FURKAN ERKAN /H COĞRAFYA PERFORMANS

Transkript

1 FURKAN ERKAN /H COĞRAFYA PERFORMANS

2 Su, yeryüzünde canlı hayatı için vazgeçilmez bir unsurdur. Geçmişte büyük medeniyetlerin Fırat, Dicle, Ganj ve İndüs havzalarında kurulmaları tesadüf değildir. Çeşitli su kaynaklarına sahip olan Türkiye Orta Doğu'daki komşuları arasında su potansiyeli en zengin ülkedir Türkiye deniz ulaşımı bakımından oldukça elverişli şartlara sahiptir. Üç tarafı denizlerle çevrili olan ülkemizin kıyı uzunluğu 8333 km'dir. İstanbul ve Çanakkale Boğazları deniz ulaşımı açısından ülkemiz için oldukça avantajlı bir durum sağlamaktadır. Türkiye, ortalama yükseltisi oldukça fazla olan bir ülkedir (1132 m). Engebeli bir yapıya sahip olup yükselti, batıdan doğuya doğru gidildikçe artar. Akarsularımızın yatak eğimleri ve akış hızları fazladır. Bu nedenle taşımacılığa elverişli değillerdir. Hidroelektrik enerji potansiyelleri yüksektir. Türkiye, sıcak su kaynakları açısından dünya sıralamasında ilk 7'ye girmektedir. Bu zenginliğin nedeni, Anadolu'nun aktif bir tektonik yapıya sahip olmasıdır. Türkiye'deki sıcak su kaynaklarının dağılışı, fay hatları ve volkanik alanlar ile paralellik gösterir. Batı Anadolu, Kuzey Anadolu ve Doğu Anadolu fay hatları boyunca birçok sıcak su kaynağı mevcuttur. Ülkemizde çok sayıda göl vardır. Dışa akışlı göllerin suları tatlı (Beyşehir Gölü), dışa akışı olmayan göllerin ise suları tuzludur (Tuz Gölü ve Acı Göl). Türkiye'de yazın kuraklığa bağlı olarak göllerin su seviyelerinde azalmalar görülür. Göl sularının kimyasal özellikleri ise, gölü besleyen kaynakların kimyasal özelliğine, iklime ve göl çanağındaki kayaçların özelliklerine göre değişir. Van Gölü, Acıgöl, Suğla ve Kovada göllerinin suları tuzlu veya sodalıdır

3 Karadeniz Akarsuları Yatak eğimleri, hidroelektrik enerji, aşındırma güçleri fazladır. Dar ve derin vadi içinde akmaktadır. Kızılırmak Yeşilırmak Bartın Çayı Kelkit çayı Filyos Doğankent çayı Çoruh İyidere Fırtına deresi

4 Akdeniz Akarsuları En fazla akım kış aylarındadır. Ancak Manavgat, Eşen gibi akarsular karstik kaynakla beslendiği için yaz aylarında da akımları gürdür. Dalaman çayı Eşen çayı Manavgat Aksu Köprü Seyhan Ceyhan Asi

5 Ege Akarsuları Eğimi, enerji potansiyeli ve aşındırması az olan akarsulardır.menderes çizerler ve vadi tabanları geniştir. Bakırçay Gediz Büyük Menderes Küçük Menderes

6 Marmara Akarsuları Eğimleri azdır. Dolayısıyla hidroelektrik potansiyelleri azdır. Meriç (Ergene) Sakarya Susurluk Orhaneli çayı Nilüfer çayı Gönen çayı

7 İç Anadolu Akarsuları Sel rejimi özelliği olan akarsulardır. İlkbahar en fazla akıma ulaştıkları dönemdir. Çarşamba suyu Porsuk Sakarya Kızılırmak Samantı çayı

8 Doğu Anadolu Akarsuları Kış aylarında yağışın kar şeklinde olması sonucu akımın en az olduğu dönem de kış aylarıdır. Fırat Aras Kura Karasu Murat Dicle Arpaçay Zap suyu

9 Güneydoğu Anadolu Akarsuları Bu bölgede akarsular derin vadi içinde akar. Bu yüzden bölgede sulamadan direk olarak yararlanılmaz. Bu yüzden genelde baraj üzerinden sulama olur. Fırat Dicle Coğrafi bölgelere göre akarsularımızın dağılışı bu şekildeydi. Şimdi Türkiye de akarsu özelliklerine göz atalım

10

11 Türkiye de akarsular denge profilinden (yatak eğimi deniz seviyesine kadar yaklaşmış olan akarsular) uzaktır. Yüksek ve dağlık ülke olmamız bunun nedenidir. Ayrıca bu sebepten akarsularımızın yatak eğimleri, akış hızları, hidroelektrik enerji potansiyeli aşındırması fazladır. Dağların kıyı çizgisine ulaşımı ve Türkiye nin yarımada şeklinde oluşu akarsu boylarını kısa yapmaktadır. Akarsularımızdan sulama, içme, balıkçılık, enerji üretimi ve su sporları alanlarında faydalanırız. Ülkemizde akımlar genelde ilkbaharda en fazla seviyeye ulaşır. Sebebi kışın yağan karların erimesidir. Çoruh, Dicle, Fırat, Aras ve Kura gibi akarsular ülkemiz sınırları içinde doğup, sınır dışındaki ülkelere dökülür. Asi ve Meriç nehri sınırlarımız dışında doğup ülkemizden geçerek denize dökülür. Yağış rejiminin düzensiz olması ve yağış biçimleri, ülkemizde akarsu rejimlerinin düzensiz olmasını sağlamıştır. Akarsu havzalarımızda ne kadar endüstriyel kuruluş varsa o bölgenin akarsuları daha kirlidir. Genelde doğu batı yönlü akışlar vardır. Ege bölgesinde yatak eğimleri az olduğu için menderesler oluşur. Mendereslerin akış hızı, aşındırması, enerji potansiyelleri azdır. Yana doğru aşındırma ve biriktirme ise fazladır. Sınırlarımız içinde en büyük akarsu Kızılırmak, sınır dışını da katarsak en büyük akarsu Fırat tır. Meriç Nehri Yunanistan ile, Aras Nehri de Ermenistan ile sınır olma özelliği taşıyan akarsularımızdır. Doğu Anadolu ve Karadeniz Bölgesi nde yatak eğimleri fazladır. Bu yüzden akarsular derin vadiler şeklinde akar. Bu şekilde derin vadide akan akarsularımızda taşkınlar olmaz. Ancak Meriç Nehri bu özelliklerde olmadığı için hemen hemen her sene taşıyor.

12 Türkiye de Açık Havzalar Kızılırmak Yeşilırmak Seyhan Ceyhan Asi Bakırçay Gediz Türkiye de Kapalı Havzalar Tuz Gölü (Yağış olmadığından) Konya Kapalı Havzası (İklim ve yer şekillerinden) Van Gölü (Yer şekillerinden) Aras ve Kura (Hazar Gölü ne döküldüklerinden) Göller yöresindeki Burdur, Acıgöl, Salda Gölü ve Yarışlı Gölü kapalı havzaları (Karstik arazi yapısı ve yer şekillerinden dolayı)

13 Kara içerisindeki çanakların suyla dolması sonucu göller oluşur. Göl sularının seviyesi yağışlı aylarda yükselir. Kurak aylarda alçalır. Göller; kaynak suları, akarsular ve yağışlarla beslenir. Göllerin suları acı, tatlı, sodalı ve tuzlu olabilmektedir. Bu farklılığa; iklim koşulları, beslenme kaynakları, gölün bulunduğu arazinin yapısı, gölün büyüklüğü, derinliği, gideğeninin olup olmaması, yol açmaktadır.

14 A. YERLİ KAYA GÖLLERİ Bunlar daha önce çeşitli iç ve dış olaylar tarafından oluşturulmuş çanakların, sularla dolması sonucu meydana gelmiş göllerdir. Yerli kaya gölleri dört gruba ayrılır.

15 1. Tektonik Göller Yerkabuğunun küçük bir bölümünün çökmesi ile orayı sular işgal eder. Bu şekilde oluşan göllere tektonik göller denir. Doğu Afrika nın büyük gölleri, Ortadoğu daki Lut, Asya daki Baykal gölü bu şekilde oluşmuş göllerdir. Ülkemizde; Marmara da; Manyas, Ulubat, Sapanca, İznik gölleri, Akdeniz de: Kovada, Eğirdir, Burdur, Acıgöl, Beyşehir gölleri, İç Anadolu da: Tuz gölü, Tuzla, Tersakan, Akşehir, Seyfe, Hotamış, Ilgın, Sultansazlığı gölleri, Doğu Anadolu da: Hazar ve Hozapin gölleri tektonik göllerdendir.

16 2. Volkanik Göller Volkan konisinin tepesinde bulunan krater v6ya kaldera gibi çukurlukların ya da volkanik patlamalarla oluşan maarların suyla dolması sonucunda oluşurlar, iç Anadolu da Meke Tuzlası (Maar gölü), Doğu Anadolu da Nemrut gölü (Krater gölü), İsparta yakınındaki Gölcük gölü (Maar gölü) birer volkanik göldür.

17 3. Karstik Göller Kalkerli alanlardaki erime çukurlarının sularla dolması sonucu oluşan göllerdir. Kestel, Elmalı, Suğla, Söğüt, Karagöl, Obruk, Ulaş, Hafik, Avlan karstik göllerdir.

18 4. Buzul Gölleri Buzulların aşındırmasıyla oluşan çanakların sularla dolmasıyla meydana gelen göllerdir. Buzul göllerinin dağların yüksek kısımlarında bulunanları sirk gölleridir. Buzul gölleri Kuzey Amerika da ve iskandinavya da çok yaygındır. Ülkemizde Ağrı, Erciyes, Kaçkar, Uludağ, Bolkar ve Aladağlar gibi dağların yüksek kesimlerinde sirk göllerine rastlanır.

19 B. SET GÖLLERİ Bu göller, uzunca bir çukurluğun önünün doğal setleşme sonucu herhangi bir kütle ile kapanması ve geride kalan çukurluğun suyla dolması sonucu oluşur. Set oluşturan kütle hangi yolla meydana gelmişse, göl de o adla anılır. 1. Heyelan Set Gölleri Heyelanla gelen kütlenin, akarsu vadilerini kapatması sonucu oluşan göllerdir. Tortum, Sera, Zinav, Yedigöller, Abant gölleri bu türdendir.

20 2. Alüvyal Set Gölleri Akarsu vadilerinin alüvyal birikintilerle (genellikle birikinti konileriyle) kapanması sonucu oluşur. Bunlar küçük alanlı, sığ göllerdir. Ankara yakınındaki Moğan ve Eymir gölleri, Ege de Bafa (Çamiçi), Köyceğiz, Marmara gölleri bu türdendir.

21 3. Volkanik Set Gölleri Volkandan çıkan lavların, uzun bir çukurluğun önünü kapatması sonucu oluşur. Yurdumuzun en büyük gölü olan Van Gölü, Nemrut Dağı ndan çıkan lavların oluşturduğu setin gerisinde meydana gelmiştir. Dışarıya akıntısı olmadığı için suları acı (sodalı) dır. Ulaşım yapılır. Bunun yanında Balık, Nazik, Çıldır, Haçlı gölleri de bu gruba girer.

22 4. Kıyı Set Gölleri Kıyılardaki koyların ve girintilerin ağız kısımlarının dalga biriktirmesiyle oluşan kıyı kordonları ile kapanması sonucunda meydana gelirler. Bunlara deniz kulağı veya lagün de denir. Terkos (Durusu), Büyük ve Küçük Çekmece gölleri bu türdendir. Ayrıca kıyılarımızdaki delta ovalarında da küçük çaplı birçok kıyı set gölü (lagün) bulunur.

23 5. Baraj Gölleri İnsanların meydana getirdiği baraj gerisindeki yapay göllerdir. Enerji üretimi, sulama, içme ve kullanma suyu elde etme amacıyla yapılan barajların gerisinde oluşan baraj göllerinin sayısı GAP ile daha da artmıştır. Fırat üzerindeki Atatürk, Keban, Karakaya, Kızılırmak üzerindeki Hirfanlı, Altınkaya, Manavgat üzerindeki Oymapınar, Sakarya üzerindeki Sarıyar baraj gölleri yapay göllerimizin en büyükleridir. Şimdiye kadar yapılmış olan barajlar, Türkiye nin ihtiyacını karşılamaktan uzaktır. Su potansiyelimiz ve yerşekilleri, daha çok barajın yapımı için elverişlidir.

24 Türkiye de göller belirli yerlerde toplanmış durumdadır. Bunlar; Van gölü çevresi (Van gölü, Erçek gölü, Nemrut gölü) Tuz gölü çevresi (Tuz gölü, Seyfe gölü, Sultan sazlığı) Göller yöresi (Beyşehir, Eğirdir, Burdur, Akşehir, Eber, Acıgöl) Marmara çevresi Manyas (kuş gölü), Ulubat, Sapanca, iznik, Büyük Çekmece, Küçük Çekmece ve Durusu (Terkos) gölleri Göllerden Yararlanma: Tarım alanlarını sulamada, İçme suyu elde etmede, Su ürünleri (balık vs.) elde etmede, Ulaşımda, Turizmde (Çevreleri dinlenme ve tatil yeridir. Örneğin Abant Gölü) Tuz elde etmede (Tuz Gölü nden) yararlanılır

25 Yağışlarla yeryüzüne düşen suların bir kısmı yüzeyden akarken bir kısmı da yer altına sızarak orada akış oluştururlar. Bunlara yer altı suyu, yer altı sularının kendiliğinden yeryüzüne çıktığı yerlere de kaynak adı verilir. 1. Yer Altı Suları * Ülkemiz yer altı suları bakımından oldukça zengin sayılır. Jeolojik yapı ve yer şekilleri yer altı sularının özelliklerini belirler. Ülkemizde özellikle kıyı bölgelerimizdeki ovalar ve deltalar oldukça zengin yer altı suyuna sahiptir. Ayrıca karstik alanlarımızda da yer altı suyu oldukça fazladır. * Ülkemizin bazı yörelerinde, özellikle yarı kurak sahalarda, tarımda sulama için yer altı suyundan faydalanılır. Örneğin Karapınar (Konya), Ceylanpınar (Şanlı Urfa), Polatlı (Ankara) Sivrihisar (Eskişehir)deki tarımsal alanlarda yer altı suyundan faydalanma önemlidir. * Bazı şehirlerimizin içme suyu da yeraltı sularından sağlanır. (Bursa, İzmir, Eskişehir, Konya, Niğde, v.b)

26 Artezyen Kaynaklar: Özellikle kıvrımlı yapılarda iki geçirimsiz tabaka arasında bulunan geçirimli tabakalarda basınçlı yer altı suları birikir. Bu suların bulunduğu alanlar sondajla açılırsa bu sular basınçlı bir şekilde fışkırır. Böyle kaynaklara artezyen kaynak adı verilir. Artezyen kaynaklar, Kayseri, Bursa, İnegöl, Erzurum, Malatya, Eskişehir, Muş ovalarında, Ege kıyı ovalarının kenarlarında ve Çukurova da yaygındır.

27 Karstik Kaynaklar: Kireç taşlarının çatlaklarından sızan suların, yer altı boşluklarında toplanması ve bunların vadi tabanı ile yamaçlarında bol debili akması sonucunda oluşurlar.

28 Fay kaynakları: Fay hatlarındaki çatlaklardan yeryüzüne çıkan suların oluşturduğu kaynaklardır. Ülkemizde fay kaynakları en çok Ege ve Güney Marmara bölgelerindeki grabenler boyunca görülür. Ayrıca Kuzey Anadolu Fay hattı üzerinde de bu tür kaynaklar oluşmuştur.

29 * Yerin derinliklerine sızan sular, yerin iç ısısının etkisiyle ısınarak yeryüzüne çıkarlar. Bu şekilde oluşan sıcak su kaynaklarına termal kaynak veya kaplıca adı verilir. Eğer bu kaynakların suyu çok sıcak ise ve tazyikli olarak yeryüzüne çıkıyorlarsa, bunlara gayzer, suları az sıcak ise bunlara da ılıca denir. * Sıcak su kaynakları aynı zamanda bileşimlerinde çözünmüş hâlde kimyasal madde bulundururlar. içinde mineral bulunduran bu sular maden suyu olarak adlandırılmıştır.

30 1. Güney Marmara kaplıcaları Güney Marmara daki kaplıcalar Balıkesir, Bursa ve Çanakkale çevresinde yoğunlaşmıştır. Önemli olanları şunlardır: * Bursa da Çekirge, Kaynarca, Armutlu ve Kükürtlü kaplıcaları * Balıkesir de Güre, Derman, Hisaralan, Pamukçu, Gönen ve Kepekler kaplıcaları ve içmeceleri * Sakarya da Akyazı Kuzuluk, llıcaköy ve Kilhamamı kaplıcaları * Çanakkale de Kestanbol kaplıcası Yalova ile inegöl deki Oylat kaplıcaları

31 2. Batı ve Güneybatı Anadolu kaplıcaları Bu bölümdeki kaplıcalar, İzmir, Denizli, Aydın ve Muğla da yoğunlaşmıştır. Başlıcaları şunlardır: * İzmir de Balçova, Dikili, Davutlar ve Çeşme kaplıcaları ile Bergama da güzellik kaplıcası * Muğla da Bodrum, Köyceğiz kaplıcaları ve içmeceleri * Aydın da Alangüllü kaplıcaları * Denizli de Karahayıt, Pamukkale, Buldan da Yenice kaplıcaları ve içmeceleri

32 3. İç Batı Anadolu kaplıca ve maden suları Ülkemizin kaplıca ve maden suları bakımından en zengin alanı burasıdır. Bu bölümdeki kaplıcalar Kütahya ve Afyon da toplanmıştır. Başlıcaları şunlardır: * Kütahya da Yoncalı, Ilıca, Murat dağı, Emet, Dereli, Aksaz, Harlek, Simav, Gediz ve Eynal kaplıca ve içmeceleri * Afyon da Sandıklı, Gazlıgöl kaplıca ve içmeceleri * Afyon da Afyonkarahisar maden suyu 4. Güney Anadolu kaplıca ve maden suları Güney Anadolu kaplıcaları da Mersin, Adana, Kahraman Maraş ve Hatay da yoğunlaşmıştır. Başlıcaları şunlardır: * Hatay da Reyhanlı, Erzin kaplıca ve içmeceleri * Adana da Haruniye kaplıca ve içmecesi * Kahraman Maraş da Elbistan kaplıca ve içmecesi * Mersin kaplıca ve içmecesi * İç Anadolu Bölgesi nde Ankara, Eskişehir, Konya, Nevşehir, Kırşehir, Yozgat, Çankırı, Kayseri, Sivas ve Niğde, * Karadeniz Bölgesi nde Zonguldak, Bolu, Çorum, Samsun, Amasya, Tokat ve Rize, * Doğu Anadolu Bölgesi nde ise Ağrı, Erzurum, Van ve Bitlis te çok sayıda kaplıca ve içmeceler mevcuttur.

33 Varl%26%23305%3B%26%23287%3B%26%23305%3B.htm Google görseller