne üyelikleri 1 Mayýs 2004 tarihinde gerçekleþen on ülke (Çek Cumhuriyeti, Estonya, Güney Kýbrýs Rum Yönetimi, Letonya, Litvanya, Malta, Macaristan, Polonya, Slovakya, Slovenya) ile üyelikleri 1 Ocak 2007 tarihinde gerçekleþen iki ülkenin (Bulgaristan ve Romanya) müzakere süreçlerinde sigortacýlýk alanýndaki pozisyonlarý, geçiþ süreci veya istisna taleplerinde bulunup bulunmadýklarý ve sigorta sektörlerinin bugünkü durumlarý inceleniyor. Avrupa Birliði Sigorta Müktesebat Rehberi nin geniþletilmiþ ikinci baskýsýnýn Avrupa Birliði sürecinde saðlam adýmlarla yürüyen Türk sigorta sektörü için yararlý olmasýný temenni ediyorum. Erhan TUNÇAY Genel Sekreter

5 ÝÇÝNDEKÝLER I. AVRUPA BÝRLÝÐÝ'NE GENEL BAKIÞ 1. Tarihsel Geliþim Süreci Avrupa Birliði'nin Geniþleme Süreci Ýlk Geniþleme Yunanistan'ýn Tam Üyeliði Ýspanya ve Portekiz'in Tam Üyelikleri Derinleþme Süreci Onbeþler Avrupasý Avrupa Birliði'nin En Büyük Geniþleme Süreci Avrupa Birliði nin Son Geniþleme Süreci Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Avrupa Birliði-Türkiye Ýliþkileri Ankara Anlaþmasý Türkiye'nin Üyelik Baþvurusu Aralýk 1999 Helsinki Zirvesi Aralýk 2002 Kopenhag Zirvesi Siyasi Kriterler ve Reform Süreci Yýlý Ýlerleme Raporu, Tavsiye Belgesi ve Etki Deðerlendirmesi Raporu Aralýk 2004 Brüksel Zirvesi Müzakere Süreci...25

6 II. AVRUPA BÝRLÝÐÝ TEK SÝGORTA PÝYASASI 1. Tek Sigorta Piyasasýnýn Hukuki Dayanaðý Avrupa Birliði Sigorta Sektörünü Düzenleyen Mevzuat...32 III. SÝGORTACILIÐA ÝLÝÞKÝN AVRUPA BÝRLÝÐÝ MÜKTESEBATI 1. Hayat Sigortasý Mevzuatý Hayat Dýþý Sigorta Mevzuatý Muhasebe Mevzuatý Elektronik Ticaret Mevzuatý Sigorta Gruplarý (Ek Denetim) Mevzuatý Finansal Þirket Gruplarý Mevzuatý Sigorta Aracýlarý Mevzuatý Motorlu Taþýtlar Mevzuatý Reasürans Mevzuatý Yükümlülük Karþýlama Yeterliliði Mevzuatý Tasfiye ve Yeniden Yapýlanma Mevzuatý Ýstatistik Mevzuatý Avrupa Sigorta ve Mesleki Emeklilik Komitesi (Eski Sigorta Komitesi) Mevzuatý...133

7 14. Uluslararasý Anlaþmalar Mevzuatý Diðer Ýlgili Mevzuat Üye Devletlerin Sigortaya Ýliþkin Avrupa Birliði Müktesebatý Ýhlalleri IV. AVRUPA BÝRLÝÐÝ 2004 VE 2007 YILI GENÝÞLEMELERÝ VE SÝGORTA SEKTÖRÜ 1. Avrupa Birliði 2004 ve 2007 Yýlý Geniþlemeleri Katýlým Müzakereleri Sigorta Alanýnda Müzakereler Güney Kýbrýs Rum Yönetimi Çek Cumhuriyeti Estonya Macaristan Letonya Litvanya Malta Polonya Slovakya Slovenya Bulgaristan Romanya Yararlanýlan Kaynaklar

8

9 I. AVRUPA BÝRLÝÐÝ NE GENEL BAKIÞ 1 1 Bu bölümde yer alan bilgiler Dýþiþleri Bakanlýðý, Avrupa Birliði Genel Sekreterliði ve Avrupa Komisyonu Türkiye Delegasyonu kaynaklarýndan derlenerek hazýrlanmýþtýr. 9

10

11 1. TARÝHSEL GELÝÞÝM SÜRECÝ Avrupa Birliði, II. Dünya Savaþý'nýn ardýndan büyük bir yýkýma uðrayan Avrupa'da, barýþýn ve bölgesel istikrarýn yeniden saðlanmasý ve ekonominin yeniden yapýlanmasý amacýyla oluþturulan bir ülkeler topluluðudur. Avrupa Birliði'ni oluþturan temel deðerler, kalýcý barýþýn saðlanmasý, birlik, özgürlük, eþitlik, güvenlik ve dayanýþmadýr. Avrupa Birliði'nin amaçlarýný, insan haklarýna saygý ve temel haklar ile hukukun üstünlüðü kuralýnýn uygulanmasýný saðlamak, özgürlük ve demokrasi ilkelerini korumak olarak özetlemek mümkündür. 9 Mayýs 1950'de Fransýz Planlama Örgütü Baþkaný Jean Monnet'nin görüþlerinden de etkilenen dönemin Fransa Dýþiþleri Bakaný Robert Schuman, Ruhr bölgesindeki zengin kömür ve çelik madenlerinin Almanya ile birlikte ve bir "uluslarüstü" örgüt aracýlýðýyla iþletilebileceðini açýklamýþtýr. Planýn temelinde, savaþ sanayisinin ana maddeleri olan kömür ve çeliðin üretim ve kullaným yetkisinin uluslarüstü bir organa verilmesi ve böylelikle gelecekteki muhtemel bir Fransa-Almanya çatýþmasýnýn önlenmesi için yeni bir ekonomik ve politik çerçevenin oluþturulmasý yer almaktadýr. Çaðrýya Almanya'nýn yaný sýra Ýtalya, Hollanda, Belçika ve Lüksemburg'un da olumlu yanýt vermesi üzerine altý ülke arasýnda 1951 yýlýnda imzalanan Paris Antlaþmasý ile Avrupa Kömür ve Çelik Topluluðu (AKÇT) kurulmuþtur. Bu ülkelerdeki kömür ve çelik sanayisi ile ilgili olarak alýnan kararlar, baðýmsýz olarak faaliyet gösterecek devletlerüstü bir kuruma, diðer bir ifadeyle, bir yüksek otoriteye 11

12 devredilmiþtir. AKÇT'nin baþarýsý üzerine kömür ve çelik gibi sýnýrlý endüstrilerden ekonominin tüm sektörlerini kapsayacak bir entegrasyon aþamasýna geçilmesine karar verilmiþ ve 1957'de imzalanan Roma Antlaþmasý ile Avrupa Ekonomik Topluluðu (AET) ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluðu (AAET) kurulmuþtur yýlýnda AKÇT, AAET ve AET'nin kurumlarý birleþtirilmiþ, Avrupa Parlamentosu'nun yaný sýra, tek bir Komisyon ve tek bir Bakanlar Konseyi oluþturulmuþtur. AET'nin nihai hedefi Avrupa'nýn siyasal bütünlüðe ulaþmasý olmuþtur. Bu hedefe varmak için ilk olarak üye devletler arasýnda mallarýn, hizmetlerin, sermayenin ve iþ gücünün serbestçe dolaþtýðý bir ortak pazar ve Gümrük Birliði kurulmasý öngörülmüþtür. Roma Antlaþmasý'nýn 2. maddesinde AET'nin hedefi, "Topluluðun görevi, ortak pazarýn kurulmasý ve üye ülkelerin ekonomik politikalarýnýn giderek yakýnlaþtýrýlmasý suretiyle, Topluluðun bütünü içinde ekonomik etkinliklerin uyumlu olarak geliþmesini, sürekli ve dengeli bir yayýlmayý, artan bir istikrarý, yaþam düzeyinin hýzla yükseltilmesini saðlamak ve birleþtirdiði devletler arasýnda daha sýký iliþkiler gerçekleþtirmektir" þeklinde özetlenmiþtir. Üye devletler arasýndaki Gümrük Birliði, Roma Antlaþmasý'nda öngörülen tarihten önce, 1 Temmuz 1968'de gerçekleþmiþ, ulaþtýrma ve enerji alanlarýndaki gecikmelere raðmen AET, 31 Aralýk 1969 tarihinde Antlaþma ile saptanan 12

13 hedeflerin çoðuna ulaþmayý baþarmýþtýr. Avrupa Birliði'nin temellerini atan Roma Antlaþmasý, uluslarüstü bir karar alma mekanizmasý oluþturmayý hedeflemiþtir. Uluslarüstü bir karar mekanizmasýnýn anlamý, Avrupa Birliði'ni yönetmek üzere oluþturulan kurumlarýn üye devletlerden baðýmsýz olup pek çok konuda üye devletleri baðlayýcý durumda olmasýdýr. 1986'da Tek Avrupa Senedi, 1992'de Avrupa Birliði'ni oluþturan Maastricht Antlaþmasý, 1997 yýlýnda Amsterdam Antlaþmasý ve 2000 yýlýnda Nice Antlaþmasý ile Avrupa Birliði kurumlarýnýn yapýsý, iþleyiþi, üye sayýlarý ve karar verme mekanizmasý üzerindeki etkileri üzerinde deðiþiklikler yapýlmýþtýr. 2. AVRUPA BÝRLÝÐÝ'NÝN GENÝÞLEME SÜRECÝ 2.1. Ýlk Geniþleme Altýlar Avrupasý'nýn baþarýsý üzerine Birleþik Krallýk, Danimarka, Ýrlanda ve Norveç üyeliðe baþvurmuþtur. General Charles de Gaulle yönetimindeki Fransa'nýn 1961 ve 1967'de iki kez veto yetkisini kullandýðý bir pazarlýk sürecinin ardýndan, 1969 yýlýnda gerçekleþtirilen Zirve Toplantýsýnda, Avrupa Topluluðu na (AT) katýlma talebinde bulunan Ýngiltere, Ýrlanda, Danimarka ve Norveç ile konuya iliþkin müzakerelerin baþlatýlmasý kabul edilmiþtir. Ýki yýl süren müzakerelerden sonra Ýngiltere, Ýrlanda ve Danimarka 22 Ocak 1972'de tam üye olarak Topluluða katýlmýþlar, Norveç'in katýlýmý ise ülkede yapýlan referandumla reddedilmiþtir. 13

14 AT'nin ilk geniþlemesi nispeten sorunsuzdur. Benzer yönetim yapýlarýna ve geliþmiþlik düzeylerine sahip ülkelerin AT çatýsý altýndaki entegrasyonlarý göreceli olarak daha kolay olmuþtur. Üye devlet sayýsýný altýdan dokuza yükselten ilk geniþleme ile birlikte, Topluluk sosyal, bölgesel ve çevresel konulardaki sorumluluklarýna yeni bir derinlik kazandýrmýþtýr Yunanistan'ýn Tam Üyeliði 12 Haziran 1975'te Yunanistan'ýn tam üyelik baþvurusu gerçekleþmiþ, Avrupa Komisyonu'nun olumsuz görüþ vermesine karþýn Bakanlar Konseyi ekonomik gerekçeleri geri plana iterek siyasi gerekçelerle tam üyelik müzakerelerinin baþlamasýna yeþil ýþýk yakmýþtýr. Müzakerelerin ardýndan, Yunanistan 1 Ocak 1981 tarihinde AT'nin 10. tam üyesi olmuþtur Ýspanya ve Portekiz'in Tam Üyelikleri 1980'li yýllarda geniþleme dalgasý, yine Avrupa'nýn güney ekseninde gerçekleþmiþ, faþist diktatörlerin siyaset sahnesinden çekilmesiyle demokrasiye geçen Ýspanya ve Portekiz de tam üyelik baþvurusunda bulunmuþlardýr. Yunanistan'ýn tam üyelik baþvurusunda olduðu gibi Ýspanya ve Portekiz'in tam üyelik baþvurularýnda da Avrupa Komisyonu'nun olumsuz görüþ vermesine karþýn Bakanlar Konseyi ekonomik gerekçeleri geri plana iterek siyasi gerekçelerle tam üyelik müzakerelerinin baþlamasýna yeþil ýþýk yakmýþtýr. 14

15 Ýspanya ve Portekiz'le müzakereler çetin geçmiþ, müzakerelerin yapýsý bu ülkelerle yapýlan katýlým anlaþmalarýna da yansýmýþ, bu ülkelere özellikle iþçilerin serbest dolaþýmýyla ilgili olarak yedi yýl gibi uzun bir süre tanýnmýþtýr. Bu ülkelerin ortak tarým politikasýna uyumlarý ve Topluluk bütçesinden yararlanmalarý yine uzun süreli geçiþ dönemlerine tabi tutulmalarýna yol açmýþtýr. Tamamlanan müzakerelerin ardýndan, Ýspanya ve Portekiz, 1986 tarihinde Topluluk a tam üye olmuþlardýr. Ýspanya ve Portekiz'in katýlýmýyla Topluluk baþlangýçtaki üye devlet sayýsýný ikiye katlamýþtýr. Özellikle Ýspanya'nýn katýlýmý, Topluluk içerisinde beþinci büyük ülkenin varlýðýna yol açarken karar alma sürecini de daha güç iþler hale getirmiþtir. Ýspanya'nýn büyük bir tarým ülkesi olmasý da Topluluk bütçesi için ek bir yük anlamýna gelmiþtir. 1982'de Yunanistan'ýn, 1986'da da Ýspanya ve Portekiz'in katýlýmlarý, Topluluðu, üye devletlerin ekonomik geliþmeleri arasýndaki farklýlýklarý azaltmaya yönelik yapýsal programlar uygulamaya yöneltmiþtir Derinleþme Süreci 7 Þubat 1992 de imzalanarak 1 Kasým 1993 te yürürlüðe giren Maastricht Antlaþmasý ile üç sütunlu bir Avrupa Birliði yapýlanmasý oluþturulmuþtur. Avrupa Birliði, 1995 yýlýna kadar kendi içine kapanarak temel bazý sorunlarýna çözüm arayýþýna girmiþ, Ortak Pazar çerçevesinde tamamlanamayanlarý "Tek Pazar" çatýsý altýnda toplamaya 15

16 yönelmiþ ve "Ekonomik ve Parasal Birlik" hedefi doðrultusunda çalýþmalarýna hýz vermiþtir Onbeþler Avrupasý 1990'lý yýllardaki Avrupa entegrasyon sürecinin ilk ve son geniþlemesi 1 Ocak 1995 tarihinde gerçekleþmiþ; Avusturya, Ýsveç ve Finlandiya Avrupa Birliði'ne tam üye olmuþlardýr. Tam üyeliði beklenen bir diðer ülke olan Norveç, ilk geniþleme dalgasýnda olduðu gibi yine referanduma gitmiþ ve Norveç halký büyük ölçüde Avrupa Birliði'nin ortak balýkçýlýk politikasý nedeniyle Birlik dýþýnda kalmayý tercih etmiþtir Avrupa Birliði'nin En Büyük Geniþleme Süreci Berlin Duvarý'nýn yýkýlmasýnýn ardýndan iki Almanya'nýn birleþmesiyle Avrupa'nýn merkezinde bir demokratikleþme süreci baþlamýþ, Sovyetler Birliði'nin çözülmesiyle Avrupa'nýn siyasi yapýsý büyük bir deðiþikliðe uðramýþtýr. Bu süreçte Avrupa Birliði ile eski Varþova Paktý'na dahil Orta ve Doðu Avrupa ülkeleri arasýndaki iliþkiler güçlenmiþ ve Avrupa anlaþmalarý ile ticari iþbirliði geliþtirilmiþtir. Avrupa Birliði, Kopenhag Zirvesi'nde aldýðý kararlar uyarýnca Macaristan, Polonya, Litvanya, Letonya, Çek Cumhuriyeti, Slovakya, Estonya, Slovenya ve bunlarýn yaný sýra Güney Kýbrýs Rum Yönetimi'ni kapsayan bir geniþleme süreci baþlatmýþtýr. Bu sürece Malta ve Türkiye de katýlmýþtýr. Kopenhag Zirvesi'nde, müzakereleri tamamlayan on aday 16

17 ülkenin Mayýs 2004'te, Bulgaristan ve Romanya'nýn 2007'de üye olmasý ve Kopenhag siyasi kriterlerini yerine getirmesi durumunda Türkiye ile de müzakerelerin 2005 yýlýnda baþlatýlmasý kararlaþtýrýlmýþtýr. 1 Mayýs 2004'te Avrupa Birliði'nin en kapsamlý geniþleme süreci tamamlanmýþ ve Macaristan, Polonya, Litvanya, Letonya, Çek Cumhuriyeti, Slovakya, Estonya, Slovenya ve Güney Kýbrýs Rum Yönetimi'nin tam üyeliði gerçekleþmiþtir. Bu geniþlemeyle 25 üyeli Avrupa Birliði'nin nüfusu 450 milyonu aþmýþ, yüzölçümü ise yaklaþýk %23 oranýnda artmýþtýr Avrupa Birliði'nin Son Geniþleme Süreci Bulgaristan ve Romanya'nýn 1 Ocak 2007 tarihi itibariyle resmen Avrupa Birliði üyesi olmalarý ile birlikte Avrupa Birliði'ne üye ülkelerin sayýsý 27'ye yükselmiþtir. 16 yýl önce sosyalist sistemden çýkarak piyasa ekonomisine geçen bu iki ülkede son yýllarda önemli adýmlar atýlmýþtýr. Ancak, yolsuzlukla mücadele, tarým sektörü ve adli sistemdeki yapýsal sorunlar halen devam etmektedir Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Avrupa Birliði'ne katýlmak isteyen ülkelerden, Avrupa Birliði'nin temel deðerleri olan kalýcý barýþýn saðlanmasý, eþitlik, özgürlük, insan haklarý, azýnlýk haklarý ve temel haklara saygý gibi ilkelere uymalarý beklenmektedir. Ülkelerden Avrupa Birliði normlarýna ve müktesebat adý 17

18 verilen Avrupa Birliði mevzuatýna uyum saðlamalarý da istenmektedir. Avrupa Birliði'ne üye olmak isteyen bir ülkenin uymasý gereken temel kriterler, Kopenhag Kriterleri adý verilen ve 1993 yýlýnda belirlenmiþ olan kriterlerdir. Kopenhag Kriterleri þunlardýr: - Siyasi kriterler: Aday ülke, demokrasi, hukukun üstünlüðü, insan haklarý, azýnlýklara saygý ve azýnlýklarýn korunmasýnýn güvence altýna alýndýðý istikrarlý bir kurumsal yapýya sahip olmalýdýr. - Ekonomik kriterler: Aday ülke, iþleyen bir piyasa ekonomisi ve Avrupa Birliði içinde rekabetçi baský ve piyasa güçleriyle baþa çýkabilme kapasitesine sahip olmalýdýr. - Topluluk müktesebatýnýn kabulü: Aday ülke, siyasi, ekonomik ve parasal birlik amaçlarýna uyum dahil olmak üzere, Avrupa Birliði mevzuatýný üstlenebilme ve uygulayabilme kapasitesine sahip olmalýdýr. Üyelik görüþmelerinin baþlatýlmasý için ön koþul siyasi kriterlerin, yani demokrasi, hukukun üstünlüðü, insan haklarý ve azýnlýklara saygý kriterlerinin yerine getirilmesidir. 18

19 2 3. AVRUPA BÝRLÝÐÝ-TÜRKÝYE ÝLÝÞKÝLERÝ Türkiye ve Avrupa Birliði arasýndaki iliþkilerin resmi baþlangýcý, altý ülke tarafýndan Avrupa Ekonomik Topluluðu'nun (AET) kurulmasýnýn ardýndan, Türkiye'nin 31 Temmuz 1959 tarihinde gerçekleþtirdiði baþvuruya dayanmaktadýr. Türkiye'nin tam üyelik baþvurusuna o zamanki adýyla Avrupa Ekonomik Topluluðu tarafýndan verilen cevapta, ülkenin kalkýnma düzeyinin tam üyeliðin gereklerini yerine getirmeye henüz yeterli olmadýðý belirtilmiþ ve tam üyelik koþullarý gerçekleþinceye kadar geçerli olacak bir ortaklýk anlaþmasý imzalanmasý önerilmiþtir. Bunu takiben 12 Eylül 1963 tarihinde Türkiye ile Avrupa Ekonomik Topluluðu arasýnda bir ortaklýk kuran Ankara Anlaþmasý imzalanmýþtýr Ankara Anlaþmasý Ankara Anlaþmasý'nýn önsözünde açýkça belirtildiði üzere Avrupa Ekonomik Topluluðu tarafýndan Türk halkýnýn yaþam kalitesinin yükseltilmesi amacýyla saðlanacak destek, ileride Türkiye'nin Topluluða katýlýmýna yardýmcý olma amacý taþýyacaktýr. Ankara Anlaþmasý çerçevesince kurulan Türkiye-Avrupa Birliði ortaklýk iliþkisinin temel hedefi Türkiye'nin Topluluða tam üyeliðinin saðlanmasýdýr. Anlaþma'nýn 28. maddesi uyarýnca "Anlaþmanýn iþleyiþi, Topluluðu kuran Antlaþmadan doðan yükümlülüklerin tümünün Türkiye tarafýndan üstlenilebileceðini 2 Bu bölümde yer alan bilgiler Dýþiþleri Bakanlýðý, Avrupa Birliði Genel Sekreterliði ve Avrupa Komisyonu Türkiye Delegasyonu kaynaklarýndan derlenerek hazýrlanmýþtýr. 19

20 gösterdiðinde, Akit Taraflar, Türkiye'nin Topluluða katýlmasý olanaðýný inceleyeceklerdir. Anlaþma, hazýrlýk dönemi, geçiþ dönemi ve nihai dönem olmak üzere üç aþama öngörmüþtür. Geçiþ döneminin sonunda Gümrük Birliði'nin tamamlanmasý planlanmýþtýr. Hazýrlýk döneminin ardýndan 13 Kasým 1970 tarihinde imzalanan ve 1973 yýlýnda yürürlüðe giren Katma Protokol, 22 yýl sürmesi öngörülen geçiþ dönemini resmen baþlatmýþtýr. Katma Protokol ile Türkiye, AT'ye yönelik gümrük vergilerinin sanayi ürünleri için tamamen kaldýrýlmasýný ve AT tarafýndan üçüncü ülkelere karþý uygulanan vergilerin uygulanmasýný kabul etmiþtir. Bu çerçevede, sanayi ürünleri için 12 yýllýk vergi indirimi geçiþ süresi ve rekabet gücü zayýf olan sanayi dallarý içinse 22 yýllýk vergi indirimi takvimi öngörülmüþtür. Ne var ki, gerek Ankara Anlaþmasý gerekse Katma Protokol planlandýðý þekilde uygulanamamýþtýr arasýndaki dönemde gümrük indirimleri durmuþtur. Topluluk ve Türkiye arasýndaki iliþkiler 12 Eylül döneminde dondurulmuþ ve mali iþbirliðine son verilmiþtir. Katma Protokol'ün ise yalnýzca ticari hükümleri iþlemeye devam etmiþtir Türkiye'nin Üyelik Baþvurusu Türkiye, 14 Nisan 1987 tarihinde Avrupa Topluluðu'na tam üyelik baþvurusu yapmýþ; ancak Avrupa Komisyonu 1989 yýlýnda verdiði cevapta, Topluluk içerisindeki iç pazarýn tamamlanmasý sürecinden önce yeni bir üye kabul 20

21 edilemeyeceðini belirterek, öncelikle Gümrük Birliði'nin tamamlanmasý önerisinde bulunmuþtur. Ýliþkiler 1993 yýlýnda Gümrük Birliði görüþmelerinin baþlamasýyla yeni bir boyut kazanmýþtýr. Gümrük Birliði Kararý, Türkiye-AET Ortaklýk Konseyi'nin 6 Mart 1995 tarihli toplantýsýnda kabul edilmiþtir. 1/95 sayýlý Ortaklýk Konseyi Kararý ile Türkiye ve Avrupa Birliði arasýndaki Gümrük Birliði 1 Ocak 1996'da yürürlüðe girmiþtir. Türkiye-Avrupa Birliði Gümrük Birliði, taraflarýn birbirlerine uyguladýklarý gümrük vergileri ile eþ etkili vergileri, karþýlýklý ticaretin önündeki tüm engel ve kýsýtlamalarý kaldýrmalarý ve üçüncü ülke kaynaklý ürünlerde ortak bir gümrük vergisi tahsil etmeleri anlamýna gelmektedir. Bununla birlikte, Avrupa Birliði'nin Ortak Ticaret ve Ortak Rekabet Politikalarý nýn temel ilkelerine uyum, diðer bir ifadeyle, fikri, sýnaî ve ticari haklarýn korunmasý, rekabet, devlet yardýmlarý ve vergilendirme gibi alanlarda mevzuatýn yakýnlaþtýrýlmasý ile hizmet sunumu serbestîsi ve yerleþme hakký konularýnda uyumu içermektedir Aralýk 1999 Helsinki Zirvesi Avrupa Komisyonu tarafýndan 13 Ekim 1999 tarihinde açýklanan Türkiye Ýlerleme Raporu'nda Türkiye'ye üyelik perspektifi verilmesi önerisinin ardýndan, Aralýk 1999 tarihlerinde Helsinki'de gerçekleþtirilen Avrupa Birliði Devlet ve Hükümet Baþkanlarý Zirvesi'nde Türkiye, Avrupa Birliði üyeliðine aday ülke olarak kabul edilmiþtir. 21

22 Helsinki Zirvesi Sonuç Bildirgesi'nde Türkiye'nin diðer aday ülkeler gibi katýlým öncesi stratejisinden yararlanmasýnýn saðlanmasý ve Türkiye için bir Katýlým Ortaklýðý Belgesi hazýrlanmasý öngörülmüþtür. Türkiye için ilk Katýlým Ortaklýðý Belgesi Avrupa Komisyonu tarafýndan hazýrlanarak 8 Mart 2001 tarihinde onaylanmýþtýr. Katýlým Ortaklýðý Belgesi, Avrupa Birliði'nin katýlým kriterlerinin karþýlanmasý yönünde ilerleme kaydedilmesi amacýyla Türkiye için önceliklerin belirlendiði bir yol haritasý niteliðindedir. Belgede yer alan önceliklerin hayata geçirilmesine yönelik program ve takvime iliþkin olarak Türkiye tarafýndan hazýrlanan Ulusal Program ise 19 Mart 2001 tarihinde hükümet tarafýndan onaylanarak 26 Mart 2001 tarihinde Avrupa Komisyonu'na sunulmuþtur. Programda geniþ çaplý bir siyasi ve ekonomik reform gündemi ortaya konmuþtur. Katýlým Ortaklýðý Belgesi Nisan 2003'te, Ulusal Program ise Temmuz 2003'te gözden geçirilmiþtir Aralýk 2002 Kopenhag Zirvesi 2002 yýlýndaki Kopenhag Zirvesi'nde Türkiye'yle ilgili olarak gözden geçirilmiþ bir Katýlým Ortaklýðý Belgesi hazýrlanmasý, müktesebat uyum çalýþmalarýnýn yoðunlaþtýrýlmasý, Gümrük Birliði'nin geliþtirilip derinleþtirilmesi, mali iþbirliðinin arttýrýlmasý ve Türkiye'ye verilecek mali yardýmlarýn katýlým baþlýklý bütçe kalemine alýnmasý doðrultusunda karar alýnmýþtýr. 22

23 Zirve'de, Aralýk 2004'te Avrupa Komisyonu'nun rapor ve tavsiyesine dayanarak Türkiye'nin Kopenhag siyasi kriterlerini yerine getirdiðine karar verilmesi halinde, katýlým müzakerelerinin gecikmeksizin baþlatýlacaðý kararlaþtýrýlmýþtýr Siyasi Kriterler ve Reform Süreci 1999 Helsinki Zirvesi'nde aday ülke statüsünü kazanmasýný takiben, Türkiye kapsamlý bir reform süreci içerisine girmiþtir. Bu çerçevede insan haklarý ve temel özgürlükler alanlarýnda yasal ve idari düzenlemeler yapýlmýþ; düþünce ve ifade özgürlüðünün geniþletilmesi, farklý din veya inançlara mensup kiþilerin ibadet özgürlüklerinin güçlendirilmesi, farklý dil ve lehçelerin öðrenilmesi gibi konularda önemli adýmlar atýlmýþtýr. Bu reformlarla birlikte, mahkemelerin þeffaf hale getirilmesi saðlanmýþ, uluslararasý anlaþmalarýn Türk hukukundaki yeri konusuna netlik kazandýrýlmýþ, kadýn-erkek eþitliðinin geliþtirilmesi gibi konularda düzenlemeler yapýlmýþ, dernek ve vakýf faaliyetleri kolaylaþtýrýlmýþtýr. 19 Þubat Temmuz 2004 tarihleri arasýnda Avrupa Birliði siyasi kriterlerini yerine getirmek amacýyla sekiz uyum paketi hayata geçirilmiþtir Yýlý Ýlerleme Raporu, Tavsiye Belgesi ve Etki Deðerlendirmesi Raporu Avrupa Komisyonu, Aralýk 2002 Kopenhag Zirve sonuçlarý 23

24 uyarýnca hazýrladýðý Ýlerleme Raporu ve Tavsiye Belgesi'ni 6 Ekim 2004 tarihinde açýklamýþtýr. Komisyon ayrýca, Türkiye'nin Avrupa Birliði'ne üyeliðinin Birlik açýsýndan yaratacaðý etkileri içeren bir Etki Deðerlendirmesi Raporu da yayýnlamýþtýr. Avrupa Komisyonu tarafýndan Türkiye için hazýrlanan 2004 yýlý Ýlerleme Raporu'nda Türkiye'nin Avrupa Birliði'ne uyum çerçevesinde gerçekleþtirdiði düzenlemeler kapsamlý þekilde ele alýnmýþtýr. Tavsiye metninde, siyasi kriterlerin yeterli düzeyde yerine getirildiði tespitinden hareket edilerek, üye devletlere Türkiye ile müzakerelerin baþlatýlmasý yönünde net bir tavsiyede bulunulmuþtur. Etki Deðerlendirmesi Raporu nda ise, Türkiye'nin Avrupa Birliði'ne üyeliðinin Avrupa Birliði'nin çeþitli politikalarýna olasý etkileri deðerlendirilmiþ ve üyeliðin genel olarak Birlik'e olumlu katkýlarda bulunacaðý sonucuna ulaþýlmýþtýr Aralýk 2004 Brüksel Zirvesi 17 Aralýk 2004 tarihinde gerçekleþtirilen Avrupa Birliði Devlet ve Hükümet Baþkanlarý Zirvesi'nde Avrupa Birliði'nin Türkiye ile üyelik müzakerelerine 3 Ekim 2005 tarihinde baþlamasýna karar verilmiþtir. Zirve Bildirisi uyarýnca Avrupa Komisyonu'na, müzakerelerin esaslarýný belirleyecek Çerçeve Belge ile Katýlým Ortaklýðý Belgesi (KOB) hazýrlanmasý görevi verilmiþtir. Çerçeve Belge'nin Haziran 2005, Katýlým Ortaklýðý Belgesi'nin ise Kasým 2005 içerisinde hazýrlanarak 2005 yýlý Ýlerleme Raporu ile birlikte Türkiye'ye sunulmasý kararlaþtýrýlmýþtýr. 24

25 Söz konusu belgelerin yaný sýra Avrupa Komisyonu, Türkiye'nin tanýtýmýna iliþkin olarak sivil toplum örgütleri aracýlýðýyla yürütülecek faaliyetleri içerecek olan Sivil Toplum Diyaloðu baþlýklý bir çalýþma hazýrlamakla görevlendirilmiþtir Müzakere Süreci 29 Haziran 2005 tarihinde Avrupa Komisyonu, müzakereleri düzenleyen temel ilkeleri, müzakerelerin kapsam ve içeriðini, müzakere baþlýk ve prosedürlerini içeren Türkiye için Katýlým Müzakereleri Çerçevesi Taslaðý ile Sivil Toplumlar Arasýndaki Diyaloða iliþkin Teblið i açýklamýþtýr. Bunu takiben Türkiye, tarama ve müzakere sürecinin nasýl iþleyeceðine ve müzakereleri yürütecek heyete iliþkin idari yapýlanmasýný oluþturmuþtur. Bu çerçevede müzakere sürecinin Baþbakanlýk Müsteþarlýðý, Avrupa Birliði Genel Sekreterliði, Dýþiþleri Bakanlýðý, Devlet Planlama Teþkilatý ve Türkiye'nin Avrupa Birliði Nezdindeki Daimi Temsilciliði olmak üzere beþ kurum tarafýndan takip edilmesi kararlaþtýrýlmýþtýr. Üyelik müzakerelerinin ilk aþamasýný oluþturan tarama süreci, 20 Ekim 2005 tarihinde Bilim ve Araþtýrma faslýnda düzenlenen tanýtýcý tarama toplantýsý ile resmen baþlamýþtýr. Türkiye'nin fiili müzakerelere hazýrlanmasýný ve katýlým öncesi sürecin hýzlandýrýlmasýný hedefleyen tarama döneminde öncelikli olarak, Avrupa Birliði müktesebatý kapsamýndaki mevzuat hakkýnda bilgi verilmiþtir. Tanýtýcý taramalar olarak nitelendirilen bu sürecin ardýndan ayrýntýlý 25

26 taramalara geçilmiþ, Avrupa Birliði müktesebatý ile aday ülke mevzuatý ve uygulamasý arasýndaki farklýlýklar belirlenmiþ ve bu farklýlýklarýn giderilmesi için gerekli uyum sürecinin genel bir takvimi oluþturulmuþtur. Bir yýl içerisinde 35 fasýlda tarama süreci tamamlanmýþtýr. 11 Aralýk 2006 tarihinde Brüksel'de yapýlan Avrupa Birliði Dýþiþleri Bakanlarý Toplantýsý'nda ise havaalanlarý ve limanlarýný Kýbrýs Rum Kesimi'ne açmamasý nedeniyle Türkiye ile müzakerelerde sekiz faslýn kýsmen askýya alýnmasý kararlaþtýrýlmýþtýr. Askýya alýnan bu fasýllar mallarýn serbest dolaþýmý, iþ kurma hakký ve hizmet sunumu serbestîsi, mali hizmetler, tarým ve kýrsal kalkýnma, balýkçýlýk, ulaþtýrma politikasý, gümrük birliði ve dýþ iliþkilerdir. Kitap yayýna hazýrlandýðý sýrada bazý fasýllarda müzakereler açýlmýþ ve geçici olarak kapatýlmýþtýr. 17 Nisan 2007 tarihinde ise döneminde Avrupa Birliði müktesebatýna uyum kapsamýnda gerçekleþtirilecek yasal düzenlemeleri içeren Türkiye'nin Avrupa Birliði Müktesebatýna Uyum Programý kamuoyuna açýklanmýþtýr. Rapor, toplam 412 sayfadan oluþmakta olup Avrupa Birliði ne uyum çalýþmalarý çerçevesinde yedi yýl içerisinde yaklaþýk 200 kanun ve 600 ikincil mevzuatýn çýkarýlmasý öngörülmektedir. 26

27 II. AVRUPA BÝRLÝÐÝ TEK SÝGORTA PÝYASASI 27

28

29 1. TEK SÝGORTA PÝYASASININ HUKUKÝ DAYANAÐI Finansal hizmetler alanýnda Avrupa Birliði'nin temel önceliklerinden biri sigortacýlýk sektöründe bir tek pazar yaratmak olmuþtur. Bu alanda Avrupa Birliði müktesebatýnýn hukuki dayanaðýný Avrupa Topluluðu'nu kuran Antlaþma'nýn Topluluk politikalarýna iliþkin 3. Bölümünün yerleþme hakkýna iliþkin 2. Baþlýðý (Madde (eski Madde 52-58)) ile hizmetlere iliþkin 3. Baþlýðý (Madde (eski Madde 59-66)) oluþturmaktadýr. Yerleþme hakkýna iliþkin 2. Baþlýk uyarýnca, bir üye devlet vatandaþý serbest meslek sahibi kiþiler veya tescilli ofisi, merkezi söz konusu üye devlette bulunan þirketler, baþka bir üye devlette o devletin kendi vatandaþlarý için belirlemiþ olduðu koþullardan farklý koþullara tabi olmaksýzýn, sürekli ikametgâh hakkýna sahip olarak bir ticari faaliyette bulunabilmektedir. Bu çerçevede, bir üye devlet vatandaþýnýn baþka bir üye devlet sýnýrlarý içerisinde yerleþme hakkýna yönelik kýsýtlamalar yasaklanmýþtýr. Bu yasaklama herhangi bir üye devlet sýnýrlarý içerisinde yerleþik herhangi bir üye devlet vatandaþýnýn acente, þube veya bir yan þirket kurmak suretiyle yerleþmesine yönelik kýsýtlamalarýn kaldýrýlmasý için de geçerlidir. Hizmetlere iliþkin üçüncü baþlýk altýnda ise, bir üye devlet vatandaþý serbest meslek sahibi kiþilerin veya merkezi bir üye devlette mukim bulunan þirketlerin, baþka bir üye devlette, o devletin kendi vatandaþlarý veya o devlette 29

30 mukim þirketler için belirlenmiþ olandan farklý koþullara tabi olmaksýzýn hizmet saðlama hakkýna sahip olabileceði öngörülmüþtür. Birlik içerisinde yerleþik üye devlet vatandaþlarýna hizmet sunumuna yönelik kýsýtlamalar yasaklanmýþtýr. Kurucu Antlaþmalar uyarýnca sigorta alanýndaki tek pazar iç sýnýrlarýn bulunmadýðý bir alandýr. Sigorta alanýnda tek pazarýn gerçekleþtirilmesi süreci, 1961 yýlýnda ulusal hukuk kurallarýnýn yakýnlaþtýrýlmasý amacýný taþýyan hizmetlerin serbest dolaþýmýna iliþkin Genel Programýn kabulüyle baþlamýþtýr. 1 Temmuz 1994 tarihinden itibaren Avrupa Birliði sigorta piyasalarý (1 Mayýs 2004 tarihi itibarý ile üyelikleri gerçekleþen on yeni ülke ve 1 Ocak 2007 tarihi itibarý ile üyeliði gerçekleþen iki ülke de dâhil olmak üzere) ile Avrupa Ekonomik Alaný altýnda Lihtenþtayn, Norveç ve Ýzlanda geniþ ve tek bir sigorta pazarý oluþturmuþlardýr. Sürecin 40 yýldan fazla zamana yayýlmasý, üye devletlerdeki düzenlemelerin kapsam ve yapýlarýna iliþkin farklýlýklardan kaynaklanmaktadýr. Geniþ ve tek sigorta piyasasýnýn kurulmasý dünyada bir benzeri daha olmayan bir geliþmedir. Tek bir sigorta piyasasý içerisinde þirketler ürünlerini Avrupa Birliði üyesi tüm ülkelerde serbestçe satabildikleri gibi, kiþiler de sigortacýlýk iþlemleri için kendi yerleþik bulunduklarý ülke dýþýnda her hangi bir üye devlet sigortacýsýna baþvurabilmektedir. Tek sigorta piyasasý ile Avrupa Birliði yalnýzca þirketlerin aralarýndaki rekabeti arttýrmayý deðil kiþilerin güvenle daha iyi ürünlere eriþimini saðlayacak olanaklarý sunmayý da 30