ADANA KANALİZASYON, YAĞMUR SUYU ALT YAPISI VE ATIK SU ARITMA TESİSLERİ

Transkript

1 ADANA KENT SORUNLARI SEMPOZYUMU / BU BİR TMMOB YAYINIDIR TMMOB, bu makaledeki ifadelerden, fikirlerden, toplantıda çıkan sonuçlardan ve basım hatalarından sorumlu değildir. ADANA KANALİZASYON, YAĞMUR SUYU ALT YAPISI VE ATIK SU ARITMA TESİSLERİ Hüsamettin ESİN İnşaat Mühendisleri Odası Adana Şubesi 135

2 136

3 ADANA KANALİZASYON, YAĞMUR SUYU ALT YAPISI VE ATIK SU ARITMA TESİSLERİ ADANA YERLEŞİM ALANLARI VE TOPOGRAFİK KONUMU Adana Kuzey den 162,00, Güney den 15,00, Doğu dan 25,00, Batı dan 20,00 kotları arasında yerleşimi ve topoğrafik eğimi Kuzey den Güney e doğrudur. Konutsal yerleşim alanları genel olarak 130,00 15,00 kotları arasındadır. Kanalizasyon Sistemi Genel Tanımlama: 1 Yağmur suyu ve yüzeysel suları toplayan sistem, 2- Evsel ve Endüstriyel atık suları toplayan sistemlerdir Yağmur sularının ve yüzeysel suların, Evsel ve Endüstriyel sularla birlikte aynı mecrada toplayan sistem Birleşik Toplama Sistemi, Evsel ve Endüstriyel atık suları ile yağmur suyu ve yüzeysel suların ayrı ayrı toplandığı sistemler de Ayrık Toplama Sistemleri olarak adlandırılır. Yağmur suları ve yüzeysel suları en kısa yoldan alıcı ortama (Deniz, nehir, göl, dere, kanal) ulaştırılması hedef alınır. Genelde fazla derin olmayan kapalı ve açık mecralardan oluşur. Evsel ve Endüstriyel atık suları ise alıcı ortama doğrudan boşaltılamayan ve mutlak surette arıtma tesisleri ile sonuçlandırılan toplama sistemleridir. Bu sistemin (akışkanın) suların özelliği nedeniyle kapalı olması ve başka hiçbir atığın karıştırılmaması gereken sistemlerdir. Yağmur suyu toplama sistemine göre daha derinde, toplama sistemi üzerinde havalandırma ve temizlik amaçlı Kontrol Bacaları oluşturulur. ADANA KANALİZASYON SİSTEMİNİN KISA BİR ÖZGEÇMİŞİ (m.1) Adana da Kanalizasyon Mecra Sistemi, 1930 lu yıllardan itibaren 1970 yılı başlarına kadar evsel çukurlardan, beton kanallar ve el ile tokmaklanarak üretilen mufsuz beton büzlerle inşa sistemi uygulanmış ve genel olarak Seyhan nehri, Sarıçam deresi ve DSİ drenaj kanalları alıcı ortam olarak kullanılmıştır. Bu sistem son yıllara kadar hizmet vermiş ve günümüzde RS(sağ sahil), LS(sol sahil) ve D(drenaj) adları ve notasyonu ile anılmaya devam edilmiştir. Bu kanalların bir kısmı, yapılan Fizibilite çalışmalarında yağmur suyu toplama sisteminde kullanılmaya devam edilmesi öngörülmektedir. Ama günümüzde halen bu kanallar, atık su yağmur suyu birleşik toplama sisteminin asli unsurları olarak kullanılmaya devam edilmektedir. Adana da sistem, 1965 yılında IGIP Firması, Dünya Sağlık Teşkilatı desteğinde başlayan çalışmalar yılları arasında İller Bankası, yılları arasında Dünya Bankası, yılları arasında (KFW) Alman Kredi Kuruluşu, yılları arasında Avrupa Yatırım Bankası destekli Fizibilite çalışmaları ile güncelleştirilmiştir. Bütün çalışmalarda, sistem ayrık olarak tasarlanmış ve yılları arasındaki çalışma dışında hepsinde Adana için en uygun çözümün Tek Atık su Arıtma Tesisi olarak öngörülmüş ve önerilmiştir. 137

4 Bütün çalışmalarda, atık suların drenajı ve arıtılması, şehrin Güney Batısında yerleşim alanlarına zarar vermeyecek ve muhtemel kokuların şehre ulaşmayacağı bir mesafede öngörülmüştür. Ancak yapılan en son çalışmada ise insan sağlığına gelebilecek olumsuz etkiler göz ardı edilerek, ucuz yer ve kolay ulaşılabilir arazi tercih edilmiştir. B u tercihte amaç kolektörlerin arıtma tesislerine deşarj noktaları bile tesisin geliştirilmesine engel teşkil edecek niteliktedir. Örneğin, Batı arıtma tesislerine şu anda 1 ad. Ø 1400 mm, 1 ad. Ø 2000 mm, 1 ad. Ø 3000 mm çaplı 3 adet ana kolektör bağlanmış durumdadır. Yapımı gelecek için zorunlu olan, Batı kolektörlerinin deşarj ağızlarının nereye sığdırılabileceği merak konusudur. Doğu Arıtma Tesisleri ise halen tüm olumsuzlukları bünyesinde barındırmakta ve yaydığı pis kokuları en az 10 mahalle ve nüfusu etkilemektedir. Yerleşim alanı ortasında ucuz arazi mantığı ile tercih edilmiş güney, gelişme alanı sınırlı ve yakın gelecekte gelişen Kuzey ve Kuzey Doğu Yüreğir yerleşim alanlarının tamamının bu tesise yönlendirilmesi halinde tesisin nereye sığdırılacağı bilinmezlerle doludur. ATIK SU VE YAĞMUR SUYU TOPLAMA SİSTEMLERİ (m.2 ) Arıtma tesisleri ancak ve yalnız Evsel ve Endüstriyel suların arıtılabileceği pahalı tesislerdir. İlave ve farklı özelliklerdeki sıvı atıkların ve yağmur sularının karışması halinde görevlerini yapamaz hale gelmeleri kaçınılmazdır. Adana da kanalizasyon sistemi, ayrık sistem olarak projelendirilmiş ve inşa edilmiştir. Kesitler buna göre seçilmiştir. Toplama sistemi akış yönü topoğrafik eğime uygun olarak Kuzey den Güney e doğrudur. Ana kolektörler arıtma tesislerinde son bulur. Bu kolektörler halen bütün şehrin yağmur sularını da birlikte toplamaktadır. Her yağmur yağdığında Adana da dev kolektörler olmasa idi, şehri su basardı diye verilen demeçler sürekli gündemde yer alır. Bu demeçler, sistemin amaç dışı ve yanlış kullanıldığının bir itirafıdır. Sistemin bu şekilde amaç dışı kullanılmaya devam edilmesi halinde ise kolektörler çamur ve katı atıklarla dolacak, asıl amaca hizmet edemez hale gelecektir. Bunu önlemenin tek çaresi, yağmur suyu toplama sistemini inşa etmektir, buna ivedilik ve öncelik tanımaktır. Adana' da yağmur suyu toplama sistemi ayrı projelenmiş ve bazı kolektörler inşa edilmiştir. Ne yazık ki bu kolektörler günümüzde atık su sistemine entegre edilmiş veya önleri kapanarak topladığı yağmur sularını da atık su sistemine taşır hale getirilmiştir. DEŞARJ ORTAMI Nehirler, yağmur suları deşarjı için en uygun alıcı ortamlardır. Bu ortamın da biz önüne bent yapmak suretiyle iç göl oluşturmuş ve yağmur suyunu boşaltamaz hale getirmişiz. Adana nın ortasından Seyhan nehri geçiyor ve yağışlarda Adana lı yağmur sularına teslim oluyor. Bu çağdaş olmayan çelişki yok edilmelidir. Çünkü teknik ve bilimsel hiçbir izahı yoktur. ÇÖP VE KATI ATIKSORUNUN SİSTEME ETKİSİ Şehirlerde kanalizasyon ve yağmur suyu toplama sistemleri var ise çöplerin düzenli ve en iyi şekilde toplanamaması halinde artıklar sisteme taşınır ve tıkanmalara yol açar. 2 milyon 138

5 nüfuslu Adana mızda günde iyimser bir değerlendirme ile kişi başı 0,5 kg çöp oluşması halinde günde en az bir milyon kg çöp oluşması demektir. Bu çöpün hangi yöntemlerle toplanıp taşındığını, nerelere nasıl depo edildiğini ve nasıl değerlendirildiğini, sonuçlarından anlamak mümkündür. Yoruma gerek yok. Mecralar bir çöp depolama tesisi haline gelmiştir. Neden? Çünkü hala Adana da çöp toplama ve değerlendirme tesisleri çözüme kavuşturulamamıştır. Çok yakında arıtma tesislerinden elde edilecek katı atıklar, bu Evsel ve Endüstriyel atıklarla birleştiğinde varlıkları ve getirdiği olumsuz sonuçlar daha da anlaşılabilir hale gelecektir. Atık su arıtma tesislerimizi değerlendirmeye dönecek olursak; Batı arıtma tesisi 2025 yılı hedef alınarak, 2025 yılı eşdeğer nüfusa göre dizayn edilmiştir. Bu sayıya Adana Batı nüfusu dâhildir. Batıda mevcut ve gelecekteki nüfus dâhil edilmiştir.(1987 Yılı çalışması) Oysaki Büyükşehir Belediyemiz, nüfus yoğunluğunu artıracak imar düzenlemeleri ve dere yataklarına imar vererek yoğunluğu arttırmış, Kuzey de yeni yerleşim alanları ihdas ederek konut projesi ile yola çıkmıştır. Bu da yeni 1 milyon nüfus demektir yani arıtma tesislerimiz bu günden kapasite itibariyle doruk noktadadır. Yakın gelecekte Batı kolektörleri ve batıdaki yeni yerleşim alanlarını da dâhil ederek yeni bir arıtma tesisi ilavesi veya mevcudun rehabilitasyonu söz konusudur. Mevcut Batı arıtma tesisine halen 3 ana kolektör bağlı ve yenileri de buraya bağlanacaktır. Doğu arıtma tesisi halen inşaat halinde ve 2025 yılında eşdeğer nüfusa göre projelendirilmiştir. Bu tesise Kuzey ve Kuzey Doğu Yüreğir ile Güney Yüreğir yerleşim alanları eklenirse Konutsal yerleşim alanından da kamulaştırma yapmamız gerekebilir. Arıtma tesislerinin verimli ve sağlıklı çalışması için yerleşim alanlarında yağmur suyu toplama sisteminin yapımı zorunludur. Kuzey den Güney e akan yağmur suları halen atık su kolektörleri ile arıtma tesislerine gelmektedir. Bu durum, ilgili idarenin 2006 çalışma raporunda arıtma tesislerine gelen plastik ve diğer maddeler, kısmen ayıklanmaktadır şeklinde ifade edilmektedir. Bu durumda kış sezonunda toplanan karışık sular doğrudan tahliye edilmektedir. Bu da deşarj parametrelerine uygun bir çözüm değildir. Kuzey den Güney e doğru Adana kısımlara ayrılırsa pek çok yağmur suyu tahliye ortamı olduğu görülür. (Drenaj kanalları, göl, Seyhan nehri gibi) İlgili idaremiz, yağmursuları toplama sistemine ağırlık verdiğini ifade etmekte ise de (2006 İdare bütçesinde yatırımlara %40 bunun da %25 nin kanalizasyon ve yağmur suyu tesisleri inşaatına ayrıldığı görülür). Öncelik verilecek çalışmalar içerisinde yağmur suyu toplama sistemi olmalı ve buna Evsel atık suların bağlanmasının kesinlikle önlenmesi gerekir. İnşa edilmiş ve atık su kolektörü haline getirilen Kuzey de Kenan Evren Bulvarı ile Adnan Kahveci Bulvarı altından otoyola paralel inşa edilmiş yağmur suyu kanalının önü ve Celalettin Sayhan Okulu önünden Atatürk Bulvarından D400 yolu (Turan Cemal Beriker Bulvarı) altından, Girne Köprüsü mansabına giden ana kolektörün önü açılmalı ve en önemlisi yağışlı mevsimde regülâtör engelinin kaldırılması ve iç göl kotunun dan un altına çekilmesi gerekmektedir. D400 yolu (Turan Cemal Beriker Bulvarı) altında mevcut Batı ya uzanan büyük yağmur suyu kanalının devamı, Şakirpaşa kanalına kadar uzatılmalıdır. Böylelikle mevcut doğal alıcı ortamlar hayata geçirilmeli ve atık su toplama sistemi ve arıtma tesislerine daha fazla zarar vermesi önlenmelidir. Ayrıca ana plan Metro güzergâhı nedeniyle yeniden etüt edilmeli ve gerekiyorsa revize edilmelidir. Ortaya konulan bu tablo arıtma tesislerinin öngörülen hedef beklenmeden 139

6 revizyonları ve rehabilitasyonları ivedilik arz etmektedir. Bu nedenle yeni bir düzenleme ve yapılacak yatırımın bu düzenlemede birleştirilmesinin uygun olacağı düşünülmektedir. YENİ DÜZENLEMEDE DİKKATE ALINMASI GEREKLİ SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ (m.3) 1- Adana Atık su Ana Arıtma Tesisleri alanı olarak seçilen TD00 TD8 kesişme bölgesine taşınmalıdır. 2- Yapılması zorunlu olan yeni B kolektörleri bu alana yönlendirilmelidir. 3- Seyhan ilçesinde yağmur suyu toplama sistemine öncelik verilmeli ve mevcut atık su kolektörleri yalnız evsel atık suları toplar hale getirilmelidir. 4- Orta Adana TCDD VE Güneyi, cadde ve sokakları ve Ziyapaşa Bulvarı Doğusu yerleşim alanına yağmur suyu toplama sistemi inşa edilmeli ve Atatürk Bulvarı altındaki Ana Kolektör çalışır hale getirilmelidir. 5- Güney Adana, yeni bir dönüşüm ya da gelişim projesi kapsamında cadde ve sokakları yürünür hale getirilmeli, sağlıklı bir kanalizasyon sistemi inşa edilmeli ve yağmur suları da drenaj kanalına yönlendirilmelidir. 6- Yeni idari yapılanma sonucu oluşacak Kuzey Doğu Yüreğir bölgesi için ayrı bir altyapı master plan çalışması yapılmalı ve bu gerekirse Doğu arıtma tesislerine bağlanmadan bağımsız düşünülmeli veya arıtma tesisleri dışından Güneşli Kolektörüne bağlanarak, nehir geçişi yolu ve Güney Batı Adana da, Adana (Merkez) Ana arıtma tesislerine ulaştırılmalıdır. Doğu arıtma tesislerinde bu yeni oluşuma entegrasyonu ile geleceğe dönük işlevi sona erdirilmelidir. Bu alan ve yapılar rekreatif amaçlı değerlendirilmelidir. 7- Kuzey Batı Adana yeni idari yapılanma sonucu ve yerleşime açılacak yeni konut bölgesi Seyhan nehri kıyısında Adana dan bağımsız bir Atık su Arıtma tesisine bağlanarak ve deşarj parametreleri Seyhan nehri ve iç göle zarar vermeyecek düzeyde bir arıtmaya tabi tutularak, nehir deşarjı ile sağlanabilir. 8- Sarıçam deresi, konumu itibariyle Orta ve Kuzey Yüreğir için uygun bir yağmur suyu alıcı ortamıdır. Taban ıslahı ve sportif amaçlı tesislerin yapımı, bu olanağı ortadan kaldırmıştır. Yağışlı mevsimlerde bu dereye yapılan geçici deşarjları, hem dere yatağının alıcı ortam özelliğinden uzak kalması hem de kuru havalarda bu dere yatağında yaptırılan sporun, sporcunun ihtiyaç duyduğu doğal hijyenik ortam ile çelişki oluşturmaktadır. Dere yatağına oluşturulan bentlerle biriktirilen sulara yüzme havuzu adı verilmiştir. Oysaki yüzme havuzlarının taşıması gereken hijyenik koşulların hiçbiri mevcut değildir. Zeminde yaptırılan sporlar ise sağlığa yarar yerine zarar vermektedir. Kışın bu dereye zorunlu olarak ulaşan katı atık muhtevalı sular çekildiğinde, tabanda her türlü hastalığa davet eden toz ve çamurlar kalmaktadır. Derinlik nedeniyle azalan oksijen acaba bu yatakta spor yaptırılan çocuklarımıza, gençlerimize nasıl bir etki yapacak ve nasıl bir gelecek verecek? Bu nedenle Sarıçam deresinin yağmur suları için doğal bir alıcı ortam olarak değerlendirilmesi geciktirilmeden etüt edilmelidir ve gerekli ıslah işlemleri yapılmalıdır. Özetleyecek olursak; Adana da Seyhan Yüreğir ve yeni idari yapılanmada öncelikle revize edilecek içme ve kullanma su tüketimine göre atık su ve yağmur suyu ana projelerinin master plan düzeyinde yeniden hazırlanması gerekmektedir. Ortaya çıkacak yeni ana projelere göre kolektörler ve şebekeler bu projelere atık su ve yağmur suyu sistemi adapte edilmelidir. Yağmur suyu ve atık su sisteminden uygun olanlar korunmalı, uygun olmayanların eğimi, bağlantı noktası, toplama bölgesi itibariyle kapasitesi, çapları ya da kesitleri revize edilerek 140

7 ana projeye uydurulmalıdır. Yeni yapılacak kolektörler ve şebeke bölümlerinin bu yeni master plan ve projelerine uygun şekilde inşa edilmelidir. Master plan çerçevesinde Batı Adana atık su arıtma tesisleri, mevcut Seyhan ilçesine kısmen Kuzey, Orta ve Güney Adana ya hizmet verecek şekilde korunması, Batı Adana, yeni kolektörleri, Kuzey Yüreğir ve kısmen Güney Yüreğir hizmet vermesi planlanan Doğu arıtma tesisleri yeni bağlantı kolektörleri ile Adana Güney-Batısında (TD-- - TD8) kesişme bölgesinde inşa edilecek Yeni Ana Arıtma Tesislerine yönlendirilebilir. Mevcut çok kötü koşullar açısından bu seçenek göz ardı edilmemelidir. Büyükşehir açısından kaçınılamaz ve ertelenemez bir görevdir. Halka hizmet götürürken halkın hezimete uğratılmaması gerekir. Zira inşa edilmiş ve yanlış bir şekilde kullanılan yani atık sular için inşa edilen kolektörler amaç dışı kullanılmaya devam edildiği sürece Adana insanına ve insan sağlığına zarar vermeye devam edecektir. Yerel yönetim kendi kalesine gol atmaya devam edecektir. İnsan sağlığı ve hayatı; hiçbir ekonomik mukayeseye konu yapılamaz. Buna ait önlemler, akıllı ve bilimsel, teknolojik ve uygulanabilir yatırımlar ertelenemez. İnsan hayatı her şeyden önemlidir. 9- Adana Katı atık toplama ve değerlendirme projesi ivedilikle hayata geçirilmelidir. Doğu Batı ve Ana Atık su arıtma tesislerinde elde edilecek katı çamurun değerlendirilmesi ve kurutma döneminde ortaya çıkacak sorunlar ile çamurun dolu alanlardan taşınması veya bertaraf edilmesi bu proje kapsamında değerlendirilmesi gerekmektedir. Her söylemde Adana nın Altyapı sorunları çözümlenmiştir. denilmesi, gerçekçi bir tabloyu ifade etmemektedir. Ortaya koymaya çalıştığımız tablo, Adana Altyapı Tesislerinde yapılması gereken pek çok şeyin var olduğudur. (m 1) : Adana Genel Vaziyet Planı (m 2) : Adana BAT ve DAT Yerleşim (m 3) : Adana Ana Arıtma Tesisleri Yerleşimi (Öneri) 141

8 142