KIDEM TAZM NATI TAKS TLE VE SENETLE ÖDENEB L R M?

Transkript

1 KIDEM TAZM NATI TAKS TLE VE SENETLE ÖDENEB L R M? Resul KURT* I. GENEL B LG LER flçi ve iflveren aras nda önemli sorunlara yol açt görülen k dem tazminat, iflçinin iflyerine ve iflverene sadakatle hizmeti ve ba l l n n bir sonucu olarak, iflçinin yasada öngörülen fesih hallerinde iflverenden talep edebilece i parad r. fl Kanunu kapsam nda ve ayn iflyerinde veya ayn iflverenin de iflik iflyerlerinde en az bir y ll k çal flmas olan iflçiye veya iflçinin vefat etmesi halinde de bu iflçinin hak sahiplerine iflveren taraf ndan ödenmesi gerekmektedir. Bu yaz m zda, k dem tazminat n n taksitle veya senetle ödenmesinin sonuçlar incelenmifltir. II. KIDEM TAZM NATINA HAK KAZANMANIN KOfiULLARI VE KIDEM TAZM NATININ ÖDENME SÜRES K dem tazminat verilebilmesi için öncelikle iflçinin ifl kanununa tabi olmas, iflçinin ayn iflyerinde veya ayn iflverenin de iflik iflyerlerinde ifl sözleflmesinin en az bir y l çal flm fl olmas ve ifl sözleflmesi, mutlaka kanunda gösterilen sebeplerden birisi ile feshedilmesi gereklidir say l fl Kanununun 14. maddesinde belirtilmifltir. Buna göre; Hizmet akdinin iflveren taraf ndan 1475 say l fl kanunun 17. Maddesinin II numaral bendinde gösterilen ahlak ve iyi niyet kurallar na uymayan haller ve benzeri nedenler d fl nda feshedilmesi durumunda, * SGK E. Baflmüfettifli 247

2 Hizmet akdinin iflçi taraf ndan 1475 say l fl kanunun 16. Maddesinde say lan nedenlerden dolay feshedilmesi durumunda, Hizmet akdinin muvazzaf askerlik dolay s yla feshedilmesi durumunda, Hizmet akdinin iflçinin ba l bulundu u kanunla kurulu kurum veya sand klardan yafll l k, emeklilik, veya malullük ayl yahut toptan ödeme almas amac yla feshedilmesi durumunda, Hizmet akdinin kad n n evlendi i tarihten itibaren bir y l içerisinde kendi r zas ile sona erdirilmesi durumunda, Hizmet akdinin iflçinin ölümü sebebiyle son bulmas halinde, Sosyal Sigorta Yasalar nda de ifliklik yapan 4447 say l yasa getirilen bir hükümle, 506 say l Kanunun 60. maddesinin birinci f kras n n (A) bendinin (a) ve (b) alt bentlerinde öngörülen yafllar d fl nda kalan di er flartlar veya ayn kanunun geçici 81. maddesine göre yafll l k ayl ba lanmas için öngörülen sigortal l k süresini ve prim ödeme gün say s n tamamlayarak kendi istekleri ile iflten ayr lmalar nedeniyle, flçiler k dem tazminat almaya hak kazan rlar. flçinin ifle bafllad tarihten itibaren hizmet aktinin devam süresince her geçen tam y l için iflverence iflçiye 30 günlük ücreti tutar nda k dem tazminat ödenir. denilmesi nedeniyle bir iflçinin k dem tazminat - na hak kazanabilmesi için iflçinin, ayn iflyerinde veya ayn iflverenin de iflik iflyerlerinde ifl sözleflmesinin en az bir y l sürmüfl olmas gerekti i sonucu ç kmaktad r. fl sözleflmesinin feshedilmesi halinde iflçinin ifl görme ve iflverenin de ücret ödeme yükümlülü ü sona ermektedir. fl sözleflmelerinin sona ermesinde, iflçinin ücreti ile sözleflme ve kanundan do an para ve parayla ölçülmesi 1 Yarg tay 9. Hukuk Dairesi, E.1992/12487, K.1993/7212, T tarihli karar nda; hbar ve k dem tazminat na hak kazanan ve bunlar alamadan vefat eden iflçinin mirasç lar bu tazminat alabilirler. Ancak, ödemenin yap labilmesi için, mirasç lar n birlikte istekte bulunmalar, bir mirasç n n açt davaya kat lmalar ya da bu davan n aç lmas na muvafakat vermeleri veya terekeye bir mümessil tayin edilmesi yolar ndan birinin izlenmesi gerekir. Örne in, sadece eflin açt davaya dayan larak karar verilemez demifltir. 248

3 mümkün menfaatlerin, ifl sözleflmesinin sona ermesi halinde, tam olarak ödenmesi zorunludur.(kurt, 2006, 682) K dem tazminat, hizmet sözleflmesinin fl Kanununda belirten nedenlerden birine istinaden sona ermesi halinde ödenebilmektedir. flçinin, istifaen ifl akdini feshetmesi halinde k dem tazminat na hak kazanmas söz konusu de ildir. III. KIDEM TAZM NATININ GEÇ ÖDENMES N N SONUÇLARI K dem tazminat n n, genel olarak ifl sözleflmesinin sona erdi i tarihte ödenmesi gerekmektedir. Ancak, k dem tazminat bazen ifl sözleflmesinin sona erdi i tarihte ödenmemekte veya ödenememektedir. fl sözleflmelerinin sona ermesinde, iflçinin ücreti ile sözleflme ve kanundan do an para ve parayla ölçülmesi mümkün menfaatlerin, ifl sözleflmesinin sona ermesi halinde, tam olarak ödenmesi zorunludur say l fl Kanununda k dem tazminat n n ödenmesinin gecikilmesi halinde faiz özel olarak belirlenmifltir. K dem tazminat n n süresinde ödenmemesi halinde ise, mahkemece faize hükmedilmektedir. Mahkemece, hbar ve di er iflçilik haklar için temerrüt tarihinden veya (temerrüdün ispat edilememesi halinde) davan n aç ld tarihten itibaren kanuni faize hükmedilmektedir. Ancak bu faiz oran k dem tazminat için akdin feshinden itibaren mevduata uygulanan en yüksek faiz olarak belirlenmektedir. K dem tazminat n n süresinde ödenmemesi halinde, iflçinin ifl mahkemesinde dava açmas gerekmektedir. fl mahkemesinde, hakimin fesih tarihinden veya iflçinin ölüm tarihinden itibaren k dem tazminat n n gecikme süresi için mevduata uygulanan en yüksek faizle birlikte ödenmesine karar vermesi gerekir ( fl K. 14/XI). Mevduata uygulanan en yüksek faizin tespiti de Merkez Bankas ve di er bankalardan yaz l bilgi talebiyle yap lmaktad r. Söz konusu gecikme faizi hesaplan rken, iflçiye sanki k dem tazminat derhal ödenmifl de, iflçi bu paray o anda en yüksek faizi veren bankaya yat r- 249

4 m fl gibi ifllem yap lacakt r. K dem tazminat için faiz bafllang c ifl sözleflmesinin fesih tarihidir. A- Taksitle ödeme flçi ve iflverenin uzlaflmalar durumunda, k dem tazminat n n taksitler halinde veya senetle ödenmesi olanakl bulunmaktad r. K dem tazminat n n taksitlendirilerek ödenmesi halinde, gecikme faizleri ödeme tarihleri dikkate al - narak hesaplan r (Yarg tay 9. H.D. E.1992/15138,K. 1993/5687,T ) Yarg tay a (Yarg tay 9. H.D. E. 1992/196, K. 1992/5126, T ) göre, iflçi taksitler halinde ödenen k dem tazminat için geçmifl günler faizi isteyebilir. Ancak, bu istemde bulunabilmek için ödemelerin ihtirazi (çekince) kay t konularak al nm fl olmas gerekir. Yarg tay bir karar nda (Yarg tay 9. H.D. E.1988/552,K. 1988/2731,T ), k dem tazminat n n taksitle ödenmesi halinde ihtirazi kay tla al nan k s mlar için ifl sözleflmesinin sona erdi i tarihten itibaren faiz istenebilece ini hükme ba lam flt r. B- Faiz talebi 1475 say l Yasa n n 14.maddesi 11.f kras nda k dem tazminat n n gününde ödenmemesi durumunda bankalarca mevduata uygulanan en yüksek faiziyle birlikte ödemesi gerekti i düzenlenmifltir. K dem tazminat na uygulanmas gereken faizi düzenleyen ilgili hükümde özel banka ile kamu bankas ayr m yap lmam flt r. Yasada, uygulanan en yüksek faiz sözcüklerine yer verilmifl olmakla sözü edilen faiz oran n n uygulan p uygulanmad tespit olunmal d r. Bankalar n belli dönemlerde T.C.Merkez Bankas na uygulayabileceklerini bildirdikleri faiz oran fiilen uygulanm fl olmad kça dikkate al nmaz. (Yarg tay 9. Hukuk Dairesi E. 2007/16243, K. 2008/9366, T ) Yarg tay, k dem tazminat n n geç ödenmesi nedeniyle faiz talebine iliflkin davalarda, Borçlar Kanununun 113. maddesi uyar nca as l borç ödeme ile 250

5 sona ermifl oldu unda, önceden iflleyen faizleri talep hakk sakl tutulmam fl ise bu faizlerin istenemeyece ini kabul etmifltir (Yarg tay 9. HD. E.19319, K.18808, T ). Yarg tay n bir karar nda (Yarg tay 9. HD. E.2004/100, K.2004/8521, T ) ibranamede vadeli de olsa çek ile ödemeyi kabul ederek faiz talebinden vazgeçmesinin geçerli oldu u, üç ay sonra faiz talep hakk ndan vazgeçme iradesini geri almas n n BK. 113/2. maddesi uyar nca faiz istenme hakk n sakl tutma olarak nitelendirilemeyece i, k dem tazminat hakk do duktan, yani fesihten sonra verilen ibranamenin geçerli say laca, belirtilmifltir. Yarg tay 1996 y l nda ald bir kararda (Yarg tay 9. H. D. E. 1996/12984, K. 1996/15358, T ), toplu ifl sözleflmesi ile k dem tazminat ödemelerinin otuz gün gibi k sa süre içinde yap laca hüküm alt na al nm fl ise bu süre içinde yap lan ödemeye gecikme faizi uygulanmayaca n ifade etmifltir. Faiz ödemesindeki gecikme nedeniyle Borçlar Kanunu nun 104/son maddesine göre tekrar faiz yürütülemeyecektir. Yarg tay a göre, k dem tazminat n n geç ödenmesi nedeniyle gecikme faizi istenebilecektir. Ancak, faizin geç ödenmesi faize faiz yürütülmesine sebep teflkil etmez. Dava s ras nda k dem tazminat n n ödenmesi durumu ile ilgili olarak Yarg tay, bu ödemenin davac taraf ndan kabul edilmifl oldu unu belirtmek suretiyle emredici nitelikte olmayan Borçlar Kanunu nun 84. maddesi uyar nca as l alaca n tamamen ödenmifl olmas karfl s nda önce faizden sonra da as l alacaktan mahsup yoluna gidilemeyece i, sadece dava dilekçesinde sakl tutulan faiz için hüküm kurulmas gerekti i sonucuna varm flt r. C- htirazi kay t Noter kanal yla k dem tazminat n n geç ödenmesinden do acak faiz hakk n sakl tuttu unu bildiren iflçi ödeme s ras nda ihtirazi kay t koymamakla bu hakk n kaybetmez. (Yarg tay 9. H.D. E.1992/2211,K. 1992/9293,T ) Yarg tay Hukuk Genel Kurulu nun E. 2008/9-179, K. 2008/165, T. 251

6 say l karar nda; ibranamedeki "... fl bu ibranameyi, ileride do abilecek kanuni haklar m sakl kalmak kaydiyle... imzal yorum..." ifadesiyle; ödemenin yap lmas gereken tarih ile, fiilen yap laca tarih aras ndaki sürede iflleyen faizi talep etme hakk n n, daha ibraname tarihinde sakl tutmufl oldu unun kabulü gerekti ini hükme ba lam flt r. Yarg tay n bir karar nda (Yarg tay 9. Hukuk Dairesi E. 2003/1699, K. 2003/12804, T ); hizmet akdi feshedilen davac k dem tazminat n n ödenmemesi üzerine bu tazminat n ödenmesini, yasal haklar n sakl tuttu unu ve yap lan k smi ödemeleri öncelikle faiz ve giderlere sayaca na dair daval ya dilekçe vermifltir. Bu istem Borçlar Kanunu'nun 84. maddesinin uygulanmas n gerektirir. Davac ya k dem tazminatlar taksitler halinde ödenip, gecikme nedeniyle faiz alaca gerçekleflti ine göre iste i do rultusunda yap - lan ödemelerin ilk önce faiz alaca na say lmas gerekir. Denilmek suretiyle talep halinde taksitler halinde ödenip, gecikme nedeniyle faiz alaca gerçekleflti ine göre iste i do rultusunda yap lan ödemelerin ilk önce faiz alaca na say lmas gerekti ini belirtmifltir. IV. SONUÇ K dem tazminat n n, genel olarak ifl sözleflmesinin sona erdi i tarihte ödenmesi gerekmektedir. Ancak, k dem tazminat bazen ifl sözleflmesinin sona erdi i tarihte ödenmemekte veya ödenememektedir. fl sözleflmelerinin sona ermesinde, iflçinin ücreti ile sözleflme ve kanundan do an para ve parayla ölçülmesi mümkün menfaatlerin, ifl sözleflmesinin sona ermesi halinde, tam olarak ödenmesi zorunludur say l fl Kanununda k dem tazminat n n ödenmesinin gecikilmesi halinde faiz özel olarak belirlenmifltir. K dem tazminat n n süresinde ödenmemesi halinde ise, mahkemece faize hükmedilmektedir. Gecikme faizi hesaplan rken, iflçiye sanki k - dem tazminat derhal ödenmifl de, iflçi bu paray o anda en yüksek faizi veren bankaya yat rm fl gibi ifllem yap lacakt r. K dem tazminat için faiz bafllang - c ifl sözleflmesinin fesih tarihidir. 252

7 flçi ve iflverenin uzlaflmalar durumunda, k dem tazminat n n taksitler halinde veya senetle, çekle ödenmesi olanakl bulunmaktad r. K dem tazminat n n taksitlendirilerek ödenmesi halinde, gecikme faizleri ödeme tarihleri dikkate al narak hesaplan r. flçi taksitler halinde ödenen k dem tazminat için geçmifl günler faizi isteyebilir. Ancak, bu istemde bulunabilmek için ödemelerin ihtirazi (çekince) kay t konularak al nm fl olmas gerekir. Noter kanal yla k dem tazminat n n geç ödenmesinden do acak faiz hakk n sakl tuttu unu bildiren iflçi ödeme s ras nda ihtirazi kay t koymamakla bu hakk n kaybetmez. KAYNAKÇA Kurt, Resul(2006). fl Hukuku Mevzuat nda Usul ve Esaslar. stanbul : SMMMO T.C. Yasalar( ) say l ifl kanunu. Ankara : Resmi Gazete (13943 say l ) Yarg tay 9. Hukuk Dairesi( ). E.1992/12487, K.1993/7212 say l karar. Ankara : Resmi Gazete 253

8 254