T.C. TÜRK PATENT ENSTİTÜSÜ

Transkript

1 T.C. TÜRK PATENT ENSTİTÜSÜ MARKALARIN TESCİLİ KONUSUNDA ULUSLARARASI NİS VE VİYANA SINIFLANDIRMALARI: AMAÇ, İŞLEYİŞ VE UYGULAMAYA İLİŞKİN DEĞERLENDİRMELER UZMANLIK TEZİ ÖNDER EROL ÜNSAL MARKA UZMAN YARDIMCISI OCAK 2001, ANKARA

2 İÇİNDEKİLER Sayfa no. Birinci Bölüm GİRİŞ I. SINAİ MÜLKİYET ALANINDA ULUSLARARASI SINIFLANDIRMA ANLAŞMALARI...1 II. TEZİN PLANI VE AMACI...2 İkinci Bölüm NİS SINIFLANDIRMASI I. NİS SINIFLANDIRMASININ AMACI VE KAPSAMI...5 II. NİS SINIFLANDIRMASININ TARİHÇESİ...6 III. NİS ANLAŞMASI NIN YAPISI...9 IV. NİS SINIFLANDIRMASININ YAPISI VE KULLANIMI...19 V. NİS SINIFLANDIRMASININ AVANTAJLARI...24 A. Marka Ofisleri Açısından Avantajlar...24 B. Başvuru Sahipleri Açısından Avantajlar...25 VI. NİS SINIFLARININ KULLANILMASI YOLUYLA OLUŞTURULABİLECEK İSTATİSTİKLER...25 Üçüncü Bölüm MARKA İNCELEMESİNDE NİS SINIFLANDIRMASININ YERİ I. KAVRAMSAL ÇERÇEVE...29 A. Markanın İşlevleri...29 B. Ayırt Edicilik Açısından Marka Türleri Güçlü Markalar Zayıf Markalar...32 C. Karıştırılma Olasılığı...33 I

3 II. III- D. Markaların Benzerliği...35 E. Malların ve Hizmetlerin Benzerliği...38 F. Canon Cannon Davası...41 MALLARIN VE HİZMETLERİN BENZERLİĞİNİN DEĞERLENDİRİLMESİNDE NİS SINIFLANDIRMASININ KULLANIMI...45 ÇAPRAZ SINIFLANDIRMA...49 Dördüncü Bölüm TPE UYGULAMASINDA NİS SINIFLANDIRMASI VE MALLARIN/ HİZMETLERİN BENZERLİĞİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ I. TARİHÇE...53 II. 556 SAYILI KANUN HÜKMÜNDE KARARNAME ÇERÇEVESİNDEKİ UYGULAMA...55 III. UYGULAMANIN ELEŞTİRİSİ...61 Beşinci Bölüm VİYANA SINIFLANDIRMASI I. VİYANA SINIFLANDIRMASININ TARİHÇESİ VE AMAÇLARI...69 II. VİYANA ANLAŞMASI NIN YAPISI...70 III. VİYANA SINIFLANDIRMASININ YAPISI VE KULLANIMI...72 IV. TÜRK PATENT ENSTİTÜSÜ NDE FİGÜRATİF UNSURLARIN SINIFLANDIRILMASI...76 Altıncı Bölüm GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ İ. NİS SINIFLANDIRMASININ UYGULAMASINA İLİŞKİN DEĞERLENDİRME...80 II. VİYANA SINIFLANDIRMASININ UYGULAMASINA İLİŞKİN DEĞERLENDİRME...82 DİPNOTLAR...84 II

4 KAYNAKÇA...86 EKLER...89 EK 1 NİS ANLAŞMASI NA TARAF ÜLKELERİN LİSTESİ...89 EK 2 NİS ANLAŞMASI NA TARAF OLMADAN NİS SINIFLANDIRMASINI KULLANAN ÜLKELERİN LİSTESİ...91 EK 3 NİS SINIFLANDIRMASININ SINIF BAŞLIKLARI...92 EK 4 (A) 1997 YILINDA YAPILAN MARKA TESCİL BAŞVURULARININ NİS SINIFLARINA GÖRE DAĞILIMI...97 EK 4 (B) 1998 YILINDA YAPILAN MARKA TESCİL BAŞVURULARININ NİS SINIFLARINA GÖRE DAĞILIMI...98 EK 4 (C) 1999 YILINDA YAPILAN MARKA TESCİL BAŞVURULARININ NİS SINIFLARINA GÖRE DAĞILIMI...99 EK 4 (D) 2000 YILINDA YAPILAN MARKA TESCİL BAŞVURULARININ NİS SINIFLARINA GÖRE DAĞILIMI EK 5 BİRLEŞİK KRALLIK PATENT OFİSİ TEMEL ÇAPRAZ SINIFLANDIRMA TABLOSU EK 6 İSVEÇ PATENT VE MARKA OFİSİ NDE KULLANILAN ÇAPRAZ SINIFLANDIRMA TABLOSU EK 7 VİYANA ANLAŞMASI NA TARAF ÜLKELERİN LİSTESİ EK 8 VİYANA SINIFLANDIRMASINDA KATEGORİLERİN LİSTESİ III

5 TABLOLAR DİZİNİ Sayfa no. Tablo 1 Sınıflandırmada Malların (Hizmetlerin) Belirtilme Düzeni...10 Tablo 2 H. Jonas a göre Malların (Hizmetlerin) Benzerliği Konusunda Kategoriler...40 Tablo 3-a Alt Grup Uygulaması Çerçevesinde Reddedilecek Markalar...58 Tablo 3-b Alt Grup Uygulaması Çerçevesinde Yayınlanacak Markalar...59 Tablo 4-a TPE Uygulamasında Yayın ve Belge Düzeni...60 Tablo 4-b WIPO Uygulamasında Yayın ve Belge Düzeni...60 Tablo 5 Viyana Sınıflandırmasının Hiyerarşik Yapısı...72 IV

6 V

7 Birinci Bölüm GİRİŞ I. SINAİ MÜLKİYET ALANINDA ULUSLARARASI SINIFLANDIRMA ANLAŞMALARI 19. yüzyılın başlarından itibaren sınai mülkiyetin tüm alanlarında sınıflandırma sistemlerinin oluşturulması gerekliliği belirmeye başlamıştır. Sınıflandırma ihtiyacı, esas olarak ulusal sınai mülkiyet ofisleri tarafından yürütülen işlemlerin idari düzenini, tekdüzeliğini sağlama ve inceleme hızını, verimliliği arttırma ihtiyacından doğmuştur. Bunun yanı sıra, sınai mülkiyet haklarının sadece ulusal değil uluslararası boyutta da korunmasının istenmesi, birçok ülkenin standart uygulamasına konu olacak sınıflandırma sistemlerinin oluşturulmasını zaruri hale getirmiştir. Bu ihtiyaçtan yola çıkılarak 20. yüzyıl içerisinde, Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı nın koordinatörlüğünde sınai mülkiyetin önemli alanlarına ilişkin uluslararası sınıflandırmalar oluşturulmuştur. Bunların en önemlileri aşağıdaki biçimde sıralanabilir: Anlaşması. (a) Patent alanında; Uluslararası Patent Sınıflandırılmasına İlişkin Strasbourg (b) Endüstriyel tasarım alanında; Endüstriyel Tasarımların Uluslararası Sınıflandırılmasına İlişkin Lokarno Anlaşması. (c) Markalar alanında; i- Markaların Tescili Amacıyla Malların ve Hizmetlerin Uluslararası Sınıflandırılmasına İlişkin Nis Anlaşması, ii- Markaların Şekilli Elemanlarının Uluslararası Sınıflandırmasını Tesis Eden Viyana Anlaşması. 1

8 Uluslararası sınıflandırmaların temel özelliği uluslararası anlaşmalarla düzenlenmiş olmalarıdır. Anlaşmalar çerçevesinde sınıflandırmalara ilişkin özel birlikler oluşturulmuştur; taraf her ülke anlaşmaların özel birliklerine üye olur, birlik organlarında temsil edilme ve oy kullanma hakkını elde eder. Ayrıca, anlaşmaların ve sınıflandırmaların değiştirilmesi aşamasında, taraf her ülkenin görüşlerini açıklama, uzmanlık organlarında yer alma ve oy hakkı bulunmaktadır. Sınai mülkiyet alanındaki uluslararası sınıflandırmaların tümü Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı nın koordinatörlüğünde hazırlanmıştır; sınıflandırmalara ilişkin merkezi koordinasyon birimi Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı nın Uluslararası Bürosu dur ve sınıflandırmalara ilişkin tüm idari işlemler Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı tarafından yapılır. Anlaşmaların temel sistematiği göz önüne alındığında Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı nın, oy hakkı bulunmamasına rağmen idari ve sekreterya faaliyetlerinden dolayı anlaşmalarda en etkin taraf olduğu ortaya çıkmaktadır. Çalışmanın kapsamı markalar alanındaki uluslararası sınıflandırmalarla sınırlı olduğundan, sınai mülkiyetin diğer alanlarındaki sınıflandırmalarla ilgili ayrıntılara girilmeyecektir. Yukarıda bahsedildiği üzere markaların tescili amacıyla kullanılan iki uluslararası sınıflandırma bulunmaktadır. Bunlardan ilki markaların tescili amacıyla malların ve hizmetlerin uluslararası sınıflandırılmasına ilişkin 15 Haziran 1957 tarihli Nis Anlaşması dır; marka sınıflandırması alanındaki ikinci anlaşma ise 12 Haziran 1973 tarihli markaların figüratif unsurlarının uluslararası sınıflandırmasına ilişkin Viyana Anlaşması dır. Her iki anlaşmanın başlıca amaçları; marka incelemesinde özellikle benzer markaların aranması aşamasında kolaylık sağlanması; idari işlemlerin kolaylaştırılması ve uluslararası boyutta standardizasyon sağlanması olarak özetlenebilir. II. TEZİN PLANI VE AMACI Çalışmanın içerisinde Nis Anlaşması ve sınıflandırmasına daha fazla yer verilmiştir; bunun ana nedeni malların ve hizmetlerin sınıflandırılmasının marka incelemesinde daha önemli bir yere sahip olması ve Türk Patent Enstitüsü nde yapılan marka incelemesinin ana ayağını oluşturmasıdır. Bu bakımdan Nis Anlaşması nın tarihçesinden başlayarak, anlaşmanın ve sınıflandırmanın ayrıntılı olarak ele alınması yoluyla sistemin ana çerçevesi çizilecektir. Daha sonra oluşturulacak kavramsal çerçeve 2

9 ekseninde malların ve hizmetlerin sınıflandırmasının marka incelenmesindeki yeri belirlenecek ve bu bağlamda Türk Patent Enstitüsü uygulaması tanımlanıp, belirli açılardan eleştirilecektir. Çalışma incelenirken göz ardı edilmemesi gereken asıl nokta, Türk Patent Enstitüsü uygulamasında özellikle benzer markalar için yapılan incelemede, Nis sınıflandırmasıyla oluşturulan sınıfların belirleyici bir role sahip olmasıdır. Nis sınıflandırması sisteminin eksik veya yanlış anlaşılması ve uygulanması, marka incelemesinin de eksik veya yanlış yapılmasıyla eş anlamlıdır. Bu nedenle, Nis Anlaşması nın sadece idari açıdan yardımcı bir sınıflandırma olarak değerlendirilip uygulamasının hiç gözden geçirilmemesi, Türk Patent Enstitüsü nde yapılan marka incelenmesinin sağlığı açısından telafi edilemez sonuçlara yol açacaktır. Markaların figüratif unsurlarının sınıflandırılmasına ilişkin Viyana Anlaşması çalışmanın ikinci kısmını oluşturacaktır. Viyana sınıflandırması, Nis sınıflandırması kadar ayrıntılı incelenmeyecektir. Bu durumun başlıca iki nedeninden ilki, anlaşma sistematiği açısından her iki anlaşmanın da çok benzer olması, dolayısıyla gereksiz tekrarlardan kaçınılmak istenmesidir. Diğer nedense, Viyana sınıflandırmasının marka incelenmesinde Nis sınıflandırması kadar belirleyici ve uygulamaya esas olacak nitelikte bulunmamasıdır. Ayrıca, Türk Patent Enstitüsü nde markaların benzer figüratif unsurlarının elektronik olarak aranmaması da Viyana sınıflandırmasının uygulamadaki etkinliğini azaltmaktadır. Çalışmanın son bölümünü, her iki sınıflandırmanın değerlendirmesinin ve uygulamaya ilişkin önerilerin yer alacağı, genel değerlendirme ve sonuç bölümü oluşturulacaktır. Uzmanlık tezi konusu olarak seçilen Nis ve Viyana sınıflandırmalarının marka incelenmesinde sadece idari ayrıntılar değil, incelemeye yön veren asıl araçlar olduğundan hareketle, uygulamaya ilişkin saptamalarda ve eleştirilerde bulunmak ve bu yolla uygulamada kanımca değişmesi gereken bazı noktalara ilişkin değerlendirmeler yapmak, çalışmanın asıl amacını oluşturmuştur. Dolayısıyla, çalışma sadece sınıflandırmaların tarihçesini ve yapısını anlatmakla sınırlı kalmamış, bahsedilenlerin yanı sıra benzer marka incelemesine ilişkin bir kavram kümesi oluşturulmaya çalışılmış ve Türk Patent Enstitüsü uygulaması bu bağlamda değerlendirilmiştir. Çalışmanın eleştirel yönünün daha doğru temellere oturtulabilmesi için de, benzer marka 3

10 incelenmesinde en temel kavram olan karıştırılma olasılığı kavramı ekseninde hareket etme yolu seçilmiştir. 4

11 İkinci Bölüm NİS SINIFLANDIRMASI I. NİS SINIFLANDIRMASININ AMACI VE KAPSAMI Markaların tescili amacıyla malların ve hizmetlerin uluslararası sınıflandırması ya da kısaca Nis Sınıflandırması olarak anılan sınıflandırma, 1957 yılında uygulamaya konulan ve son halini 1979 tarihli Cenevre değişikliğinde alan Nis Anlaşması yla oluşturulmuştur. Nis sınıflandırması markaların tescili, incelenmesi, yayını ve ilgili diğer aşamalarda malların ve hizmetlerin tasnif edilmemesinden doğan sorunların önüne geçmek amacıyla tasarlanmış ve anlaşmanın getirdiği sistemle varolan karışıklıkların giderilmesi ve uluslararası boyutta standart bir sınıflandırma sistemi uygulanması amaçlanmıştır. Nis Anlaşması yla oluşturulan uluslararası sınıflandırmanın kullanımı için anlaşmaya taraf olmak zorunlu değildir. Bu bağlamda anlaşmaya resmen taraf olan ve Nis Birliği nin üyesi olan 66 ülkenin (bkz. Ek 1) yanı sıra, 72 adet ülke (bkz. Ek 2) anlaşmaya taraf olmadan uluslararası sınıflandırmayı kullanmaktadır. Anlaşma sadece ulusal ofisler tarafından değil, aynı zamanda markaların uluslararası ve bölgesel tesciliyle ilgili ofisler tarafından da kullanılmaktadır. Uluslararası ve bölgesel marka tescili işlemlerini yapan Benelüks Marka Ofisi, İç Pazarda Harmonizasyon Ofisi (Avrupa Birliği), Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı Uluslararası Bürosu ve Afrika Fikri Mülkiyet Teşkilatı da markaların tescili amacıyla Nis sınıflandırmasını kullanmaktadır. Dolayısıyla, sınıflandırmayla oluşturulan düzenin hızla tüm dünyayı kapsayacak hale geldiği gözlenmektedir. Marka tescilinin sadece ulusal değil uluslararası boyutunun da kazandığı önem göz önüne alındığında, sınıflandırmanın getirdiği sistemle oluşturulan standart yapının sağladığı kolaylıkların, hem incelemeyi yapan ofisler hem de birçok ülkede marka koruması elde etmek isteyen başvuru sahipleri açısından büyük önem taşıdığı ortaya çıkmaktadır. Nis Anlaşması nın taraf ülke ofislerine getirdiği tek zorunluluk, bu ofisler tarafından markalarla ilgili olarak hazırlanan belgelerde ve yayınlarda, markaların mallarının ve hizmetlerinin ait olduğu Nis sınıflarına da yer verilmesidir. Ofisler 5

12 tarafından markalara tanınan koruma ve inceleme yöntemleri anlaşma kapsamının dışındadır; dolayısıyla hiçbir ofis marka incelemesi konusunda bir sınırlama altında kalmamaktadır. Ancak, ofislerin çoğu tarafından kabul edilen uygulama marka konusunda benzerlik araştırmalarının ve incelemelerinin ana olarak Nis sınıfları çerçevesinde yapılmasıdır; çapraz sınıflandırma ve çapraz arama gibi yardımcı yöntemler de kullanılmakla birlikte birçok ülkede esas çerçeveyi Nis sınıfları oluşturmaktadır. Bu nedenle incelemeye esas olan Nis Anlaşması metninin, anlaşmayla oluşturulan sınıflandırmanın, sınıflandırma ilkelerinin ve bunların tümünün birlikte uygulamada yol açtığı etkilerin ayrıntılı olarak ele alınması gereklidir. Bu kapsamda ilk olarak ele alınacak konu Nis sınıflandırmasının tarihçesi olacaktır. II. NİS SINIFLANDIRMASININ TARİHÇESİ yüzyılın ikinci yarısından itibaren marka incelemesi konusunda yetkili bazı ulusal ofisler, marka sicillerinde karışıklıkları önleme, markaları inceleme ve takip etmeyi kolaylaştırma amacıyla marka tescili için başvurusu yapılan malları sınıflandırmanın gerekli hatta kaçınılmaz olduğunu tespit ettiler. Sınıflandırma çalışmaları farklı ulusal ofislerde oluşturulmaya başlandıktan sonra, gerek sınıf sayısı gerekse de sınıflandırma metodu bakımından birbirinden oldukça farklı sınıflandırmalar ortaya çıktı. Örneğin, İspanyol sınıflandırılması 10 grup altında düzenlenen 100 sınıftan, Alman sınıflandırılması 41 sınıftan (ki bu sınıfların bazıları alt sınıflara bölünmüştü), İngiliz sınıflandırması ise 54 sınıftan oluşmaktaydı. Bu durumun çok yönlü sakıncaları zamanla ortaya çıkmaya başladı. Birinci problem markalarını birden fazla ülkede korumak isteyen başvuru sahipleri açısındandı, çünkü bu kişiler farklı ülkelerde karşılaştıkları farklı prosedürler yüzünden ne yapacaklarını bilemez duruma gelmişlerdi. Diğer problemi yaşayan ise ulusal marka ofisleriydi, çünkü ofisler sınıflandırmayla ve sınıflandırmada yapılan değişiklikler sonucu yeniden sınıflandırmayla büyük vakit kaybediyorlardı. Her geçen yıl gelişmekte olan teknoloji sonucu ortaya yeni çıkan ürünlerin farklı ofisler tarafından farklı sınıflarda değerlendirilmesi de problemin başka bir yönünü oluşturmaktaydı. 6

13 Bu çerçevede, marka tescili için malların sınıflandırılmasında tek tip bir sınıflandırmanın kullanılmasının gerekliliği 19. yüzyılın sonlarında dile getirilmeye başlandı ve bu görüşler ilk olarak Sınai Mülkiyetin Korunması için Paris Sözleşmesi nin Revizyonu Konferansları nda (Roma, Brüksel, 1897 ve Washington, 1911) resmi olarak belirtildi. Marka tescilinde malların uluslararası sınıflandırmasının oluşturulması konusunda ilk teknik toplantı 1904 yılında yapıldı. Bu toplantı uluslararası bir sınıflandırmanın kabulü ile sona ermedi, fakat sınai mülkiyetin çeşitli alanlarında faaliyet gösteren birlikler ve gruplar uluslararası sınıflandırmanın oluşturulmasının lehinde görüş belirtiler ve bu yönde çeşitli önergeler hazırladılar. Örneğin, 1923 yılındaki Paris Toplantısı nda Sınai Mülkiyetin Korunması için Uluslararası Birliğin Fransız Grubu aşağıdaki görüşleri dile getirdi: Paris Birliği ne üye her ülkede markaların tescili için tek tip bir sınıflandırma olması gereklidir. Sınai Mülkiyet Uluslararası Bürosu, bu tip bir sınıflandırmanın oluşturulması amacıyla birlik ülkelerinin temsilcilerini bir araya getirmelidir yılında Markaların Uluslararası Tesciliyle ilgili Madrid Anlaşması nın tartışıldığı Hague Diplomatik Konferansı nda, anlaşmaya sınıf esasına göre tescilin kabul edilmesini sağlayan bir hükmün konulmasını içeren bir teklif sunuldu. Ayrıca, anlaşmaya ilişkin yönetmeliğin ekine Uluslararası Büronun uluslararası marka tescili sisteminin başlangıcından itibaren gayri resmi olarak kullandığı 80 sınıftan oluşan tek tip sınıflandırmanın konulması da bu teklif içerisinde önerilmekteydi. Öneri, diplomatik konferans tarafından kabul edilmedi, bununla birlikte marka tescilinde mallara uygulanacak bir uluslararası sınıflandırmanın oluşturulması ve geliştirilmesinden sorumlu bir teknik komitenin 1926 yılında Bern de toplanması diplomatik konferansta kararlaştırıldı. Bern toplantısı 20 ülkenin temsilcilerinin katılımıyla 1926 yılında yapıldı. Toplantı sonucunda Belçika, İngiltere, Hollanda, Almanya, İsviçre ulusal ofisleri ve Uluslararası Büro yöneticilerinden oluşan bir komisyon oluşturuldu ve bu komisyona uluslararası sınıflandırmayı oluşturma yetkisi verildi. Komisyon, sınıf sayısı 50 yi geçmeyecek ve mümkün olduğu oranda az tutulacak bir sınıflandırma taslağı oluşturmakla görevlendirildi. Komisyon çalışmalarına derhal başladı, çeşitli taslak 7

14 sınıflandırmalar ve açıklamalar sürekli el değiştirdi ve 1929 yılında Bern de bir toplantı yapıldı. Son oluşturulan taslakta, 34 sınıftan oluşan bir sınıflandırma ve in üzerinde malın ait olduğu sınıfları belirten bir liste yer alıyordu. Listedeki bazı malların sınıfları konusundaki tartışmaların tamamı 1933 te Hague toplantısında yapıldı. Hague toplantısında sınıflandırma ve sınıflandırmanın ekindeki liste kabul edildi. Hazırlanan çalışma oldukça kaliteli bulundu ve 1934 yılında Londra Diplomatik Konferansı, Paris Birliği ülkelerinde markaların tescilinde malların sınıflandırılması konusunda yeni sınıflandırmanın kullanılmasını tavsiye eden bir teklifi onayladı. Bunun üzerine komisyonda yer alan 5 ülkenin yanı sıra 12 ülke daha sınıflandırmayı kabul etti, ayrıca Birlik üyesi ülkelerden hiç biri sınıflandırmaya itiraz etmedi. Tüm bu gelişmelerin ardından Malların Uluslararası Sınıflandırması 3 dilli (Fransızca-Almanca- İngilizce) bir alfabetik listeyle birlikte 1935 yılında Uluslararası Büro tarafından basıldı. Sınıflandırmanın, Paris Birliği üyesi bütün ülkelerce kabul edileceği ve kullanılacağı bekleniyordu ve bunun için çeşitli teknik toplantılar düzenlenmesi planlanıyordu, ancak dönemin politik ve askeri gelişmeleri bu toplantıların düzenlenmesini engelledi. Malların uluslararası sınıflandırması konusunda çalışmalar politik ve askeri sorunlardan dolayı ancak 22 yıl sonra yeniden gündeme gelebildi yılında sınıflandırma uluslararası bir anlaşmayla resmi hale getirildi. 15 Haziran 1957 tarihinde Nis Diplomatik Konferansı na katılan ülkeler Marka Tescilinde Malların ve Hizmetlerin Uluslararası Sınıflandırmasıyla ilgili Nis Anlaşması nı kabul ettiler. Sınıflandırmanın 8 Nisan 1961 tarihinden itibaren yürürlüğe girmesi kabul edildi. Nis Anlaşması Stockholm de 14 Temmuz 1967 de bir revizyon geçirdi, Stockholm revizyonunda anlaşmanın adı Markaların Tescili Amacıyla Malların ve Hizmetlerin Uluslararası Sınıflandırmasına ilişkin Nis Anlaşması olarak değiştirildi. Anlaşma, Cenevre de 13 Mayıs 1977 tarihinde bir revizyon daha geçirdi ve 28 Eylül 1979 tarihinde yapılan değişikliklerin ardından günümüzde kullanılan son biçimini aldı. Nis Diplomatik Konferansı nda, delegelerin çoğunluğu anlaşmanın kapsamının hizmetlere de yayılması konusunda görüş belirttiler. Bu çerçevede, uzmanlar komitesi malların sınıflandırmasına eklenecek, hizmetlerin sınıflandırmasını içeren bir taslak hazırladı. Uzmanlar komitesi Mayıs 1962 de 8 hizmet sınıfını içeren bir taslağı kabul etti ve bu çerçevede yaklaşık 1000 adet hizmet alfabetik listeye eklendi. Bu şekilde 8

15 sınıflandırma bugün kullanıldığı şeklini yani 34 mal ve 8 hizmet sınıfından oluşan son şeklini aldı. Diğer taraftan, Ekim 2000 nde yapılan son uzmanlar komitesi toplantısında 3 yeni hizmet sınıfının daha sınıflandırmaya eklenmesi kabul edildi. Son değişiklik 2002 yılının başından itibaren geçerli olacağından şu anda herhangi bir hüküm ifade etmemektedir. Nis Anlaşması yla oluşturulan genel çerçeveyi anlayabilmek için öncelikli olarak anlaşmayla getirilen hükümlerin açıklanması gerekmektedir. III. NİS ANLAŞMASI NIN YAPISI Nis Anlaşması, markaların tescili amacıyla malların ve hizmetlerin uluslararası sınıflandırılmasını düzenlemektedir. Anlaşmanın 1 inci maddesi, bu anlaşmaya taraf ülkelerin özel bir birlik oluşturduklarını ve markaların tescili amacıyla malların ve hizmetlerin ortak sınıflandırmasını kabul ettiklerini belirtmektedir. Kabul edilen bu sınıflandırma iki ana bölümden oluşmaktadır: (a) Açıklayıcı notlarla birlikte sınıfların listesi, (b) Listede yer alan her mal ve hizmetin ait olduğu sınıfın belirtildiği malların ve hizmetlerin alfabetik listesi. Anlaşmanın 1 inci maddesi ayrıca tanımlamaları ve sınıflandırmanın dillerine ilişkin hükümleri de içermektedir. Dillere ilişkin hükümlerde; sınıflandırmanın iki metnin de tamamen aynı olmak koşuluyla İngilizce ve Fransızca olacağı ve ilgili hükümetlerin sağladığı çeviri veya özel birliğin ve Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı nın bütçesine mali yük getirmeyen diğer yollarla sağlanan çeviriler esasında Arapça, Almanca, İtalyanca, Portekizce, Rusça, İspanyolca veya 5 inci maddede tanımlanan genel kurulun belirlediği diğer dillerdeki, resmi metinlerinin Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı nın Genel Müdürü nce yayınlanabileceği hükümleri yer almaktadır. Bu bağlamda sınıflandırmanın resmi metninin Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı yla gerekli 9

16 görüşmelerin yapılmasının ardından Türkçe yayınlanabileceği ortadadır. Bu çevirinin yapılması, sınıflandırmanın kendisiyle Türk Patent Enstitüsü sınıflandırması arasındaki uyumu tam anlamıyla sağlayacağından oldukça yararlı olacaktır. Anlaşmanın 1 inci maddesinin yedinci paragrafı, alfabetik listeye ilişkin düzenlemeleri içermektedir. Buna göre alfabetik liste; listenin hazırlandığı dilde her mal ve hizmete karşılık gelen bir seri numarasını ve aynı mal ya da hizmete karşılık olarak İngilizce veya Fransızca listelerde yer alan seri numarasını içerecektir.bu karmaşık ifadede anlatılmak istenen durum, Nis sınıflandırmasının Türkçe alfabetik listesi olduğunu varsaydığımız da aşağıdaki şekilde düzenlenecektir: Tablo 1 Sınıflandırmada Malların (Hizmetlerin) Belirtilme Düzeni Sınıf Seri Numarası Mal (ya da Hizmet) Seri Numarası Esas Numara (Türkçe) (İngilizce) 30 Ç0038 Çikolata C Bu düzenlemede ilk sütunda yer alan 30 sayısı malın ait olduğu sınıfı belirtmektedir; ikinci sütundaki seri numarası ise her mala alfabetik listenin yayınladığı dilde bir seri numarası verileceğinden o seri numarasını göstermektedir. Üçüncü sütun malın kendisinin yazılacağı yerdir; dördüncü sütunda ise zorunlu olarak İngilizce veya Fransızca dillerinden birinde aynı mala verilen seri numarası yer almaktadır; son sütun ise o mala ait esas numarayı içermektedir. Esas numara tüm dillerdeki yayınlarda aynı olmak zorundadır ve WIPO tarafından belirlenmiştir. Esas numaranın pratikteki faydası; WIPO tarafından yayınlanan ve alfabetik listedeki malların ve hizmetlerin tümünün seri numaralarını içeren çapraz referans listelerinde, esas numara aracılığıyla ilgili mal veya 10

17 hizmetin diğer listelerdeki seri numarasının bulunmasının ve bu yolla da söz konusu mal veya hizmetin diğer dillerdeki karşılığının bulunmasının sağlanmasıdır. Nis Anlaşması nın 2 nci maddesi sınıflandırmanın hukuki etkisini ve kullanımını düzenlemektedir. Birinci fıkra, anlaşmada doğrudan düzenlenen kurallar dışında, anlaşmanın etkisinin taraf her ülke tarafından ona tanınan etki olacağını belirtmektedir. Aynı fıkranın ikinci cümlesinde ise, sınıflandırmanın anlaşmaya taraf ülkeleri herhangi bir markaya sağlanan koruma veya hizmet markalarının tanınması açısından bağlamayacağı belirtilmektedir. 2 nci maddenin ikinci fıkrası ise, birlik ülkelerinin sınıflandırmayı esas veya yardımcı sistem olarak kullanmakta serbest olduklarını belirtmektedir. Üçüncü fıkra, sınıflandırmanın ofislere getirdiği zorunlulukları düzenlemektedir; buna göre anlaşmaya taraf ülkelerin marka tescili konusunda yetkili ofisleri, marka tesciliyle ilgili resmi doküman ve yayınlarda markanın tescil edildiği mallara veya hizmetlere ait sınıf numaralarına yer vereceklerdir. Daha açık bir deyişle, markalarla ilgili yayınlarda ve belgelerde, ofisler malların veya hizmetlerin sınıf numaralarını muhakkak belirtmek zorundadırlar. TPE, Resmi Marka Bülteni nde ve Resmi Marka Gazetesi nde yayınladığı markalarda, marka tescil belgelerinde ve diğer resmi belgelerde Nis sınıfı numaralarını belirterek bu yükümlülüğünü yerine getirmektedir. TPE uygulaması sınıfların toplu halde sayılmasının ardından malların ve hizmetlerin herhangi bir ayırım yapılmadan yazılması yönündedir, ancak bu uygulama pratikte bazı sorunlara yol açmaktadır. İnceleme esnasında uzmanlar herhangi bir nedenle incelemeye aldıkları dosyalarda sınıflara göre ayrıştırılmamış listelerle karşılaştıklarında ve özellikle listeler çok teknik dilde hazırlanmışsa, sınıflara göre ayırım yapmakta zorlanmaktadırlar. Bu durum çoğunlukla vakit kaybıyla ve kimi istisnai durumlarda belirsizlikle sonuçlandığından tüm ofis yayınlarında ve belgelerinde, mallar ve hizmetler ait oldukları sınıf numaralarına göre gruplandırılmış olarak yer almalıdır. Bu husus TPE uygulamasının değerlendirildiği bölümde tekrar ele alınacaktır. 2 nci maddenin son fıkrası ise, bir terimin alfabetik listede yer almasının, o terimden kaynaklanan hiçbir hakkı etkilemeyeceğini hükme bağlamaktadır. Anlaşmanın 3 üncü maddesi, sınıflandırmayı içerik açısından geliştirmek ve değerlendirmekle görevli Uzmanlar Komitesi (Committee of Experts) ni 11

18 tanımlamaktadır. Anlaşmanın 3 üncü maddesine göre, Nis Birliği nin her ülkesinin temsil edileceği bir uzmanlar komitesi oluşturulacaktır. Ayrıca, özel birliğin üyesi olmayan ülkelerin, hükümetlerarası teşkilatların temsilcileri de uzmanlar komitesi tarafından yapılacak talep üzerine, WIPO Genel Müdürü nün çağrısıyla gözlemci sıfatıyla toplantılarda yer alabilirler. Uzmanlar komitesinin başlıca görevleri şunlardır: (a) Sınıflandırmadaki değişikliklere karar vermek. (b) Sınıflandırmanın kullanımını kolaylaştırmak ve birlik ülkelerinde tek tip uygulamayı sağlamak amacıyla tavsiyelerde bulunmak. (c) Sınıflandırmanın gelişmekte olan ülkelerce kullanımını kolaylaştırmak için (Birliğe veya WIPO ya mali bir yük getirmemek kaydıyla) gerekli önlemleri almak. (d) Alt komiteler ve çalışma grupları oluşturmak. Uzmanlar komitesi çalışma kurallarını kendisi belirleyecektir. Oluşturulacak alt komitelerin ve çalışma gruplarının toplantılarına, marka konusunda uzmanlaşmış hükümetlerarası teşkilatların temsilcileri katılabilecektir. Sınıflandırmanın değiştirilmesine ilişkin öneriler; (a) Anlaşmaya taraf ülkelerden birinin yetkili ofisi, (b) Marka konusunda uzmanlaşmış ve davet üzerine uzmanlar komitesinde temsil edilen hükümetlerarası kuruluşlar, (c) Uzmanlar komitesi tarafından önerilerini sunmaları için özel olarak davet edilen ülke veya teşkilatlar. tarafından yapılabilir. 12

19 Sınıflandırmanın değiştirilmesine ilişkin öneriler Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı nın Uluslararası Bürosu na gönderilir. Uluslararası Büro bu önerileri tartışılacakları uzmanlar komitesi toplantısından en az 2 ay önce uzmanlar komitesi üyelerine, taraf ülke ofislerine ve gözlemcilere gönderir. Önerilerin tartışılmasında taraf ülkelerin bir oyu olacaktır. Sınıflandırmada değişiklik, bir mal ya da hizmetin ait olduğu sınıftan başka bir sınıfa transferi veya yeni bir sınıfın oluşturulması anlamına gelmektedir. Bu anlamdaki bir değişikliğin kabulü için, temsil edilen ve oy kullanan taraf ülkelerin beşte dördünün çoğunluğu gerekmektedir. Uzmanlar komitesinin diğer kararlarında ise, temsil edilen ve oy kullanan taraf ülkelerin basit çoğunluğu yeterli olacaktır. Çekimserlikler oy olarak kabul edilmeyecektir. Uzmanlar komitesi, kendi belirleyeceği işlem kuralları çerçevesindeki belirli süre limitleri sonunda sınıflandırmadaki değişiklik taleplerini değerlendirmeye alacaktır, süre limitlerinin uzunluğu komite tarafından belirlenecektir. Özel durumlar bu kuralın dışında tutulmuştur. Anlaşmanın 4 üncü maddesi sınıflandırmadaki değişikliklerin bildirimini, yürürlüğe girişini ve yayınlanmasını düzenlemektedir. Buna göre, uzmanlar komitesi tarafından karar verilen değişiklikler ve alınan diğer kararlar, Uluslararası Büro tarafından anlaşmaya taraf ülkelerin yetkili ofislerine bildirilecektir. Değişiklikler, bildirimin gönderildiği tarihten 6 ay sonra yürürlüğe girecektir. Diğer karar ve değişikliklerse, kabul edildikleri günde uzmanlar komitesi tarafından belirlenecek bir tarihte yürürlüğe girecektir. Uluslararası Büro sınıflandırmada gerçekleşen değişiklikleri sınıflandırma metnine ekleyecektir. Söz konusu değişiklikler, 5 inci maddede tanımlanacak Özel Birliğin Genel Kurulu tarafından belirlenmiş periyodiklerde yayınlanacaktır. Anlaşmanın 3 üncü ve 4 üncü maddeleri, anlaşmanın işleyiş sistemini açıkladığından sağlıklı uygulama açısından büyük önlem taşımaktadır. Uygulamada yaşanan karışıklıkların varlığı göz önüne alınırsa, sistemin işleyişini ayrıntılı olarak tanımlamak yararlı olacaktır. Nis sınıflandırmasına ilişkin uzmanlar komitesi toplantıları 3 yılda bir (Ekim 2000 tarihli uzmanlar komitesi toplantısından önce bu süre 5 yıldı.) yapılmaktadır. 13

20 Uzmanlar komitesi anlaşma çerçevesinde kendine tanınan yetkiyi kullanarak hazırlık çalışma grupları kurmuştur; hazırlık çalışma grupları belirli gündemlerle belirli tarihlerde toplanarak, sınıflandırmaya ilişkin değişiklik önerilerini görüşmektedir. Çalışma gruplarının toplantılarına ilişkin davetler taraf ülke ofislerine her toplantı öncesinde gönderilmektedir. Hazırlık çalışma grupları tarafından hazırlanan raporlar, taraf ülke ofislerine toplantıların sona ermesinden sonra gönderilerek bilgi akışında süreklilik sağlanmaktadır. 3 yıllık periyotların sonunda uzmanlar komitesi toplantıları gerçekleşmektedir. Uzmanlar komitesi değişikliklere karar verme konusunda yetkili tek organ olarak, 3 yıllık süre içerisinde hazırlanan teklifleri değerlendirmekte ve onları sonuca bağlamaktadır. Uzmanlar komitesinin kararlaştırdığı değişiklikler, bu değişikliklerin işleme konulmasını belirten ve değişikliklerin yürürlük tarihini bildiren bir bildirimle yürürlüğe girmektedir. Ayrıca, Nis sınıflandırmasına ilişkin alfabetik ve sınıfsal listeler, değişikliklerle eş zamanlı olarak güncelleştirilmektedir. Altı çizilmesi gereken nokta, hazırlık çalışma gruplarının raporlarının hiçbir bağlayıcı niteliğinin olmaması, sadece bilgilendirme ve uzmanlar komitesine gündem hazırlama amaçlı olmasıdır, sınıflandırmadaki değişikliklere karar verecek tek organ uzmanlar komitesidir. Bu noktada, uzmanlar komitesinin çalışma yöntemlerini içeren ve yönetmelik olarak tanımlanabilecek Rules of Procedure of the Committee of Experts of the Nicé Union un önemli maddelerinin de belirtilmesi gerekmektedir. Bu metin Nis Anlaşması nın 3 üncü maddesine dayanılarak ilk olarak 10 Eylül 1973 te hazırlanmıştır, üzerindeki son değişiklik ise 11 Ekim 2000 tarihli uzmanlar komitesi toplantısında yapılmıştır. Bu metinde yer alan hükümlere göre: (a) Her delegasyon sadece bir ülkeyi temsil edebilir ve delegasyonların masrafları kendilerini gönderen ülke veya teşkilat tarafından karşılanacaktır. (b) Uzmanlar komitesi, her 3 yılda bir en az bir kez Genel Müdürün daveti üzerine toplanacaktır. Taraf ülkelerin dörtte birinin isteği ve Genel Müdürün daveti üzerine olağanüstü oturumlar da yapılabilecektir. 14

21 (c) Uzmanlar komitesi tarafından oluşturulan alt gruplar veya çalışma grupları, ilgili alt grubun veya çalışma grubunun başkanıyla görüşmenin ardından uzmanlar komitesi veya Genel Müdür tarafından belirlenecek tarihlerde ve yerlerde toplanacaktır. (d) Uzmanlar komitesi, oluşturduğu alt komitelerin veya çalışma gruplarının yetkilerini ve toplantı sıklığını belirleyecektir. Alt grupların ve çalışma gruplarının üyeleri, bu yöndeki taleplerini yazılı olarak Genel Müdüre bildiren taraf ülkelerin temsilcileri olacaktır. (e) Alt gruplarda veya çalışma gruplarında gözlemci statüsü aşağıda belirtilenlere tanınacaktır: i- Bu toplantılarda gözlemci olarak yer almak istediğini yazılı olarak Genel Müdüre bildiren Paris Sözleşmesi ne taraf herhangi bir ülke. ii- Afrika Sınai Mülkiyet Teşkilatı ve Benelüks Marka Ofisi. iii- Marka konusunda uzmanlaşmış veya marka tescili amaçlı bölgesel bir ofise sahip ve üye ülkelerinden en az biri Nis Anlaşması na taraf olan ve gözlemci statüsünde gruplara katılmak istediğini yazılı olarak Genel Müdüre bildirmiş hükümetlerarası teşkilatlar. (f) Uzmanlar komitesi bir başkan ve iki başkan yardımcısı seçecektir. Uzmanlar komitesi tarafından oluşturulan her alt grup veya çalışma grubu bir başkan ve bir başkan yardımcısı seçecektir. (g) Uzmanlar komitesi çalışmalarına ilişkin raporlar ve Uluslararası Büro tarafından hazırlanan özetler WIPO Magazine adlı dergide yayınlanacaktır. Nis Anlaşması nın 6 ncı maddesi Özel Birliğin Genel Kurulu na ilişkin hükümleri içermektedir. Buna göre özel birliğin bu anlaşmayı onaylamış veya anlaşmaya katılmış ülkelerin temsilcilerinden oluşan bir genel kurulu olacaktır. Her hükümet genel kurulda bir delegeyle temsil edilir, bu delegeye yardım için alternatif delegeler, danışmanlar ve uzmanlar bulunabilir. 15

22 Genel kurulun başlıca görevleri şunlardır: (a) Özel birliğin desteklenmesi ve geliştirilmesi ve anlaşmanın uygulanmasıyla ilgili her konuyla ilgilenmek. (b) Revizyon konferanslarının hazırlanması konusunda Uluslararası Büro ya talimat vermek. (c) Genel Müdürün, özel birlikle ilgili raporlarını ve faaliyetlerini gözden geçirmek ve tasdik etmek; ayrıca Genel Müdüre özel birliğin yetkisi dahilindeki durumlarla ilgili talimat vermek. (d) Özel birliğin programını belirlemek ve iki yıllık bütçesini kabul etmek, ayrıca son hesapları onaylamak. (e) Birliğin mali yönetmeliklerini kabul etmek. (f) Özel birliğin amaçlarının gerçekleştirilmesi için ek uzmanlık komiteleri ve çalışma grupları kurmak. (g) Toplantılarına gözlemci sıfatıyla katılacak ülkelerin, hükümetlerarası teşkilatların ve uluslararası teşkilatların kimler olacağına karar vermek. (h) Maddeler 5 ila 8 arasındaki değişiklikleri kabul etmek. (i) Özel birliğin amaçları doğrultusunda diğer kararları almak. (j) Anlaşma çerçevesindeki benzer diğer fonksiyonları yerine getirmek. Genel kurulda her üye ülkenin tek bir oyu olacaktır; kurul üyesi ülkelerin yarısı, karar yeter sayısını oluşturacaktır. Kurul kararlarında oyların üçte iki çoğunluğu aranacaktır, çekimserlikler oy olarak kabul edilmeyecektir. Kurul olağan oturumlarını her iki yılda bir Genel Müdürün daveti üzerine yapacaktır. Her toplantının gündemi Genel Müdür tarafından hazırlanacaktır. 16

23 Anlaşmanın 6 ncı maddesi Uluslararası Büro nun görevlerini tanımlamaktadır. Özel birliğe ilişkin idari görevler, Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı nın Uluslararası Bürosu tarafından yerine getirilecektir. Uluslararası Büro, ayrıca toplantıların gündemlerini hazırlayacak ve genel kurul, uzmanlar komitesi, çalışma grupları gibi organların toplantılarında sekreterya görevini yerine getirecektir. Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı nın Genel Müdürü, özel birliğin baş yöneticisi olarak hareket edecek ve birliği temsil edecektir. Uluslararası Büro oy hakkı olmaksızın tüm tartışmalara katılabilecektir. Anlaşmanın 7 nci maddesi anlaşmaya ilişkin mali hükümleri içermektedir. Buna göre özel birliğin bir bütçesi olacaktır. Özel birliğin gelirleri aşağıda belirtilmiştir: (a) Özel birliğe üye ülkelerin katkıları. (b) Özel birlikle ilgili olarak Uluslararası Büro tarafından sağlanan hizmetlerden alınacak ücretler. (c) Özel birliğe ilişkin yayınların Uluslararası Büro tarafından satışından ve telif haklarından elde edilen gelirler. (d) Hediyeler, vasiyetler ve yardımlar. (e) Kiralar, yatırımlar ve diğer gelirler. Anlaşmaya taraf her ülke yıllık katkı payını ödemekle yükümlüdür. Taraf ülkeler iki yıllık katkılarını ödemezlerse birlik organlarında oy haklarını kaybederler; fakat birlik organları katkının ödenmemesinin istisnai ve önlenemez durumlardan kaynaklandığı konusunda ikna olurlarsa, ülke oy hakkını korur. Anlaşmanın 8 inci maddesi, özel birliğin meclisi tarafından değiştirilebilecek 5 ila 8 inci maddelere ilişkin değişiklik hükümlerini düzenlemektedir. 17

24 9 uncu madde anlaşmanın ülkelerce onaylanması, katılım ve yürürlüğe girişe ilişkin hükümleri içermektedir. 10 uncu madde anlaşmanın yürürlük süresini düzenlemektedir; buna göre Nis Anlaşması, Sınai Mülkiyetin Korunmasına dair Paris Sözleşmesi yle aynı yürürlük süresine sahip olacaktır. 11 inci madde Nis Anlaşması nın revizyonuna ilişkin hükümleri içermektedir. Bu madde çerçevesinde; anlaşma özel birlik ülkelerinin yer alacağı diplomatik konferanslarla revize edilebilir. Revizyon konferansına davete genel kurul karar verecektir. Ancak yukarıda da belirtildiği üzere, 5 ila 8 inci maddelerde yer alan hükümler genel kurul tarafından da değiştirilebilir. 12 nci madde anlaşmadan çekilmeye ilişkin hükümleri içermektedir. Her taraf ülke anlaşmadan çekilme hakkına sahiptir, bir ülkenin çekilmesi anlaşmayı ve taraf diğer ülkelerin durumlarını etkilemez. Çekilme bildirimi Genel Müdüre gönderilmelidir ve gönderilme tarihinden 1 yıl sonra geçerlilik kazanacaktır. Ayrıca hiçbir ülke anlaşmaya taraf olmasından sonra 5 yıllık süre geçmeden anlaşmadan çekilme hakkını kullanamaz. 13 üncü madde Paris Sözleşmesi nin 24 üncü maddesine atıfta bulunmaktadır. Paris Sözleşmesi nin 24 üncü maddesi ise, sözleşmeye taraf ülkelerin sözleşme hükümleri uygulayacakları topraklarla ilgilidir. Anlaşmanın son maddesi olan 14 üncü madde ise anlaşmanın imzalanması, dilleri, tevdi işlemleri ve bildirimlere ilişkin şekli şartları düzenlemekte ve bunlara ilişkin hükümleri belirlemektedir. Anlaşma hükümleri çerçevesinde sınıflandırmanın, sınıfların listesinden ve malların/hizmetlerin alfabetik listesinden oluştuğunu belirtmiştik. Bu bağlamda sınıflandırmanın yapısının da açıklanması yararlı olacaktır. 18

25 V. NİS SINIFLANDIRMASININ YAPISI VE KULLANIMI Nis Anlaşması yla oluşturulan sınıflandırma 34 mal ve 8 hizmet sınıfından oluşmaktadır. Her sınıf birbirine benzer malları veya hizmetleri aynı grup altında toplama amacı doğrultusunda oluşturulmuştur. sınıflandırma; Nis Anlaşması nın 1 inci maddesinin ikinci paragrafında belirtildiği üzere (a) Açıklayıcı notlarla birlikte sınıfların listesinden, (b) Listede yer alan her mal ve hizmetin ait olduğu sınıfın belirtildiği malların ve hizmetlerin alfabetik listesinden, oluşmaktadır. İlk olarak bahsedilen sınıfların listesi aynı zamanda sınıf başlıkları (class headings) olarak da anılmaktadır. Sınıf başlıkları (bkz. Ek 3), her sınıfta yer alan malların veya hizmetlerin ana özelliklerini genel ifadelerle açıklar. Örnek olarak ele alacağımız 28 inci sınıfın sınıf başlığı oyunlar ve oyuncaklar; diğer sınıflarda yer almayan jimnastik ve spor malzemeleri; yılbaşı ağaçları için dekorlar. şeklindedir. 23 üncü sınıf dışında her sınıfta yer alan açıklayıcı notlar (explanatory notes) ise daha ayrıntılı olarak, özellikle genel başlıktan kaynaklanabilecek karışıklıkları önlemek amacıyla, söz konusu sınıfta yer alan veya yer almayan (ait olduğu sınıf belirtilerek) karıştırılabilecek malları ve hizmetleri belirtmektedir. 28 inci sınıfın açıklayıcı notlarını ele alacak olursak: Bu sınıf özellikle şunları içerir: - Balıkçılık malzemeleri, - Çeşitli sporlar ve oyunlar için malzemeler. 19

26 Bu sınıf özellikle şunları içermez: - Yılbaşı ağacı mumları (sınıf 4), - Dalış malzemeleri (sınıf 9), - Sadece televizyon alıcılarıyla çalışan eğlence cihazları (sınıf 9), - Yılbaşı ağaçları için elektrik lambaları (çelenk biçiminde) (sınıf 11), - Oyun kağıtları (sınıf 16), - Balık ağları (sınıf 22), - Jimnastik ve spor giysileri (sınıf 25), - Yılbaşı ağaçları için şekerleme ve çikolatadan dekorlar (sınıf 30). Marka tescil başvurusu yapma aşamasında olan bir kişi sınıf başlıkları ve açıklayıcı notlar yardımıyla, başvurusunun temel olarak ait olduğu sınıfları belirleyebilir. Sınıf başlıkları ve açıklayıcı notların bir diğer faydası ise; sınıflar arasındaki ilişkilerin gözlemlenmesi, aynı türdeki mallardan farklı olarak başka sınıflarda yer alan istisnai malların fark edilmesi imkanını sağlamasıdır. Örneğin; alkollü içeceklerin tamamı 33 üncü sınıfta yer alırken, biralar istisna olarak 32 nci sınıfta bulunmaktadır; bu durum sınıf başlığında belirtilmiştir. (33 üncü sınıfın başlığı; alkollü içecekler [biralar hariç] biçimindedir.) Açıklayıcı notların sağladığı yardıma ilişkin olarak, tüm kesici silahlar ve bıçak, çatal, kaşık gibi yemek takımları 8 inci sınıfta yer alırken, söz konusu sınıfın açıklayıcı notlarında kağıt bıçakları nın 16 ncı sınıfta olduğunun belirtilmesi örneğini verebiliriz. Sınıflandırmanın ikinci ana bölümü, malların ve hizmetlerin alfabetik listesidir. Alfabetik liste, malların ve hizmetlerin alfabetik olarak sıralanmış listesidir; ancak bu sıralama malların ve hizmetlerin adlarının dışında aşağıda belirtilen unsurları da içerir: 20

27 (a) İlgili malın ya da hizmetin ait olduğu sınıfın numarası. numarası. (b) Alfabetik listenin hazırlandığı dilde ilgili mala ya da hizmete verilen seri (c) İlgili mal ya da hizmetin esas numarası. (d) Sınıflandırmanın esas dillerinden olan İngilizce veya Fransızca dillerinden birinde aynı mal veya hizmete verilmiş olan seri numarası. Alfabetik listeyle ilgili olarak belirtilmesi gereken bir diğer nokta da, bazı mal ya da hizmetlerin yanında köşeli parantez içinde açıklamalara yer verilmesidir. Bunun nedeni, ilgili mal ya da hizmetin amacını, ana malzemesini, hammaddesini, işlevini, amacını, vs. belirterek, diğer sınıflardaki benzerlerinden ayırt edilmesini sağlamak ve inceleyicilere ek bilgi vermektir. Örneğin; şerbetler [içecek], sınıf 32; şerbetler [dondurma], sınıf 30, vb. Sınıflandırmanın yapısı hakkında altı çizilmesi gereken bir diğer unsur da sınıfların birlikte oluşturdukları belirli grupların varlığıdır. Bu gruplar özellikle sınıflandırmanın oluşturulması aşamasında uzmanların kullandığı önemli araçlardan biri olmuştur, gruplandırma oldukça kaba ve belirli noktalarda günümüzde kullanılan sınıflandırmadan uzak olmakla birlikte genel anlamda fikir verici olabilir: 2 i- Sınıflar 01 ila 05: Kimya sanayinin ve ilgili diğer sanayilerin ürünleri, ii- Sınıflar 06 ila 14: Maden ve madenlerden yapılmış ürünler, elektronik sanayinin ürünleri * iii- Sınıflar 15 ila 21: Diğer teknik ürünler, iv- Sınıflar 22 ila 27: Tekstil (hammadde ve ilgili sanayilerin ürünleri), * İtalikle yazılı bölüm eklememdir. 21

28 v- Sınıf 28: Oyunlar, oyuncaklar, spor ve jimnastik malzemeleri, vi- Sınıflar 29 ila 31: Yiyecekler, vii- Sınıflar 32 ve 33: İçecekler, viii- Sınıf 34: Tütün ve ilgili sanayilerin ürünleri. Sadece mal sınıflarına ilişkin olan bu gruplandırma malların sınıflandırmasının temel çatısını oluşturmakla birlikte günümüz teknolojik gelişmelerinin ve bunun etkisiyle piyasaya yeni çıkan ürünlerin farklılaşmasının sonucu olarak, özellikle sınıf 06 ila 14 çerçevesindeki ürünler için geçerliliğini büyük ölçüde yitirmiştir. 3 Hizmet sınıfları açısından bir gruplandırma yapılmamıştır. Nis sınıflandırması iki kitap olarak yayınlanmaktadır. Birinci kitap, malların ve hizmetlerin birbirinden ayrı kısımlarda yer aldığı alfabetik sıraya göre düzenlenmiş listelerden oluşmaktadır. Alfabetik listelere geçilmeden önce aşağıda belirtilen bölümlere yer verilir: (a) Önsöz (b) Nis Anlaşması nın baskı tarihindeki son metni. (c) Madrid Anlaşması ve Madrid Protokolü nde, Nis Anlaşması na gönderme yapılan bölümler. (d) Kullanıcılar için kılavuz. (e) Genel yorumlar. (f) Sınıf başlıkları. (g) Açıklayıcı notlarla birlikte sınıfların listesi. 22

29 oluşmaktadır; Bahsedilen bölümlerden sonra başlayan alfabetik liste ise iki kısımdan (a) Malların alfabetik listesi. (b) Hizmetlerin alfabetik listesi. Sınıflandırmanın ikinci kitabı, malların ve hizmetlerin sınıflara göre ayrılmış listelerinden oluşmaktadır. Bu kitabın girişinde de, birinci kitapta alfabetik liste başlamadan önce yer alan bölümler bulunmaktadır. Sınıflara göre oluşturulan listede, bir sınıfta yer alan malların tümü, o sınıfa ait bölümün altında alfabetik sıraya dizilmiş olarak bulunmaktadır. 42 sınıfta yer alan mallar ve hizmetlerin hepsi için oluşturulmuş başlıklar altında, ilgili sınıfa giren mallar ve hizmetler alfabetik olarak sıralanmıştır. Sınıflandırma kitapları, uzmanlar komitesi tarafından sınıflandırmada yapılan değişiklikler doğrultusunda güncelleştirilerek yeniden basılmaktadır. Tezin hazırlandığı 2000 yılı içerisinde kullanılanlar, 1996 tarihli 7 nci baskı kitaplardır. Sınıflandırmada Ekim 2000 ndeki uzmanlar komitesi toplantısı kararları doğrultusunda yapılan ve 1 Ocak 2002 tarihinden itibaren yürürlüğe girecek değişiklikleri içeren yeni baskı, 2001 yılı içinde hazırlanacaktır. Sınıflandırmanın alfabetik liste ve sınıflara göre listeden oluşan iki kitaptan oluşmasının faydaları kullanıcılar açısından önemlidir. Tescil başvurusunu yapacağı malı veya hizmeti ait olduğu sınıf açısından incelemek isteyen başvuru sahibi çift yönlü yardımcı araçlara sahip olmaktadır. Alfabetik listenin konuya yeni başlayanlar, sınıflara göre listenin ise daha tecrübeli kişiler için yararlı olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır; çünkü sınıflara göre listeyi sağlıklı kullanabilmek için sınıflar hakkında genel düzeyde de olsa bilgi gerekmektedir. Sınıflandırma kitapları, anlaşma hükümleri doğrultusunda WIPO tarafından İngilizce ve Fransızca olarak basılmıştır. Anlaşmanın 1 inci maddesinin altıncı paragrafı çerçevesinde sınıflandırma metninin Almanca, İtalyanca, Portekizce, Rusça, Arapça dillerinde ve birlik genel kurulu tarafından belirlenecek diğer dillerde resmi metinleri 23

30 oluşturulacaktır. Bu çerçevede sınıflandırma kitaplarının WIPO tarafından kabul edilen ve basılan resmi metinleri aşağıdaki dillerdedir: Çince, Hırvatça, Çekçe, Danimarkaca, Felemenkçe, Almanca, İtalyanca, Japonca, Litvanyaca, Makedonca, Norveççe, Lehçe, Portekizce, Rusça, Slovence, İspanyolca ve İsveççe. Sınıflandırmanın orijinal metninin Türkçe ye çevrilmemesi büyük bir eksikliktir. Bu eksiklik asıl metinle uyumun kimi durumlarda kaybedilmesi, sınıflandırmada anlaşılamayan bazı unsurların ortaya çıkması gibi istenmeyen sonuçlara yol açmaktadır. V. NİS SINIFLANDIRMASININ AVANTAJLARI A. Marka Ofisleri Açısından Avantajlar Nis sınıflarıyla sağlanan standart ve düzenli gruplandırma marka tescilinden sorumlu ulusal ofislerin işlemlerinde önemli kolaylıklar sağlamıştır. (a) Benzer markaların incelenmesinde sağlanan fayda: Nis sınıflandırması benzer malları ve hizmetleri genel olarak aynı sınıf başlığı altında toplandığından, Nis sınıfları çerçevesinde yapılan arama, sadece benzer mal ve hizmetlere sahip markaları arama raporuna getirecektir. Bu yolla, ofislerin gereksiz inceleme yapmasının ve zaman kaybının önüne geçilmektedir. (b) Sınıflar veya sınıf grupları ekonominin ve sanayinin belirli sektörlerini temsil ettiğinden, dönemsel olarak sınıf esasına göre alınacak istatistikler ülkedeki markalaşma eğiliminin sektörel yönelimlerini ortaya koyabilecektir. Bu yolla yapılan çalışmalar dolaylı olarak, gelişmekte olan sektörler veya yabancı markalar açısından da tercih edilen sektörlere ilişkin önemli saptamalarda bulunulmasını sağlayabilir. Nis sınıflandırmasının başvuru sahipleri açısından faydalarının belirtildiği başlığın ardından, bu konuda daha ayrıntılı bilgi verilecektir. (c) Sınıflandırma, anlaşmaya taraf her ülkeden temsilcilerin çağrıldığı çalışma grupları tarafından sürekli olarak değerlendirildiğinden ve taraf her ülkenin katılma hakkının bulunduğu bir uzmanlar komitesi tarafından değiştirilebildiğinden, 24

31 sınıflandırma üzerinde her ofisin değişiklik teklif etme, memnun olmadığı yönleri değiştirmeye çalışma gibi hakları bulunmaktadır. B. Başvuru Sahipleri Açısından Avantajlar Nis sınıflandırması başvuru sahiplerine de önemli avantajlar sağlamaktadır. (a) Başvuru sahipleri eğer birden fazla ülkeye başvuracaklarsa, her ülke için ayrı sınıflandırma kullanma yükümlülüğünden kurtulmakta ve Nis sınıflandırmasını kullanan ülkeler için bürokratik işlemlerden kaçınma fırsatı elde etmektedir. Birbirinden farklı ulusal sınıflandırmalar, başvuru sahiplerini veya onların vekillerini başvuru aşamasında belirsizliğe sürüklemektedir. (b) Nis sınıflandırması çerçevesinde benzer mallar ve hizmetler genellikle aynı sınıf altında toplandığından, malların ve hizmetlerin benzerliğinin değerlendirilmesi sonucunda karşılaşılan sonuçlar, başvuru sahipleri tarafından kolaylıkla anlaşılabilmektedir. VI. NİS SINIFLARININ KULLANILMASI YOLUYLA OLUŞTURABİLECEK İSTATİSTİKLER Bu başlık altında verilen bilgiler, Nis sınıflandırması yoluyla belirli istatistik saptamalar yapılabileceğini göstermek amacıyla hazırlanmıştır. İstatistik saptamalar, ancak daha detaylı çalışma sonucu ve sadece o konu üzerine yoğunlaşarak oluşturulabileceğinden, çalışmanın esas kapsamı dışında kalmaktadır. Dolayısıyla, yer verilen bilgiler, sadece genel fikir verme amacına yöneliktir. Nis sınıflandırmasının marka ofislerine sağladığı önemli avantajlardan birisi de, sınıf esasına göre sektörel markalaşma eğilimlerinin saptanmasına imkan sağlamasıdır. Sınıflandırma, esas olarak benzer malları / hizmetleri aynı sınıf altında toplama amacını güttüğünden ve benzer mallar / hizmetler de genellikle aynı sektöre ilişkin olduğundan, Nis sınıfları çerçevesinde hazırlanan istatistiklerin doğru temellere oturduğu söylenebilir. 25

32 Türk Patent Enstitüsü ne 1997, 1998, 1999 ve 2000 yıllarında yapılan başvuruların Nis sınıflarına göre ayrıştırılmış grafikleri, Ek 4 - (A), (B), (C) ve (D) de yer almaktadır. Grafikler incelenirken göz önüne alınması gereken en önemli nokta, istatistiklerde başvuru sayısının değil başvurularda yer alan sınıf sayısının esas alındığıdır. Yani bir başvuru 15 sınıf için yapılmışsa, söz konusu 15 sınıf istatistikte ayrı ayrı belirtilmiştir. Ayrıca istatistikte başvurular yerli-yabancı ayırımına tabi tutulmuştur, bunun nedeni sektörel markalaşma eğiliminin yerli ve yabancı başvuru sahipleri açısından farklılaşmasıdır. Bu ayırım yapılmadan alınacak istatistik bilgilerin yanıltıcı olacağı düşüncesiyle, grafiklerin yerli -yabancı başvuru ayırımı gözetilerek hazırlanması uygun bulunmuştur. Grafiklerde, yatay eksen 42 Nis sınıfını, dikey eksense ilgili sınıftaki başvuru sayısını belirtmektedir. Grafik üzerindeki; açık renkli çubuklar yerli, koyu renkli çubuklarsa yabancı başvuruları simgelemektedir yılında yapılan marka tescil başvurularının Nis sınıflarına göre dağılımına ilişkin tablo [Ek 4 (A)] incelendiğinde, yerli başvuruların asıl olarak giyim eşyalarının yer aldığı 25 inci sınıfta yoğunlaştığı (3648 adet) görülmektedir. Gıda maddelerinin yer aldığı 29 ve 30 uncu sınıflar 2204 ve 3011 adetle ikinci sırada yer almaktadır adet başvuru sayısını geçen diğer sınıflarsa 3, 5, 7, 9, 11 ve 24 üncü sınıflardır. (sınıf başlıklarının tamamına Ek 3 te yer verildiğinden her sınıfın ilgili olduğu sektör ayrıca belirtilmeyecektir.) Yabancı başvuruların yerli başvuru sayısını geçtiği tek sınıfsa tıbbi kimyasallar ve ilaçların yer aldığı 5 inci sınıftır.(1354 adet) Yabancı başvuruların 1000 başvuru sayısı sınırını aştığı diğer sınıfsa, elektrikli ve elektronik cihazların yer aldığı 9 uncu sınıftır. Yerli ve yabancı başvuruların sayılarının en az olduğu sınıflar, ateşli silahların yer aldığı 13 üncü sınıf (138-12) ve müzik enstrümanlarının yer aldığı 15 inci (96-19) sınıftır yılında [bkz. Ek 4 - (B)] yerli başvurular sınıf sayısı açısından genel olarak düşüş göstermiştir. En fazla başvuru, gene 25 inci sınıfta olmasına rağmen sayı 2462 ye düşmüştür. 29 ve 30 uncu sınıflarda 1059 ve 2462 başvuru sayısıyla düşüşten etkilenmişlerdir. Yabancı başvurular açısındansa, genel bir düşüş eğilimden söz etmek mümkün değildir. En fazla yabancı başvuru gene 5 inci sınıfta (1399 adet) yapılmışken, 9 uncu sınıf 1038 başvuruyla ikinci sırada yer almaktadır yılında 1, 5, 33, 34 üncü sınıflardaki yabancı başvuru sayısı, yerli başvuru sayısını geçmiştir. 26