Yeni Ekonomi Düzeninde Kariyer ve E itim: Ankara OST M Organize Sanayi flyerlerinde Gerçeklefltirilen Bir Araflt rma

Transkript

1 - - Yeni Ekonomi Düzeninde Kariyer ve E itim: Ankara OST M Organize Sanayi flyerlerinde Gerçeklefltirilen Bir Araflt rma Hasan Hüseyin AKSOY* Özet Bu çal flman n amac, kariyer oluflturma ile iliflkili olarak yeni ekonomi düzeniyle birlikte ele al nan uygulamalara dikkat çekmek ve firmalar n örgütsel insan kayna- planlamas çabalar çerçevesinde ortaya ç kmas olas bulunan, firma içi yetifltirme / kariyer gelifltirme davran fllar n gözden geçirmektir. Araflt rmada, Ankara da yerleflik bulunan OST M Organize Sanayi iflyerleri yöneticilerinin yeni ekonomik geliflmeler çerçevesinde, çal flanlar n n ve kendilerinin çal flma içindeki e itimleri ile kurumlar n n geliflimleri konusundaki görüflleri saptanmaya çal fl lm flt r. Araflt rma, görüflme yoluyla, ulafl lan küçük ve orta ölçekli 26 iflyeri yöneticisinin iflyerlerindeki çal flanlar n kariyer geliflimlerini etkileyecek davran fl ve tutumlar konusundaki görüfllerini ve her iki grubun çal flma süreleri içinde kat ld klar e itimleri belirlemeye yönelmifltir. flyerlerinin yönetici düzeyindeki çal flanlar na kalite güvence sertifikasyonlar, gümrükleme prosedürleri ve yabanc dil gibi konularla s n rl bir yetifltirme sundu u, sosyal, kültürel, kiflisel geliflme ve estetik alanlar ndaki e itimlere çok az ilgi gösterildi i ve di er çal flanlar n ifl içi yetifltirmelerden uzakkald, görülmüfltür. Anahtar Kelimeler Yeni Ekonomi, Küçük ve Orta Ölçekli flletmeler, Kariyer Planlamas, flbafl nda E itim, flyerinde Ö renme. * Ankara Üniversitesi E itim Bilimleri Fakültesi E itim Bilimleri Bölümü Ö retim Üyesi Kuram ve Uygulamada E itim Bilimleri / Educational Sciences: Theory & Practice 7 (3) Eylül / September E itim Dan flmanl ve Araflt rmalar letiflim Hizmetleri Tic. Ltd. fiti.

2 Doç. Dr. Hasan Hüseyin AKSOY Ankara Üniversitesi E itim Bilimleri Fakültesi E itim Yönetimi ve Politikas Bölümü Cebeci, 06590, Ankara Elektronik Posta: aksoy@education.ankara.edu.tr Yay n ve Di er Çal flmalar ndan Seçmeler Aksoy, H. H. (2007).Teacher education student perceptions and views about equity and discrimination practised in universities in Ankara Turkey. World Applied Sciences Journal, 2, Aksoy, H. H. (2007). Seçilmifl göstergeler yoluyla e itimde nitelik e iliflkin bir tart flma. Abece E itim ve Ekin Dergisi, 249, 2-6. Aksoy, H. H. (2005). Medya ve bilgisayar teknolojisinin e itimde kullan m n n etkileri üzerine elefltirel görüfller: Orwell ve Huxley in gelecek tasar mlar çerçevesinde bir de erlendirme. E itim Bilim Toplum, 3 (11), Ünal, L. I., Kurul Tural N.,Aksoy, H. H. (2005). Mesleki E itim ve Yaflam Boyu E itim: Ekonomi Politik Bir De erlendirme. Yaflam Boyu Ö renme. Sempozyum Bildirileri ve Tart flmalar içinde (s ).. Ankara. E itim Bilimleri Enstitüsü ve PegemA Yay nc l k. Aksoy, H. H. (2005). Üniversiteye girifl sorunu ba lam nda toplumsal yeniden üretim mekanizmas olarak mesleki- teknik e itim. Abece E itim ve Ekin Dergisi, 226, Aksoy, H. H. (2005). Küresel kapitalizmin kamusal e itime etkileri. Abece E itim ve Ekin Dergisi, Say 232, 2-7. Aksoy, H. H. (2003). Uluslararas karfl laflt rma ölçütlerinin kullan m ve Türkiye. E itim Bilim ve Toplum, 1, (1), Aksoy, H. H., Aksoy, N. (2003).Okullarda krize müdahale planlamas. Ankara Üniversitesi E itim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 36 (1-2), Aksoy, H. H. (2003). E itim kurumlar nda teknoloji kullan m ve etkilerine iliflkin bir çözümleme. E itim Bilim Toplum, 1 (4), Aksoy, H. H. (2001). flsizlik- e itim iliflkisine genel bir bak fl ve gelecekte izlenecek politikalara iliflkin görüfller. Ankara Üniversitesi E itim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 32 (1-2), Aksoy, H. H. (1999). Relationship Between Education and Employment : How Do Employers Use Educational Indicators in Hiring? Results from a Participatory Observation. Journal of Interdisciplinary Education. Vol. 3, Number 1, Aksoy, H. H. (1997) Metal sanayi iflyerleri yöneticilerinin endüstriyel teknik ortaö retim mezunlar na iliflkin de erlendirmeleri. EYTEPE E itim Yönetimi, 3 (3), Aksoy, H. H. (1997) Ekonomik getirisi, istihdam ve piyasaya dönük etkileri aç s ndan mesleki ve teknik E itim. Ankara Üniversitesi E itim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 29 (1), Karakutuk K., Aksoy, H. H, Akcay, C. (1995). E itim yönetiminde de erlendirme süreci. Ankara Üniversitesi E itim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 27 ( 1), Aksoy, H. H. (1993). Amaç yap ve süreç boyutlar aç s ndan Küba e itim sistemi. Ankara Üniversitesi E itim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 25 (1), Aksoy, H. H. (1992) Mesleki ve teknik e itim yat r m projelerinin gerçekleflme durumlar ( Dönemi). Ankara Üniversitesi E itim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 24 (2), Aksoy, H. H. (1991). Ortaö retim düzeyindeki din e itimi okullar ve di er meslek liselerinin say sal geliflmeleri ( Dönemi). Ankara Üniversitesi E itim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 23 (1), ,

3 Yeni Ekonomi Düzeninde Kariyer ve E itim: Ankara OST M Organize Sanayi flyerlerinde Gerçeklefltirilen Bir Araflt rma Hasan Hüseyin AKSOY* Çal flma yaflam na girme haz rl yapan ve çal flma yaflam n n içinde uzun süredir yer alan pek çok kifli meslek yaflam yla ilgili daha çok fleyi kontrol alt na almak istemektedir. Bir ifle bafllamadan önce ve bafllarken gelecekte kendisini nas l bir çal flma koflulu, statü, emeklilik yaflam bekledi ini ö renmek ve mümkün oldu unca daha çok bu gelece i olumlu etkilemeye çal flmak do al ve yerinde bir davran fl olarak görülebilir. Bununla birlikte kapitalist küreselleflmenin getirdi i ekonomik ve toplumsal de iflmeler, bireylerin daha esnek ayn zamanda daha güvensiz ve güvencesiz bir çal flma yaflam geçirecekleri yönündeki kayg lar n da art rmaktad r (Sennett,1998/2002). Giderek daha belirsiz h zl bir çal flma yaflam sunan yeni ekonomi bu çabalar zorlaflt ran bir ortam sunmaktad r. Örgüt yap lar ndaki yenilenmeler, firma küçülmeleri, küresel nitelikteki yeni ekonomi düzeninde ifl bulma ve ifl güvencesi sa lama konusunda iflyerlerine/ ve kamuya güveni azaltmaktad r. Öyle görünmektedir ki bireylerin bu kayg lar yersiz de ildir. Dünyada iflsizlik oranlar ile ilgili rakamlar, iflsizli in Türkiye dahil, azgeliflmifl ve geliflmifl kapitalist ekonomiler için en temel sorunlardan biri olmaya devam edece ini göstermektedir (Kok, 2003, s.12-13; * Pamukkale Üniversitesi E itim Fakültesi nce Eylül 2005 tarihlerinde Denizli de gerçeklefltirilen XIV. Ulusal E itim Bilimleri Kongresinde sunulan araflt rman n, gözden geçirilmifl teorik çerçeve metni ve sonuçlar d r. Araflt rmada iflyerlerine ulaflmada büyük desteklerini gördü üm, Ostim deki iflyerlerinden birinin Genel Müdür Yard mc s dostum Ali Y ld r m a ve OST M Mesleki E itim Merkezi ö retmenlerinden de erli meslektafl m Kadir Öztürk e, metnin ngilizce yaz m n n gramer düzeltmelerindeki katk lar için Yvonne Burry ye ve ngilizce yaz m s ras nda metnin gelifltirilmesine iliflkin de erli önerileri için Prof. Morgan V. Lewis e teflekkür teflekkür etmeyi keyifli bir görev olarak görüyorum. Öte yandan zamanlar n ay rarak görüflme yapmam za izin veren ya da form doldurarak araflt rmaya kat lan iflyeri yöneticilerine de teflekkür borçluyum

4 1050 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER ILO, 2006). flsizli in bu denli yayg nlaflmas ve getirdi i sorunlar n yak c l yan nda çal flanlar aç s ndan da belirsizlik, mesleki geliflme ve yükselmede engellenme, yetersiz ücret alma, güvencesiz çal flma gibi sorunlar öne ç kmaktad r. Bu sorunlar aras nda gölgede kalan ya da bu sorunlar gölgelemede kullan lan ve mesleki geliflimi yans tan kariyer kavram da s kça telaffuz edilmektedir. Kariyer kavram do rudan bir meslek ve ifl türünü ya da bunlar n belli bir aflamas n göstermemektedir. Kariyer, bir kiflinin çal flma yaflam boyunca elde etti i, yerine getirdi i ifllerin bütününden oluflur. Kariyerde geliflme ve ilerlemenin örgütsel hiyerarflide yukar ya do ru bir ilerleme olarak kabulü çok yayg nd r. Ancak günümüzde kariyer kavram daha genifl bir çerçevede bireylerin tutum ve deneyimlerini de içerecek flekilde ele al nmaktad r. Örne in bir çal flan n, ayn iflte kalmas na karfl n yeni beceriler edinir, mevcut becerilerini gelifltirirse hiyerarflik bir yükselme yaflamad nda dahi baflar l bir kariyer elde etmifl olabilece i düflünülmektedir. Benzer flekilde, bir çal flan n ayn firmada dikey de il ancak yatay farkl l klara, ifllevlere sahip bölümlerde çal flt nda da elde etti i genifl ifl deneyiminin baflar l bir kariyer oluflturmas n sa layabilece i belirtilmektedir (Cummings ve Worley 1997, s. 402). Ancak h zla etki alan n geniflleten yeni ekonomi bireylerin uzun y llar çal flmayla elde etti i ya da edecekleri kariyer e de y k c bir etkide bulunmaktad r. Son y llarda geniflleyen yeni ekonomi düzeni insan n çal flma yaflam boyunca yapt klar n n birbiriyle iliflkili olarak geliflmesini engeller nitelikte görülmektedir. Özellikle, yap lan iflin esnek örgütlenmesi ve esnek istihdam modelinin geliflmesi (part time ve informal sektörlerde çal flman n yayg nlaflmas, sözleflmeli istihdam, parça bafl ifl verme, kendi hesab na tüketicilere de il firmalara çal flman n yayg nlaflmas tafleronlaflma- gibi geliflmeler) çal flma yaflam ndaki süreklili e darbe vurmaktad r. Sennett in deyifliyle; Esnekli e yap lan vurgu bizzat iflin anlam n ve dolay s yla onu anlatmak için kulland m z kelimeleri de ifltiriyor. Örne in ngilizce deki career (kariyer) kelimesi eskiden tafl tlar n (carriage) kulland bir yolu ifade ediyordu. Kelime çal flma ba lam nda kullan lmaya baflland nda da, kiflinin ekonomik u rafllar n n bir ömürboyu akt mecray anlat yordu. Esnek kapitalizm, kariyerin izledi i bu düz yolu kesti ve çal flanlar aniden bir ifl türünden di erine yönlendirdi. 14. yy. ngilizcesinde job (ifl) kelimesi bir maddenin tafl nabilecek büyüklük-

5 AKSOY / Yeni Ekonomi Düzeninde Kariyer ve E itim: Ankara OST M Organize Sanayi teki bir miktar n veya parças n ifade ediyordu. Günümüzde esneklik, insanlar n hayat boyu götürü çal flmalar, parça parça ifller yapmalar olarak, ifle eski anlam n iade eder (Sennett 2002, s..9-10). Çal flanlar n genellikle ifle girmesinden bafllayarak belli bir süre sonunda daha iyi koflullarda çal flmak, daha yüksek ücret ve statü elde etmek gibi beklentiler tafl yaca düflünülebilir. Yasal gereklilikleri de karfl layacak flekilde iflyerlerinin bu beklentilere karfl l k verecek düzenleme ve iflleyifle sahip olmas beklenir. Çal flanlar n gelecekte ne tür ifllere, unvanlara ulaflabilece ini belirleyen kariyer planlamas, örgütün yapt düzenlemeler aç s ndan bak ld nda örgütsel kariyer planlamas n ifade ederken, çal flanlar n kendilerini ve ifl iliflkilerini, kat ld klar etkinlikler, iflyeri koflullar çerçevesinde de erlendirmeleri, mesleklerindeki veya ifllerindeki gelece i etkilemeye yönelen kararlar bireysel kariyer planlamas olarak adland r lmaktad r (Griffin, 1993). Ancak, baz araflt rmalar, çal flanlar n n mesleki e itimleri için harcama yapmalar n n iflletmelerin gelecekte bekledikleri verimlilik ve uzun dönemde bu harcamalar geri alabilmelerine ba l oldu unu göstermektedir (Virtanen Kivimaki, Virtanen, Elovainio & Vahtera, 2003). Informal ve kas ts z ö renmeler de mesleki e itimde önemli yer tutmaktad r ve iflyerleri bireyler için iflbafl nda ö renme f rsatlar yaratmaktad r (Marsick & Watkins, 2001; Billet, 2004, s.320). Bireysel kariyer planlamas n n s n rlar n sadece örgütler içinde çal flan bireylerle s n rland rmak do ru olmaz. Kariyer planlamas n n ifl yaflam n n bafllamas ndan önceki aflamaya uzanan bir süreç olarak görülmesi, veya bireylerin yüksekö retim dönemiyle birlikte ele al nmas uygun görülmektedir (Erdo mufl, 2001). Kariyer planlamas n n s n rlar giderek daha genifl alg lanmakta ve yaflam bütünüyle etkileyen bir kararlar dizisi olarak görülmektedir (Drier, 2000, Bardick, Bernes, Magnusson & Witko, 2006). Türkiye deki üniversitelerde de say lar ve etkinlikleri giderek artan Kariyer Merkezleri ve Sürekli E itim Merkezleri de özellikle üniversite ö rencileri ve mezunlar için kariyer planlamas sürecinin ifl öncesi ve sonras ndaki çabalar n n bir parças olmaya çal flmaktad rlar (Erdo mufl, 2001). Öte yandan, Türkiye de lise dengi e itim alan ö rencilerin çok az n n üniversiteye gidebilmelerine olanak sa lanmas da üniversite öncesinde kariyer planlamas çabalar n n çok bilinmeyen-

6 1052 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER li bir denklemden farks z olmas na yol açmaktad r. Ekonomik sistem içinde var olan belirsizliklerin karar vermeyi (ve planlamay ) zorlaflt rd n düflündü ümüzde, lise ça ndaki gençlerin kendi kiflilik ve yeteneklerine uygun bir flekilde gelecek plan yapmalar n n oldukça zorlaflt n söyleyebiliriz. Üniversite e itiminin kapasitesindeki s n rlamalar n ö rencileri özel kurslar ve dershanelere gitmeye zorlamas n n mevcut e itim eflitsizliklerini derinlefltirece i gözlenmektedir (Gök, 2005, s.102). Ço u lise ça na dahi gelmeden çal flmaya bafllamak durumunda kalan çocuk ve gençler için durum daha fazla zorluklar içerecektir. Bu nedenle, ifl öncesi kiflisel ilgi ve yeteneklerini farketme ve gelifltirme olanaklar bulamayan çocuklar n mesleki niteli i olan ya da olmayan, kiflisel geliflimlerini destekleyecek e itimsel de eri olan etkinliklere kat labilmeleri ancak kurumsal desteklerle olanakl olabilecektir. Bu kurumsal desteklerden biri kamusal e itim kurumlar ve kâr amac gütmeyen toplumsal kurumlar/dernekler vb. iken di eri iflyerleri olacakt r. flyerlerinin içinde yer ald üretim iliflkileri ve gelece e yönelik beklentileri onlar n yapaca fiziki yat r mlar ve iflgücü gelifltirmeye yönelik çabalar n da etkileyecektir lerin sonunda, Bursa dokuma sanayiinde yap lan bir araflt rmada iflyeri sahiplerinin, gelecek beklentilerinin sektör için daha çok olumsuz olmakla birlikte, kendileri için umutlar n koruduklar n ve iyi para kazanmak için as l olarak geliflmifl tezgahlara sahip olmak gerekti i yönündeki düflünceleri ortaya konulmufltur (Aktar, 1990, s ). Bir baflka aç dan da geliflmifl tezgahlar, pek çok iflyerinin rekabet edememesi ve batmas, pek çok çal flan n iflsiz kalmas anlam n tafl maktad r. flgücü niteliklerinin geliflmesi konusundaki de erlendirmeleri ve bu konudaki etkileri, zaman kullan m ve sa layabilecekleri ekonomik destek nedeniyle iflyerlerinin ekonomik geliflmeler karfl s ndaki konumlar ve tepkileri oldukça büyük önem tafl maktad r. Ancak bu tepkileri ve iflgücüne yönelik de erlendirmeleri ortaya koyacak, farkl sektörler itibariyle de iflmeleri yans tacak nitelikte araflt rmalara gereksinim bulunmaktad r. Kariyer Kavramlar na liflkin Betimleme ve Tart flmalar Kariyer planlamas, kariyerlerinin her aflamas nda mesle ini, çal flaca kurumu/ifl yerini ve görevini seçmekte olan bireylerle ilgilidir. Kariyer gelifltirme ise, kariyer amaçlar na ulaflmak için çal -

7 AKSOY / Yeni Ekonomi Düzeninde Kariyer ve E itim: Ankara OST M Organize Sanayi flanlara yard mc olmakla ilgili görülmektedir. Kariyer planlamas, bireysel kariyer amaçlar oluflturmakla iliflkili bir etkinliktir. Oldukça kiflisellefltirilmifltir ve genellikle birinin ilgisini, kapasitesini, de- erlerini ve hedeflerini de erlendirmeyi, alternatif kariyerleri gözden geçirmeyi, mevcut ifli etkileyebilecek kararlar vermeyi ve istenen yönde nas l ilerlenece ini planlamay içerir. Bu süreç, kiflilerin mesleklerini, örgütlerini ve ifllerini seçmeleriyle somutlafl r. Ancak giderek azalan seçme olana ve iflgücü talebinden çok daha h zl artan iflgücü arz, seçme edimini daha çok iflverenler için anlaml k lmaktad r. Geleneksel/liberal bir yaklafl mla kariyer planlamas, bireylerin yükselmeleri ve transferleri kabul edip etmeyecekleri, baflka bir ifl veya emeklilik için firmay terk edip etmeyeceklerini belirlemektedir. (Cummings ve Worley 1997, s. 403). Bireyler aç s ndan ortaya ç kan durum ise gerçek bir planlama ve seçme süreci olmaktan çok sunulan seçenekler aras nda bir tercih yapma ve bunun için yar fla girme fleklinde gerçekleflmektedir. Bu nedenle, kariyer plan bireyin kendisi ile ilgili geliflimine iliflkin kararlar süreci olmaktan ç k p, ekonomik ve toplumsal çevrenin daha önce belirledi i kifli ve kurumlar n n seçimine dahil olabilme çabas na dönüflebilmektedir. Seçeneklerin az, iflsizli in yüksek düzeyde oldu u kapitalist bir ekonomide kariyer planlamas da s n rl ve daha çok kariyer gelifltirme çabalar ile uyum sa lama etkinli ine dönüflebilecektir. Buna ra men, kariyer gelifltirme etkinliklerinin bir firma içi etkinlik olarak görülmesi ve bu konuda aç k bir bilgi sisteminin olmamas da yine kariyer planlamas çabalar n güçlefltiren bir baflka boyut olacakt r. Sonuçta, bir bireyin kariyer beklentisi, çabalar ve geliflimi içinde yaflad toplumsal gerçeklik ile bireyin özel konumunun (e itim, cinsiyet, sosyal ve kültürel sermaye vb.) etkilefliminin bir parças olacakt r. Her bir toplumun tarihsel, ekonomik, siyasal ve kültürel olarak ortaya koydu u koflullar ve bunlardaki de iflmeler do rudan ya da dolayl olarak ifl örgütlerinin ve bireylerin mesleki tercihlerinden meslek içi geliflimlerine de in etkide bulunacakt r. Bu anlamda kariyer planlamas ve kariyer gelifltirme toplumsal bir etkiyi de kaç n lmaz bir flekilde içinde tafl maktad r. Yani kariyer planlamas etkinli i bireyin içinde bulundu u özel tarihsel/toplumsal koflullar n bir etkileflimi olarak ortaya ç kacakt r.

8 1054 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER Kariyer Gelifliminin Toplumsal Boyutu Çok say da araflt rma e itim, cinsiyet, sosyo-ekonomik düzey, yafl ve deneyim gibi pek çok de iflkenin insanlar n mesleki konumlar - n /geliflimlerini nas l etkiledi ini anlamaya çal flm flt r. (Bourdieu&Passeron, 1970/1990; Cummings ve Worley, 1997; Aksoy, 1999; 2002; Alfred, 2001; Loughlin Barling 2001; Oplatka, 2001; Russel & O Connell, 2001; Hultin, 2003; Sidanius, Laar, Levin & Sinclair, 2003; Kreimer, 2004; Lindley, 2005; Stone&Aliaga, 2005). Cinsiyet, sosyo-ekonomik düzey, k r veya kent yerleflimlerinde yafl yor olma, ülkenin sahip oldu u ekonomik sistem ve geliflme düzeyi; sosyal, siyasal, kültürel ve inanç sistemleri bireylerin yaflam planlar ve geliflimleri ile birlikte kariyer beklentilerini de etkiler. Kendi ülkelerinde gelecekte olumlu geliflmeler olmayaca n düflünen genç e itimli kufla n kitlesel denilebilecek boyutlarda özellikle geliflmifl ülkelere geçifl yapmak için baflvuruda bulunmas bu etkiyi aç kça gözler önüne sermektedir. Ülke d fl na ç kabilmek için, sanal araçlardan, çöpçatan sitelerden yararlanarak yabanc ülkelerden efl bulma aray fl n n yayg nl da ülke içindeki mevcut durum ile gençlerin gelecek ile ilgili istek/beklentileri aras ndaki uyumsuzlu u gösteren bir baflka kaynak olarak görülebilir (Ortafl, 2003; Sanal Çöpçatan, 2005, s.2). Yine özellikle üniversite ö rencilerinin ve mezunlar n n çok yüksek oranlarda yurtd fl nda (Türkiye d fl nda) yaflamak istemeleri bu durumun sadece bir e itim sorunu olmad n düflünmeye yöneltmektedir. Öte yandan meslek seçiminden meslekte ilerlemeye de in etkili olan bir baflka etken de cinsiyet tir. Geliflmifl ülkeler de dahil olmak üzere, geleneksel cinsiyetçi anlay fl n hakim oldu u, kad nlar için mesleki yükselmede cam tavan ve cam duvar bulunan toplumlarda mesleki geliflimin bireysel yeterliklerle iliflkisi zay flamaktad r. Kad nlar n çal flma alanlar ve kariyer seçeneklerine iliflkin olarak oraya at lan pek çok mit /kal p yarg bulunmaktad r (Wirth, 2001, s.103). Örne in bir kad n n yönetici rolünü istemesi ve bunu elde etmesi zaten bir toplumsal engeli aflmak anlam na gelecektir. Bu görevdeki baflar durumu onun kariyerinde geri planda kalabilmekte ya da bu boyutla bireyler daha az ilgili olabilmektedir. Kariyer gelifliminde dikkate al nan de iflkenlerden biri de, yafl ve deneyim süresidir. Buna göre, çal flanlar n yafllar ilerledikçe ve deneyimleri artt kça bu ayn zamanda çal flma yaflam yla ilgili bireysel

9 AKSOY / Yeni Ekonomi Düzeninde Kariyer ve E itim: Ankara OST M Organize Sanayi özelliklerin geliflmesini de getirdi i, güven duygusunu art rd düflünülmektedir. Özellikle birincil piyasada yer alan iflyerlerinde/ifllerde çal flanlar için bu aç dan de erlendirmeler yap lmaktad r. Kariyere iliflkin boyutlardan yafl ve deneyimi dikkate alarak yap lan bir de erlendirmeye göre çal flanlar olgunlaflt kça ve deneyim kazand kça en az dört kariyer basama boyunca ilerlerler. Her aflaman n kendine özgü zorluklar, gereksinmeleri ve bireyin üstesinden gelme konusunda kendisine güven duyarak ortaya koyaca iddialar bulunmaktad r (Cummings ve Worley 1997, s ). Bu aflamalar a)kariyere bafllang ç aflamas (21-26 yafl), b) lerleme aflamas (26-40 yafl), c)sürdürme aflamas (40-60 yafl) ve d) Ayr lma (emeklilik) aflamas (60 ve yukar yafl) olarak belirtilmektedir. Belirtilen dört kariyer aflamas bireylerin kariyer geliflimlerini gözden geçirmek için kullan labilecek aflamalar ve her aflamada yer alan kariyer planlamas konular n göstermektedir. Ancak yeni ekonomi düzeninin ortaya koydu u çal flma düzeni ve ortaya ç kard insan davran fllar belirtilen düzenlilikte (cinsiyetçili in bulundu u alanlarda kad nlar için zaten söz konusu olamayacak) bir kariyer aflamalar flemas n gerçeklefltirmenin giderek güçleflti ini de göstermektedir. Sennett in (1998/2002) belirtti i gibi, kapitalist geliflme belirsizli i destekleyen bir yönde ilerlemektedir. Ancak bugünkü belirsizli in garip yönü, bunun hiçbir tarihi felaket olmadan var olmas d r; bu belirsizlik güçlü kapitalizmin gündelik iflleyifline sinmifltir. stikrars zl k normal olan bir durumdur. Schumpeter in giriflimci figürü, günümüzün s radan insan olarak sunuluyor. Karakterin afl nmas belki de kaç n lmaz bir sonuç. Uzun vade yok anlay fl uzun vadede kiflinin davran fl n yolundan sapt r yor, güven ve sadakat ba lar n zay flat yor; iradeyle davran - fl birbirinden kopar yor (Sennett, 1998/2002, s. 30). Ekonomik sistemin iflleyiflinin insan karakterini etkileyen yönleri üzerinde duran görüfller d fl nda, makro düzeyde toplumsal ve ekonomik sistem taraf ndan belirleniyor olsa da, insanlar n davran fl ve kararlar na yol gösteren çeflitli dayanaklar aras nda ilkeler, para, dostluk, aile, ifl, inanç gibi kiflisel etkenleri belirten görüfller de bulunmaktad r. Covey, (2001) insanlar n davran fllar na yol gösterdi i düflünülen temel de erlerle ilgili bir s n flamay gözden geçirmektedir. Bu de erler bireylerin sadece mesleksel seçimlerini de il, sürdürdükleri ifllerdeki olas davran fllar n ve izleyecekleri geliflme

10 1056 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER çizgisini de etkilemektedir. De erler en önemli gördü ümüz inançlard r. Baz lar na göre güvenlik, para, özgürlük onlar n yaflamlar n daha iyi hale getirir. Di erleri baflka de erleri öne ç karabilirler. Illinois Üniversitesi Psikoloji Profesörü Brent Roberts a göre insanlar yedi de er grubuyla iliflkili olarak amaçlar n belirlerler. Bunlar ekonomik, estetik görünüm, toplumsall k, akrabal k, siyasal, zevkle ilgili ve dinseldir (Aktaran Arenofsky, 2001). Ancak bunlar ve belirtilebilecek di er de erler herkesi ayn güçte etkilemeyecek ve yine her toplumda güçlü olan de erler bir di erine göre farkl laflacakt r. Ayn toplum içinde yer alan farkl gruplar n da bu de erlere iliflkin farkl l klar söz konusu olacakt r. Raider ve Burt (2001, s ) ise, Bourdieu nun (Bourdieu&Passeron, 1979/1990) kültürel sermaye kavram yla ifade etti i gibi, bireylerin ifle girme ve yükselme süreçlerini onlar n sahip olduklar sosyal sermayenin (social capital) etkiledi ini belirtmektedir. Sosyal sermaye, bireylerin di er kiflilerle kurduklar ba lant lar n yap - s na karfl l k gelmektedir. Bu anlamda, sosyal sermaye kiflilerin, do rudan ya da dolayl olarak iflgücü piyasas nda ulaflabilecekleri bilgiyi ve kontrolu ifade etmekte ve benzer e itim, yetenek ve deneyime sahip bireyler aras nda ortaya ç kacak gelir farkl l klar n aç klayabilecek bir de iflken olarak görülmektedir. Yeni Ekonomi Düzeninin Çal flanlar n Kariyer Planlar ve E itim Kurumlar Aç s ndan Do urgular Sennett (2002) kiflisel gözlemlerinden de yararlanarak yeni kapitalist ekonominin çal flanlar n iflleri ve çevreleri ile kurduklar iliflkilerin de- iflimine etkisini ele ald çal flmas nda, iflin yap lma biçimi ve firmalar n üretim için kurduklar networklerin de ifliminin çal flanlar aç - s ndan karakter afl nmas yaratt n ifade etmektedir. Sennett bu geliflmeleri ve kariyer e yapt etkiyi flu flekilde betimlemektedir Bugün esnek kapitalizm sözüyle nitelenen sistem, sadece bildi imiz bir olgunun yeni bir varyasyonundan ibaret de ildir. Burada vurgu esneklik üzerindedir. Bir yandan kat bürokrasi biçimleri di er yandan da kör rutinin zararlar elefltiriliyor. flçilerden seri hareket etmeleri, her an de iflime haz r olmalar, sürekli olarak risk almalar, düzenlemelere ve formel prosedürlere giderek daha az ba l kalmalar isteniyor. (Sennett 2002, s.9-10).

11 AKSOY / Yeni Ekonomi Düzeninde Kariyer ve E itim: Ankara OST M Organize Sanayi Kapitalist üretim iliflkilerindeki ana yap korunmas na karfl n, iliflki biçimlerinde ortaya ç kan de iflmeler, çal flanlar n nitelikleri, çal flma mekân, çal flma süresi ve bu sürenin gün içi da l m ile çal flanlar n karakterleri üzerinde de iflme yaratmaktad r. Esnek çal flma, ifl güvencesiz k sa süreli (proje, tak m çal flmas vs. adlarla) gerçekleflen çal flma biçimlerinin yayg nlaflmas, sürekli yenilenen yöntem (süreç) ve ürünler çal flanlar n uyum niteliklerinin geçmifl y llardaki iflgücünden beklenene göre ola anüstü art fl n gerektirmektedir. Bu art fl ola anüstü ya da ola an d fl diye tan mlamak uygun olacakt r. Çünkü bu süreçte uyum sa layamayanlar n kaybetmesi iflsiz, niteliksiz, mesleksiz, güvencesiz kalmas beklenir, kabullenilir, do al bir durum olarak ortaya konmaktad r (Sennett, 2002). E itim kurumlar n n da bu dönüflümle iliflkili olarak yeni politikalar ve düzenlemeler oluflturmak zorunda kalmas kaç n lmaz görünmektedir. Özellikle son y llarda, yaflam boyu e itim kavram çerçevesinde gerçeklefltirilen, piyasa kurumlar arac l yla yeni mesleksel beceriler kazand rma ve bunlar sürekli yenilemeye yönelen geliflmeler, yeni ekonomi düzeni içinde önemli bir yer tutan esneklik in do- as ile paralellik göstermektedir. Esneklik koflullar, bilgiye ve bu nedenle de e itime eriflimi ticarilefltirirken, di er yandan e itim paketleri sunan flirketlerin say s n art rmaktad r. Piyasa ile ba en güçlü e itim türü olan mesleki e itim de giderek piyasa ile bütünleflmekte, en kazançl e itim alanlar ndan birini oluflturmaktad r. Bu nedenle e itim, giderek daha büyük ölçüde araçsallaflmakta, kazanç getirmeyecekse gereksiz görülen bir sürece dönüflmektedir. (Ünal, Tural ve Aksoy, 2005, s. 144). Bu perspektif içinde yaflam boyu e itim programlar n n, iflgücünü, sanayinin istikrars z yap s na ve artan ölçüde iflgücü esnekli i talep eden iflgücü piyasas na uyumlu hale getirmek için formüle edildi i de savunulmaktad r (Ünal, Tural ve Aksoy, 2005, s.147). Çok daha önce ortaya konan baflka bir bak fl aç - s ndan ise yeni ekonomi düzeni ne haz rlanacak bireylerin yeni emek piyasas n n nas l çal flt n anlamalar n sa layacak yeni zihin haritalar na ve bilgiyi elefltirel olarak seçecek ve kullanacak becerilere sahip olmalar gerekti i ve bunlar n bireylere yararl olaca savlanmaktad r (Kerka, 1993, s.4 ). Öte yandan, örgün e itim kurumlar n n, bireyleri bu ola and fl l a haz rlayan bir süreç olarak rol üstlenmesi beklenebilir mi? Ya da e itim örgütlenmesinin bu geliflmeler karfl s nda mevcut tarihsel ve

12 1058 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER toplumsal rolü ile özerk bir ifllevi olabilir mi? Ba ml l k ya da uyum sa lama söz konusu olacak ise bunlar n neye ve kime karfl oldu u aç kça ortaya konabilecek midir? Bu konularda önemli dönüflümlerin yaflanmakta oldu unu belirtmek gerekmektedir. Ancak bu dönüflümler ile gerek kamuoyunda ortaya konan gerekse çeflitli kurumlar n kulland söylemler aras nda tam bir uyumun bulundu u da görülmemektedir. Bu söylemler yerel kurumlarca nas l ortaya konmakta, hangi topluluklar, e itim kurumlar ve ifl çevreleri nas l tepkiler vermektedirler? Farkl tepkiler, bir bak ma tüm dönüflümlerin farkl yaflanmakta oluflu ile, bir baflka aç dan da yaflad klar m - z n farkl yorumlanmas ile aç klanabilir. Geliflmifl kapitalist ülkelerdeki firmalar n çal flanlar na e itim deste i sa lamas ya da yeni beceriler kazanmay özendirmeleri genel anlamda tüm çal flanlar kapsayan bir politika olmaktan çok belirli bir çal flan kesimi iflyerinde tutmaya yönelik olmaktad r. Esnek çal flman n geliflti i, ileri teknoloji kullan m ile eme in ikame edildi- i geliflmifl kapitalist ülkelerde yeniden beceri kazanma firma d fl - na kaymaktad r. E itim dan flmanl k firmalar n n piyasada giderek daha çok yer almas yeni mesleksel beceriler kazanmak için gerekli görülen yetiflmenin birey taraf ndan piyasadan sat n al nmas h zla do allaflan bir süreç haline gelmektedir. Bu sürecin bir sonucu olarak bireyler, çal flma yaflam nda kendi istedikleri becerileri istedikleri zaman piyasadan elde edebilecekleri yan lsamas yaflamaktad rlar. Öte yandan geliflmifl kapitalist ülkelerde dahi, bir bilgi ekonomisi dönüflümünün ve yüksek nitelikli insangücünün bilgi toplumunun anahtar faktörü oldu una, e itim programlar n n ve e itim biliminin bunu sa lamadaki rolünü iyimserlikle ele alan görüfllere karfl kuflkular da daha çok dile getirilmektedir (Payne, 2000; Lloyd & Payne, 2002; 2003;). Bu çal flman n amac, kariyer oluflturma ile iliflkili olarak yeni ekonomi düzeniyle birlikte ele al nan uygulamalara dikkat çekmek ve firmalar n örgütsel insan kayna planlamas çabalar çerçevesinde ortaya ç kmas olas bulunan, firma içi yetifltirme / kariyer gelifltirme davran fllar n gözden geçirmektir. Araflt rmada, Ankara da yerleflik bulunan OST M Organize Sanayi iflyerleri yöneticilerinin yeni ekonomik geliflmeler çerçevesinde, çal flanlar n n ve kendilerinin çal flma içindeki e itimleri ile kurumlar n n geliflimleri konusundaki görüflleri saptanmaya çal fl lm flt r.

13 AKSOY / Yeni Ekonomi Düzeninde Kariyer ve E itim: Ankara OST M Organize Sanayi Çal flmada benimsenen nitel yaklafl m nedeniyle ayr nt l alt amaçlar, ya da alt problem cümleleri belirlenmemifl ancak iflyeri yöneticilerinin belirlenen genel amaçla iliflkili olarak görülen ve dikkati çeken, yo unlaflan görüfllerinin ortaya ç kar lmas tercih edilmifltir. Yöntem Araflt rma betimsel nitelikli, tarama modelindedir. Araflt rma, veri özellikleri ve metodolojik s n flama aç s ndan nitel bir araflt rma olarak tasarlanm flt r. Temel say lt lar ve hedef sorgulamalar aç s ndan (amaç, alt amaçlar), nitel araflt rma yaklafl mlar ndan kurucu/temel araflt rma yaklafl m (grounded theory) temel al nm flt r (Strauss ve Corbin, 1990; Bogdan ve Biklen, 1992, s ). Bu yaklafl m n do- as, araflt rman n sürdürülmesi ve analizlerin gerçeklefltirilmesinin birlikte yap lmas na ve henüz tamamlanmam fl araflt rmalar n izleyicilerle paylafl lmas na da izin vermektedir (Strauss ve Corbin, 1990, ss ). Araflt rma OST M Organize Sanayi flyerlerinin yöneticilerinin, bulunduklar iflyerlerindeki çal flanlar n kariyer geliflimlerini etkileyecek davran fl ve tutumlar konusundaki görüfllerini ve her iki grubun çal flma süreleri içinde kat ld klar e itimleri belirlemeye yönelmifltir. Bunu gerçeklefltirmek amac yla, daha önce belirlenmifl aç k uçlu sorulardan oluflan bir görüflme formu uygulanm flt r. OST M, Ankara da yerleflik, befl milyon metrekare aç k alanda küçük ve orta ölçekli yaklafl k 5 bin iflletmenin yer ald, 100 farkl sektörde 50 bin çal flan n bulundu u bir sanayi bölgesidir. OS- T M deki iflletmeler genel olarak makine imalat, metal iflleme, elektrik-elektronik, ifl makineleri, imalat ekipmanlar, otomotiv, plastik-kauçuk,t bbi araç gereçler, savunma sanayi ana bafll klar nda üretim yapmaktad r. (OST M Web Sitesi) Büyüklü ü ve farkl ifl kollar n içinde bar nd rmas nedeniyle OST M, küçük ve orta büyüklükteki iflletmeleri (KOB ) kapsayan e itim istihdam iliflkileri konusunda yap lan araflt rmalarda tercih edilen bir üretim bölgesini oluflturmaktad r (Tural, 1995). Veri toplama formunun uygulanmas ndan önce konu ile ilgili olarak, Nisan 2005 den bafllayarak OST M de Plastik Sanayi iflkolunda faaliyet gösteren (araflt rmac n n kiflisel olarak tan d, e itim yönetimi ve planlamas alan nda lisans e itimi alm fl) bir iflyeri yöneticisi

14 1060 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER ile derinlemesine ve form kullan lmadan pek çok defa görüflme yap lm flt r. Bu görüflmeler sonucunda iflyerlerinin genel olarak iflleyiflleri hakk nda bilgi edinilmifl ve son olarak haz rlanan form yoluyla görüflme yap lm flt r. lk olarak kullan lan görüflme formunda yer alan ve anlafl lmad düflünülen ifadeler yenilenmifl ve yeni görüflme formu araflt rmac n n bir baflka iflyeri yöneticisi ile yapt görüflmede kullan lm flt r. Bu görüflme sonras nda da aç klama gerektiren sorularla ilgili olarak ek ve düzeltmeler yap larak görüflme formlar ço alt lm fl, nas l uygulanaca /doldurulaca konusunda bilgi verilen araflt rma yard mc lar ve OST M Meslek E itim Merkezine devam eden ç rakl k sözleflmesi olan ö renciler arac l ile iflyeri yöneticilerine ulaflt r lm flt r. Bir hafta aradan sonra geri dönmeyen formlar ile ilgili olarak iflyerlerine telefon edilmifl, doldurmalar konusunda ve genel olarak bilgi verilecek konularla ilgili güçlükler konusunda bilgi al nm flt r. Uygulama döneminde (Eylül 2005) ulafl lmas öngörülen (plastik ve makine sanayinde faaliyet gösteren) iflyerleri aras ndan 5 i plastik-kauçuk sanayi alan nda 21 i makina imalat/metal sanayinden olmak üzere 26 s ndan dönüt al nabilmifltir. Ulafl lan iflyerlerinin 7 si 10 y ldan daha az bir süre, di erleri ise y ll k bir süredir faaliyette olduklar n belirtmifltir. Görüflme yap lan ya da görüflme sorular n yaz l doldurmay kabul eden bilgi kaynaklar n n bir k sm (7 si) do rudan iflyeri sahibi ya da ortak müdür pozisyonunda iken di erleri (19 u) yönetici ya da müdürler olmufltur. flyerlerinin toplam iflgücü say lar önemli farkl l k göstermektedir. Çal flan say s n n 10 dan az oldu u iflyeri say s 13 iken, 6 iflyerinin aras çal flan bulunmaktad r. Yedi iflyeri ise, 22, 30, 35, 43, 44, 50 ve 60 kiflilik bir iflgücü say s na sahiptir. Bu çal flmada ulafl lan iflyerlerinden sa lanan veriler nitel de erlendirme çerçevesinde anlamland r lmaya ve gerek literatürde yer alan gerekse araflt rmac n n gözlemleri aras nda bulunan bilgilerle iliflkilendirilmeye çal fl lm flt r. Ankara Ostim Organize Sanayi flyerlerinin Kariyer, E itim ve Gelecekle lgili Görüfllerine liflkin Araflt rma Bulgular ve Gözlemler Yoluyla Ulafl lan Sonuçlar 1. Araflt rmaya kat lan iflyeri yöneticilerinin yar s çal flma yaflam na iflçi ya da ç rak olarak bafllad klar n belirtmifltir. Di er yar s ise,

15 AKSOY / Yeni Ekonomi Düzeninde Kariyer ve E itim: Ankara OST M Organize Sanayi do rudan mesleki (mühendislik, üretim sorumlulu u gibi) pozisyonlar ya da mülkiyet nedeniyle sahiplik, yöneticilik gibi görevlerle bafllam flt r. Sahiplik ve yüksekö retim yoluyla do rudan yöneticilik ve yüksek nitelik gerektiren ifllerde çal flmaya bafllamak d fl nda iflyerlerinin bir k sm nda da ç rakl ktan iflyeri sahipli ine do ru bir mobilite gerçekleflmifltir. 2. flyerlerinin ço unlu unda (%69) 2 ile 5 aras nda yönetici rolü olan çal flan bulunmaktad r. flyerlerinin %23 ünde tek kiflinin yönetici rolü bulunmaktad r. Yönetici rolü olanlar n mesleki nitelikleri aras nda çok büyük oranda üniversite mezunu ve mühendis olma ile ustal k ve iflyeri sahipli i yer tutmaktad r. 3. flyerleri yöneticileri büyük bir ço unlukla (23 iflyeri, %88,5) iflyeri sahibi olma ve akrabal kla iliflkili olarak bu görevlerini yürütmektedirler. Di er yönetici pozisyonlar ise ustal k ve üniversite mezuniyeti gibi bir mesleksel formasyonla elde edilmektedir. Aile d fl ndan yöneticiler, plastik ve makine sanayi iflyerleri için ço unlukla mühendislik gibi teknik bilimlerden gelmektedir. Bu durum, öncelikle mülkiyet ve akrabal n daha sonra da üniversite mezuniyetinin yönetici pozisyonlar için etkili bir kaynak oldu unu göstermektedir. 4. Son 15 y ll k dönem içinde, baz firmalar krizler nedeniyle finansman sorunlar yaflad klar n belirtirken, ayn dönem baz firmalar için büyüme kayna olmufltur. Ayn ekonomik geliflmeler ya da krizler iflyerlerinde farkl sonuçlara yol açm flt r. Ancak iflyerlerinin yar dan fazlas nda (%61,5) gelecekle ilgili iyimser beklentiler bulunmaktad r. flyerleri yöneticilerinin %30,8 inde gelece e iliflkin kuflkulu, %7.7 sinde ise olumsuz görüfller hakimdir. 5. flyerlerinde iflgücü niteliklerinde de iflmeler yafland, özellikle bilgisayar bilgisi, çizim bilgileri konusunda belirgin iflgücü niteli i farkl l yafland belirtilmifltir. flgücü niteliklerindeki de iflmeler aras nda flunlar belirtilmifltir: e itim düzeyi yükseldi, teknolojik geliflme ile eleman say s nda azalma oldu, bilgisayar yard m yla çizim bilgilerinde ve CNC tezgâh kullan m bilgilerinde art fl oldu, ekonomik krizler çal flanlar n ahlaki e ilimlerini bozdu, kaliteye verilen önem artt, üniversite mezunlar nda ISO 9000 e itimleri artt. flyerlerinin yaklafl k üçte biri ise (8 iflyeri) çal flt rd klar iflgücü niteliklerinde bir de iflme olmad n, e itimsel niteliklerde bir de iflme olmad n, e itimli kiflileri çal flt rman n zor oldu u yönünde görüfl belirtmifltir.

16 1062 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER 6. Son 15 y ll k dönemin firmalar aç s ndan belirlenen en önemli etkisinin firmalar n araç, makine ve teknoloji parklar ndaki büyümede oldu u görünmektedir. Ayr ca üretim ve finansman kapasitesindeki büyüme de belirtilmektedir. Finansman büyümesi öz sermaye büyümesinden çok banka kredilerinin ve di er finansman yöntemlerinin daha yayg n kullan lmas ile gerçekleflmektedir. 7. flyerleri, ço unlukla çal flanlar n n çal flma süresinde iflleriyle ilgili çeflitli konularda e itimlere kat lmas n destekler ya da ifl içinde e itim sa lar görünmektedir (%92). Ancak ifl d fl konulara destek iflle ilgili olanlara göre daha az (%62) olmaktad r. Çal flma alanlar d - fl ndaki kurs ve e itim etkinliklerine olumsuz yaklaflan ve firma d - fl na ç k fl için çaba olarak de erlendiren firmalar bulunmakla birlikte yine önemli bir düzeyde destek sa land ya da sa lanaca yönünde (%72) görüfl belirtilmifltir. Ancak, çal flanlar n gerek ekonomik durumlar gerekse bofl zamanlar n n olmamas nedeniyle, ifl d - fl nda bir e itim etkinli ine kat lamad klar da iflyeri yöneticilerince paylafl lan görüfller aras ndad r. Çal flanlara sa lanan e itim konular aras nda flunlar belirtilmifltir: Bilgisayar ve CNC kurslar, ç rakl k okulu, çizim, ISO 9000, ngilizce, proje yönetimi, d fl ticaret, ifl ve iflçi sa l, KOSGEB ifl plan haz rlama e itimi, insan kaynaklar yönetimi, teknik resim okuma. Toplumsal, kültürel, estetik ve demokratik içerikli bir e itim etkinli i hiçbir iflyerinde belirtilmemifltir. 8. flyerleri yöneticilerinin çal flma yaflamlar süresince e itim etkinliklerine kat lma durumlar yaflam boyu e itim vurgusuna denk bir düzeyde görünmemektedir. flyerlerinden sadece 11 inin (%42) yöneticisi, kendilerinin bir e itim program na kat ld klar n belirtmifllerdir. Bir e itim program ya da seminer kurs vb. etkinli e kat lan iflyeri yöneticilerinin kat ld klar e itim konular aras nda flunlar bulunmaktad r: D fl ticaret e itimi, enflasyon muhasebesi, ihracatta devlet yard mlar, ngilizce, makine e itimi, ISO 9000, iflletme master program, proje yönetimi, insan kaynaklar, ifl plan haz rlama, usta e itici belgesi için gerekli kurslar. Yöneticiler aç s ndan en çok tekrarlanan kurslar d fl ticaret e itimi ve ISO 9000 konular yla ilgili olanlar olmufltur. 9. flyeri yöneticilerinin, çal flanlar n ilerlemesi için önemli gördükleri de iflkenler aras nda en çok öne ç kanlar k dem ve tecrübe ile e itim olmufltur. Birkaç iflyeri, çal flanlar n ilerlemesinde k dem ve e itim d fl nda verimlilik, dürüstlük, s navlar, ifli iyi yapma, isteklilik, sadakat, el becerisi gibi özelliklere de yer vermifltir.

17 AKSOY / Yeni Ekonomi Düzeninde Kariyer ve E itim: Ankara OST M Organize Sanayi flyerlerinin ço unda (%61) iflyerinden iflgücü ç karman n yaflanmad, %39 unda ise iflgücü ç karma yafland belirtilmifltir. Küçük iflyeri özelli i olarak, ç rakl ktan istihdam etmenin ve çal flanlar n pek ço unun aile üyesi, akraba ve tan d k iliflkisi içinde bulunanlardan oluflmas n n iflten ç karma kararlar n n azalmas nda etkili olabilece i düflünülmüfltür. Öte yandan personel ç karma karar veren iflyerlerinin bu duruma gösterdikleri nedenler aras nda flunlar bulunmaktad r: ekonomik koflullar ve ekonomik krizler, çal flanlar n ifl ahlak, emre itaatsizlik, firma kurallar ve disiplinine uymama, gebelik, uyumsuzluk, lakaytl k, mesleki yetersizlik, personel aras nda huzursuzluk ç karma. flten ç karma nedenleri aras nda davran flsal ve kiflisel olanlar n da ekonomik ve yeterlikle ilgili olanlar denli yer ald görülmektedir. 11. flyerlerinin, çal flanlar n n kendi istekleri ile ayr lmalar durumu ile daha fazla karfl laflt (iflyerlerinin %91 inde) belirtilmifltir. flten ç karma gibi çal flanlar n iflten ayr lma nedenleri de sadece ekonomik ve rasyonel nedenlerle aç klanmamakta, ba l l k, duygusal nedenler de verimlilik ve performans gibi kavramlar aras nda say lmaktad r. Askere gitme, çal flanlar n iflten ayr lmalar nda önemli bir yer tutmaktad r. Çal flanlar n iflten ayr lma nedenleri aras nda flunlar yeralmaktad r: aile sorunlar, askerlik, uyum sa layamama, daha iyi ücret ve koflullar sunan baflka ifller bulma, ücret düflüklü ü, resmi kurumlarda ifl bulma, iflyeri açma, emekli olma, üniversite e itimi. 12. Araflt rmaya kat lan iflyerlerinin sadece %15 i (4 iflyeri) esnek çal flma yöntemlerinden birini kulland n belirtmifltir. Bunlar aras nda da bu yöntemin yayg n ve sürekli olmad as l istihdam ve ifl yapma biçiminin geleneksel tam zamanl oldu u belirtilmifltir. Araflt rma için seçilen küçük ölçekli iflyerlerinin yeni ekonomi nin bask n ifl yapma biçimine çok yak n olmad klar ve bu anlamda as l olarak geleneksel çal flma anlay fllar n sürdürdükleri görülmektedir. 13. Çal flanlar n n daha iyi bir ifl bulmalar durumunda iflyerlerinden ayr lma olas l klar olup olmad konusunda de erlendirme yapan iflyeri yöneticileri birbirlerinden farkl düflünmekle birlikte, böyle bir durumu da do al bulmaktad rlar. flyerlerinin yar s, daha iyi bir ücret için çal flanlar n ayr lma yönünde bir karar vermelerinin gerçekleflebilece ini belirtirken, di erleri çal flanlar n böyle bir karar vermeyeceklerine güvendiklerini veya çok az çal flan n bunu yapaca n belirtmektedir. Bu yöndeki bir de erlendirme, yeni ekono-

18 1064 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER mi düzeni nin hakim oldu u savlanan günümüzde ekonomik karar ölçütleri d fl nda ba l l k, ekonomik ve rasyonel olmayan kiflisel tercihler gibi beklentilerin çal flma yaflam nda, özellikle de çal flanlar/iflgücü aras nda yerini koruyor olabilece ini düflündürmektedir. Yine iflyerlerinin de daha yüksek nitelikli çal flanlar bulunmas durumunda önceki çal flanlar yerine ifle al nmas ve öncekilerin iflten ç kar lmas seçene ine s cak bakmad klar görülmektedir. Bu yöndeki görüfllerin nedenleri aras nda çal flanlar ç karman n yarataca- tazminat maliyetinin de bulundu u görülmektedir. flten ç karma durumunda dikkate al naca belirtilen en önemli de iflkenin k dem olarak belirtilmesi de bu de erlendirmeyi desteklemektedir. Yine Weberyen bir liyakat ilkesi yerine ifle al mda öne ç kan ba lant lar (network) ve akrabal k/tan fl kl klar da bunda etkili bir de iflken olabilmektedir. 14. flyerlerinde, çal flanlar aç s ndan kariyer gelifltirme yönünde bir etkinlik yer almamaktad r. Ancak bu iflyerlerinde çal flanlar n birço unun ç rakl k sisteminden bafllayarak kalfa ve usta olmalar na giden bir süreci yaflamalar, kariyer gelifliminin geleneksel rollerin yerine getirilmesi ile sa lanm fl olaca yönündeki genel kabulü de yans tmaktad r. Yöneticilerden birinin belirtti i çal flan say s n n kifliye ulaflmamas durumunda kariyer gelifltirme çal flmalar yapmalar n n çok zor olaca, ayr ca bireylerin kariyer planlamas çal flmalar n n da piyasada etkisiz kalaca, ço u kez s f rdan bafllamay kabullenmek durumunda olduklar yönündeki görüfl, geleneksel çal flma biçimlerini sürdüren küçük ölçekli iflyerleri aç s ndan kariyer geliflimi seçeneklerinin s n rlar n göstermektedir. 15. Araflt rmaya kat lan iflyerlerinin kurumsal olarak gelecek 10 y ldaki olas durumlar yla ilgili de erlendirmeleri de büyük ölçüde olumlu (%62, 16 iflyeri) görülmektedir. Fikir belirtmekten kaç nan ya da tahmin yapmak istemeyenler d fl nda sadece %8 i (2 iflyeri) kurumsal olarak gelecekle ilgili olumsuz düflünceler tafl maktad r. Bu durum, iflyerlerinin gelecek konusunda çal flanlar ve iflsiz olanlar ile gençlerden daha iyimser bir yaklafl ma ya da farkl bir gelecek beklentisine sahip olduklar n göstermektedir. 16. flyeri yöneticilerinin ancak yar s, gelecek on y lda iflgücü niteli inin geliflimine ve iflyerlerinin de iflmelerine e itim kurumlar - n n dolayl ve do rudan iliflkiler yoluyla olumlu etkisi olaca n düflünmektedir. Öte yandan araflt rmaya kat lan iflyerlerinin di er ya-

19 AKSOY / Yeni Ekonomi Düzeninde Kariyer ve E itim: Ankara OST M Organize Sanayi r s, e itim kurumlar n n gelecekteki de iflmelere bir etkide bulunmayaca na inand klar n belirtmifltir. Özellikle Türkiye deki e itim kurumlar n n mevcut niteli inin böyle düflünmelerine yol açt - n, ancak di er ülkelerdeki e itim kurumlar ndan yararlanma yoluyla daha çok olumlu de iflme yaflayacaklar n belirten yöneticiler de olmufltur. Bu durum, küçük ve orta ölçekli iflletmelerin yöneticilerinin Türkiye deki e itim kurumlar ndan yüksek düzeyde olumlu görüfl ve beklentilere sahip olmad n göstermektedir. 17. Araflt rmac n n gözlemleri ve araflt rma bulgular na dayal bir sonuç olarak, OST M de yer alan iflyerlerinin önem verdikleri e itim konular ve kurumsal gelecek hedeflerinin d fla dönük bir üretim sürecine girme isteklili inde bulunduklar saptanm flt r. Ancak, ücretli çal flanlar ve yöneticiler için konu ve süre aç s ndan çok s n rl bir yeniden e itim süreci yafland ve çal flanlar n kariyer geliflimlerine uygun bir çevrenin öne ç kamad belirtilebilir. Küçük ve orta ölçekli iflyerlerinde sendikal çal flman n bölge düzeyinde yer almamas ve gözlenebilir düzeydeki düflük kad n istihdam, ücretlerin düzeyi ve farkl laflma koflullar yeni araflt rmalarda ele al nabilecek boyutlar olarak görülmüfltür. Kariyer ve istihdam - e itim aras ndaki iliflkiler konusunda yap lacak yeni araflt rmalar n sendikal kat l m, cinsiyet ve ücret düzeyleri boyutlar n da içermesi ve farkl ölçekteki iflyerlerinde tekrarlanmas konunun daha kapsaml bir flekilde anlafl lmas na katk da bulunabilecektir.

20 1066 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER