Bası Yaraları. Tanım. İnsidans. Tanım. Bası Yarası. Basınç, friksiyon, yırtılma ve diğer faktörlerin etkisiyle

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Bası Yaraları. Tanım. İnsidans. Tanım. Bası Yarası. Basınç, friksiyon, yırtılma ve diğer faktörlerin etkisiyle"

Canan Aksu
8 yıl önce
İzleme sayısı:

1 Tanım Bası Yarası Bası Yaraları Dr. Nermin KELEBEK GİRGİN Uludağ ÜTF, Anesteziyoloji ve Reanimasyon AD Yoğun Bakım BD Basınç, friksiyon, yırtılma ve diğer faktörlerin etkisiyle deri ve deri altındaki dokularda meydana gelen lokalize doku zedelenmesidir. Avrupa Basınç Ülserleri Tavsiye Paneli (EPUAP), 1998 Tanım İnsidans Bası Yarası Ø Özellikle kemik çıkıntıların bulunduğu bölgeler Ø Uzun süreli ya da yineleyen bası Ø Deri ve derialtı kapillerlerinin kapanması Ø Dolaşımın durması Ø Nekroz ve ülserasyon Ø Hastane % Ø Yoğun bakım % Ø Uzun süreli bakım alanı % Ø Evde bakım %0-17 Keller BP. Intensive Care Med 28: ;2002 de Laat EH. Crit Care Med 35:3;2007 Igarashi Cox J. Am J Crit Care 20:364-75;2011 A. Arch Gerontol Geriat 56:220-6;2013 Still MD. J Am Coll Surg 216:373-6;2013 Jiang Q. Int J Clin Pathol 7: ; 2014 Krupp AE. Curr Infect Dis Rep 17:11;2015 Bası yarası gelişmesinde rol oynayan en önemli faktör Basınç Sürtünme / makaslama / yırtılma Ø Basıncın yoğunluğu / süresi Ø Dokunun toleransı 1

2 Sürtünme: Epidermis / dermis üst tabakasında zedelenme Deri Epidermis Sürtünme + yerçekimi: Makaslama etkisi Ø Epiteliyal hücreler * derin dokularda hasar + kapillerlerde yırtılma Ø Fibroblastlar * doku perfüzyonunda doku hasarı Ø Ter bezleri Ø Sebase bezler Kemik çıkıntıları üzerindeki deri serbest hareket edemez Bası yarası Ø Kıl foliküllleri Ø Kan damarları Ø Kollajen Dermis Adipoz doku Evre I: Kızarıklık Basınç kaldırılınca düzelmez Kemik çıkıntı bölgelerinde Evre II: Doku kaybı Epidermis / dermis Parsiyel Evre III: Tam kalınlıkta doku kaybı Subkutan yağ dokusu gözle görülebilir Kas-kemik sağlam Evre IV: Tam kalınlıkta doku kaybı Kemik, tendon ve kasa kadar ilerlemiş 2

3 Sınıflandırılamayan evre: Yara kabuklu ve/veya eskar dokusu ile kaplı Derin doku hasarı: Deri bütünlüğü bozulmamış Sürtünme / basınç sonucu renk değişikliği Bası Yarası Bölgeleri Ø Sakrum Ø Topuklar Ø İskium Ø Trokanter Ø Dirsekler Ø Skapula Ø Oksipit Ø Omuzlar Ø Dizler Conf Proc IEEE Eng Med Biol Soc 766-9;2014 3

4 Bası Yarası Değerlendirme Ø Zaman Ø Bölge Ø Evre Ø Yüzey Ø Boyut Ø Eksüda? Ø Tünel - sinüs? Ø Enfeksiyon? Ø Ağrı? Bası Yarası Risk Faktörleri 1. Kısıtlı fiziksel aktivite mobilizasyon 2. Azalmış duyusal algılama * Sedatif / hipnonik / analjezik / nöromusküler bloker ilaçlar * Şuur kaybı / nörolojik defisit Artmış doku basıncı fark edilemez Krupp AE. Curr Infect Dis Rep 17:11; Metabolizmanın değişmesi / beslenmenin bozulması / malnütrisyon Ø Negatif nitrojen dengesi subkutanöz doku kaybı Ø Düşük albümin düzeyi bası yarası evre I IV Efteli EÜ. Ostomy Wound Manage 59:22-7;2013 Flattau A. Int Wound J 11:14-20;2014 Serra R. Int Wound J 12:432-5; Dolaşım / ventilasyon bozuklukları Ø Vazoaktif ilaçlar (norepinefrin, epinefrin vs) periferik doku perfüzyonu kapiller kan akımı Ø Mekanik ventilasyon 5. Nemli ortam / Kötü deri hijyeni 6. Altta yatan hastalık / kronik hastalık (DM!!) 7. Pozisyon 8. Spastisite / kontraktür 9. Enfeksiyon Delmore B. Adv Skin Wound Care 28:514-5;2015 Krupp AE. Curr Infect Dis Rep 17:11; Anemi Hatanaka N. J Clin Pathol 61:514-8;2008 Slowikowski GC. J Wound Ostomy Continence Nurs 37:619-26;2010 Coleman S. Int J Nurs Stud 50: ;2013 Nassaji M. Int J Nurs Pract 20:418-23;

5 11. Yaş Ø Deri perfüzyonu-turgor Ø Kollajen rejenerasyonu Ø Albumin / immün cevap Ø Yağ dokusu Ø Doku elastikiyeti Ø Mental durum Petzold T. Br J Dermatol 170: ;2014 Jiang Q. Int J Clin Exp Pathol 7: ; Psikolojik faktörler Stres kortizon salınımı kollajen sentezi 13. YB ye acil yatış 14. Yüksek YB skorları (APACHE II / SAPS II skorları) 15. YB yatış süresi 16. Diğer (Sigara, kan vizkositesi, kuru cilt vs.) Cremasco MF. J Clin Nurs 22:2183-9;2013. Efteli EÜ. Ostomy Wound Manage 59:22-7;2013 Nassaji M. Int J Nurs Pract 20:418-23;2014. Bası Yarası Ø Yaşam kalitesi (ağrı ) Ø Enfeksiyon / sepsis riski Ø Hastane kalış süresi Ø Ek cerrahi girişim gereksinimi Ø Hastane kaynaklarının kullanımı Ø Hasta / ailede fiziksel ve emosyonel tükenme Ø Mortalite? YB de bası yarası (-) %15 bası yarası (+) %63 Keller BP. Intens Care Med 28: ;2002 Maliyet Ø Maliyet (yara bakımı, debridman, greft vs.) Ø Tüm sağlık bakım harcamaları Macaristan %0.6 Hollanda %1 İngiltere %4 Bası yarası önleme Black J. Int Wound J Bası yarası tedavisi önlenmesinden daha PAHALI Bası Yarası Risk Değerlendirme Ölçekleri Ölçek alt boyutları Ø Braden ölçeği Ø Duyusal algılama Ø Norton ölçeği Ø Nem Ø Aktivite / Mobilizasyon Ø Waterlow ölçeği Ø Beslenme Ø Cornell ölçeği Ø Sürtünme Ø Predispozan hastalıklar Ø Gosnell ölçeği Ø Şuur durumu Ø Yaş / ağırlık / cinsiyet Skor Kriterler Duyusal algı Derinin nem durumu Hareket yeteneği Fiziksel aktivite Beslenme Sürtünme /bası Tamamen sınırlı Her zaman nemli Tam hareketsiz Yatağa bağımlı Kötü beslenme Sorunlu Braden Skoru Tarih Çok sınırlı Biraz sınırlı Oryante Hemodinamik durum Genellikle Nemli Kısıtlı Hareketli Sandalye bağımlı Ara ara nemli Noradrenalin Adrenalin Dopamin Yetersiz beslenme Oksijen Potansiyel sorunlu Az hareket ediyor Destekle yürüyor Yeterli beslenme Sorunsuz Nadiren nemli Tam hareketli Yardımsız yürüyor Çok iyi beslenme Total skor Değerlendirme saati Sonuç: 11 ve altı: Çok riskli 8 saat ara ile deri bütünlüğünü kontrol edin : Riskli 12 saat ara ile deri bütünlüğünü kontrol edin : Az riskli 24 saat ara ile deri bütünlüğünü kontrol edin 5

6 Braden Skoru Risk sınırında Ø Sık pozisyon değişimi Ø Hareket Ø Topukların korunması Ø Basınç azaltıcı yatak ve minderler Ø Nem, friksiyon ve yırtılma kontrolü Ø Beslenme Ø Risk faktörlerinin değerlendirilmesi / kontrolü hasta, İnsidans: %0.63 Evre I (%49.8), Evre II (%33.8) En sık sakrum (%70.5) Yaş > 70 yıl (> 89*** ) YB yatış Braden skoru < 17 Hastane yatış > 30 gün İtalya, 7 okul 855 hemşirelik öğrencisi 742 yanıt (%86.8) Nurse Educ Today 35:573;2015 Malnutrisyon basınç ülserine neden olur %30.2 Ø Cilt inspeksiyonu Ø Deri neminin kontrolü Fena değil Oksijensizlik basınç ülserine neden olur %27.2 Nem basınç ülserine neden olur %42.6 İdrar, gayta ve yara drenajından kaynaklanan nem ülserine neden olur %63.1 Son dönemdeki kilo kaybı basınç ülseri riskini artırır %83.4 Lezyon nekroze ise evre 3 ya da 4 basınç ülseridir %72.6 Hasta yatağında hareket ettiğinde friksiyon ve sheer olabilir %56.1 Oturur pozisyonda basınç ülserleri en sık pelvik bölgede, dirsek ve topukta olur %70 Yatan hastanın topukları basınç açısından günde en az 1 kez incelenmelidir %41.6 Basınç ülseri öyküsü olan hastada yeni bir ülser gelişme riski yüksektir %47.2 Ø Pozisyon değişimi Ø Spastisite önlenmeli Ø Masere ve kontamine edecek materyal ile temas önlenmeli Ø Yatak başı 30-45º den fazla yükseltilmemeli Ø Hareket sırasında (oturma, yan dönme vb.) trapez kullanılmalı Ø Basınç süre ve şiddeti Pozisyon değişimi Basınç azaltıcı ürün (yatak-minder-ped) kullanımı Ø Topuklar korunmalı Ø Dizlerin / ayak bileklerinin birbirine sürtünmesi önlenmeli Ø Yatak ucuna doğru çekilirken çarşaf kullanılmalı (Koltuk altlarından tutularak yukarı doğru çekilmemeli) 6

7 Ø Beslenme desteği Protein ve kalori kcal/kg/gün nonprotein kalori Protein: gr/kg/gün Vitamin A-C-E, çinko, kalsiyum, demir, bakır (kollajen sentezi, epitelizasyon, immün sistemin güçlendirilmesi) Adv Wound Care (New Rochelle) 3(1):54-63;2014 Değerlendirilmeli: Kilo kaybı Yeme alışkanlığı Bağımsız yemek yeme Destek: Diyetisyen Kalori: kcal/gün Protein: gr/gün (böbrek?) Gerekirse enteral/parenteral destek Yeterli sıvı alımı Yeterli vitamin/mineral alımı Ulusal Kılavuz Ø Enfeksiyon kontrolü 32 hasta 25 hasta Delmore B. Adv Skin Wound Care 28:514-5;2015 Ülkemizde oran??? 7

8 Ø Lokal yara bakımı Hangi yara bakım ürünü? Ø Hasta Int Wound J 11:460-71;2014 Ø Yaranın durumu Ø Ürünün özelliği Ø Yara / ürünler hakkında bilgi Bası yarasının en iyi tedavisi oluşmasını önlemektir Bası yarasının önlenmesinde en büyük rol HEMŞİRE Bası yarası Hemşire iş Hemşirelik yükünün artması bakımı kalite bası yarası göstergesi oranını Keller BP. Intens Care Med 28: :2002 Jiang Q. Int J Clin Exp Pathol 7; ,2014 Cremasco MF. J Clin Nurs 22: ;2013 Hemşire iş yükü azaltılmalı Ülkemizde YB da 2-3 hasta = 1 hemşire (!) Sonuç Basınç ülseri hemşirenin mücadele etmesi gereken önemli sağlık problemlerinden biridir Ø Bası yarasının prevelans ve insidans oranları saptanmalı Ø Yapılmış olan araştırma sonuçlarına dayanarak * klinik uygulama rehberleri / kılavuzlar geliştirilmeli Ø Hastanenin yapısına uygun önleme / tedavi planı olmalı 8

9 Teşekkürler 9

Benzer belgeler

Basınç Nedir? Uluslararası Katılımlı Palyatif Bakım ve Hospis Kongresi Mart 2018 ġiģli-ġstanbul

Basınç Nedir? Uluslararası Katılımlı Palyatif Bakım ve Hospis Kongresi Mart 2018 ġiģli-ġstanbul Basınç Yarası Bakımı Yrd. Doç. Dr. Ġbrahim AYDOĞDU BVÜ Tıp Fakültesi Çocuk Cerrahisi AD Uluslararası Katılımlı Palyatif Bakım ve Hospis Kongresi 09-11 Mart 2018 ġiģli-ġstanbul Basınç Nedir? Ağırlık bir