AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2014, Cilt:14, Yıl:14, Sayı:2, 14:

Transkript

1 AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2014, Cilt:14, Yıl:14, Sayı:2, 14: ROMANYA: İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI SIRASINDA CASUSLUK FAALİYETLERİ VE PETROL MÜTTEFİKLER VE ALMANYA, ROMANYA NIN KARA ALTIN I PETROL İÇİN MÜCADELE EDİYOR ( ) Liliana Elena BOSCAN Ömer METİN ROMANIA: SPY AND OIL DURING THE SECOND WORLD WAR ALLIES AND GERMANIA FIGTING FOR BLACK GOLD OF ROMANIA ( ) Öz Romanya'nın dönüşümü, doğrudan, İkinci Dünya Savaşının başından sonuna kadar savaşan tarafların bir numaralı stratejik hedefi haline gelen petrolün kaderine yansımıştı. Bu makale, Romanya nın en önemli zenginliklerinden olan petrol ve onun politik, diplomatik, ekonomik, finansal ve askeri alanlardaki etkileriyle ilgili temel gerçekler üzerinde durmaktadır. Aynı zamanda, kara altın olan petrolün, savaş sırasındaki olayları belirlemedeki rolü incelenmiştir. Makale bundan başka Müttefiklerin Alman savaş makinesini durdurmak için sabotaj veya petrol alanlarının bombalanması gibi karşı girişimlerini de analiz etmiştir. Anahtar Kelimeler: Petrol, Casusluk, Diplomasi, Savaş Ekonomisi, Romanya, 2. Dünya Savaşı. Abstract Romania's evolution reflected directly on the fate of oil, which has become a strategic objective no. 1 of all the belligerents from the beginning of hostilities until the end of World War II. This article insisted on the essential facts related to oil, one of the major wealth of Romania in the past, with implications on political-diplomatic, economic, financial and military fields. Also the role of "black gold" in determining the events of the war. Additionally the article analyzed the counter-action of Allies, their plans include sabotaje or bomb oil fields of Romania to stop to supply the German war machine. Keywords: Oil, Spy, Diplomacy, War Economy, Romania, World War II. Doç. Dr., Bükreş Üniversitesi, Tarih Fakültesi, liliana.boscan06@yahoo.com Yrd. Doç. Dr., AİBÜ, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, metin_o@ibu.edu.tr 263

2 AIBU Journal of Social Sciences, 2014, Vol:14, Year:14, Issue:2, 14: Giriş yılları arasındaki büyük küresel felaketin arifesinde ve ilk aşamasında, Avrupalı büyük güçler (İngiliz, Fransız ve Almanlar) Romen petrolü konusunda Ploiești bölgesinin yok edilmesi veya 1 Romanya nın işgali gibi bazı radikal çözümleri işaret ettiler. Romanya nın bu kara altını için yapılan mücadele aynı zamanda İkinci Dünya Savaşı sırasında da devam etmiştir. Birinci Dünya Savaşı, savaş ekonomisi ile bir ülkenin silahlı kuvvetlerinin savaşma kapasitesinin arasındaki bağımlılığın, uzun bir savaş sürdürebilme stratejisi içerisinde kendisini hayati bir ilişki olarak konumlandırdığını göstermişti. Bu nedenle Müttefikler, II. Dünya Savaşı sırasında uygulanan senaryoyu tekrar etmek istemişti (Buzatu, 1981:31,39); amaçları ise aynıydı: 1916 yılındaki gibi Almanya yı tam bir blokaj altına almak ve bu ülkenin Romanya nın petrol ürünleri kaynaklarından faydalanma kabiliyeti kazanmasını engellemekti. 19 Kasım 1916 tarihinde, Romen Dış İşleri Bakanı, Emil Porumbaru, Başbakan Brătianu ya Romanya daki İngiliz Bakan Sir Barclay in petrol şirketlerinin kendilerine ait petrol kuyuları ve rafinerilerini yok etmeleri gerektiği talebinde bulunduğunu iletmiştir. Müttefikler [İngiltere ve Fransa], bu hareketin sonucu olarak her türlü ekonomik zararı Romanya Hükümeti ne ödeyeceklerdi (Buzatu, 1998:365). Petrolün sıra dışı önemini göz önüne alırsak, Almanya Şubat 1917 tarihinden itibaren bu petrol kuyularını işletmeye başlayacaktı. Bu nedenle Müttefiklerin istediği fedakârlık Romen hükümeti tarafından kabul görmüş ve petrol kuyuları kapatılarak ton ham petrol türevi yok edilmiştir. Romen Hükümeti, Dünya Savaşı bittikten sonra, komiteler oluşturmuş ancak Müttefiklerin sözünü ettiği Romen ekonomik zararını ödemeye yönelik düzenlemeler her hangi bir sonuca ulaşmamıştır 2. Birinci Dünya Savaşı tecrübesi, yıllarında Bükreş Hükümeti ni petrol bölgelerinin yok edilmesi yönündeki Anglo-Fransız 1 Müttefikler ve Almanya; Romanya nın petrol, demiryolları, telefon-telgraf şebekeleri, Köstence limanı, askeri hareketleri gibi önemli stratejik alanlarında casusluk faaliyetleri gerçekleştirmişlerdir. 2 Romen Devlet adamı I.G. Duca, Romanya nın kaybının 5 milyon sterlin olduğunu belirtmiştir. Bkz., Arhiva MAE, fond 71/ Anglia ( ), vol. 15/Presă, s

3 AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2014, Cilt:14, Yıl:14, Sayı:2, 14: önerileri konusunda son derece dikkatli olmaya itmiştir; diğer yandan Almanya böyle bir sonucu önlemek yönünde istekliydi ve hatta Romanya nın planlı işgalinden kaçınma peşindeydi. İki Dünya Savaşları arasında petrol, savaşçı devletler için hayati role sahipti; orduların motorizasyon sürecinin yarattığı koşullar altında ve asker sayısının inanılmaz derecede artmasından dolayı son derece önemli hale gelmişti yılından sonra, bir başka Dünya Savaşı riskinden dolayı, petrol rezervlerinin stratejik önemi artmıştı. Büyük güçlerin petrol ithalatına büyük ölçüde bağımlı olmaları onları savaş ekonomisi için hayati önemdeki ham maddeye karşı özen göstermeye zorlamıştı. 2. Almanya ve Müttefiklerin Romen Petrolü İçin Mücadeleleri Avrupa daki jeopolitik dönüşümler, rekabette diğer Büyük Avrupalı güçlere karşı Almanya ya petrol rezervlerinde üstünlük kazandırmıştı. O dönemde Romanya daki petrol rezervleri Avrupa nın ikinci büyük miktarı olarak değerlendiriliyordu. Bunun sonucunda, arası dönemde, Almanya bütüncül saldırgan bir strateji geliştirmiş, sahip olduğu savaş ekonomisi içerisinde temel stratejik ham madde olan Romen petrolü üzerinde hâkimiyet kurmaya yönelik birkaç cephede aynı anda harekete geçmişti: politik-diplomatik, askeri ve ekonomik. Romanya, Almanya yı dengeleyebilmek için kendi karşı stratejisini şekillendirmeyi başarmış ve kendi bölgesel güvenlik ve bütünlüğünü sağlamaya yönelik harekete geçerken aynı zamanda 'petrol' silahını kullanmaya başlamıştı. Fransız-İngiliz ortaklığı, Romanya petrol bölgesini 1916 yılında yok etmeyi hedefleyen çeşitli projeler üretmişlerdi. Buna benzer girişimlerin II. Dünya Savaşı nda başarıya ulaşması, Almanların restorasyon için uzun bir süre harcamalarına neden olacaktı. Bu koşullar altında, genel olarak bilindiği adıyla Léon Wenger Planı 18 Ekim 1939 tarihinde Fransız Hükümeti ne Fransız Genel Kurmay Başkanı, General Maurice Gamelin tarafından tavsiye edilmişti (Brestoiu, 1986:95-96). Wenger Planına göre, petrol kuyularının yok edilmesi ve Tuna ya giden yolun kesilmesi Romanya-Almanya bağlantısını sağlayan nehir yolunu kesintiye uğratacak veya önemli ölçüde kısıtlayacaktı (Buzatu, 1998:368). Alman ordusu Fransız arşivlerini ele geçirdikten sonra, Fransız planlarını 1940 yılında Paris yakınlarında Alman ve Romen basınına deşifre etmiş; bundan başka Nisan 1940 başlarında Demir Geçitte Tuna yı bloke etmeye yönelik İngiliz girişimleri de Alman 265

4 AIBU Journal of Social Sciences, 2014, Vol:14, Year:14, Issue:2, 14: ve Romen basınınca kamuoyuna duyurulmuştur (Brestoiu, 1973: ; Moisuc, 1971:289 ). SOE 3 operasyonlarına ithaf edilen kitabında M.RD. Foot, başarılı olmayan bir sabotaj girişimi olduğundan bahsetmiştir: Buna göre kod adı Sezar olan yerel ajan Julius Hanau, Yugoslav-Romen sınırı üzerindeki Orşova nın altında Demir Geçit olarak anılan ana sabotaj hedefi olan Tuna Geçidi üzerine yönelik saldırı için planlar hazırlamıştı. Hanau nun gizli olması gereken girişimleri, yerel polisin çok fazla dikkatini çekmiş ve planı işe yaramamıştı. Aynı hedef üzerine, korsan Merlin Minshall tarafından yapılan ilave girişim aynı zamanda başarısız olmuştu. Kendisi Tuna Kanalını, savaştan önce hasta olduğu bir dönemde keşfettiği bir noktasından tıkamayı umuyordu. Almanlar, Minshall ın elindeki çalıntı yakıt stokuna el koyarak kendisini köşeye sıkıştırmıştı. Kendisi ve denizcileri yaşadıkları için şanslı sayılırdı. Profesyonel olmayan bu girişimler, İngilizlerin düzensiz bir savaşa nasıl hazırlıksız olduğunu gösteren anlamlı bir delilini ortaya koymaktaydı (Foot, 1999:12). Bundan başka Giurgiu keşfi, " Romen petrolünün Almanya ya naklini engellemeye yönelik" planlı bir girişimin olduğunu bariz şekilde ortaya koymaktaydı. Paris ve Londra dan gelen gizli servis planları Canaris amirali Abwehr tarafından önlenmişti. Romanya Gizli Servisi Şefi Mihail Moruzov, Ekim 1939 un sonunda Berlin de Wilhelm Canaris tarafından idare edilen Alman Ordusu bürosuyla (Abwehr) ilgili işbirliğine dayalı istihbarat çalışmasını başlatan kişiydi. İşbirliği genellikle tüm Doğu Avrupa yı kapsıyor ama Reich in ilgi duyduğu alanlar temel olarak tarım ürünleri, Romanya nın yer altı zenginlikleri, Giurgiu Limanı ve Ploiești bölgesiydi (Troncotă, 1996:177, ). 8 Aralık 1939 de, Bükreş te Amiral Canaris i görmek, Romen Gizli Servis Şefi Moruzov u şaşırtmıştı. Moruzov, bu büyük misafirin hemen Romanya dan ayrılması üzerine şunları kaleme alacaktı: 3 The Special Operations Executive (SOE): İkinci Dünya Savaşında İngiltere nin Özel Harekât Yönetimidir. İngiliz Hükümetinin onayıyla 12 Temmuz 1940 tarihinde Mihver devletlerine karşı Avrupa da işgal altında bulunan bölgelerde casusluk, sabotaj, keşif yapmak ve yerel direniş hareketlerine yardım etmek gibi faaliyetler için kurulmuştur. Bkz., M.R.D.Foot, SOE : The Special Operations Executive , London, 1999; Süleyman Seydi, The Intelligence War in Turkey During the Second World War: A Nazi Spy on British Premises in İstanbul, in Middle Eastern Studies, Vol.40, No.3, May 2004; Süleyman Seydi, The Activities of Special Operations Executive in Turkey, Middle Eastern Studies, Vol.40, No.4, July

5 AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2014, Cilt:14, Yıl:14, Sayı:2, 14: "Birinci olarak, Alman Hükümeti nin bu üst komuta kademesindeki kişinin, Romanya ya yönelik muhtemel sabotaja verilen ciddi öneme bağlı olarak oldukça sinirli olması, bu ülkenin şu anki durumda, üçüncü Reich e özellikle petrol konusunda, tedarik sağlayacak tek güvenli yer olmasıyla ilişkilendirilebilir. İkinci olarak, benim düşüncem, Romen otoriteleri tarafından sabotajların önlenmesi konusunda alınan önlemler içtenlikle alınmış olsun ya da olmasın, Almanya nın bu bağlamdaki huzurunu ve güvenliğini sağlamak için gerekliydi " (Buzatu, 1998:370). Muhtemel İngiliz-Fransız saldırısına karşı ortak Romanya Alman planının yürütülmesi sırasında Romanya Gizli Servisi nin yardımının ne kadar önemli olduğu Tuna daki sabotajın önlenmesinde veya rafinerilerin korunması için gereken silahların Almanlar tarafından taşınması sırasında görmezden gelinmesinde kendisini ispatlamıştı. Her şey normal şekilde gerçekleşmiş ve M. Moruzov, Berlin in güvenini kazanmış; kalıcı birliktelik, Haziran 1940 tarihinde beklenmeyen bir olay ortaya çıkana kadar devam etmişti: Fransızlarla devam eden uzun süren bir savaş sırasında, Alman askerler Paris te önemli bir politik-diplomatik ve askeri arşiv ele geçirdiler. Paris te ele geçirilen evrakların araştırılması sonucunda, Almanlar M.Moruzov un ikili oynadığına dair bir delil ele geçirdiler: Buna göre Moruzov, dönemi kış mevsiminde, Abwehr e (Alman gizli servisi) askeri operasyonlarda yardımcı olmuş, ama Deuxième Bureau (Fransız gizli servisi) ve Intelligence Service (İngiliz gizli servisi) ile çalışmayı durdurmuştur. I. Antonescu rejiminin kuruluşu sırasında Kasım 1940 tarihinde kendisi tutuklanacak ve Jilava Cezaevindeki Lejyonerler tarafından idam edilecekti (Troncotă, 1996:407). Avrupa nın Sovyet Rusya haricindeki büyük güçleri, bir şekilde petrol ithalatına bağımlıydı. Bu ülkelerin petrole bağımlılık seviyesi değişkenlik göstermekteydi. İngiltere ve Fransa kendi ulusal bölgelerinde önemli petrol kaynaklarına sahip değildi, ama kendi imparatorluk kolonilerinde büyük miktarlardaki petrol rezervlerinden faydalanıyordu. Almanya ve İtalya, yerel petrol kaynağının eksikliğini büyük ölçüde duyuyor ve özellikle diğer kıtalardan büyük miktarlarda ithalata mecbur kalıyordu. Yerel petrol üretimi ve tüketimi arasındaki asimetri, büyük güçleri bu stratejik ham maddenin ithalatına karşı zayıf duruma düşürüyordu. Sovyet Rusya hariç bu ülkelerin toplam yerel üretimi, kendi yerel tüketimlerine kıyasla oldukça önemsiz kalıyordu. İngiltere ve Fransa ya 267

6 AIBU Journal of Social Sciences, 2014, Vol:14, Year:14, Issue:2, 14: karşı itilaf açısından, Almanya'nın diğer kıtalardan petrol ithalatı kabiliyeti oldukça sınırlıydı 4. Büyük Avrupalı güçlerin Romen Petrolüne karşı ilgileri iki savaş arası dönemde eşit seviyede değildi. Avrupa seviyesinde, Romanya ikinci büyük üreticiydi ve kendisinin petrol rezervlerini sadece Rusya nın rezervleri geçebilmekteydi. Bu bakış açısından, Almanya nın Romen petrolüne yönelik ilgisi hayati düzeydeydi çünkü dünyanın diğer yerlerindeki önemli petrol kaynaklarına erişim ve buraların kontrolü neredeyse imkânsızdı. Almanların Romen petrolü üzerinde kontrol sahibi olmaya yönelik girişimi, Üçüncü Reich in jeopolitik projesinde, Lebensraum un (yaşam alanı) yaratılması bağlamında önemli bir aşamaydı. Savaşlar arası dönemdeki Romanya-Almanya ilişkileri politik seviyede, Almanya tarafından desteklenen sınırların revizyonu politikasına yönelik konumla ilgili olarak ağır basıyordu (Chiper, 2000:34). Avusturya nın 12 Mart 1938 tarihinde Almanya ile birleşmesi, Orta Avrupa daki güç dengesini mahvetmiş ve bölgedeki tüm devletlerin uluslararası konumunda temel bir değişime neden olmuş, kaynakları ele geçirmeye yönelik Tuna ya doğru Alman genişleme planının bir aşamasını temsil etmekteydi. Romanya hükümeti, ülkenin yerel ve uluslararası konumunu iyileştirmek için önlemler almıştı. Ulusal seviyede, Alman yanlısı politik parti olan Lejyoner Hareketinin politik aktivite seviyesi yasaklanmıştı. Fransız ve İngiliz hükümetleriyle görüşmeler başlatılmıştı çünkü Romanya yeni uluslararası statükoyu hesaba katmalıydı. Askeri bakış açısından, Sovyet Rusya aynı önem seviyesinde bir düşman olarak bulunsa da, ilk başta gelen tehlike Macaristan dan ve özellikle Almanya dan gelmekteydi. Bükreş ve Berlin arasındaki Kasım 1938 ve Mart 1939 tarihlerini kapsayan politik kriz, 10 Aralık 1938 tarihindeki, Almanya ile imzalanan, 14 ayrı protokolü ve konvansiyonu içeren ticari anlaşma konusundaki yeni anlaşmaya yönelik pazarlıkları etkilemişti. 13 Şubat ve 23 Mart 1939 tarihleri arasında, uzun dönemli ekonomik anlaşma ortaya koymak ve gerilen politik, diplomatik ve askeri ilişkilerde süreklilik sağlamak için Romanya-Almanya pazarlıkları yürütülmüştü. Almanya nın Macaristan la birlikte Çekoslovakya ya karşı girişimlerinin 4 Ayrıntılı bilgi için bkz., I. Chiper, România şi Germania nazistă. Relațiile româno-germane între comandamente politice si interese economice (ianuarie martie 1938), Editura Elion, Bucureşti,

7 AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2014, Cilt:14, Yıl:14, Sayı:2, 14: koordinasyonu ve Macar askerlerinin Romanya nın batı sınırında toplanması, Bükreş Hükümeti ne karşı, Romanya-Almanya Ekonomik Anlaşmasının Bükreş te imzalandığı tarih olan 23 Mart 1939 tarihinde bir tehdit ve baskı anlamına geliyor ve barışçıl araçlarla bir Wirtschaftsraum (ekonomi-pazar alanı)yaratmaya yönelik jeopolitik bir projenin son aşamasını temsil ediyordu. Öyle ki bu anlaşma, sahip olduğu maddelerinden ötürü uluslararası ekonomik ilişkilerin uygulamasında yenilikler içermekteydi. Anlaşma, iki bakış açısından ötürü Almanya için bir başarıydı: petrol endüstrisi de dâhil olmak üzere Romen ekonomisine giriş için hukuki bir çerçeve yaratmış ve Romanya ile sınır bütünlüğü garantisiyle ilgili her hangi bir politik oluşuma girişmemişti. Fransa ve İngiltere, Almanya nın Romen zenginliğini, özellikle petrolü kullanarak savaşı sürdürmek için ihtiyaç duyduğu kendi ham madde tedarik kabiliyetini geliştirmek istediğini anlamışlardı (Moisuc, 1971: ). Romen-Alman anlaşmasının 23 Mart 1939 tarihinde imzalanmasından sonra, İngiltere ve Fransa politik-diplomatik ve ekonomik önlemlerle harekete geçmişti. 31 Mart 1939 tarihinde Fransa, Romanya ile ekonomik anlaşma imzalarken, 11 Mayıs ve 12 Haziran 1939 tarihinde İngiltere, Romanya ile bir protokol ve ekonomik anlaşma imzalamıştı. Batılı güçler, Romanya dan petrol ve tahıl almayı ve bunun karşılığında İngiltere ve Fransa dan mühimmat almak üzere krediler vermeyi kabul etmişlerdi. Alttaki tabloda, Almanya ve diğer ülkelere giden petrol ihracatını görebiliriz: (Marguerat, 1977: 173; Hillgruber, 1994: ) Yıl Almanya İngiltere Fransa 1939 Eylül ton ton ton Ekim ton ton ton Kasım ton ton ton Aralık ton ton ton 1940 Ocak ton ton ton Şubat ton ton ton Mart ton ton ton 269

8 AIBU Journal of Social Sciences, 2014, Vol:14, Year:14, Issue:2, 14: Ekonomik yardımların dışında İngiltere ve Fransa; Romanya, Türkiye ve Yunanistan a tek taraflı garantiler de vermiş bulunmaktaydı. Bu garantiler kuşku götüren, askeri seviyede uygulanamayacak türdendi ve Romanya için Almanya ve İtalya ile olan ilişkilerinde zorluklar çıkarmıştı. Bu garantilerin kabulü Berlin de hiç de iyi bir izlenim bırakmadı(quinlan, 1977:57). 23 Ağustos 1939 tarihli Ribbentrop-Molotov Anlaşması 5 Romen dış politikası için şok ediciydi. İttifaklar arasında bağlantı ve Orta-Güney- Doğu Avrupa daki hâkim güçler arasındaki denge stratejisi temelinde Romanya nın güvenlik sistemi işlevsiz kalmıştı. Geleneksel müttefikleri olan Fransa ve İngiltere den uzaklaşan Romanya, güçlü Alman ve Sovyet Rusya baskısına maruz kalmıştı. İkinci Dünya Savaşı 1 Eylül 1939 tarihinde başlamış ve petrol hem kanunsuz hem de legal muharip güçler için bir savaş silahı haline gelmişti. Romanya, tarafsızlığını 6 Eylül tarihinde ilan etmişti. 3. Romen Petrolü Üzerinde Alman Baskısı Romanya tarafsızlığını ilan etmesine rağmen kendi aralarında husumet olan Büyük Güçler, petrol üzerinden bu ülkeye baskılarını savaş boyunca devam ettirecektir. Petrol arzı sorunu, Polonya istilası tecrübesinin ardından Almanya için son derece baskı yaratan bir sorun haline gelmişti. Romen petrollerini kontrol altına almak isteyen Almanya, Bükreş Hükümeti üzerindeki baskı araçlarını yoğunlaştırmış ve çeşitlendirmiştir. Eylül 1939 ile Haziran 1940 tarihleri arasında Almanya, Avrupa nın en büyük gücü haline gelmişti. Almanya ve Romanya arasında ekonomik antlaşmalar imzalanmış ve bunlar sayesinde Alman tarafı Almanya ya ihraç edilen petrol ürünleri üzerindeki sınırlayıcı hükümleri elimine etmişti. Romanya ise bu değişiklikleri kabul etmiş ve böylece mühimmat alma imkânına kavuşmuştu. 29 Eylül 1939 tarihinde, Gizli Protokol imzalanmış ve bu anlaşmaya göre Romanya, Almanya ya petrol ihraç ederken savaş 5 Alman-Sovyet Antlaşması ve Romanya ya etkileri hakkında ayrıntılı bilgi için bkz., Florin Constantiniu, Între Hitler şi Stalin. România şi pactul Ribbentrop- Molotov, Editura Danubius, Bucureşti Romanya tarafsızlığı ve Romen-Alman ilişkileri için bkz., Andreas Hillgruber, Hitler, Regele Carol şi Mareşalul Antonescu. Relaţiile germano-române , Editura Humanitas, Bucureşti 1994; Vasile Arimia, Ion Ardeleanu, Ştefan Lache, Antonescu-Hitler. Corespondenţă şi întâlniri inedite, , II, Editura Cozia, Bucureşti

9 AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2014, Cilt:14, Yıl:14, Sayı:2, 14: malzemeleri satın almaya başlamıştı. Aralık 1939 tarihinde, yeni bir karşılıklı ticari anlaşma imzalanmış ve Almanya tarafı için, döviz kuru oranının değiştirilmesiyle önemli bir avantaj sağlanmıştı. Alman hükümeti ekonomik ve ticari ilişkileri derinleştirme yönünde istek duymaktaydı ve bu bağlamda Mart-Mayıs 1940 da, iki taraflı yeni ekonomik pazarlıklar yapılmıştır. 6 Mart 1940 ve 27 Mayıs 1940 tarihli görüşmelerden sonra Almanya ve Romanya arasında gerçekleşen en önemli anlaşmalardan biri olan Mühimmat-Petrol Paktı imzalanmıştı. Bu anlaşmada mühimmat ve petrol fiyatları arasında sabit bir oran belirlenmişti. Mühimmat fiyatı, bir önceki savaşın (I. Dünya Savaşı) yarı fiyatı olarak belirlenirken, petrol fiyatı Temmuz- Ağustos 1939 seviyesine sabitlenmişti Tablo 1 de gösterildiği üzere, imzalanan anlaşmanın etkisi, Almanya ya ihraç edilen petrol ürünlerinin miktarında sürekli bir artışa neden olmuştu (Moisuc, 1971: ). Almanya'ya Romanya'dan petrol sevkiyatı Yıl Ton Yıl Ton Almanya nın 1940 bahar dönemindeki son derece güçlü askeri gücü, karşıt komşu ülkelerin düşmanlığı ve her hangi bir Fransız-İngiliz yardımının olmayışı, Romanya yı sahip olduğu petrollerle ilgili olarak Almanya ya karşı önemli ekonomik tavizler vermek zorunda bırakmıştı. Kabul edilen ekonomik değişimlerin karşılığında, Romanya, Almanya nın desteğini Sovyet Rusya, Macaristan ve Bulgaristan revizyonizmine karşı kendi bölgesel bütünlüğünü ve bağımsızlığını korumak için kullanmıştı. Takip eden aylarda iki taraflı ilişkilerin dönüşümü, Almanya nın sadece Romen petrolüyle ilgili kendi jeopolitik çıkarlarının peşinde olduğunu göstermiştir. Almanya, Romen petrol endüstrisinin güvenliğini tehlikeye atacak her türlü görüş ayrılığından imtina etmek için büyük çaba harcıyordu. Bu yüzden Molotov- Ribbentrop anlaşmasında Sovyetler Birliği ne Romanya bölgesi Baserabya yı ilhak etme (28 Haziran 1940) ve Macaristan ın Romen 271

10 AIBU Journal of Social Sciences, 2014, Vol:14, Year:14, Issue:2, 14: topraklarına saldırarak km 2 alanı (30 Ağustos 1940) sınırları içine dâhil etmesine izin verilmişti. Fakat Almanya, Sovyet Rusya ya verdiği bu iznin karşılığında anlaşmaya gizli bir madde koydurarak, Alman askerlerinin Romen petrol sahalarının 80 km yakınına yaklaşması mümkün kılmış oluyordu 7. Ciddi bölgesel kayıplardan sonra, Romanya da ortaya çıkan yerel politik krizle Eylül 1940 da karşılaşılmıştı. Alman yanlısı bir hükümet, General Ion Antonescu tarafından ülkeyi yönetiyordu. Ion Antonescu hükümeti, tarafsızlıktan vazgeçmiş, Almanya ile ekonomik ve politik işbirliğini seçmişti. Böylece Romanya Devleti nin varlığını sürdürmeyi amaçlamıştı. Romen Hükümeti nin talebi üzerine, Führer in onayı ile 19 Eylül 1940 tarihinde seçkin Alman askeri misyonunu Romanya ya eğitimci olarak gönderilmiş ama aynı zamanda petrol bölgelerinin her hangi bir yıkıma karşı korunması da amaçlamıştı. Alman askerleri, Romanya ya Ekim 1940 tarihinde ulaşmıştı. Alman askerlerinin Romanya daki stratejik bölgelere yerleştirilmesiyle Romanya, 23 Kasım 1940 da Mihver devlerinin safına katılmış oluyordu. Marshal Antonescu, doğuda savaşı devam ettirebilme faktörü olarak petrolün önemini anlamıştı. Antonescu, Hitler den bazı kolaylıklar elde etmeye yönelik petrol kartını masada çok sık oynamamıştır. Ploiești böylece genel olarak bilindiği haliyle Hitler in Avrupa kalesi olan, en iyi savunulan ve en önemli düşman hedefi olan ve bu yüzden en hassas stratejik noktaya dönülen bir odak noktası halini almıştır. Hitler kuvvetli bir hava savunma sistemine sahipti: her biri 88 namluya sahip 40 gömülü uçak savar, bunlara, yüzlerce makineli tüfek, 109 uçaklık ve 52 ekipmandan oluşan devriye uçak filosu Messerschmidt a daha hafif bataryalar ve komşu konumda uçak pisti ve diğer 60 uçak da eşlik ediyordu (Brestoiu, 1986: 292). Bu dönemde, savaş ortamına Amerika Birleşik Devletleri nin katılmasından sonra, sadece politik ve askeri liderlik değil, aynı zamanda Sovyet-Alman cephesinden ziyade mihver ordularına karşı büyük kapsamlı operasyonların koordinasyonu ve uygulanması bekleniyordu. Buna bağlı olarak, Romanya, Sovyetler Birliği içlerine askerlerini göndermiş ve ülke Amerikan destekli hava saldırısına maruz kalmıştı. 7 Romanya petrolleri üzerinde Alman-Sovyet antlaşması için bkz., Florin Constantiniu, Între Hitler şi Stalin. România şi pactul Ribbentrop-Molotov, Editura Danubius, Bucureşti

11 AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2014, Cilt:14, Yıl:14, Sayı:2, 14: Romanya Dış İşleri Bakanı Mihai Antonescu, Eylül 1942 de Jitomir ve Vinnitsa da Adolf Hitler ve Joachim von Ribbentrop ile yaptığı toplantılardan sonra, mihver devletleri savaşına ülkesinin askeri ve ekonomik katkı konusunu vurgulamak için iyi bir fırsat yakalamıştı. Romanyalı diplomat özellikle petrol tedarikine vurgu yapmıştı. Almanya nın söz verdiği silahlarla kıyaslanınca, Mihai Antonescu, mihver devletleri için 6,7 milyon ton ve Almanya için 5,5 milyon ton olmak üzere inanılmaz derecede büyük petrol ihracatı miktarlarına ulaştıklarını ifade etmiştir. 23 Eylül 1942 tarihinde Vinnitsa daki toplantıda, Mihai Antonescu, Stalingrad bölgesindeki askerlerin durumunun çok tehlikeli olduğunu belirtmişti. Buna karşılık Adolf Hitler, Bulgaristan ın Karadeniz kıyıları ile Ploiești bölgesinin güvenliği için Alman askerleri eşliğinde güçlü bir ağın oluşturulacağı yönünde birçok güvence ve söz vermişti (Buzatu, 1998: 394). 4.Müttefikler Harekete Geçiyor Winston Churchill göre, Hitler in Avrupa daki kalesi (Festung Europa), Ploiești petrol sahaları Alman gücünün kaynak noktasıydı. Romanya, Yugoslavya, Yunanistan ve Macaristan; Mihver devletleri için ciddi öneme sahipti. Çünkü bu ülkelerin malları (petrol, bakır ve krom, nikel ve gıda) öncelikle Almanya ya gidiyordu. Bu ülkelerin kayıpları Mihver devletler için ekonomik bir sıkıntıya yol açacaktı, ama Romanya petrolünün olmaması, Alman savaş makinesine vurulmuş ciddi bir darbe olacaktı. Romanya, Almanya nın Avrupa daki ilk petrol tedarikçisiydi ve Mihver devletlerin ihtiyaçlarının üçte birini karşılıyordu. Bundan dolayı, Romanya petrol arzını "kesmek" ve Ploieşti bölgesini bombalamak Müttefiklerin Alman askeri girişimlerinin hayat damarlarını kesmesi anlamına gelecekti. Ploiești nin A.B.D. tarafından bombalanmasına yönelik hazırlıkların detaylı olarak incelenmesine Karadeniz ve Akdeniz deki bazı Müttefik üslerinde ( Sivastapol-380 mil, El Adem-900 mil, Fuka-1050 mil gibi) başlanmıştı. 12 Haziran 1942 tarihinde, B-24 tipi 13 uçak, 1300 milden uzak bir başlangıç noktasından (Fayid, Mısır) Köstence ve özellikle Ploiești ye (Astra Romanya rafinerisi) kod adı Halpro 8 olan bir 8 Operasyonun ismi Amerikan Hava Kuvvetleri Komutanı Henry (Hap) H. Arnold ( ) dan gelmekteydi. Bkz.,James Dugan, Carroll Stewart, Ploeşti. The Great Ground-Air. Battle of 1 August 1943, New York, Random House, 1962, s

12 AIBU Journal of Social Sciences, 2014, Vol:14, Year:14, Issue:2, 14: operasyon düzenlendi fakat Müttefikler başarılı olamadı. Bir sonraki Tidal Wave adındaki operasyon ancak bir yıl sonra yapılabilmişti. 5. Tidal Wave Bombardıman Operasyonu İlk hava saldırısının başarısızlığından bir yıl sonra 1 Ağustos 1943 tarihinde Müttefik hava kuvvetleri, Ploiești ye kod adı Tidal Wave olan saldırıda bulundular. Bu operasyon; hazırlık, uygulama, katılan kuvvetler (her iki taraftan), darbenin önemi, askeri, politik, ekonomik ve psikolojik gibi birçok açıdan önemli bir yere sahipti. Sicilya Çıkarması (Husky Operasyonu, 9 Temmuz 1943) sonrasına planlanan Tidal Wave operasyonunun uygulaması için, Lewis H. Brereton ( ) komutası altındaki, Kuzey Afrika da Bingazi bölgesine konuşlanmış olan A.B.D. Dokuzuncu Hava Kuvvetleri görevlendirilmişti. Her biri farklı hedeflere sahip olan ve 5 ayrı gruptan oluşan 178 bombardıman uçağı, Romanya nın Ploieşti şehri civarındaki rafinerileri bombalamak üzere yola çıktılar. Bu beş Amerika uçak filosunun vuracağı hedefler ise; White 5 (Colombia Aquila rafinerisi), Blue (Creditul Minier Brazi rafinerisi), White 2 (Vega rafinerisi, Concordia Şirketi), White 3 (Orion rafinerileri, Speranța ve Standard Petrol Blok rafinerileri), White 1 (Romanya-Amerika rafinerisi) White 4 (Astra Romanya rafinerisi) ve Red (Steaua Română rafinerisi - Câmpina) dan oluşmaktaydı. 9 Bombardıman sırasında kısa sürede Almanların hava gözetimi gerçekleştiren ve hangi düşman hedefinin nereye gittiğini gösteren büyüleyici bir hava filosuna sahip olduğu öğrenilecekti. Çünkü Amerikan uçak gruplarından White I-II-III ve V (Liberando ve Traveling Circus), Târgoviște yönünde gidip Bükreş e dönerek Ploieşti geçidini şaşırmışlar ve başarısız olmuşlardı. Amerikan bombardıman uçaklarının Ploiești ve Câmpina rafinerilerine saldırıları yaklaşık (yerel saat) te ortaya çıkmış ve 27 dakika sürmüştü. Joseph Goebbels in ifadesine göre Amerikalılar Standard Petrol Co.( Amerikan şirketi) mülküne ulaşamamış, ama bunun yerine İngiliz, Fransız veya Belçika rafinerilerini vurmuşlardı. Red ve White 4 grupları hedeflerini vurmuşlardı (% Tidal Wave bombardımanı hakkında ayrıntılı bilgi için bkz., Şerban Constantinescu, Bombardamentele anglo-americane efectuate asupra României în al doilea război mondial, Bucureşti, 1995; Newby, Leroy W., Target Ploesti. View from a Bombsight, Novato, Presidio Press,

13 AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2014, Cilt:14, Yıl:14, Sayı:2, 14: yok edilmiş), en yüksek başarı (75%) ile Blue da yaşanmıştı (Buzatu, 1998: 43). Amerika nın kayıplarına bakıldığında, 53 uçak vurulmuş, 37 tanesi ciddi ölçüde zarar görmüş ve diğerleri müttefik veya tarafsız hava alanlarına ulaşmayı başarmış; sadece 88 uçak Bingazi deki üsse dönebilmişti hava kuvvetleri mensubu petrol bölgesine yönelik operasyona katılırken, bunlardan 310 u ölmüş, 130 u yaralanmış, 108 i esir alınmış ve 79 u Türkiye ye ulaşmıştır. Amerikan esirlerine çok iyi davranılmış, hatta Romanya Kralı Michael, Prahova Vadisinde esir tutulan, şefleri Rus tutuklular olan bu esirleri ziyaret etmiştir. (Constantiniu, 1999: 394). 6. Sonuç Tidal Wave hava bombardıman operasyonundan sonraki dönemlerde de Müttefikler, 2 Ağustos 1943 ve 4 Nisan 1944 arasında Ploeşti petrol bölgesine yönelik bombardımanlarına ara verdiler. Ulaşılan bazı rafinerilere yönelik saldırılarını 5 Nisan 1944 den Ağustos 1944 e kadar sistematik olarak öğleden sonra tekrar etmek ve uzatmak zorunda kaldılar. Alman savunma planları gerçekte Ploieşti için yapılmış ve bunun için 1944 ün bahar ve yaz mevsimi öngörülmüştü. Bunun için Iaşi - Chișinău Bölgesindeki 2 ve 3 numaralı Ukrayna taarruz cephelerindeki birlikler bulunmaktaydı (20 Ağustos 1944). Alman-Romen askeri ve sivil otoriteleri, Temmuz-Ağustos 1944 döneminde Ploiești bölgesinin güvenliği konusunda endişelenmeye başlamıştı. Bu arada Müttefik hava kuvvetleri petrol bölgesi hedefleri üzerine saldırılarına devam etmekteydi. Moldova cephesindeki gelişmeler (Sovyet Rusya ordularının başarılı taarruzu) 20 Ağustos 1944 tarihinde patlak vermiş ve Alman yanlısı Ion Antonescu bir darbe ile tutuklanmıştır. Antonescu rejiminin çöküşü otomatik olarak Romanya nın Almanya ve onun Avrupa daki uydularıyla olan işbirliğini bozmuştu. Sovyet ilerleyişi karşısında tedirgin olan Romanya askeri, savaşın son aşamasında Müttefik güçleri arasında Almanya ya karşı yer almışlardı (Ağustos Mayıs 1945). Güneydoğu Avrupa daki Alman savunma sistemi ciddi bir çözülme içerisindeydi. Almanya bu bölgede 30 a yakın bölüğünü kaybetmiş, ama ekonomik bakış açısından bakıldığında çok daha fazla kayıptan söz edilebilirdi: Prahova Vadisi ndeki petroller tamamen kaybedilmişti. Petrol zengini ülkeler, büyük devletlerin jeopolitik ihtilaf yaşadıkları yerler haline gelmişlerdi. Bu ülkelerin mevcudiyetleri, kendi çıkarlarını 275

14 AIBU Journal of Social Sciences, 2014, Vol:14, Year:14, Issue:2, 14: korumak için karşı-saldırı stratejileri geliştirmedeki gerçekçiliklerine bağlıydı. İkinci Dünya Savaşının başında toprak bütünlüğünü korumak amacıyla tarafsızlık ilan eden Romanya'nın dönüşümünde, savaşın başından sonuna kadar büyük güçlerin bir numaralı stratejik hedefi haline gelen petrol, önemli bir rol oynamıştır. Bununla birlikte Romanya, 1940 yılı sonundan itibaren Petrol endüstrisindeki konumunu korumak ve Almanların sınırladığı kapitalist serbest piyasaya ulaşmak için Alman eksenine kayarak petrolün dümen suyuna girmişti. İkinci Dünya Savaşı sırasında, Marshall Antonescu, Romanya nın ekonomik durumunu geliştirmeye ve Almanya ile olan ilişkilerinde petrol kartını kullanmaya çalıştı. İkinci Dünya Savaşı sırasında, Mareshall Antonescu savaş mühimmatı, tarım ve endüstri makinelerini tedarik etmek için petrolü takas olarak kullanmıştır. Romanya endüstrinin tedarik ihtiyaçlarından sonra, petrolün geri kalanı savaşan taraflara satılmıştır. Böyle Romanya nın ürettiği petrol, ülke ekonomisini zayıflatmadan Romanya topraklarına bol miktarda altın ve döviz girmesine neden olmuştur İronik bir şekilde, Romanya nın petrol laneti 23 Ağustos 1944 den sonra da devam etmiştir. Faşist Nazi hükümeti ile ortaklık eden Mareshall Antonescu nun düşmesinden sonra, Romanya nın sözde faydalanması için Sovroms olarak anılan bir Sovyet Romen şirketi kurulmuştu. "Sovyet modeli" Romanya petrol tarihinde tüm üretim rekorlarını kırmış, her hangi bir kontrol olmadan Romen petrolünden faydalanmış ve "Alman modelini" neredeyse kabul edilebilir duruma getirmiştir. Kaynakça 1. Romanya Dışişleri Bakanlığı Arşivi Arh. M.A.E(Romanya Diplomatik Dışişleri Bakanlığı Arşivi) fond 71/Almanya fond 71/Romanya fond 71/İngiltere fond 71/ Türkiye 2. Romanya Ulusal Arşivi Fund CC of PCR (Romen Komünist Partisi Fonu) Fund Ministerul Propagandei Naţionale (Ulusal Propaganda Bakanlığı Fonu) 276

15 AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2014, Cilt:14, Yıl:14, Sayı:2, 14: Fund Preşedenţia Consilului de Miniştri (Maden Müdürlüğü Konseyi Fonu) 3. Araştırma Eserler Arimia, V., Ardeleanu, I., Lache, Ş. (1991), Antonescu-Hitler. Corespondenţă şi întâlniri inedite, , II, Editura Cozia, Bucureşti. Brestoiu, H. (1986), Impact la paralela 45 : Incursiune în culisele bătăliei pentru petrolul românesc, Iași. Brestoiu, H. (1973), Acţiuni secrete în România. În preajma şi la începutul celui de-al doilea război mondial, Editura Ştiinţifică, Bucureşti. Buzatu, Gh. (1981), România şi trusturile petroliere internaţionale până la 1929, Iaşi. Buzatu, Gh. (1998), O istorie a petrolului românesc, Editura Enciclopedică, București. Chiper, I. (200), România şi Germania nazistă. Relațiile românogermane între comandamente politice si interese economice (ianuarie martie 1938), Editura Elion, Bucureşti. Constantinescu, Ş. (1995), Bombardamentele anglo-americane efectuate asupra României în al doilea război mondial, Bucureşti. Constantiniu, F. (1999), O istorie sinceră a poporului român, Univers Enciclopedic. Foot, M.R.D. (1999), SOE : The Special Operations Executive , London. Hillgruber A. (1994), Hitler, Regele Carol şi Mareşalul Antonescu, Humanitas. Marguerat M. (1977), Le III-e Reich et le pétrole roumain, Contribution à l étude de la pénétration économique allemande dans les Balkans à la veille et au début de la Seconde Guerre mondiale, Genève Leiden. Moisuc, V. (1971), Diplomaţia României şi problema apărării suveranităţii şi independenţei naţionale în perioada martie mai 1940, Editura Academiei, Bucureşti. Newby, L.W. (1983), Target Ploesti. View from a Bombsight, Novato, Presidio Press. 277

16 AIBU Journal of Social Sciences, 2014, Vol:14, Year:14, Issue:2, 14: Quinlan P. D. (1977), Clash over România. British and American Policies towards România: , Los Angeles. Scurtu, I. (1996), România. Retragerea trupelor sovietice ( 1958), Ed. Didactică și Pedagogică, București. Troncata, C. (1999), Istoria serviciilor secrete românești, București. Troncata, C. (1996), Mihail Moruzov şi Serviciul de Informaţii al Armatei Romane. Studii şi documente, Bucureşti. Seydi, S. (2004) The Intelligence War in Turkey During the Second World War: A Nazi Spy on British Premises in Istanbul, Middle Eastern Studies, 40(3), Seydi, S. (2004) The Activities of Special Operations Executive in Turkey, Middle Eastern Studies, 40(4),