AB Kırsal Kalkınma Politikaları- TR-AB Uyum Süreci. Tuba İNAL ÇEKİÇ

Transkript

1 AB Kırsal Kalkınma Politikaları- TR-AB Uyum Süreci Tuba İNAL ÇEKİÇ

2 Ülkemizde Kırsal Kalkınma Politikalarının Dayandıgı Temel Yaklasımlar Köklü Degisiklik İçeren Yaklasımlar Hizmet Agırlıklı Yaklasımlar Kırsal Yerlesme Düzenine Yönelik Yaklasımlar Köylerin Birlestirilmesi Yaklasımı Köyleri Birlestirme Dısındaki Yaklasımlar Merkez Köyler Köykent Modeli Tarım-kent Köye Dönüs Projesi Orman Köylerinin Orman Dısına Çıkarılması Kırsal Alandaki İşsizlige Karsı İslendirme Yaklaşımları Gönüllü, Katılımcı, Demokratik Yöntemlere Dayalı Toplum Kalkınması Yaklasımı Kırsal Gelismede Kırsal Kalkınma Projeleri Avrupa Birligine Uyum Sürecinde Kırsal Kalkınma Politika ve Uygulamalarımız

3 Avrupa Birliği-AB 1. ve 2. Dünya Savaşları Fransa, Almanya, Lüksemburg, İtalya, Belçika, Hollanda 1951 Paris Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu 1957 Roma Anlaşması - AET 1987 Tek Avrupa Senedi 1994 Maasthrich Antlaşması - AB

4 Ortak Tarım Politikası-OTP Birliğin temeli 1962-OTP Birlik bütçesinin %52 sini kullanıyor. OTP ile Avrupa yeşil devrim yapıyor...et, süt, tahıl ürünlerinde...önemli kamu stokları oluşuyor yılından başlayarak üretim kotalarında revizyon, fiyatların düşürülmesi, nadas zorunluluğu...

5 Ortak Tarım Politikası-OTP OTP Birlik başarısı için önemli işlevler görmesine rağmen gelir açısından kutuplaşmalara yol açmış, topluluk harcamalarının %80 inden fazlası çiftçilerin %20 sine gitmiştir. GSYH da birlik ortalamasının %75 inden az olan bölgelere yapısal fonlar kullanılmıştır.

6 AB-Ortak Tarım Politikası (OTP)

7 OTP nin Tarihi 1957 Roma Antlaşması 1962 OTP nin ortaya çıkışı Arz Yönetimi OTP Pazar desteğinden üretici desteğine dönüş 2000 Kırsal Kalkınmayı kapsayacak şekilde genişliyor 2003 OTP ürün ve sübvansiyon arasındaki ilişkiyi kesiyor Yeni üyelerle çiftçi nüfusu iki katına çıkıyor Yeni OTP Reformu: tarım sektörünün ekonomik ve ekolojik yarşmacılığının güçlendrilmesi, buluşçuluğun destelnemesi, küresel iklim değişkiliğine duyarlı ve kırsal alanda işgücü ve büyümeyi detekleyici

8 AB Kırsal Kalkınma Politikaları Avrupa Birliği kırsal gelişme politikası, AB'nin ortak tarım politikasının içinde ve yapısal fonlar aracılığı ile oluşturulmuş olup, iki temel politika sonucunda ortaya çıkmıştır. Roma Anlaşması, Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu ile oluşturulan Avrupa Birliği Bölgesel Politikası Bu iki temel politika, kırsal alanları belirli bir ekonomik düzeye getirecek stratejiler içermektedir.

9 AB nin Kırsal Kalkınma için 3 Temel Hedefi Ekonomik ve sosyal bütünleşmenin sağlanması Tarımla kırsal ekonominin bir bütün olarak ele alınması Çevrenin ve doğal kaynakların korunması

10 AB Kırsal Kalkınma Finansmanı Finansman üç fondan gerçekleştirilmektedir. Avrupa Kırsal Kalkınma Fonu (The European Rural Development Fund-ERDF) Avrupa Yapısal Fonu (The European Structural Fund-ESF) Avrupa Tarımsal Garanti ve Yon Verme Fonu (The European Agricultural Guidance and Guarantee Fund-EAGGF) Aday ulkelere / Merkezi ve Doğu Avrupa Ulkeleri ne katılım oncesi Polonya & Macaristan Ekonomik Yapılanma Programı (Poland and Hungary: Assistance for Restructuring their Economies Programme-PHARE), Tarım ve Kırsal Kalkınma Ozel Katılım Programı (Special Accession Programme for Agriculture and Rural Development-SAPARD) ve Katılım Oncesi Yapısal Arac (Instrument for Structural Policies for Pre-Accession- ISPA)

11 AB Güncel Kırsal Kalkınma Politikaları Son biçimi reformları 2003 'deki reform, kırsal kalkınmayı finansal olarak yeniden güçlendirerek son biçimini vermiştir. Reformların ilk adımları, 1996 'da, Kırsal Kalkınma-İrlanda konferansıyla atılmıştır. OTP nın ana eksenini olusturan piyasa duzenlemeleri yanında, ikinci ayak olarak kırsal kalkınma Piyasa duzenlemeleri ile gelir desteği sağlanarak, gıda uretiminin devamlılığı ve tarımsal üretimin sürdürülebilir olması; Kalkınma ile kamu malı (public goods) üretecek olan kırsal alanın, işlevlerini yerine getirmesi amaçlanmıştır

12

13

14 Avrupa Birliği Kırsal Politikaları ve OTP nın Gelişimi AB'nin gelecekteki kırsal kalkınma politikasının üc onemli alanda yoğunlasacağını gostermektedir: Tarım ve ormancılık sektörlerinin rekabet gücünün artırılması, Çevre ve toprak yönetimi, yasam kalitesinin yukseltilmesi ve ekonomik çeşitlilik Genis anlamda kırsal kalkınma!

15

16 AB ve OTP Kısa Kısa... OTP de Dönüşüm 2005 ten bu yana çiftçiler sübvanse edilmiyor onun yerine doğrudan ödeme. Ne kadar ürettiklerine bağlı olarak ödemek yerine kırsal çervreyi koruyucu görevlerine ödeme yapmak Koruma Üye ülke üreticilerini korumak adına AB dışındaki daha ucuz ürünlere karşı duvar uyguluyor. Gümrük Tarifeleri FONLAR KIRSAL KALKINMA 2000 sonrasında OTP nin bir parçası Pazar odaklı OTP ve büyüme ve yenilik odaklı kırsal gelişme 42% AB Toplam Bütçesi OTP and CFP ye ayrılmış OTP nin, en büyük kalemi milyar Euro (80% ) Pazar odaklı harcamalar ve doğrudan ödemeler (first pillar).

17

18

19

20

21 Kırsal Politika Tarım, ormancılık ve kırsal alanda bilgi transferi Tarımda her türlü rekabet gücünün artırılması Gıda zinciri organizasyonu ve risk yönetimininin teşvik edilmesi Tarım ve Ormancılığa bağımlı ekosistemlerin yenilenmesi, korunması ve geliştirlmesi Tarım, gıda ve ormancılık sektörlerinde kaynak verimliliğini teşvik edilmesi ve düşük karbonlu ve iklim dirençli ekonomiye doğru kayma Kırsal alanda sosyal içerme, yoksulluğun azaltılması ve ekonomik kalkınmanın desteklenmesi

22

23 TR-AB Uyumu

24 AB-Türkiye İlişkileri 1964 Ankara Antlaşması 1973 Katma Protokol-Gümrük birliği OKK ile (ortaklık konseyi kararı) tavizli tarım ürünleri anlaşma sağlanması Aralık 1999 Helsinki zirvesi: Türkiyenin aday ülke olması Mart KOB adaylık süreci için yol haritası Temmuz 2003 ilerleme raporlarına karşılık gelen Ulusal Programın yürürlüğe girmesi 17 aralık 2004 katılım müzakereleri tam üyelik müzakereleri Aralık başlıktan 6 sı müzakereye açılmış(bilim ve araştırma, istatistik, işletme ve sanayi politikası, Trans-Avrupa şebekeleri, tüketicinin ve sağlığının korunması, mali kontrol)

25 Türkiye ye Fon Sağlanan Tedbirler Tarımsal İşletmelere Yatırım, Tarımsal Ürünlerin İşlenmesi ve Pazarlanması, Kırsal Altyapı, Kırsal Ekonominin Çeşitlendirilmesi, Üretici Gruplarının Oluşturulması ve Geliştirilmesi, Cevre Dengesini Kurarak Tarım ve Hayvancılığın Geliştirilmesi, Kırsal Kalkınma İçin Yerel Ortaklıkların Kurulması, Mesleki Eğitimin Gelistirilmesi, Teknik Yardım.

26

27 5 Yıllık Kalkınma Planları 1-2 ( ) : AB ye ilişkin herhangi bir perspektif ve beklenti yer almamıştır. 3 ( ) 4 ( ) 5 ( ) : Gümrük Birliği : Askeri darbe ve zor dönem : Türk tarımının AT ye uyum sağlama durumunun araştırılması gerekliliği 6 ( ) : 1995 Gümrük Birliği 7 ( ) : Düzenli ilerleme raporları, KOB- Katılım Ortaklığı Belgeleri

28 8. 5 Yıllık Kalkınma Planı- ( ) Planın bölgesel gelişme amaç ve politikaları: AB Bölgesel politikalarına uyum sağlanması ve bölge planlamasına ağırlık verilmesi... Bölgelerarası dengesizliklerin en aza indirilmesi, geri kalmış yörelerde yasayan nüfusun gönenç (refah) düzeyinin yükseltilmesi...

29 9. 5 Yıllık Kalkınma Planı- ( ) 2006 yılında yürürlüge giren Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi dogrultusunda, Kırsal Kalkınma Planı hazırlanarak uygulamaya konulması, Toprak ve su kaynaklarının etkin ve sürdürülebilir kullanımı için üreticilere yönelik izlenceler uygulamaya konulması, Kırsal alanda, e-ticaret de kullanılarak, tarım, orman ve gıda ürünlerinin tanıtım ve pazarlanması, Turizm ve rekreasyon, el sanatları, tarıma dayalı sanayi ve diger alternatif üretim etkinliklerinin gelistirilmesi, Kırsal alanda tarım ve tarım dışı ekonomik etkinliklere yönelik insan kaynakları geliştirilmesi, Kırsal kesimde merkezi yerleşim birimleri öncelikli olmak üzere, temel altyapı gereksinimlerinin karşılanması, Kırsal yerleşim planlamasının ilke ve kriterleri, kırsal alanın özelliklerine ve kırsal toplumun gereksinimlerine göre belirlenecek, plan yapımında gelişmekte olan merkezi yerleşim birimlerine, turizm bölgelerine öncelik verilmesi, AB için gerekli kurumsal çerçeve oluşturulması

30 1998 Katılım Ortaklığı Belgesi Şimdiki durum ve tarım başlığı altında değerlendirme Mülkiyetin parçalı ve dağınıklığı, AB nin tarımsal ürün ticaretindeki etkinliği, Tütün, şeker, çay ve tahıl gibi ürünlerde devletin önemi rolü...müdahaleci tarım politikası... Türkiyenin OTP ye uyum gerekliliği ve ilerleme kaydedilemediği, Kırsal alanlardan bahsedilmemiş...tarımsal faaliyetle sınırlı...

31 2001 Katılım Ortaklığı Belgesi 8.5 yıllık KP AB sürecinde çok etkili Ulusal programda taahhüt edilen konular: Kısa vadede Arazi kayıt sistemi, hayvan kimlik sistemi, çevresel yapısal, kırsal kalkınma tedbirlerinin izlenmesi için idari yapıların geliştirilmesi Hayvan ve bitki sağlığı Orta vadede AB müktesebatına uyum Gıda işleme tesislerinin modernizasyonu Ortak balıkçılık politikasının uygulanması, Tarım reformlarının tamamlanması

32 2006 Katılım Ortaklığı Belgesi Kısa ve orta vadede Tarım sektörü reformuna devam edilmesi ve tamamlanması Yasal tedbirler ve uygun idari yapıların kurulması Hayvan kimlik ve kayıt sistemi Gıda güvenliği kontrol sistemlerinin uygulanması Tarımsal gıda işleme tesislerinin AB standartlarına uyumunu sağlamak

33 TKB Tarım Stratejisi Sürdürülebilirlik ilkesi çerçevesinde kaliteye dayalı verimlilik gıda güvenliği Üreticilerin gelir düzeyinin yükseltilmesi Teknolojik gelişmeyi hızlandırıcı tedbirler Kırsal kalkınma projeleri...üreticilerin katılım ve sorumluluğunu esas alan ve doğrudan üreticilere finanasman sağlayan Tarımsal üretici birlikleri, denetimin özerkleşmesi... Yerel kapasitenin geliştirimesi, kurumsallaşması ilkesi çerçevesinde tarım dışı istihdam geliştirilmesi, üretici gelirlerinin arttırılması, genç nüfusun eğitim ve girişimcilik düzeyinin yükseltilmesi, uygun teknolojinin yaygınlaşması Köy bazlı yatırımlar...çiftçi grupları tarafından yapılan Özel sektör, STK ve çifçi kuruluşları tarafından yapılan kırsal yayım hizmetleri Mikrofinans faaliyetleri Arazi toplulaştırma Kadın ve dezavantajlı gruplara yönelik programlar tarih ve 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı kanunu Toprağın amaç dışı kullanımla kaybı

34 tarih ve 5488 sayılı Tarım Kanunu Tarım politikalarının amaçları Tarımsal üretimin iç ve dış talebe uygun geliştirilmesi Gıda güvenliğinin güçlendirilmesi Üretici örgütlerinin geliştirilmesi Doğal kaynakalrın korunması geliştirilmesi Tarımsal piyasaların güçlendirilmesi ve kırsal kalkınmann sağlanması

35 Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi

36 IMF DB TR Kırsal Sistemini Etkileyen Müdahaleleri 24 ocak 1980 İstikrar programı ile döviz kuru ayarlamaları, TL değerinin düşürülmesi, faiz oranlarının yükseltilmesi, kırsal alandan kaynak transferinin hızlandığı, KİT lerin borçlanma gereğinin yükseldiği, işletmelerin rasyonalite baskısı altında kaldığı dönem...tarım bakanlığının yayım dışında etkinliği kalmıyor kaynak transferine dayalı sermaye birikim süreci

37 IMF DB TR Kırsal Sistemini Etkileyen Müdahaleleri 5 Nisan 1994 Tarımsal destek miktarlarının azaltıldığı KİT özelleştirmelerinin tamamlandığı Sosyal güvenlik sisteminin değiştiği aşama TSKB kredi alamıyor ve merkez bankasından finansman alamıyor...

38 IMF DB TR Kırsal Sistemini Etkileyen Müdahaleleri 9 Aralık 1999 Stand By Anlaşması Fiyat ve girdi desteği yerine dogrudan gelir desteği %80 lere çıkıyor... Kurumsal düzenlemeler dönemi DTÖ ile imzalanan Tarım Anlaşması sadece tarımsal malların serbest dolaşımıı amaçlıyor görünürken; İMF ve DB ikilisinin daha önemli misyon üstleniyor: Mülkiyet-üretim ilişkisi Ar-Ge konuları Girdi kullanımı, üretim ve pazar... Tedarik, üretim pazarlama sorunları ortaya çıkıyor...

39 AB-DTÖ-DB-İMF Türkiye nin Tarım Sektörüne Etkileri Dünya Ticaret Örgütü Meksika-Brezilya, G. Amerika, Asya, Türkiye... Nüfus artışını hızlandıran dinamikleri dönüştüremedikleri Sınırsız işgücü arzına karşılık gelecek sanayileşme Eşitsiz gelişme Az gelişmiş ülkelerin ortak kaderi GATT-DTÖ Rio, Uruguay Konferansları 1992 RİO Konferansı...hatalı kaynak tahsisi-doğal kaynakların ve çevrenin korunması

40 Uruguay Etkinlik kaybı sebebiylekamusalı dışlayan serbest piyasa düzeni... Serbest piyasa düzeninin her katılana fayda sağladığı görüşü... Destek, piyasa bozucu bir mekanizma ancak Japonya 4 kat, AB, ABD, OECD ülkelerinde 3 kat daha fazla destek veriliyor te tarımsal destek TR de %44 geriliyor AB de %9 artıyor

41 AB-DTÖ-DB-İMF Türkiye nin Tarım Sektörüne Etkileri KİTlerin özel sektör yerine kaynaklara en yakın olan yararlanıcılara, tarım üreticilerine devredilebilirdi. Avrupa örneği, tarımsal endüstri üreticiler, kooperatifler kontrolünde... Tarımsal destek...dünya Bankası Tarımsal Reform ve Uygulama Projeleri...Doğrudan Gelir Desteği den beri uygulanmakta...dgd 2000 li yıllara kadar politikacıların seçim dönemlerinde kullandıkları bir altenatif...girdi sübvansiyonuna ve fiyat desteklerine... Üretimden bağımsz arazi varlığı miktarına oranlarak verilen DGD gelir dağılımı adaletsizliğini derinleştirdi. Toplam desteğin % 70,5 oranında buna ayrılmış...ab de bu oran %10 ları geçmiyor.

42 AB-DTÖ-DB-İMF Türkiye nin Tarım Sektörüne Etkileri Tarımsal aktif nüfus başına gelir (USD) Tarımsal işletme büyüklüğü (Dekar) Sektörel isthdam (%) Kişi başına tarımsal destek (USD) AB TR , Kaynak: Eurostat 2006 Gelişmiş ülkelerin tarım performansı Rio konferansında değinilmeyen dışsal etkiler: bu etki aynı zamanda GOÜ tarımını gerileten dinamiklere de sahip.. Dışsal etki...dünya ölçeğinde güç kazanmış tarım-gıda şirketler...wall Mart (ABD) ve Carrefour (Fransa) yılı satış gelirleri Türkiyenin aynı yıl için toplam gelirinden fazla

43 AB-DTÖ-DB-İMF Türkiye nin Tarım Sektörüne Etkileri Ayçiçeği örneği Son yirmi yıllık dönemde % 30 lara varan verimlilik artışı sağlanmış, ancak üretim alanları %15 ler düzeyinde azalmış...bitkisel yağ talebinin arttığı bir piyasada... DTÖ tarım anlaşması gereği uygulanan gümrük indirimlerinin uygulanış biçimi Dış fiyat baskısına eklenen akaryakıt fiyatı... DTÖ nün talebi olmayan üründe indirim uygulanması Küresel stratejilerle yerel kalkınma ikilemi