KUBİLAY JEOTERMAL ENERJİ SANTRALİ ÇEVRE YÖNETİM PLANI

Transkript

1 KUBİLAY JEOTERMAL ENERJİ SANTRALİ ÇEVRE YÖNETİM PLANI AYDIN İLİ, GERMENCİK İLÇESİ, TURANLAR KÖYÜ MEVKİİ Arya Çevre Madencilik Müh. Müş. Ltd. Şti. OCAK 016 1

2 İçindekiler PROJENİN TANITIMI... 3 PROJENİN KAPLADIĞI ALAN... 8 FLORA- FAUNA... 8 FLORA... 8 FAALİYETİN FLORAYA ETKİLERİ:... 8 FAALİYETİN FAUNAYA ETKİLERİ: ZAMAN TABLOSU PROJENİN İNŞAAT VE İŞLETME AŞAMASINDA ÇEVRESEL ETKİLERİ VE ALINACAK ÖNLEMLER... 1 TESİSLE İLGİLİ YAPILAN İŞLEMLER, ALINAN İZİNLER VB KUBİLAY JES VE ETRAFINDA BULUNAN JES LERİN KÜMÜLATİF ETKİLERİ MEVCUT JES LERİN KÜMÜLATİF ETKİ DEĞERLENDİRMESİ... 0 ETKİ AZALTMA PLANI... İZLEME PLANI... 6 UYGULAMA PLANI 30 HALKIN KATILIMI TOPLANTISI 40

3 PROJENİN TANITIMI Jeotermal; kelime olarak yer ısıl anlamına gelmektedir. Yani yeryuvarının içsel ısısına uygulanan bir terimdir. Jeotermal kaynak; kısaca yer ısısı olup, yerkabuğunun çeşitli derinliklerinde birikmiş ısının oluşturduğu, kimyasallar içeren sıcak su, buhar ve gazlardır. Jeotermal enerji ise jeotermal kaynaklardan doğrudan veya dolaylı her türlü faydalanmayı kapsamaktadır. Jeotermal enerji yeni, yenilenebilir, sürdürülebilir, tükenmeyen, ucuz, güvenilir, çevre dostu, yerli ve yeşil bir enerji türüdür. Türkiye sahip olduğu jeotermal potansiyeli açısından diğer ülkeler arasında ilk sıralarda yer almaktadır. Türkiye nin en önemli jeotermal bölgesi olan Büyük Menderes Havzası nda yer alan Aydın ve Denizli illeri Türkiye nin jeotermal enerji potansiyelinin büyük bir kısmına sahiptir. Proje alanının bulunduğu Aydın ilinde jeotermal enerjiden birçok alanda faydalanılmakta olup, jeotermal enerjiden elektrik üretiminin önemli bir kısmı yine bu bölgeden sağlanmaktadır. Aydın İli, ülkemizin jeotermal kaynak zengini illerinden birisidir. İl de, özellikle Menderes Grabeni boyunca bir dizi sıcak su kaynağının bulunuşu bu olanakları eskiden beri görünür kılmıştır. Ancak, son yıllarda öncelikle MTA tarafından yapılan çalışmalarla bu kaynakların çevresi ve bunların dışlarındaki bir dizi jeotermal alanın varlığı ortaya çıkarılmıştır. Henüz bu sistemlere ilişkin rezervuar bilgileri ve sistemlerin ayrıntılı modelleri tanımlanabilmiş olmamakla birlikte sahaların çoğunda jeoloji haritaları, jeofizik gravite, özdirenç ve CSAMT taramaları, sınırlı jeokimya verileri, sahaların birinde hidrotermal alterasyon incelemesi, hemen hepsinde bir ya da çok sayıda sondaj kuyusu yapılmıştır. Böylelikle bulunmuş olan jeotermal alanların bazılarında yatırım çalışmaları da başlatılmıştır. Proje konusu; Aydın İli, Germencik İlçesi, Turanlar Mevkiinde, Beştepeler Enerji Üretim A.Ş. ye ait 015/ işletme ruhsat numaralı 3.061,57Ha lık Jeotermal Kaynaklar ve Doğal Mineralli Sular İşletme Ruhsatı sınırları içinde mevcut kuyulardan jeotermal kaynağın çıkarılması ve bu kaynaklar kullanılarak m alan üzerinde kurulması planlanan kurulu gücü 4 MWe olacak Jeotermal Enerji Santrali (Kubilay JES) işletilmesi ile ilgilidir. Karizma Enerji Gaz Pet. Mad. Mer. İnş. Taah. Orm. San. ve Tic. A.Ş. bünyesinde yer alan Aydın İli, Germencik İlçesi, Turanlar ve Uzunkum Köyleri mevkiinde yer alan 008/44 ruhsat numaralı jeotermal saha, Karizma Enerji Gaz Pet. Mad. Mer. İnş. Taah. Orm. San. ve Tic. A.Ş bünyesinde yer alan Aydın İli, Germencik İlçesi, Turanlar Köyü mevkiinde yer alan 008/65 ruhsat numaralı jeotermal saha ve yine Karizma Enerji Gaz Pet. Mad. Mer. İnş. Taah. Orm. San. ve Tic. A.Ş ait Aydın İli, Germencik İlçesi, Üzümlü Köyü Mevkii nde bulunan 011/95 Sayılı jeotermal ruhsatlar Aydın İl Özel İdaresi tarafından birleştirilerek 014/4 ruhsat numarası verilmiştir. Daha sonra 014/4 sayılı ruhsat 7/03/015 tarihinde Beştepeler Enerji Üretim Tic. A.Ş. firması tarafından devir alınmıştır. Beştepeler Enerji Üretim A.Ş. tarafından kurulması planlanan Jeotermal Enerji Santrali tesisinde yılda kwh elektrik enerjisi üretilmesi hedeflenmektedir. Rezervuar 3

4 modelleme çalışmalarına göre, 015/ jeotermal sahası yaklaşık olarak 75 MWe lik bir potansiyel kurulu kapasiteye sahiptir. Beştepeler Enerji ilk olarak 4 MW kurulu güçteki Kubilay JES te elektrik üretimini gerçekleştirmeyi planlanmaktadır. Ruhsat sahasını, santral alanını ve kuyu yerlerini gösteren 1/5.000 ölçekli topografik harita ek olarak verilmiştir(bkz Ek-1). Kubilay JES, yıllık kwh enerji üretimi ile 4 MWe kurulu kapasiteye sahip olacaktır. Kurulu Elektrik Üretim Kapasitesi: 4,000 kwe Giriş Tüketimi: 300 kwe Net Elektrik Üretim Kapasitesi: 0,800 kwe Ortalama Yıllık Elektrik Üretim Süresi: 8380 saat Satış için Toplam Net Yıllık Elektrik Üretimi: kwh Tesisin net elektrik üretimi meteorolojik koşullara ve tasarlanan hava soğutmalı yoğunlaştırıcının performansına bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Kış dönemi boyunca hava sıcaklığı düştüğünden, havalı soğutma ünitesinin verimliliği artmakta ve tesisin üretim performansı maksimum verimliliğe ulaşmaktadır. Tesisin Çalışma Sistemi: Elektrik Santrali binary tip Organik Rankine türbin ve jeneratör sistemi, ısı değiştiricileri, soğutucular (cooler), besleme pompaları sisteminden oluşmaktadır. Üretim kuyularından elde edilecek jeotermal akışkan, elektrik üretimi için ısı eşanjörlerinden geçirilirken, jeotermal akışkanın ısı enerjisinin ikincil akışkan olan hidrokarbona nakledilmesinden sonra söz konusu ikincil akışkan türbin ve jeneratör vasıtasıyla 4 MWe kurulu güçte elektrik enerjisi üretecektir. Kurulması planlanan santralde kullanılacak jeotermal akışkan sıvı ağırlıklı olup, ham gaz miktarının da fazla olması nedeniyle Binary Sistem (O.R.C. Organic RankineCycle) tipi santral teknolojisi uygulanacaktır. Proje kapsamında kullanılması planlanan üniteler; türbin (modüler sistem), jeneratör, kompresör ve pompa üniteleridir. Açılması planlanan üretim ve re-enjeksiyon kuyularıyla, 4 MWe kurulu gücünde yılda kwh elektrik enerjisinin üretilmesi planlanmaktadır. Jeotermal Elektrik santralinin sisteme bağlantısı için TEİAŞ ve Aydem den görüş alınmasına müteakip projesi oluşturulacaktır. Tesis ana trafo üzerinden yaklaşık 10km. ileride bulunan TEİAŞ Germencik TM. ne gösterilen yerde hücre donatılarak bağlanılacaktır. 4

5 Şekil 1: O.R.C Tip Santral Genel Çalışma Prensibi Şeması Binary jeotermal enerji santrallerinin çalışma prensibi Rankine Çevrimi temel mantığına göredir. Sistemde ısı çevriminde kullanılan organik akışkan, bir hidrokarbon tipi olan n- Pentan dır. Pentan jeotermal akışkanın ısısını absorbe eder. Böylece pentanın buharlaşmasına sebep olur. Buharlaşan pentan türbine gider. Pentanın genleşmesi sonucu kazanılan kinetik enerjinin dönüşümüyle döner şaft gücü üretilir. Pentanın genleştirilmesi işlemi, boru demetli ısı eşanjörleri (vaporizer, preheater) içerisinde enerjisi alınan jeotermal akışkan (su ve buhar) ile yapılmaktadır. Santral de jeotermal akışkandan pentana ısı transferin olduğu ve pentanın buharlaştıktan sonra girdiği türbin ve elektrik üretiminin gerçekleştiği jeneratörün bulunduğu bölüm OEC (Ormat Enerji Çevrimi); birleşik iki seviyeli üniteden (ITLU) oluşmuş bulunmakta, yüksek basınçlı (LI) ve düşük basınçlı (LII) olarak adlandırılmaktadır. Genel çalışma prensibini gösteren şema aşağıdaki şekilde verilmiştir. Bu şemadan da görüleceği üzere LI buharlaştırıcı eşanjörü (vaporizer) bölümleri içerisine gelen Jeotermal kızgın su (brine), bir miktar enerjisini transfer ederek Pentanı buharlaştırır. Buradan LII buharlaştırıcı eşanjörü kızgın su bölümlerine doğru girer. LII buharlaştırıcı eşanjörü buhar bölümüne giren buhar ile birlikte Pentanı buharlaştırır. LII buharlaştırıcı eşanjörü içerisinden bir miktar enerjisini transfer ederek ayrılan Jeotermal su, LI ve LII ön ısıtıcı (Preheater) tüplerine girecek şekilde ayrılır. LI ve LII ön ısıtıcılardan ayrılan jeotermal su bir noktada birleşir ve santralden ayrılarak reenjeksiyon sistemine gider. Yoğuşan buhar, LII buharlaştırıcı eşanjörü baş kısmından dışarıya pompalanır ve re- enjeksiyon kuyusuna gönderilmek üzere re-enjeksiyon hattına bağlanır. 5

6 Çok kademeli zarflı in-line pompa olan besleme pompaları, pentanı kondenserden alıp ön ısıtıcıların cidarına doğru pompalar. Pentan ön ısıtıcılarda ısıtıldıktan sonra buharlaştırıcı cidarına doğru akar. Pentan buharlaştırıcıda kaynama noktasına kadar ısıtılır ve buharlaştırılır. Pentan buhar girişine doğru ilerler, daha sonra girer ve genleşir. Bu basınç ve sıcaklık geçişinde döner şaft gücü üretilir. Türbinlerde enerjisi dönüştürülen düşük basınçlı pentan buharı hava soğutmalı kondensere doğru gider ve sıvılaşır. Sıvılaşan pentan tekrar ön ısıtıcılara pompalanır. Her iki seviyedeki bu pentanın ısı alışverişi kapalı bir çevrimdir. Birbirinden tamamen bağımsızdır. sistem pentan sızdırmazdır ve sistemde kaçak oluşumu söz konusu değildir. Santral çıkışından sonra ısısını belli oranda kaybeden jeotermal akışkan yeraltına re-enjekte edilecektir. Bu sayede rezervuardan temin edilen jeotermal akışkan rezervuar parametrelerinin korunması amacıyla tekrar yeraltına basılacak, sirkülasyon sağlanacaktır. Şekil : Jeotermal Enerji Santrali İş Akış Şeması Santral çıkışından ve endüstriyel ısınma sonrasında ısısını belli oranda kaybeden jeotermal akışkan yeraltına re-enjekte edilecektir. Bu sayede rezervuardan temin edilen jeotermal akışkan rezervuar parametrelerinin korunması amacıyla tekrar yeraltına basılacak, sirkülasyon sağlanacaktır. Üretimde kullanılan termal akışkan jeotermal sistemin devamlılığı için re- enjekte edilerek bertaraf edilecektir. Üretimde makine ekipmandan kaynaklanan herhangi bir arıza nedeniyle re-enjeksiyon yapılamaması durumunda termal akışkan, inşa edilecek olan 400m 3 lük sızdırmaz havuza aktarılacak ve burada bekletilecektir. Faaliyet sahibine ait 015/ ruhsat sahası sınırları içinde, açılmış 10 adet sondaj kuyusu bulunmakta olup, bu kuyuların faaliyet sahibi tarafından düzenleme çalışmaları yapılmış ve üretim kuyusu olarak kullanılması öngörülmüştür. Kuyu açma ve sondaj çalışmaları ruhsat genelinde devam etmektedir. Söz konusu kuyular için Arama Faaliyet Eleme Kontrol Formları Çevre ve Şehircilik Bakanlığına sunularak uygunluk yazıları alınmıştır. 6 kuyunun sondaj işlemleri tamamlanmış olup derinlik, sıcaklık ve debi bilgileri aşağıdaki tabloda sunulmuştur. Diğer kuyularda sondaj işlemleri devam etmektedir. 6

7 Tablo 1. Üretim kuyularının derinlik, sıcaklık ve debi bilgileri No Durum Derinlik, (m) Sıcaklık (C) Debi 1 Mevcut , lt/sn Mevcut ,4 lt/sn 3 Mevcut ,3 lt/sn 4 Mevcut lt/sn 5 Mevcut lt/sn 6 Mevcut lt/sn Sondaj işlemi tamamlanan kuyularda kuyu başı vana ve yardımcı elemanları ile birlikte kuyu başı tesisleri kurulacaktır. Jeotermal akışkan kendi basıncı ile yeryüzüne çıktıktan sonra birisi yedek iki adet kontrol vanası ile jeotermal akışkan debisi akümülatör tank seviyesine bağlı otomatik olarak kontrol edilecektir. Kontrol vanalarında oluşabilecek bir arıza sistem durdurulmadan yedekli çalışma sayesinde giderilebilmektedir. Kuyu başı tesisleri içerisinde bulunan separatöre gelen akışkan 10,5 bar basınçta kızgın su ve buhar olarak ayrıştırıldıktan sonra buhar kendi basıncı ile santrale taşınacak kızgın su ise dengeleme tankına alınacaktır. Dengeleme tankı üzerindeki yastıklama basıncı separatörden, dengeleme tankı üzerine verilen buhar ile sağlanacaktır. Daha sonra kızgın su birisi asıl birisi yedek olarak çalışan santrifüj pompalar vasıtasıyla santrale pompalanacaktır. Pompa basma hattında bulanan bir oransal kontrol vanası ile dengeleme tankı seviyesi otomatik olarak kontrol edilecektir. Kuyu başı tesisleri içerisinde bulunan ölçüm cihazlarından alınan kızgın su ve buhar basıncı, sıcaklık ve debi bilgileri, dengeleme tankı seviye bilgileri ana bilgisayara otomatik olarak taşınacak ve otomatik olarak görüntülenecek kontrol ve kayıt altında tutulacaktır. Söz konusu proje ile üretimde kullanılan jeotermal akışkanın kapalı sistem kullanılarak yeraltına deşarjını sağlamak için jeoloji, jeokimya, hidrojeokimya, jeofizik çalışmalar ve değerlendirmeleri yapıldıktan sonra re-enjeksiyon kuyuları açılması planlanmıştır. 7

8 PROJENİN KAPLADIĞI ALAN Faaliyet alanı, Aydın İli, Germencik İlçesi Mevkii civarında M18b3, M19a4 paftalarında bulunan 015/ ruhsat numaralı saha üzerinde yaklaşık 1 hektarlık bir alanı kapsamaktadır. Sahaya ait fotoğraflar Ek-11 de yer almaktadır. Proje alanında önemli arkeolojik, tarihi ve kültürel sit alanlarına veya Milli Parklar, Doğal Parklar, Doğal Anıtlar, Doğal Koruma Alanları, Vahşi Hayvanlar Geliştirme Alanları, Kültürel Miras, Doğal Miras Sit alanları, Koruma Altındaki Alanlar, Biyo-genetik Koruma Alanları, Turizm Alanları veya Merkezleri vb. koruma alanları bulunmamaktadır. Bitki örtüsü ve hayvan doğası ile ilgili çalışmalar; Saha çalışmaları proje alanında uzman biyolog tarafından Mayıs 015 tarihinde gerçekleştirilmiştir. Biyologun yaptığı değerlendirmeler aşağıda yer almaktadır. FLORA FLORA- FAUNA Söz konusu faaliyetin yapılacağı alan fitocoğrafik bölgelerden Akdeniz (Mediterranean) Fitocoğrafik bölgesine girmektedir. Davis in Grid Sistemine göre C1 karesinde yer almaktadır. Bölge; eklerdeki resimlerden de görüleceği üzere tarla vasfındaki arazilerin bulunduğu, düz bir topoğrafyaya sahip bir arazi niteliğindedir. Söz konusu faaliyet alanı ve çevresi Biyolog Kemal MAHMUT tarafından ziyaret edilmiş ve incelemelerde bulunulmuştur. FAALİYETİN FLORAYA ETKİLERİ: Gerçekleştirilmesi planlanan jeotermal enerji santralinin etrafında yine farklı firmalara ait birkaç jeotermal enerji santrali, muhtelif sayıda hayvancılık tesisi ve zeytinyağı fabrikası ve yerleşim yerleri bulunmaktadır. İnsan faaliyetlerinden kaynaklı antropojenik etkilerden dolayı flora faunada bozulmalar meydana gelmiştir. Faaliyet alanının bulunduğu bölge Akdeniz Fitocoğrafik bölgesine dahildir. Proje alanı daha çok tarla bitkilerinden oluşan bir bitki örtüsüne sahip olmakla birlikte sulama-drenaj kanallarının etrafında ve yol güzergahları boyunca tek yıllık otsu bitkiler yer almaktadır. Zengin gibi görünen bu flora; islahı yapılmış, tarla ve bahçelerden oluştuğundan doğal bitki örtüsünü kaybetmiştir. Bir jeotermal tesisin gerektirdiği arazi miktarı, kaynak rezervuarının özelliklerine, enerji kapasitesinin miktarına, enerji dönüştürme sisteminin tipine, soğutma sisteminin tipine, kuyuların ve boru sistemlerinin düzeneğine ve alt istasyon ve yardımcı bina ihtiyaçlarına bağlı olarak değişmekle birlikte proje alanına ait parselin büyüklüğü de dikkate alındığında; yeni kurulması planlanan tesis muadillerinden daha küçük bir alanda kurulacak ve parselin şekline bağlı olarak geniş alan kullanımından uzak durulacaktır. Ancak yine de tesisin kurulacağı 8

9 alanda yapılacak hafriyat çalışmaları sırasında bir miktar biyomass kaybı olması söz konusudur. Bu çerçevede yapılacak olan çalışmalar sırasında üstten sıyrılacak toprak örtüsü yeniden alanda rehabilitasyon çalışmalarında kullanılacağından; tesisin işletilmesi aşamasında alanda yeni floristik yapının gelişmesini engelleyecek herhangi bir durum söz konusu değildir. Bunlara ilave olarak tesise enerji üretiminde gerekli olacak sıcak suyun büyük bir kısmı yer üstünden geçirilecek olup bu durum boru hattı güzergahında yapılacak olan işlemler sırasında biyomass kaybını en aza indirmektedir. Söz konusu boru hattı tamamen kapalı sistem özelliğinde olup sıcak suyun tesise nakli sırasında faaliyetten kaynaklı olarak mevcut bitki türleri üzerine olumsuz bir etki söz konusu değildir. Faaliyet alanı ve yakın çevresinde biyolojik çeşitlilik bakımından tehlike arzeden bitki türü bulunmamaktadır. Faaliyet ile jeotermal depolama tesis halihazırda zaten doğal yapının yok olduğu ve çoğunlukla tarım yapılmayan tarla vasfında araziler üzerinde kurulacaktır. Tapu kayıtlarında tarla olarak görünen seçilen alanlarda herhangi bir tarımsal faaliyet yapılmadığı görülmüştür. Söz konusu arazilerin, seçiminde yörenin bütün özellikleri dikkate alınarak tarımsal amaçlı kullanılmayan alanlar tercih edilmiştir. Yakın çevrede tarım yapılan alanlar olmasına rağmen inşaat aşamasında bu alanlardan seçim yapılmamasına özen gösterilmiştir. Yukarıda sıralanan hususlara ilave olarak ayrıca mevcut durumda başka firmalar tarafından işletilmekte olan diğer jeotermal enerji santrallerinde yapıldığı gibi tesiste kapalı devre üretim sonrasında oluşacak soğumuş su termal rezervuara doğrudan geri pompalanacak olup herhangi bir alıcı ortama deşarj edilmeyecektir. Söz konusu proje ile alanda bulunan diğer jeotermal enerji santrallerinin kümülatif olarak flora üzerine çevreye etkide bulunacağı noktalardan biri; tesislerden verilecek olan baca gazı (CO ve H S emisyonları) emisyonlarıdır denilebilir. Hava kalitesi standartlarında genellikle gaz kirleticilerinin yüzey sular ile topraktaki sekonder etkileri dikkate alınmamaktadır. Tarla bitkileri ve ya diğer flora elemanları havadan yağış olarak yaş ya da kuru çökelme yoluyla kirleticilerin zararı ile karşılaşabilirler. Bu durum flora elemanlarının kurumasına neden olabilmektedir. Bu nedenle tesisten kaynaklanacak olan baca gazı emisyonlarının Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliğinde belirtilen sınır değerlerde tutulması son derece önemlidir. Bununla ilgili olarak tesis kurulduktan sonra Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından akredite edilmiş ölçüm firmalarına gerekli analiz ve ölçümler yaptırılacak ve ölçümler sonucunda alınan verilere göre tesiste gerekli düzenlemeler yapılacaktır. Ölçüm sonuçlarının yüksek çıkması durumunda; gaz salınımının azaltılması için tesise gerekli olan yeni tesis ilaveleri (H S tutma sistemleri vb.) yapılacaktır. Havadaki gaz kirleticilerin konsantrasyonları düzenli olarak ölçülecektir. Bu ölçümler geniş çaplı çevresel ölçme programının bir parçası olmalıdır. Eğer havanın kalitesi belirlenen miktarları aşmaya başlıyorsa ya da başlama eğilimi gösteriyorsa işletme koşulları 9

10 değiştirilmek zorunda olabilir. Kondenser operasyonu geliştirilmeli ya da H S gibi kirleticilerin gaz atımından uzaklaştırılması amacıyla ara işlemler eklenmelidir. Tüm bu bilgiler ışığında oluşacak etkiler ve alınacak önlemler etki azaltma planında detaylandırılmıştır. Söz konusu faaliyetin her aşamasında bölge florasına ait endemik bitkilerden herhangi birinin bulunduğu alanlara ve/veya türlere rastlanırsa faaliyetten kaynaklı herhangi bir etkiye maruz bırakılmayacak derhal il Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü ve/veya Doğa Koruma Milli Parklar Bölge Müdürlüğü ekiplerine haber verilecektir. Ayrıca Bern Sözleşmesi hükümlerine uyulacaktır. FAALİYETİN FAUNAYA ETKİLERİ: Gerçekleştirilmesi planlanan santralin kurulacağı tapu alanında mevcut durumda firmaya ait bir adet jeotermal kuyu bulunmaktadır. Santral bu kuyu alanının yanına inşa edilecektir. Kuyu alanları santral alanının yakınlarında konumlandığından faaliyet kapsamında projeden kaynaklı irdelenecek olan çevresel etkilerde diğer jeotermal enerji santralleri de dikkate alınmıştır. Bölge; jeotermal enerji santralleri, hayvancılık ve diğer tarımsal faaliyetler yüzünden yoğun insan baskısının hissedildiği bir yerdir. Türler daha önceden bölgeyi terk etmiştir. Mevcut türler ise antropojen etkilere adapte olmuş türlerden oluşmaktadır. Bu nedenle tesisin inşası ile zarar görebilecek türler bulunmamaktadır. Bu çerçevede söz konusu faaliyet ile alanda bulunan diğer jeotermal enerji santrallerinin kümülatif olarak fauna üzerine çevreye etkide bulunacağı noktalardan diğeri de tesislerde meydana gelen gürültüdür. Bu etki nedeniyle fauna elemanları bölgeyi yuvalanma alanı olarak kullanmaktan vazgeçebilirler. Bu durum bazı istenmeyen türlerin sayılarında artışa neden olabilmektedir. Tesis inşaatının tamamlanması ile bölge tekrar fauna elemanları için yuvalanma bölgesi oluşturabilecektir. Bu kapsamda tesisin inşaat ve işletme aşamalarında tesisten kaynaklı oluşacak gürültünün azaltılması için; 1) Tesiste kullanılacak olan makine ve ekipmanlardan son teknoloji olanları seçilecektir. ) Kullanılacak olan makine ve ekipmanların bakımları zamanında işini ehli tamir ustaları tarafından yapılacaktır. 3) Gerektiğinde gürültünün kaynağında azaltılması için farklı teknolojik araştırmalar yapılacaktır. Mevcut durumda başka firmalar tarafından işletilmekte olan diğer jeotermal enerji santrallerinde yapıldığı gibi tesiste kapalı devre üretim sonrasında oluşacak soğumuş su termal rezervuara doğrudan geri pompalanacak olup herhangi bir alıcı ortama deşarj edilmeyecektir. 10

11 Tesis alanı ve çevresinde hareketli olan fauna elemanlarının girişini engelleyecek şekilde tel örgü vb. şekilde çevrilecektir. Bu çerçevede faaliyet alanına dışarıdan omurgalı hayvan girişi azalacaktır. Ayrıca faaliyetin gerek inşaat gerekse işletme aşamasında 87 sayılı Çevre kanunu ve bu kanuna istinaden çıkarılmış olan yönetmeliklere, Bern sözleşmesinin hükümlerine uyulacaktır. Fauna listesinde korunan türlere ait yuvalama ve barınma bölgelerine dikkat edilecek, bu türlerin görülmesi durumunda herhangi bir temasta bulunulmayacak ve doğal yaşam ortamları değiştirilmeyecektir. ZAMAN TABLOSU Tesisin inşaat dönemi, Mart 016 tarihinde başlayarak Ağustos 016 tarihinde bitirilecek şekilde planlanmıştır. 11

12 PROJENİN İNŞAAT VE İŞLETME AŞAMASINDA ÇEVRESEL ETKİLERİ VE ALINACAK ÖNLEMLER Proje konusu faaliyetin işletilmesi sırasında muhtemel çevresel etkilerine karşı alınacak önlemler aşağıda başlıklar halinde verilmiştir. Evsel Katı Atık: Proje sahasında, personelin çeşitli kullanımları neticesinde oluşacak evsel nitelikli katı atıklar, tarih ve 0814 Sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiş olan Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği nin taşıma, depolama ve nihai bertarafı konularında ilgili maddelere uyularak biriktirilecektir. Biriktirilen evsel katı atıklar en yakın belediyeye götürülerek bertarafı sağlanacaktır. Ayrıca Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği nin Bölüm 4 ve Madde da belirtilen hükümlere de uyulacak, evsel nitelikli katı atıklar içerisindeki kâğıt, plastik, cam gibi yeniden değerlendirilebilir nitelikteki maddelerin bulunması durumunda herhangi bir kimyasal ve biyolojik işleme tabi tutulmadan ekonomiye tekrar kazandırılması amacıyla ayrı ayrı kaplarda toplanacaktır. Ambalaj Atıkları Bertarafı: Proje kapsamında metal, kâğıt, plastik, cam gibi yeniden değerlendirilebilir nitelikteki maddelerin bulunması durumunda herhangi bir kimyasal ve biyolojik işleme tabi tutulmadan ekonomiye tekrar kazandırılması amacıyla ayrı ayrı kaplarda toplanacaktır. İşletme aşamasında tarih ve 656 (son değişiklik tarih ve 8035 sayılı Resmi Gazete) Sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği ne uyulacaktır. Bitkisel Atık Yağlar: Proje kapsamında inşaat ve işletme aşamalarında 5 personel çalışacaktır. Personelin yemek ihtiyacı tesis alanında bulunan yemekhanede yapılacaktır. Oluşacak olan bitkisel atık yağlar ayrı olarak toplanacak ve lisanslı firmalara gönderilecektir tarih ve 5791 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan ( Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği ne uyulacaktır. Sıvı Atıkların Bertarafı: Çalışacak personelin tüm ihtiyacı faaliyet sahasında kurulacak olan şantiyeden sağlanacaktır. Personelin kullandığı suyun tamamının atıksuya dönüşeceği kabulüyle 6,75m 3 /gün evsel nitelikli atıksu oluşacağı öngörülmektedir. Sağlık Bakanlığının Tarih ve Sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren Lağım Mecrası İnşaası Mümkün Olmayan Yerlerde Yapılacak Çukurlara Ait Yönetmelik hükümleri gereğine uyularak sahada yapılacak sızdırmasız fosseptikte biriktirilecektir. 1

13 Proses Kaynaklı Atıksu: Santral çıkışından ve endüstriyel ısınma sonrasında ısısını belli oranda kaybeden jeotermal akışkan yeraltına re-enjekte edilecektir. Bu sayede rezervuardan temin edilen jeotermal akışkan rezervuar parametrelerinin korunması amacıyla tekrar yeraltına basılacak, sirkülasyon sağlanacaktır. Üretimde kullanılan termal akışkan jeotermal sistemin devamlılığı için re- enjekte edilerek bertaraf edilecektir. Üretimde makine ekipmandan kaynaklanan herhangi bir arıza nedeniyle re- enjeksiyon yapılamaması durumunda termal akışkan, inşa edilecek olan sızdırmasız havuza aktarılacak ve burada bekletilerek tekrar re-enjekte edilecektir. Alıcı ortama verilmesi söz konusu olmayacaktır. Projenin faaliyet aşaması sırasında su kaynaklarına olası etkilere karşı, tarih ve 8483 sayılı Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği hükümlerine uyulacak ve gerekli tedbirler alınacaktır. Jeotermal kuyu testi çalışmalarında çıkacak olan su alıcı ortama doğrudan deşarj edilmeyecektir. Bu su havuza alınacak, soğutulacak ve 31 Aralık 004 tarih ve 5687 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren, Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ve tarih ve 8483 sayılı Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği hükümlerinde belirtilen şartlar sağlandıktan sonra deşarj edilecektir. Faaliyet süresince ülkenin yeraltı ve yer üstü su kaynakları potansiyelinin korunması ve en iyi bir biçimde kullanımının sağlanması için tarih ve 5687 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ve tarih ve 677 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren Jeotermal Kaynaklar ve Doğal Mineralli Sular Kanunu Uygulama Yönetmeliğinin tüm hükümlerine uyulacaktır. Jeotermal sondaj kuyusundan, soğuk su kuyusundan ve tesis alanının yakınından geçen bir dereden numuneler alınmış, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından akredite edilmiş Segal Çevre Ölçüm Ve Analiz Laboratuarı Müh. Müş. San. Tic. Ltd. Şti. firmasına su analizleri yapılmıştır. Yapılan analizlerin sonucu Ek-10 da yer almaktadır. Analiz sonuçlarına baktığımızda aşağıdaki değerlendirmeler yapılabilir; Jeotermal sondaj kuyusundan alınan numune sonucunun Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği deşarj standartları sınır değerleriyle karşılaştırdığımızda; deşarj yapabilmek için tek sıkıntının jeotermal akışkanın sıcaklığı olacağı belirlenmiştir. Ancak jeotermal sondaj kuyusundan çıkan su deşarj edilmeyecek olup jeotermal akışkan jeotermal sistemin devamlılığı için re-enjekte edilerek bertaraf edileceğinden su sıcaklığı mevzuatlar açısından bir sıkıntı yaratmamaktadır. Soğuk su kuyusundan alınan numune analizinin yapılmasıyla yeraltı suyunun mevcut durumu belirlenmiş olup zaman zaman tekrarı yapılacak olan analizlerde (yılda en az bir kere) kuyu suyuna sondaj sıvısının karışıp kirlilik oluşturup oluşturmadığı bu analiz sonucuyla karşılaştırılarak değerlendirilecektir. Tesis yakınından geçen Mırıl Deresinden alınan numune sonuçlarına bakıldığında derenin Yerüstü Su Kalitesi Yönetmeliği Tablo 5 te yer alan Su Kalite Sınıfları 13

14 açısından IV. Sınıf - Çok kirlenmiş su sınıfına girmektedir. Zaman zaman yaptırılacak olan teyit analizleriyle yüzeysel suyun daha da kirlenip kirlenmediği takip edilecektir. Sondaj sırasında sondaj sıvısının kazayla yer altı suyuna karışmasını önlemek için, kuyular çimentolanacak ve çelik borularla kaplanarak yer altı suyunun kirlenmesi engellenecektir. Toz: İnşaat aşamasında; Faaliyetin inşaat aşamalarında üst toprağın sıyrılması, havuz kazı işlemleri ve santral binası inşaatı için beton dökülmesi sırasında toz oluşacaktır. İnşaat aşmasında oluşacak tozun en yakın yerleşim birimini olumsuz yönde etkilemeyeceği daha önce hazırlanan Proje Tanıtım Dosyasında yapılan hesaplamalarla anlaşılmaktadır. Faaliyet süresince Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği nde belirtilen UVS ve KVS sınırları aşılmayacak ve belirtilen esaslara uyulacaktır. Faaliyet esnasında toz oluşumunun engellenebilmesi için 3 Temmuz 009 tarih ve 777 sayılı (Değişik tarih ve 7537 sayı)resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Ek., Tablo-.1 de, belirtilen esaslara uyulacak, savurma yapılmadan boşaltma ve yükleme yapılacak, ilgili alanlar ve yakın çevresi düzenli olarak sulanacaktır. - Araç seyir hızları yavaş olacaktır (Azami 40 km) - Yollar sürekli nemlendirilecektir. Kamyonların geliş-gidişleri esnasında yolun tozumasını önlemek amacıyla tesis alanında spreyleme yapılacaktır. Spreyleme için gerekli su miktarı mevsime ve spreyleme yapılan suyun buharlaşma hızına göre değişecektir. Yükleme ve boşaltma yapılırken savurma yapılmadan ve yavaş bir şekilde yükleme ve boşaltma yapılması sağlanacaktır. Ayrıca 3 Temmuz 009 tarih ve 777 sayılı (Değişik tarih ve 7537 sayı) Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği nin belirlemiş olduğu hususlara ve limitlere uyulacaktır. İşletme Aşamasında; Tesisten kaynaklanacak olan baca gazı emisyonlarının Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliğinde belirtilen sınır değerlerde tutulması son derece önemlidir. Bununla ilgili olarak tesis kurulduktan sonra Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından akredite edilmiş ölçüm firmalarına gerekli analiz ve ölçümler yaptırılacak ve ölçümler sonucunda alınan verilere göre tesiste gerekli düzenlemeler yapılacaktır. Ölçüm sonuçlarının yüksek çıkması durumunda; gaz salınımının azaltılması için tesise gerekli olan yeni tesis ilaveleri (H S tutma sistemleri, CO depolama tesisi vb.) yapılacaktır. Havadaki gaz kirleticilerin konsantrasyonları düzenli olarak ölçülecektir. Bu ölçümler geniş çaplı çevresel ölçme programının bir parçası olacaktır. Eğer havanın kalitesi belirlenen 14

15 miktarları aşmaya başlıyorsa ya da başlama eğilimi gösteriyorsa işletme koşulları değiştirilmek zorunda olabilir. Kondenser operasyonu geliştirilmeli ya da HS gibi kirleticilerin gaz atımından uzaklaştırılması amacıyla ara işlemler eklenmelidir. Ayrıca kuyulardan çıkan gaz konsantrasyonlarının belirlenmesi amacıyla kuyu başlarında gaz ölçümleri yapılmaktadır. Ölçümler sonucunda tesiste oluşacak CO miktarı belirlenecek ve değerin yüksek çıkması durumunda CO toplanması ve depolanması için gerekli ilave tesis kurulumuna başlanacaktır. Söz konusu ölçümler devam etmektedir. İşletme aşamasında, faaliyet süresi boyunca; tarih ve 769 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Kokuya Sebep Olan Emisyonların Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine harfiyen uyulacak olup, gerekmesi ve/veya istenmesi durumunda ölçüm yapmaya yetkili kuruluşlara koku emisyonu ölçümü yaptırılarak ilgili makama sunulacaktır. Sondaj Çamuru: Sondaj sırasındaki sondaj çamuru mümkün olduğunca yeniden kullanılacaktır. İlerleme sırasında oluşacak sondaj çamuru sızdırmasız geomembran kaplı havuzlarda toplanmaktadır. Kazı çalışmasına başlamadan önce üst toprak alınacak ve sondaj işlemi bittikten sonra üst toprak havuzunun kapatılması sırasında kullanılacaktır. Havuzların resimleri eklerde yer almaktadır. Ayrıca zaman zaman oluşan fazla çamur Manisa Büyükşehir Belediyesi ne bağlı 1. Sınıf düzenli Depolama sahasına götürülmekte ve burada bertaraf edilmektedir. Çamur havuzu ise öncelikle kurumaya bırakılacak, tam olarak kuruması sağlandıktan sonra üzeri bitkisel toprak ile kapatılarak arazi eski haline getirilecektir. Sondaj Çamuru analiz raporu Ek-10 da yer almaktadır. Analiz raporuna göre çamurun bertarafı sızdırmasızlığı sağlanmış havuzlarda yapılmalıdır. Mevcut durumda sondaj çamuru sızdırmasız geomembran kaplı havuzlarda toplanmaktadır. Bu nedenle çamurun herhangi bir sızma ve toprağı kirletme ihtimali yoktur. Yüzey Boru Hatları İnşaatı: Elektrik Santralinin sondaj kuyularının mümkün olduğunca yakınına kurulacağından, boru hattı güzergahı büyük bir alanı kapsamayacaktır. Ayrıca boru hatları yol kenarlarından veya DSİ ye ait sulama kanalı kenarından geçirilecektir. Bu nedenle boru hattı güzergahında bitki örtüsü ve hayvan çeşitliliği çalışmalarına göre özel çeşit veya doğal doku bulunmamaktadır. Böylece, yüzey boru hattı inşaatı sırasında doğal yaşama ters bir etki oluşmayacaktır. Atık Yağların Bertarafı: Faaliyet alanında çalışacak araçların bakımları yetkili servisler tarafından yapılacaktır. Ancak araçların yağ değişimlerinin faaliyet sahasında yapılması durumunda Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği (Son değişiklik 5/11/013 tarih ve 881 sayılı Resmi Gazete) hükümlerine uygun olarak yapılmakta olan geçici atık alanında biriktirilecektir. 15

16 Makinelerin günlük, haftalık ve aylık bakımları düzenli olarak gerçekleştirilecek ve de damlama tavları kullanılarak yağ sızıntılarının önüne geçilecektir. Herhangi bir tür atığın toprak, deniz, yüzey veya yeraltı suları gibi herhangi bir alıcı ortama bırakılması kesinlikle önlenecektir. Ömrünü Tamamlamış Lastikler Faaliyet alanında çalışacak araçların bakımları yetkili servisler tarafından yapılacaktır. Ancak zorunlu olarak lastik değişimi yapılması durumlarda ömrünü tamamlamış lastik oluşması durumunda tarih ve sayılı 6357 sayılı (Değişik: RG /8817) Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine göre lisanslı firmalara verilecektir. Gürültü: Faaliyet sırasında, sahada kullanılacak olan makine ve ekipmandan dolayı gürültü oluşumu olacaktır. Proje konusu faaliyet tarih ve 7917 Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği nin EK-VII Liste A Liste B de belirtilen tesisler içerisinde yer almamaktadır. EK-VIII Tablo 4 de verilen endüstriyel tesisler için çevresel gürültü düzeyleri Lgag cinsinden sınır değerleri aşmaması için tüm tedbirler eksiksiz olarak alınacaktır. Proje sahasına en yakın yerleşim birimi 500m mesafede bulunan yerleşim yerleridir tarih ve 7917 Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği nin EK-VIII Tablo 4 de farklı yerleşim bölgeleri için Endüstriyel Tesisler için Çevresel Gürültü Sınır Değerleri verilmiştir. Çalışma yapılacak sahanın bulunduğu alan Ticari yapılar ile gürültüye hassas kullanımların birlikte bulunduğu alanlardan konutların yoğun olarak bulunduğu alanlar kapsamında yer almaktadır. Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği nin EK-VIII Tablo.4 Ticari yapılar ile gürültüye hassas kullanımların birlikte bulunduğu alanlardan konutların yoğun olarak bulunduğu alanlar için gündüz gürültü düzeyi 65 dba, akşam gürültü düzeyi 60 dba ve gece gürültü düzeyi 55 dba olarak tanımlanmıştır. Sahada yapılacak çalışmalar sırasında oluşması muhtemel gürültü seviyesinin en yakın yerleşim biriminde bu sınır değerlerini aşmaması gerekmektedir. İnşaat faaliyetlerinin gürültü etkilerinin değerlendirmek üzere, 500 metre ve 883 metre mesafede yer alan sırasıyla Moralı Köyü ve Uzunkum Köyü gürültüye duyarlı reseptörler/alıcılar (NSR) olarak seçilmişlerdir. Faaliyetler sırasında oluşacak gürültü seviyeleri aşağıdaki formülle hesaplanmıştır. L eq = 10 log n i= 1 10 Li/10 Faaliyet sırasında kullanılan ekipman ve bunların gürültü seviyeleri Tablo. de belirtilmiştir. Faaliyet sırasında birden fazla kullanılacak ekipmanlardan kaynaklanan gürültü 16

17 seviyeleri aşağıdaki gibi hesaplanmıştır. Sahada yapılacak faaliyet tek vardiya halinde gerçekleşecektir. Tablo : Muhtemel Gürültü Kaynakları ve Gürültü Düzeyleri Ünite Adet Gürültü Düzeyi (db) POMPA HAVA KOMPRESÖRÜ 1 10 TÜRBİN 1 10 JENERATÖR KONDANSER Faaliyet esnasında oluşacak ortalama gürültü düzeyi; Leg=10log*[1*10 104/10 ) + (1*10 10/10 ) +(1*10 10/10 ) +(1*10 105/10 ) +(1*10 105/10 ) +(1*10 110/10 ) ] L eq = 105dBA Gürültü yayılımının hesaplanmasında ise, formülü kullanılır. Ortalama nem oranı % 6 alınarak, α atm = 7,4.10 ( f r / φ ) formülü yardımıyla, faaliyet sonucu oluşacak 105 dba lık eş değer gürültü düzeyinin 500 m yarıçapındaki dairesel etki alanında gündüz ve akşam net gürültü dağılımı aşağıdaki tablolarda verilmiştir. Sahada faaliyet sırasında oluşacak gürültünün, gündüz-akşam-gece gürültü seviyesinin (L gag ) mesafelere göre dağılımı Tablo.3 de verilmiştir. Li /10 Leq = 10 log 10 Eşdeğer Gürültü Seviyesi, L eq : i= 1 n : Gürültülü kaynak sayısı L i : Kaynak gürültü seviyeleri : Eş gürültü seviyesi, dba L eq r mesafedeki ses basıncı (model), : L pi = Lw + 10 log( Q / 4πr ) r : Kaynaktan uzaklık Q : Arazi indirgeme faktörü, 1 Atmosferik yutum, A atm α : atm = 7,4.10 ( f r / φ) f : Gürültü kaynağının frekansı, 300 devir / dak r : Mesafe φ : Bağıl nem % 6 alınmıştır. (Ortalama olarak ) L pi = L w n + 10 log ( Q / 8 8 4πr ) İlk 100 metrede : 100 metreden sonra : L pg = L Port L pg = L Port A atm 17

18 Her gürültü kaynağının x mesafesine göre ayrı ayrı gürültü seviyeleri hesaplandıktan sonra, x mesafesindeki ortalama gürültü seviyeleri aşağıdaki formül yardımıyla hesaplanmıştır. Eşdeğer Gürültü Seviyesi, L eq : Gündüz Akşam Gece Gürültü Seviyesi (L gag ) L gag, Gündüz - Akşam - Gece Gürültü Seviyesi tarih ve 7917 Sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği EK 1 de verilen formül doğrultusunda hesaplanmaktadır. EK 1 de sunulan L gag formülü aşağıda verilmiştir. L eq = 10 log n i= 1 10 L /10 i Lgag=10log[ 1/4((1 10 Lgündüz/10 ) + (4 10 (Laksam+5) /10 ) + (8 10 (Lgece+10)/10 ))] Mesafelere göre L gag değerleri söz konusu faaliyet için ayrı ayrı yukarıdaki formül yardımıyla hesaplanarak aşağıda tabloda mesafeler bazında verilmiştir. Tablo3: Mesafelere Göre Faaliyet Esnasındaki L gag Değerleri Mesafe Lnet (üretim) Lgag (üretim) Proje alanının bulunduğu çevresinde gürültü kaynağı oluşturabilecek herhangi bir endüstriyel alan ya da sanayi tesisi bulunmamaktadır. İşletme yapılacak sahaya en yakın yerleşim yeri alanın yaklaşık 500 m güneyde yer alan yerleşim yerleridir. Gürültü sınır değerleri 500 m de sınır değerlerin altında kalmaktadır. 18

19 Kuyu Patlaması Riski: Sondaj sırasında kuyu içerisinden aniden akışkan gelmesi durumunda kuyuya yapılan basınç artırılır. Eğer yeterli gelmezse closeing-ünit olarak adlandırılan cihaz ile anüler (kuyu başı ekipmanlarından) kapatılır. Bu işlem kuyu ve tij olarak adlandırılan, kuyu içerisine indirilen boru arası kapatılarak kuyu içerisinden akışkanın gelmesi önlenmeye çalışılır. Akışkanın basıncı çok yüksek ise tijlerin içerisinden akışkan gelebilir. Bunu önlemek amaçlı ram olarak adlandırılan kuyu başı ekipmanlarından olan mekanizmayı devreye sokarak tij borusunu yüksek basınç altında keserek kuyu ağzını tamamıyla kapatılır. Emniyet vanalarıyla sürekli kontrol edilerek akışkanın basıncı ölçülür. Basıncın azalması ile kuyu tabanından itibaren tapa beton olarak adlandırılan işlemle kuyuyu kapatılır. TESİSLE İLGİLİ YAPILAN İŞLEMLER, ALINAN İZİNLER VB. Enerji Santrali için; tarih ve 8784 sayılı ÇED Yönetmeliği Ek: II Listesi, Madde 49: Jeotermal Enerji: a) Elektrik enerjisi üretilmesi amacıyla jeotermal kaynağın çıkartılması (Isıl gücü 5 MWeve üzeri), kapsamında yer alan tesis ile ilgili, ÇED Yönetmeliği Ek-IV Proje Tanıtım Dosyasının Hazırlanmasında Esas Alınacak Seçme Eleme Kriterleri dikkate alınarak Proje Tanıtım Dosyası hazırlanmış ve Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğüne sunulmuştur. 6/11/014 tarih ve karar no lu ÇED Gerekli Değildir kararı alınmıştır. Kuyular için; Arama Faaliyeti Eleme-Kontrol Formları (3 Ekim 013 tarihinden önce kuyular için proje tanıtım dosyası hazırlanmasına gerek yoktu, arama faaliyeti eleme-kontrol formu ile kuyulara izin veriliyordu) Çevre ve Şehircilik Bakanlığı na sunulmuş ve onay yazıları alınmıştır. 013 yılından sonra yapılan ve yapılacak olan sondajlar için 9/09/014 tarih ve karar no lu ÇED Gerekli Değildir Kararı ve tarih ve karar No lu ÇED Gerekli Değildir Kararı alınmıştır. KUBİLAY JES VE ETRAFINDA BULUNAN JES LERİN KÜMÜLATİF ETKİLERİ Kubilay JES in 015- ruhsat numaralı jeotermal alan içerisinde inşa edilmesi planlanmaktadır. Kubilay JES Moralı Köyü ne 883 metre mesafede ve Uzunkum köyüne ise 500 metre mesafede konumlandırılmıştır. Proje Alanı civarında faaliyet gösteren dört jeotermal elektrik santrali projesi olduğundan, diğer projeler ile bağlantılı olarak yakın yerleşim yerlerinde herhangi bir ilave etkinin olup olmayacağını tahmin etmek amacıyla diğer projeleri de göz önünde tutarak sınırlı bir kümülatif etki değerlendirmesi gerçekleştirilmiştir. Kubilay JES in etrafında Kubilay JES e yaklaşık 7 km uzaklıklarda 4 adet JES bulunmaktadır. Kubilay JES in ve diğer dört projenin kümülatif etkileri her bir proje 19

20 arasındaki mesafeye bağlıdır. Her bir JES, Kubilay JES den yani santral alanından yaklaşık 7 km uzakta konumlandığından; her bir projenin etrafındaki mevcut yerleşim yerleri üzerinde hiçbir ilave etkinin söz konusu olmayacağı beyan edilebilir. Kasım 014 tarihinde KUBİLAY JES için hazırlanan Proje Tanıtım Dosyasında yapılan gürültü hesaplamalarına göre; tesisin çalışması sırasında (Lgag) ölçülen gürültü seviyeleri gündüz vakti 30 dba olarak hesaplanmıştır. Tesis ve mevcut jeotermal elektrik santralleri arasındaki mesafe; EFE JES e 6.1 km, Deniz JES e 5,90 km, Gümüşköy JES e 8,04 km ve de Sinem JES e 5 km dir. MEVCUT JES LERİN KÜMÜLATİF ETKİ DEĞERLENDİRMESİ Operasyon Safhası Kasım 014 tarihinde KUBİLAY JES için hazırlanan Proje Tanıtım Dosyasında yapılan gürültü hesaplamalarına göre; tesisin çalışması sırasında (Lgag) gürültü seviyeleri gündüz vakti 30 dba olarak hesaplanmıştır. Bu yüzden, Moralı Köyündeki kümülatif gürültü etkisini değerlendirmek amacıyla EFE JES, Deniz JES, Gümüşköy JES ve Sinem JESlerinde gürültü seviyesinin Kubilay JES tesisinde gündüz vaktinde kaydedilen gürültü seviyesi olacağını varsayılmaktadır (30 dba). JES lerin Moralı Köyüne olan mesafesinden ötürü, (EFE JES e 6.1 km, Deniz JES e 5,90 km, Gümüşköy JES e 8,04 km ve de Sinem JES e 5 km) her bir JES için tahmin edilen gürültü seviyeleri ve ayrıca tüm JES lerin Moralı Köyündeki kümülatif gürültü etkisi ihmal edilebilir olacaktır. Bir özet olarak, bu gürültü değerlendirme çalışması KUBİLAY JES in inşaat ve operasyon safhaları süresince ortaya çıkan gürültü seviyelerinin Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği gündüz vakti ve gece vakti gürültü limitlerini aşmayacağını göstermiştir. Tüm jeotermal santrallerin kümülatif olarak etkileri olmayacaktır. Ayrıca Jeotermal Kaynaklar ve Doğal Mineralli Sular Kanunu Uygulama Yönetmeliği nin 3. Maddesi 6. Bendinde (Ek:RG-4/9/ ) (Değişik:RG- 30/5/ ) Arama ve/veya işletme ruhsatlı alanlarda, yönlü sondaj tekniği ile açılacak olan tüm üretim/reenjeksiyon kuyuları ile ruhsat sınırına 500 metre mesafe içinde açılacak üretim ve/veya reenjeksiyon kuyuları için kuyu içi koordinat ölçüleri alınır ve Ek- 14 form düzenlenir. Bu form, kuyunun tamamlanmasını müteakiben sondaj kulesinin kuyudan ayrılma tarihinden itibaren 30 gün içinde idareye bildirilir ve sicil dosyasına eklenir. Kuyu içi koordinatları ile ruhsat sınırı arasındaki mesafe 100 metreden az olamaz. Yer almaktadır. Bu hüküm gereğince farklı ruhsatlarda yer alan kuyuların birbirleriyle etkileşim halinde olmaları engellenmiştir. Söz konusu proje ile alanda bulunan diğer jeotermal enerji santrallerinin kümülatif olarak flora üzerine çevreye etkide bulunacağı noktalar tesislerden verilecek olan baca gazı (CO ve HS emisyonları) emisyonlarıdır denilebilir. Bu kapsamda tesisten kaynaklanacak olan baca gazı emisyonlarının hem ulusal hem de uluslararası hava kalitesi standartlarını 0

21 geçmemesi için ölçümler yapılacak ve ölçümlerin yüksek çıkması durumunda H S tutma sistemleri, CO depolama tesisleri gibi gerekli önlemler alınacaktır. Bu emisyonlar, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından akredite edilmiş ölçüm firmaları tarafından ölçülmekte ve raporlanmakta; Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve Çevre ve Şehircilik il Müdürlüklüleri tarafından da kontrol edilmektedir. 1

22 Planlama (Arazi Hazırlığı ve Ön İnşa) ETKİ AZALTMA PLANI Aşama Konu Azaltma Yöntemi Sorumluluk Proje alanı ortak anlaşma sonucu edinilmiştir. ÇED gerekli değildir kararı ÇED Yönetmeliği gereğince alınmıştır. Kabul İnşa izni alınmıştır. Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Aydın Valiliği, Özel İl İdaresi İNŞAAT İnşaat şantiyesinin konumlandırılması ve işçi şantiyeleri için belediye hizmetleri Kuyu sondajından çıkan katı ve sıvı atıklar (sondaj çamuru ve parçaları) Sondaj işlemi sırasında yeraltı suyu kirlenmesi İnşa sırasında oluşan evsel nitelikli katı atıklar, tarih ve 9314 Sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiş olan Atık Yönetimi Yönetmeliği nin taşıma, depolama ve nihai bertarafı konularında ilgili maddelere uyularak biriktirilecektir. Biriktirilen evsel katı atıklar en yakın belediyeye götürülerek bertarafı sağlanacaktır. Oluşacak evsel atıksular şantiye alanına kurulacak olan sızdırmasız fosseptikte biriktirilecektir. Fosseptikte birikecek atık sular faaliyet sahibi tarafından kiralanacak olan vidanjörle alınarak en yakın atıksu arıtma tesisine boşaltılarak bertarafı sağlanacaktır. Sondaj sırasındaki sondaj çamuru ve hafriyat ayrılacak ve sondaj çamuru mümkün olduğunca sondaj işleminde yeniden kullanılacaktır. Sondaj çamuru, sondaj sırasında tekrar kullanılmaktadır. Harfiat atıkları ise; sondaj bitiminde sondaj çamurunun rehabilitasyonu için kullanılmaktadır. İlerleme sırasında oluşacak sondaj çamuru sızdırmasız geomembran kaplı havuzlarda toplanmaktadır. Havuzların resimleri eklerde yer almaktadır. Arama faaliyetlerinin olumsuz sonuçlanması durumunda sondaj delikleri betonlanacaktır. 04/07/01 tarihli 8865 sayılı yazısında yer alan 01/15 sayılı genelgenin 1. Maddesine göre gerekli işlemler yapılacak ve lokasyon alanında bulunan ekipmanlar sökülerek arazi eski haline getirilecektir. Sahada hiçbir atık bırakılmayacaktır. Arama faaliyetlerinin olumlu sonuçlanması durumunda üretim aşamasına kadar sondaj delikleri vanalanacaktır. Çamur havuzu ise öncelikle kurumaya bırakılacak, tam olarak kuruması sağlandıktan sonra üzeri bitkisel toprak ile kapatılarak arazi eski haline getirilecektir. Yeraltı ve yeryüzü suyunun kirliliği önlemek için, son teknolojiye göre kuyular çimentolanacak ve çelik borularla kaplanarak yer altı suyunun kirlenmesi engellenecektir. Belediye- Belediye (yada anlaşmalı olduğu vidanjör şirketi)- Proje Sahibi Jeotermal suyun ve çözünen gazların sondaj sırasında yüzeye çıkması Yüzey boru hattı sırasında trafik kesintisi inşası (ısı iletimi/dağıtımı) Test aşamasında ölçüm cihazları kuyuya yerleştirilecek ve gerekli ölçümler yapılacaktır. Yüzey boru hattı inşaatı sırasında karayollarından geçiş olmaması planlanmaktadır. Köylülerin kullandığı toprak yolları üzerinden geçiş olacaktır. Bununla ilgili olarak gerekli olması durumunda bir trafik yönetimi planı hazırlanacaktır. Plan ilgili Belediye makamları tarafından gözden geçirilecek ve onaylanacaktır. Belediye-

23 Araştırma, geliştirme ve enerji taşıma hattının inşası dahil sondaj donanımının hareketi ile toprağa, bitki örtüsüne ve yol yüzeylerine verilecek zarar Tarımsal alanlara (tarlalar, bahçeler vs.)ulaşım için mevcut kullanılan yollar olduğundan proje kapsamı çerçevesinde yeni erişim yol yapımı olmayacaktır. Bu mevcut yollar kullanılacaktır. Gerektiğinde bu yollar genişletebilir veya yenilenebilir. Kazı çalışmasına başlamadan önce üst toprak alınacak ve sondaj işlemi bittikten sonra çamur havuzunun kapatılması sırasında üst toprak olarak kullanılacaktır. Proje alanında ve civar yerlerde belirlenen bir yerel bitki örtüsü veya özel bitki çeşitleri olmamasına rağmen arazi hazırlanmasında ve inşaat aşamalarında bitki çeşitlerine bazı etkileri olacaktır. Bitki örtüsünün kaldırılması ve proje alanındaki kazı çalışmaları sırasında kaplumbağa, kirpi, kertenkele ve toprağı yuva için kullanan yılanlar gibi hayvanlar için bir risk oluşabilir. Toprağın alınma işleminden önce görsel kontroller yapılacak ve hayvanlar bu alanlardan uygun yöntemlerle benzer yaşam alanlarına taşınacaktır. Hayvanların kendi doğal ortamlarını bırakıp çevredeki benzer ortamlara göç etmeleri büyük bir olasılıktır. Ayrıca, hayvanlara inşaat faaliyetleri süresince hiç bir ters etki olması beklenmemektedir. Yüzey boru hattı yapımı sırasında doğal yaşam alanlarının tahrip olması Çıkarma veya yeniden enjeksiyon kuyusunun konumlandırılması sebebiyle doğal yaşam alanlarının tahrip edilmesi Elektrik Santralinin sondaj kuyularının mümkün olduğunca yakınına kurulacağından, boru hattı güzergahı büyük bir alanı kapsamayacaktır. Bununla birlikte yüzey boru hattının inşaatı sırasındaki doğal yaşam ortamı tahribatı sınırlı olacaktır. Ayrıca boru hatları yol kenarlarından veya DSİ ye ait sulama kanalı kenarından geçirilecektir. Bu nedenle boru hattı güzergahında bitki örtüsü ve hayvan çeşitliliği çalışmalarına göre özel çeşit veya doğal doku bulunmamaktadır. Böylece, yüzey boru hattı inşaatı sırasında doğal yaşama ters bir etki oluşmayacaktır. Ekolojik araştırma sonuçlarına göre, sondaj bölgelerinde özel türlerin doğal yaşam veya doğal göç yolu bulunmamaktadır. Çevresel etki edebilecek sondaj çalışmaları ile ilgili tüm önlemler alınacaktır. Alan çalışmaları, bitki örtüsü ve hayvan doğası çalışmaları sırasında, proje alanında ve çevresinde yerel bitki örtüsü veya tehdit edilen türler görülmemiştir. İNŞAAT İnşaat işçilerinin katı atıkları Üretim testi sırasında oluşacak jeotermal suların kaza ile yerüstü sularına karışması İnşa sırasında oluşan evsel nitelikli katı atıklar, tarih ve 9314 Sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiş olan Atık Yönetimi Yönetmeliği nin taşıma, depolama ve nihai bertarafı konularında ilgili maddelere uyularak biriktirilecektir. Biriktirilen evsel katı atıklar en yakın belediyeye götürülerek bertarafı sağlanacaktır. Oluşacak evsel atıksular şantiye alanına kurulacak olan sızdırmasız fosseptikte biriktirilecektir. Fosseptikte birikecek atık sular faaliyet sahibi tarafından kiralanacak olan vidanjörle alınarak en yakın atıksu arıtma tesisine boşaltılarak bertarafı sağlanacaktır. Projenin faaliyet aşaması sırasında su kaynaklarına olası etkilere karşı, tarih ve 8483 sayılı Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği hükümlerine uyulacak ve gerekli tedbirler alınacaktır. Jeotermal kuyu testi çalışmalarında çıkacak olan su alıcı ortama doğrudan deşarj edilmeyecektir. Bu su havuza alınacak, soğutulacak ve 31 Aralık 004 tarih ve 5687 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren, Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ve tarih ve 8483 sayılı Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği hükümlerinde belirtilen şartlar sağlandıktan sonra deşarj edilecektir. 3