KEDİ - KÖPEK İÇ HASTALIKLARI

Transkript

1

2

3 KEDİ - KÖPEK İÇ HASTALIKLARI Prof. Dr. Tarık Bilal NOBEL TIP KİTABEVLERİ

4 2013 Nobel Tıp Kitabevleri Tic. Ltd. Şti. Kedi - Köpek İç Hastalıkları Yazar: Prof. Dr. Tarık Bilal ISBN: ve 2936 sa yı lı Fi kir ve Sa nat Eser le ri ya sa sı hükümleri ge re ğince her han gi bir bö lü mü, res mi ve ya ya zı sı, ya zar la rın ve ya yın la yı cı sı nın ya zı lı iz ni alın ma dan tek rar la na maz, ba sı la maz, kop ya sı çı ka rı la maz, fo to ko pi si alı na maz ve ya kop ya an la mı ta şı ya bi le cek hiç bir iş lem ya pı la maz. Yayımcı Yayımcı Sertifika No : Bas kı / Cilt : Nobel Tıp Kitabevleri Tic. Ltd. Şti. Millet Cad. No: Fatih-İstanbul : No- bel Mat ba acı lık San. Tic. Ltd. Şti. Kurtini Mevki, General Şükrü Kanatlı Cad. Ömerli - Hadımköy - İstanbul Matbaa Sertifika No : Sayfa Tasarımı - Düzenleme : Nobel Tıp Kitabevleri, Özkan Kaya Kapak Tasarım : Özkan Kaya Bas kı Tarihi : Nisan İstanbul NOBEL TIP KİTABEVLERİ TİC. LTD. ŞTİ. MERKEZ - ÇAPA Millet Cad. No:111 Çapa-İstanbul Tel: (0212) Faks: (0212) CERRAHPAŞA Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Karşısı Park içi Cerrahpaşa-İstanbul Tel: (0212) KADIKÖY Rıhtım Cad. Derya İş Merkezi No: 7 Kadıköy-İstanbul Tel: (0216) ANKARA Sağlık Sokak No:17/C Çankaya (Sıhhiye) Tel: (0312) ANTALYA Meltem Mahallesi Dumlupınar Bulvarı Başkent Sit. B Blok. No: 4 Meltem Tel: (0242) BURSA Sakarya Mah. Bahriye Üçok Cad. Menekşe Sok. No: 21/18 Görükle, Nilüfer Tel: (0224) ELAZIĞ Yahya Kemal Cad. Üniversite Mah. No: 36/B Tel: (0424) İZMİR Kazım Dirik Mahallesi, 186 Sokak No: 21/B Bornova Tel: (0232) SAMSUN Ulugazi Mah. 19 Mayıs Bulvarı 16/6 Tel: (0362)

5 ÖNSÖZ Kedi - Köpek İç Hastalıkları üzerine 2004 yılında Karnivorları İç Hastalıkları başlıklı bir kitap yayımlamıştım. Bu onun genişletilmiş baskısıdır. Kitapta hastalıklar 14 bölümde, 241 şekil ve 223 tablo içeren geniş ve güncel bir kuramsal bilgi kapsamında işlenmektedir. Bazı bölümler çıkartılarak eklemeler yapılmış ve dil sadeleştirilerek bol bilgi sunulmuş, kaynak teşkil edecek değişkenler özellikle verilmiştir. Konular sistem başlıkları altında toplanarak kliniğe yardımcı bilim dalları bilgileri ile beraber verilmiş, bu şekilde kaynak teşkil etmesi, lisans, doktora öğrencilerine ve veteriner hekimlere gereksinim duydukları bilgileri sunmak amaçlanmıştır. Başkalarının yazdığı kitapları başkalarına çevirterek editörlük yapmak yerine bilim toplumuna mal olmuş kitap, doktora tezi ve bilimsel makale ve araştırmalardan yararlanarak ve bunlara atıf yaparak Türkçe kitap yazmak, bilgi birikimi sağlamak esas amacımdır. Hekimliğimizde Türkçeye çevrilmiş yabancı kitaplar, yabancı dille yazılmış uluslararası kitaplar ve Türkçe yazılmış kitaplar olmak üzere 3 çeşit kitap mevcuttur. Yabancı dille yazılmış olanların tümü İngilizce olup, öğretim üyeleri ve yabancı dili olanlar tarafından yararlanılmaktadır. Bu kitapların bazıları izin alınarak Türkçeye çevrilmiş bulunmaktadır. Önsöz yeri olmamakla beraber bilim ve sınavlar hakkındaki görüşlerimi belirtmek arzusundayım. Bilim alanında üretimin sürekliliği ve o bilgiye kendini adamış bilim insanlarının uluslararası yeri bilim tarihi açısından vazgeçilmezlerdir. Fakir ve az gelişmiş toplumlarda bilim insanının yetişmesi koşullara katlanarak yaşayan idealist insanlar tarafından gerçekleştirilir. Akademisyen olmak profesör olmaktan daha ötedir. Bağımsızlık ve özgürlük üniversitelerde daha mükemmel bir öğretimi ve yenilikleri teşvik eder. Bu nedenle öğretim üyelerine devlet memuru gibi bakmamak gerekir. Yüksek öğretimle oynanmaz. Batı toplumlarında üniversite araştırmalarının ilgili alanlarda ulaştığı üstünlük bilim insanının özgürlüğü sonucudur. Günlük yaşamı politik tartışmalar ve gruplaşmalar içinde geçen ülkemiz üniversiteleri gerçeğin anlatıldığı ve araştırıldığı öğretim kurumları olarak nitelendirilemez. Bizde teknoloji ile doğrudan ilişkili alanlarda araştırma olanağı çok sınırlıdır. Kalkınma bilimin gelişmesine ve bilimsel özgürlüğe dayalıdır. Bu modelin dışındaki toplumlar çağdaş yaşam standartlarına ulaşamaz. Bilim, disiplinlere göre farklılıklar içermekle beraber benzer bilimsel yöntemler kullanarak kesintisiz bir üretim sistemine sahiptir. Gözlem, tanımlama (araştırılacak konunun özelliklerinin belirlenmesi-1) ve varsayımı (süreci açıklamak için önerilen geçici yapı-2) kapsar. Kanıtlarla desteklenmeli ve buradan genele, kalıcı yapıya ve ulusal bilime geçebilmelidir. Öngörü (deneysel çalışmanın sonucuna yönelik ve istatistiksel veriler ile açıklanabilecek olasılıklar şeklinde planlanır. Öngörüler deneylerle sınırlandırılamaz. Sağlamaları yapılabilmelidir-3). Deneysel aşama (deney yenilenebilir olmalı ve sonuçları bilimsel yayınlarla başkalarının inceleme ve sorgulamasına açık bırakılmalı-4) ve bilimsel kuram (doğayı ve süreçleri veya olguyu açıklayan güvenilir, tutarlı ve kapsamlı bilgi bütünlüğüne sahip olmalıdır. Bilimsel süreç yinelenmelidir-5) olmak üzere beş aşamaya sahiptir. Bu şekilde bilimsel üretim yapısına uygun olmayanları ayırarak yanlışları ortadan kaldırır. Büyür ve köklerini sürekli sağlamlaştırır. Bilimsel devrim başarısının nedeni budur. Yazılı sınavların yeri ve önemi başka, seçmeli testlerin başkadır. Test sınavları doğru-yanlış 4-5 seçenekli, boşluk doldurma ve benzeri şekillerde uygulanır. Özel yetenek ve eğilimlerin

6 iv ÖNSÖZ kişisel nitelik ve becerileri saptanmasında uygulanan sınav türü olduğundan işlenen konular üzerinde öğrenci başarısı çoktan seçmeli testlerle ölçülemez. Yanıt hazır verildiğinden seçenekler arasında doğru yanıtı bulmak başarı olarak değerlendirilir. Öğrencinin başarısı işlenen konulardan çıkarılan soruları yazılı olarak açıklaması ile ölçülen, yanıt verirken öğrendiklerinde ürettiği düşüncelerini kişiye özgü olarak yanıtlar. Test soruları ise yazıya dönüştürülmediği için zihinsel üretimden yoksundur. Yazılı sınav sadece bilgi seviyesini ölçen araç değil, bilgiyi kullandıran bir denetim şeklidir. Bu nedenle öğretilenin kalem ile ortaya konması gerekir. Kalem yazma aracı olmaktan çok düşünme aracıdır. Yazılı sınavlar öğrencinin işlenen konuları ne denli öğrenebildiklerini açıklamaya olanak sağlar. Öğretim başarılarını ortaya koyar. Öğretenin eğitim ve öğretim başarısını gerçek anlamda ölçen yazılı sınavdır. Test değil. Test ağırlıklı eğitim ve sınavların gençlerin yetişmesi açısından yararlı olmadığı görüşündeyim. Öğrencinin görüş ve düşüncelerini yansıtan yazılı makale tipi veya sözlü sınavı tercih ederim. Üniversite öğrencileri bilgi ve düşüncelerini düzgün cümleler ve uygun sözcüklerle anlatabilmelidir. Kesik, kesik cümleler, bağlantı kurulmadan, tutarlıklık sağlanmadan, birbiri ile bağdaşmayan ve gelişigüzel ifadeler yeterli değildir. Büyük bir öğrenci grubu kitap almak ve okumak alışkanlığına sahip değildir. Fotokopi ağırlıklı eğitim yaygındır. Öğrenciler anlatılanları dinlemedikleri gibi, sorulara yanıtta veremiyorlar. İnternet ise, bir iletişim aracı. Verdiğinizden daha fazlasını alamazsınız. Çıktının kalitesi girdinin kalitesine bağlıdır. İnternet yoluyla eksik ve hatalı bilgi edinmekte olasıdır. Araştırma yapmadan konu hakkında bilgi sahibi olmadan indirme yaptığınızda çıktı yetersiz olur. Olabilecek eksikliklerin hoşgörü ve anlayış ile karşılanacağını ümit eder, bilime, Türkçeye, hekimliğimize katkıda bulunması ve ülkemize yaralı olmasını dilerim. Prof. Dr. Tarık BİLAL Kasım 2012-İSTANBUL

7 İÇİNDEKİLER Bölüm 1. SİNDİRİM SİSTEMİ HASTALIKLARI Ağız Mukozası, Diş Eti Ve Yutak Yangısı Kusma Geri Kaçış Mide Hastalıkları Akut Gastritis Kronik Gastritis Diğer Gastritis Nedenleri Midede Kıl Yumakları Peptik Ülser Akut Abdomen Gastrik Dilatasyon Volvulus Mide Bağırsak Hastalıklarının İlaçla Sağaltımı Kusturucu İlaçlar Antiemetikler Gastrik Sekresyonu Azaltan İlaçlar Hücre Koruyucu ve Antiasitler Protektan ve Absorbe Edici İlaçlar Motiliteyi Etkileyen İlaçlar Antimikrobiyel İlaçlar Bağışıklık Sistemini Düzenleyen İlaçlar Ascaridiosis Kancalı Kurt Enfestasyonu Sestodlar Koksidiosis Cryptosporosis Trichuriasis Septik Peritonitis Peritoneal Efüzyonlar Myastenia Gravis...37 Bölüm 2. KARACİĞER ve PANKREAS HASTALIKLARI A. Karaciğer Hastalıkları Karaciğerin İşlevi Karaciğer Hastalıklarının Klinik Semptomları Hepatik Yetersizlik Hepatoensefalopati Kedilerde Karaciğer Yağlanması Porto Sistemik Şant Cholangiohepatitis, Cholelithiasis Siroz Sarılık (Icterus) Steroid Hepatopatisi Hepatik Neoplazmalar...68 B. Pankreas Hastalıkları Pankreas ve İşlevi Anatomi Histoloji Fizyoloji Pankreas ın korunma mekanizmaları Sindirim Enzimleri Pankreatik Sekresyonun Regülasyonu Kanda Pankreas Enzimleri Pankreatitis Ekzokrin Pankreas Yetersizliği Neoplastik Ekzokrin Pankreas Hastalıkları...88 Bölüm 3. SOLUNUM SİSTEMİ HASTALIKLARI Normal Solunum Sesleri Patolojik Akciğer Sesleri Solunum Güçlüğü Siyanoz Üst ve alt Solunum Yolları Hastalıkları Toraks Dışı Üst Hava Yollarında Tıkanma Paranşimal Hastalıklar Pleural Boşluk Hastalıkları Öksürüğe Klinik Yaklaşım Bronkopneumoni Pulmoner Ödem v

8 vi İÇİNDEKİLER 12. Lenfadenopati Radyografik Toraks Muayeneleri Larenx ve Trachea Toraks Mediastinum Radyolojide Yarık Çizgileri Pulmoner Paranşim Pleural Boşluk Kardiyak Değerlendirme Kalp Gölge ve Boyutlarının Yorumlanması Normal Radyolojik Kardiyovasküler Anatomi Kedilerde Kardiyak Boyutlar Akciğer Damarlarında Konjesyon Akciğerlerde Ödem Genel Kalp Büyümesi Sol Ventriküler Dilatasyon Sol Atrial Dilatasyon Sağ Ventriküler Dilatasyon Sağ Atrial Dilatasyon Kronik Dejeneratif Mitral Kapak Hastalıkları Vertebral Kalp Değeri Büyük Damarlarda Değişimler Truncus Pulmonaris de Dilatasyon Genişlemiş Aortik Kemer Vena Cava Caudalis Kalp Kurdu Hastalığı Perikardial Efüzyon Pleural Boşluğun Radyolojisi Solunum Sistemi Hastalıkları Bordotella Bronchiseptica Canine Parainfluenza Genç Köpek Hastalığı Chlamydia Psittaci Enfeksiyonu Feline Calicivirus Enfeksiyonu (FCV) Feline Herpesvirus-1 Enfeksiyonu (FHV) Kedilerde Burun Boşluğu, Farenks, Larenks Ve Akciğerlerde Bitkisel Kökenli Yabancı Maddeler Antibiyotik Seçimi ve Kullanımı Akut Solunum Sistemi Hastalıkları Pulmoner Ödem Akciğer Kanaması Akut Trakeobronşitis Enfeksiyöz Olmayan Tracheobronchitis Hava Yollarında Parazitler Pneumonia, Bronchopneumonie Kronik Bronşial Hastalıklar Pleura Hastalıkları Pleural Efüzyonlar Pyothorax Chylothorax Pneumothorax Kedilerde Astım Bölüm 4. DOLAŞIM SİSTEMİ HASTALIKLARI Doğmasal Kalp Defektleri Patent Ductus Arteriosus Botalli Aortic Stenosis Pulmonik Stenosis Ventriküler Septal Defekt Atrial Septal Defekt Mitral Valvul Displazisi Tricuspital Displazi ve Atresia Fallot Tetralojisi Diğer Kompleks ve Kombine Defektler Büyük Damarların Transpozisyonu Sinus Valsalva ve Aort Anevrizması Konjestif Kalp Yetersizliği Sol Kalp Yetersizliği Sağ Kalp Yetersizliği Kısıtlayıcı Kardiyomiyopati İskemik Kardiyomiyopati Bakteriyel Endokarditis Edinsel Valvuler Kardiyopatiler Yangısal Kardiyopatiler Valvuler Kardiyopatilerde Hemodinamik Değişiklikler Enfektif Endokarditis Kronik Atrioventriküler Kapak Hastalıkları Miyokardial Hastalıklar...214

9 İÇİNDEKİLER vii 12. Perikarditis Ve Efüzyon Kardiyak Tümörler Cor Pulmonare Hipertrofik Kardiyomiyopati Hipertrofik Kardiyomiyopatide Aortik Tromboemboli Tromboembolinin Engellenmesi Septik Şok Dolaşım Şoku Kardiyak Şok Kalp Hastalıklarının Sağaltımı İmmun Kaynaklı Hemolitik Anemi Canine Babesiosis Köpek ve Kedilerde Neutropenia Riketsial Enfeksiyonlar Köpeklerde Ehrlichiosis Haemobartonellosis Hemobartonella Felis Eperythrozoonosis Eritrosit Hastalıkları Anemi Demir Eksikliği Anemisi Kronik Organ Hastalıklarına Bağlı Anemi Trombositopeni Von Willebrand Hastalığı Kedilerde Kobalamin Eksikliği Kedilerde Heinz Cisimcikli Hemolitik Anemi ve Methemoglobinemia Hiperkalemi Kalp Kurdu Asalak Bulaşı Kalp Kurdu İlişkili Sendromlar Eozinofilik Pulmoner Granulomatosis Lenfomatoid Granulomatosis Kaval Sendrom Feline Heartworm Disease Bölüm 5. ÜRİNER SİSTEM HASTALIKLARI Böbreklerin İşlevi Nefronun İşlevleri Oliguri ve Anuri Glomerulonefritis Akut Böbrek Yetersizliği Kronik Böbrek Yetersizliği Fanconi Sendromu İdrar Muayeneleri Fiziksel İdrar Muayeneleri Kimyasal İdrar Muayeneleri Sediment Muayenesi Kan Muayeneleri Ekskrasyon İşlevini Ölçen Testler Regülasyon İşlevinin Kontrolü Hormonların İşlevi Böbrek İşlev Testleri Çok Su İçme/Çok İdrar Yapma Ortak Nedenler Ortak Olmayan ve Ender Görülen Nedenler Poliüri ve Polidipside Uygulanan Testler İnterstitiel Nefritis Paraziter Böbrek Hastalıkları Kedilerde Polikistik Böbrek Sendromu Kedilerde Perirenal Pseudokistler Pyelonefritis Canine Struvite Urolithiasis Feline Struvit İdrar Yolları Enfeksiyonu Kedilerin Alt Üriner Sistem Hastalığı Feline Idiopathic Cystitis Hidronefroz Diüretikler Testis Hastalıkları İnterseksualite Kryptorhismus Testis Yangıları Testis Atrofisi Testis Kistleri Testis ve Epididymis Yangıları Kronik Orchitis ve Epididymitis Lenfositer Orchitis Testis Tümörleri Leydig Hücreli Tümör Seminom...344

10 viii İÇİNDEKİLER Sertoli Hücreli Tümör Karışık Tümörler (LZT+SZT) Kristalüri Kristalüri Diyeti Strüvit Kristalleri Kalsiyum Okzalat Kristalleri Ürat Kristalleri Silisyum Kristalleri Sistin Kristalleri Bölüm 6. ENDOKRİN SİSTEM HASTALIKLARI A. Tiroid Bezi Hastalıkları Tiroidial Olmayan Tiroid Bezi Hastalıkları Hipotalamo-Hipofizer-Tiroid Bezi İlişkisi Anatomi İyot Metabolizması, Tiroid Bezi Hormonlarının Sentez ve Sekresyonu HHT Bezi Yolu Tiroid Bezi Hormonları Metabolizması Tirod Bezi Hormonlarının Plazmada Bağlanması Tiroid Bezi Hormonlarının Etkisi Kedilerde Durum Tiroid Bezi Hastalıkları Guatr Köpekte Hipotiroidi Hipertiroidi Tiroid Neoplazmaları Hiperkalsitoninizm B. Paratiroid Bezi Hastalıları Hiperparatiroidi Primer Hiperparatiroidi Pseudohiperparatiroidi Renal Sekonder Hiperparatiroidi Nutrisyonel Sekonder Hiperparatiroidi Hipoparatirodi C. İyot Eksikliğine Bağlı Tiroid Proliferasyonu Tiroid Hormonları Konsantrasyonu Tümörlerin Klasifikasyonu D. Köpeklerde Tiroid İşlevi Üzerine Etkili İlaçlar E. Köpeklerde Cushing Syndrome a. Genel Bilgi Hipotalamus Hipofiz Bezi Böbrek Üstü Bezi Hipotalamo-Hipofizer-Böbrek Üstü Bezi İlişkisi Hormonlar Kortikosteroid ler b. Cushing Sendrom F: Endokrin Pankreas Hastalıkları Köpeklerde Şeker Hastalığı Kedilerde Şeker Hastalığı Şeker Hastalığında Komplikasyonlar Somogy Etkisi Diyabetik Ketoasidoz Hipoglisemi Göz Lezyonları Hiperinsulinizm Diabetes Insipidus Bölüm 7. SİNİR SİSTEMİ HASTALIKLARI Nöbetler Epileptik ve Nonepileptik Nöbetler Generalize Nöbetler Sınıflandırılmayan Nöbetler Epileptik Nöbetlerin Nedenleri Sara Canine Neoporosis İntrakranial Neoplazmalar Ensefalitis ve Meningoencephalitis Paraziter Ensefalomiyelitis Distemper Myelitis Myasthenia Gravis Bölüm 8. ÖZGÜN ENFEKSİYONLAR Kolibasilloz Köpek Herpesvirus Enfeksiyonu Genç Köpeklerin Sistemik Hastalıklar...460

11 İÇİNDEKİLER ix 4. Parvovirus Tip 2 Enfeksiyonu Adenovirus Enfeksiyonu Köpeklerin Bulaşıcı İshalleri Kuduz Kedilerin Efeksiyöz Peritonitisi Feline Immunyetersizlik Virus Enfeksiyonu Feline Leukemia Virus Hastalığı Genç Kedi Hastalığı Kedilerde Toksoplazmosis Köpeklerde Leishmaniasis Giardiasis Campyloacter Jejuni Enfeksiyonu Verem Salmonellosis Tetanoz Leptospirosis Lyme Hastalığı Bölüm 9. ZEHİRLENMELER Striknin Zehirlenmesi Çikolata Zehirlenmesi Rodentisid Zehirlenmesi Etilen Glikol Zehirlenmesi Aspirin Zehirlenmesi Antiparaziter İlaçlar Organik Fosforlu Ensektisid Zehirlenmeleri Karbamat Zehirlenmeleri Piretrin ve Piretroidler ile Zehirlenme Asetaminofen Zehirlenmesi Amitraz Vitamin A Zehirlenmesi Vitamin D Zehirlenmesi Bölüm 10. KEMOTERAPİ VE TÜMÖRLER A. Kemoterapi Kemoterapinin Prensipleri Kemoterapinin Endikasyonları Sitostatik İlaçların Muhafazası Sitostatiklerin Uygulanması Kemoterapinin Komplikasyonları Köpeklerde Maling Melanoma Kedide Fibrosarkom Köpeklerde Mast Hücreli Tümör Köpek ve Kedilerde Tümörlerin Epidemiyolojisi ve Tanısı Tümörlü Köpek ve Kedilerde Beslenme Bölüm 11. SIVI ELEKTROLİT VE ASİT-BAZ DENGESİ Parenteal Sıvı Sağaltımı Kusmada Sıvı Seçimi Kusma ve İshalde Sıvı Seçimi İshalde Sıvı Seçimi Sıvı Sağaltımının İzlenmesi Aşırı Damar İçi Enfüzyon Köpek Yavrularında Dehidrasyon ve Sıvı Sağaltımı Hipovolemik Şok Akut Pankreatitis Köpek Kanlı İshal Hastalığı Kalp Yetersizliği Dakikada Kalp Volümü ve Frank Starling Yasası Konjestif Kalp Yetersizliğinde Sıvı Sağaltımı Peritonitis Genel Anestezi Preoperatif Sıvı Operasyon Esnasında Sıvı Sağaltımı Postoperatif Sıvı Diabetik Ketoasidoz Bölüm 12. KÖPEK VE KEDİ YAVRULARININ BESLENMESİ Yeni Doğanlarda Fizyoloji Köpek ve Kedi Yavrularında Bağışıklık Doğal Yetiştirmede Beslenme Anasız Büyütme Biotin Noksanlığı Vitamin A Noksanlığı...588

12 x İÇİNDEKİLER 7. Vitain E Noksanlığı Vitamin B 12 ve Folik Asit Noksanlığı Bölüm 13. AŞI SEÇİMİ VE KULLANIMI A. Köpeklerde Aşı Seçimi ve Kullanımı B. Kedide Aşı Seçimi ve Kullanımı Bölüm 14. KÖPEK VE KEDİLERDE TABLOLAR KISALTMALAR İNDEKS

13 SİNDİRİM SİSTEMİ 1 HASTALIKLARI BÖLÜM 1. Ağız Mukozası, Diş Eti Ve Yutak Yangısı (Stomatitis, Gingivitis Ve Pharyngitis) Etiyoloji, patogenez: Stomatitis, gingivitis ve farengitis kompleksi lenfositik, plazmasitik ve plazma hücreli olarak gruplandırılır. Yangı, ülser veya proliferasyonla nitelendirilir. Her yaş kedi ve köpekte gelişirsede ortalama 7 yaş belirlenmiştir. Premolar ve molar diş etleri, glossopalatinum mukozası, farenks, yumuşak damak, sert damak, dudaklar ve dilde lezyonlar şekillenir. Lezyonlara lenfosit ve plazma hücreleri infiltre olmuştur. Tam olarak nedeni bilinmemektedir. Bağışıklıkla ilgili, multifaktöriyel, bakteriyel veya duyarlılıkla ilişkili olduğu ileri sürülmektedir. Feline calicivirus önemli rol oynar. Kronik olgulardan Bartonella, FeLV, FCV ve FIV virusu izole edilmektedir. Bacteroides spp. kültürde izole edilmiştir. İyileşmeye yanaşmayan lezyonlar şeklindedir. Semptomlar: Ptiyalismus, ağzı açık kaparken ağrı, yalanma isteğinin olmaması, yem alımında, çiğnemesinde güçlük, iştahsızlık ve canlı ağırlık kaybı görülür. Fiziksel muayenede lezyonlar ortaya konur. Lenfadenopati gelişmiştir. Şekil 1. Ağız mukozası ve yutakta ptiyalismus nedeni ileri derecede yangı (Robson, M., Crystal, A. 2011) Tanı: Mukozanın muayenesinde tipik lezyonlar görülür (Şekil 1). Genç kedilerde ağrı yoktur. Komple kan sayımı, idrar analizi ve diş muayeneleri yapılır. Oral doku biyopsisi veya histopatolojisinde plazma hücreleri, mukoza ve submukozada lenfosit infiltrasyonu araştırılır. Skuamoz hücreli kanser ile ayırıcı tanısı yapılır. Bakteriyel kültür yapılır. Ayırıcı tanı: Peridontal hastalıklar, retroviral enfeksiyon, calicivirus enfeksiyonu, eozinofilik granuloma kompleksi ve böbrek has- 1

14 2 KEDİ - KÖPEK İÇ HASTALIKLARI talığı ile ilişkili sistemik değişiklikler ile karışır. Retroviral ve calicivirus testleri yapılır. Sağaltım: Dişlerle ilgili sorunlar varsa giderilir. Amoxicilline (22 mg/kg, per os), amoxicilline/clavulonic asit (22 mg/kg), clindamycin (5-11 mg/kg) veya metronidazol (12.5 mg/ kg, per os) dan biri 4-6 hafta süre ile kullanılır. Altın tuzları (chrysotherapy) ile sağaltım aurothioglucose (Solganol) veya altın sodyum thiomalate (Aurolate, 1-5 mg) ile yapılır. Feline rekombinant interferon Omega: 1 mega ünit/kg dozunda deri altı 2 gün ara ile yapılır. 30 gün sonra tekrarlanır. Diğer bağışıklığı baskılayanlar azothioprin, chlorambucil veya cyclophosphamide denenebilir. Karbondioksid lazer ile laser sağaltımı yapılır. Öngörüm: Tek başına antibiyotikler ile iyileşme sağlamak güçtür. Megesterol asetat (1 mg/kg dozunda) etkili bulunmuştur. 2. Kusma (Emesis, Vomitus, Vomiting) Tanımlama: Mide ve duodenal içeriğin reflektorik olarak ağızdan geri gelmesi kusma olarak tanımlanır. Komplike bir refleks olup, birçok hastalığın semptomu niteliğindedir. Kusma merkezi M.oblongata da yer alır. Merkezi uyaran nedenlerden, mide bağırsak hastalıklarından veya mide-bağırsak dışı diğer nedenlerden ileri gelir. Sentral sinir sisteminde lateral ventrikülün tabanında yer alan kemoreseptör triger zone de kusma merkezini uyarır. Normalde kusma beyin dokuda medulla oblongata da yer alan kusma merkezi tarafından başlatılır. Bu merkez değişik nedenlerden kaynaklanan salgısal ve sinirsel yollarla etkin hale geçer. Bunlar sentral sinir sistemi hastalıkları, değişik organ ve dokulardaki reseptörlerin ozmotik, kimyasal veya ağrı benzeri nedenlerle stimüle edilmesi olarak kabul edilir. Kemoreseptör triger zone (chemoreseptör trigger zone-crtz) de kusma merkezini stimüle eder. Beynin dördün- cü ventrikülünün tabanında yer alır ve kanbeyin bariyeri ile sınırlandırılır. Dolaşımdaki değişik ilaçlar, endojen ve eksojen toksinler ve asit-baz denge değişiklikleri ve vestibuler stimülasyon bu merkezi stimüle eder. Kusma merkezi ve CRTZ kusmanın farmakolojik kontrolünde önemlidir. Karnivorlarda (köpek, kedi, kurt, çakal, tilki v.b.) kusma bir ölçüde fizyolojik olarak kabul edilir. Çünkü hızlı yem tüketimi, soğuk veya sıcak gıdanın aşırı miktarda ve hızla tüketilmesi, gıda alımından sonra mide iç basıncının artması veya içeriği saklayıp ilerde tüketmek amacıyla toprağa gömülmesi fizyolojik kusma olarak tanımlanır. Benzer durum oral ilaç kullanımına bağlı olarakta özellikle kedilerde meydana gelir. Kusma refleksi karnivorlarda çok iyi gelişmiş refleks olduğundan en kolay kusan hayvanlar karnivorlar ve domuzdur. Ruminant ve tek tırnaklılar anatomik yapı gereği kusamaz. Mide-bağırsak: Gastrik nedenler (gastritis, gastrik neoplazma, gastrik ülser, pylorik stenosis, yabancı cisimler), enfeksiyonlar (CD, CPV, Salmonella, Camphylobacter, mycobacterium, fungal nedenler), paraziter bağırsak hastalıkları (köpek yavrularında ascaridiosis, tenyalar, kancalı kurt enfestasyonu), bağırsaklarda tümör, hareket bozuklukları ve yabancı cisimler sayılabilir (Tablo 1). Mide-bağırsak dışı: Peritoneal neoplazma, steatitis, peritonitis (septik, safra, idrar, idiopatik) hepatobilier (neoplazma, hepatitis, hepatik encephalopathy, enfeksiyonlar, bağışıklık ilişkili hastalıklar, toksinler, cholangitis, cholelithiasis, safra kesesi torsiyonu, apse) dalak hastalıkları (torsiyon, apse, dalak enfarktı ve neoplazma), pankreas hastalıkları (pancreatitis, neoplazma, flegmon, pseudokist), böbrek (nefrolitiasis, apse, neoplazma), urogenital (pyometra, endometritis, urolithiasis), metabolik (üremi, ketoasidoz, hepatik ensefalopati, hiperkalsemi, hiper-hiponatremi), toksik (kurşun, antifiriz, etanol, theobramin,

15 1 SİNDİRİM SİSTEMİ HASTALIKLARI 3 Tablo 1. Kusma nedenleri Mide-bağırsak dışı Endokrinopati: Hipertiroid, diyabetik ketoasidoz Metabolik: Böbrek yetmezliği, uretra veya ureterde tıkanma, hepatobilier hastalıklar, pankreas hastalıkları, elektrolit, asit-baz denge bozuklukları Zehirlenmeler Ender nedenler: Nörolojik, kardiyovasküler, davranış bozuklukları, ağrı, FeLV, FIV Mide-bağırsak Diyeti tolere edememe veya gıda alerjisi Mide-bağırsak ülserleri Gastroenteritis Gastrointestinal motilite bozuklukları Helicobacter gastritisi Yangısal bağırsak sendromu Tümörler Konstipasyon, tıkanmalar, invaginasyon, volvulus, torsiyon Ascaridler, kancalı kurt ve sestodlar Panleukopeni, CD, CPV, Salmonella, Camphylobacter, mycobacterium, fungal nedenler artışından, apomorfin, veratrin veya xylazin gibi ilaçlardan, üremik sendrom toksinlerinden, endişe-stres hallerinden, mide-bağırsak sisteminde ve farenkse lokalize olmuş reseptörlerde algılanan uyarımlar sempatik ve parasempatik yollar ile ulaşır. Merkezin uyarılması sonucunda kusma refleksinin motor efferent sinirleri, spinal sinirler ve phrenic sinirler yolu ile abdomen duvarı ve diyaframa uyarılarak kusma refleksi tamamlanmış olur. Refleks şu aşamaları gösterir. Prodromal dönem: Mide bulantısı (nausea) ve aşırı salivasyonla (ptyalism) başlar. Yutkunma, öğürme, depresyon, telaş, acele etme ve yalanma mevcuttur. Alt özefageal sfinkter ve midenin proksimali gevşer. Öğürme ve kusmaya çalışma: Duodenum mideye doğru kasılarak içeriği mideye sevk eder. Pylorus kasılırken midenin fundus u gevşer. Ritmik öğürmeler ve salivasyon inhibe edilir. Bu şekilde mide içeriği karıştırılmış olur. Ekspiratorik interkostal kaslar etkinleşir (aktif hale geçme). Üst özefageal sfinkterin tonusu artar. Larenks kapanır. Öğürmeler araapomorfin), ilaçlar (cisplatin, methotrexate, digoxin, erythromycin), sinirsel (travma, hidrosefalus, meningitis, encephalitis, vestibuler hastalıklar, serebellar hastalıklar ve epilepsi) olarak sayılabilir. Patogenez: Mide mukozası epitel hücrelerinden salgılanan bikarbonat, mukozal prostoglandin sentezi, gastrik mukus salgısı ve epitel hücreleri yüzeyindeki fosfolipidler tarafından otoindigesyondan korunur (mukoza bariyeri). Mide mukozası bariyeri NSAIDs lar, safra tuzları, paraziter veya enfeksiyöz mide yangılarında bozularak içerikte mevcut hidrojen iyonları (HCl) mukoza ve submukozaya penetre olarak intramukozal hidrojen iyonu artışına, ph azalmasına ve mukoza kan damarlarının yıkımına sebep olan histamin açığa çıkmasına yol açar. Sonuçta mukozal kan akımı sekteye uğrayarak iskemi, hipoksi ve vasküler staz nedeniyle kan ve plazma proteinlerinin mide içeriğine sızmasına sebep olur. Kusma refleksi: M.oblongata da yer alan kusma merkezinde refleksi başlatacak uyarımlar beyin korteksinden, intrakranial basınç

16 4 KEDİ - KÖPEK İÇ HASTALIKLARI Kusma esnasında karın duvarı kasları kasılır. İntratorasik basınç düşerken, intra-abdominal basınç artar. Sonuçta mide içeriği ağızdan dışarı çıkarılır. Uygulamada önemli olan kusmanın kronik sürekli (inatçı), kronik süreksiz veya akut sürekli olarak gruplandırılmasıdır. Bazı kusma türleri kronik aralıklı kusma şeklindedir (Kıl yumaklarında olduğu gibi). İnatçı ve sürekli kusma ile nitelendirilen olgular sıvıelektrolit ve asit-baz denge bozukluklarına neden olur (Ör. Canine parvovirus infection). Mide-bağırsak içeriği klor, potasyum, sodyum ve bikarbonat elektrolitlerini kapsar. İnatçı kusmalara bağlı olarak kısa süre içinde hipokloremi, hipokalemi ve hiponatremi ile nitelendirilen metabolik alkaloz gelişir. Ancak köpeklerin mide-bağırsak sistemi hastalıklarında metabolik asidoz olgularına metabolik alkalozdan daha sık rastlanır. Kusma önemli etkin savunma sistemidir. Bu şekilde vücut hızla etkili bir şekilde zehirli maddelerden veya yabancı cisimden kurtulmuş olur. Otomatik olarak refleks şeklinde ard, arda meydana gelir. Et yiyenlerde kusma bir ölçüde fizyolojiktir. Aşırı miktarda veya sıcak veya alışkın olmadıkları yemi tüketen et yiyenler kusarlar (fizyolojik kusma). Kemik gibi yem maddelerini saklamak için toprağa gömerler. Fizyolojik kusma tek bir kez gerçekleşir. Art, arda inatçı nitelikte değildir. Hipovolemi ve alkaloza neden olmaz. Medulla daki kusma merkezinin stimulasyonu sonucunda gerçekleşen reflektorik mide içeriğinin dışarı çıkarılmasıdır. Kusma merkezinin kemoreseptör triger zone (CTZ) yoluyla doğrudan veya dolaylı olarak uyarılmasıdır. Patolojik kusma sonucunda iki farklı içerik ile karşılaşılır. Mide içeriği: Hacim olarak fazla, seröz nitelikte, köpüklü, gıda maddelerini içeren ve bazen çizgi, nokta şeklinde veya yaygın kan kapsayan mide içeriği şeklindedir. Hidroklorik asit (HCl) kapsar. Sürekli ve inatçı kusmasında farengeal ve servikal özefagusun tonusu artar. Patlama şeklinde içeriğin çıkarılması: Servikal ve farengeal özefagusun tonusu azalır. Diaframa gevşer. Alt özefageal sfinkterin tonusu azalır. M. rectus abdominis kasılır. Larenks kapanır ve genohyoideus kasılır. Kusma yem tüketiminden saat sonra meydana gelirse midenin boşalmasında gecikme (tıkanıklık, hareket bozukluğu) söz konusudur (pylorus stenozu). Kan kusma (haemathemesis) akut kusmalarda veya NSA- IDs uygulamalarında görülür. Canlı ağırlık kaybı söz konusu ise, kronik bir hastalık (gastrointestinal tümör) olasılığı mevcuttur. Su tüketimi incelenir. Polidipsi pyometra ile ilişkilidir. Bu durum çoğunlukla atlanır. Abdominal sancı pancreatitis de vardır. Diyet değişiklikleride kusma nedenidir. Ataxia, nystagmus ve bazı davranış bozukluklarının kusmaya neden oldukları bildirilmektedir. Peritonitis de kusma nedenidir. Assit ise çoğunlukla portal hipertnasiyona bağlıdır. Şiddetli dehidrasyon ve hipovolemik şok olgularında sıvı sağaltımı zorunludur. Toksinler ve ilaçlar vestibular nükleus, triger zone veya dolaylı olarak kusma merkezini uyarır. Kusma merkezi beyinde retrofasial nükleusun dorsomedialinde yer alır. Mide ve duodenum mukozasında vagusun afferent kollarının stimülasyonu sonucunda (5-HT reseptörleri) gerçekleşir. 5-hydroxytryptamine/ serotonin (5-HT) enterokromafin hücrelerden salgılanır. Hastalıklar veya mide-bağırsak kanalının irritasyonu, abdominal organların, peritonun veya sentral sinir sistemi hastalıkları veya irritasyonu N.vagus un getirgen (afferent) kolları yolu ile kusma merkezini uyarır. Mide-bağırsak sistemi proksimalinde peristaltik (proksimal gastroentestinal motilite) artışı, ince bağırsaklarda kasılma, mide içeriğinin bağırsaklara geçişinin engellenmesi, kardia da dilatasyon ve alt özefageal sfinkterde gevşeme gastrik kusma nedenleridir.

17 1 SİNDİRİM SİSTEMİ HASTALIKLARI 5 ya bağlı bu asidin kaybı metabolik alkaloz ve hipokloremi ile sonuçlanır. Klor böbreklerden sodyum bikarbonat geri emilimini sınırlandırır ve metabolik alkaloz gelişir. Hem kusma ve hem de ishal görülen köpek ve kedilerde ishal ağır basar (metabolik asidoz). İnce bağırsak ve mide içeriği karışımı: Mide içeriği yanında sarı renkte safra salgısını yani proksimal mide-bağırsak kanalı içeriğini (duodenal) kapsar. Safra içeren mide içeriği duodenal kanala salgılanan safra ve pankreas salgısınıda içerir. Pankreatik salgı ile bikarbonat (HCO 3 ) ve potasyum iyonları kaybolur. Bu durumda metabolik asidoz ve hipokalemi gelişir. Bu nedenle kusulan içeriğin rengi, bileşimi, miktarı ve sıklığı çok önemlidir. Mide bulantısı: Mide bulantısını ortaya koymak güçtür. Boş yerlere kaçma, huzursuzluk, kendi etrafında gezinme, kusacak yer arama, boş, boş yalanma, yutkunma hareketleri yapma, baş ve boynun sürekli aşağıda tutulması, ileri uzatılması, kapıya doğru yönelme ve salivasyon gibi semptomlar mevcut olabildiği gibi hiçbir belirti olmadan da hayvan kusabilir. Aşırı salivasyon asit nitelikte mide içeriğini nötralize etmek içindir. Mide bulantısı fazında bazı köpekler çim yer. Boş mideye ot yiyen köpek ve kediler sabah erken kusan (early morning vomiting=frühmorgenerbrechen) olarak isimlendirilir. Çim yemenin ve yiyip kusmanın altında çok farklı nedenlerin yattığı bildirilmektedir. İç organlarda reseptörler: Her organ reseptör içermekle beraber özellikle abdominal boşluktaki organlar reseptörlerden zengindir. Mide-bağırsak kanalı hastalıkları, dalak, karaciğer, böbrekler ve prostat gibi organlarda yangı yabancı cisim ve tümörler kusma nedenidir. Denge: İç kulak ile küçük beyin tarafından kontrol edilir. Buna tipik örnek yolculuk esnasında kusmadır. Köpeklerde özellikle yavru köpeklerde oto ile yolculuk esnasında kusma meydana gelir. İç ve orta kulak yangısı veya küçük beyin yangısı, kanama ve neoplazmalar kusma nedenidir. Beyin hastalıkları: Kusma refleks olup, merkezinin uyarılması sonucunda gerçekleşir. Köpeklerde epilepsi olgularında kusma meydana gelir. Zehirlenme ve metabolik hastalıklar: Metaldehid, değişik ilaçlar (antibiyotikler), apomorfin, rompun, ağrı kesiciler, ağır metaller, dezenfektanlar ve zehirler kusma merkezini uyarır. Normal koşullarda kan-beyin bariyeri zehir ve ilaçlara karşı koruyucu etkilidir. Farenksin irritasyonu: Reflektorik kusma nedenidir. Yutak bölgesindeki yabancı cisimler veya lenf düğümlerinde büyüme kusmaya yol açar. İnsanlarda parmak basma, köpek ve kedilerde farenkse spatül ile bastırma ve telek ile irritasyonu sonucunda kusma reflektorik olarak gerçekleşir. Mide dönmesinde başarısız kusma: Büyük köpek ırklarında yaşamı tehdit eden bir hastalıktır (GD ve GDV). Abdominal boşlukta mide uzun eksen boyunca yer değiştirir (volvulus). Pylorus ve kardia bölgeleri düğümlenir. İçerik ve gaz yer değiştiremez (dilatation). Cerrahi olarak organa eski pozisyonu (repozisyon) verilmez ise, 6-12 saat içinde köpek ölür. Huzursuzluk, gaz dolu abdomen ve başarısız kusma istekleri mevcuttur. Olası Kusma Komplikasyonları Hipovolemik şok: İnatçı ve sürekli kusma olgularında (CVP) sıvı kaybı hızlı gelişen dehidrasyona (hipovolemik şok) çoğunlukla ishal ile beraber neden olur. Elektrolit kaybı: Et yiyenlerde mide içeriği asit niteliktedir (ph= <7). Sürekli kusmaya bağlı olarak bütün organizma ph değeri asit kaybı nedeniyle alkaliye (metabolik alkaloz) kayar. Klor ve potasyum kaybı gerçekleşir. Potasyum kas ve sinir işlevinde önemli rol oynar.

18 6 KEDİ - KÖPEK İÇ HASTALIKLARI Aspirasyon pneumonisi: Sıvı ve gıda maddeleri trachea yoluyla akciğerlere kaçar. Öksürük, iştahsızlık, solunum güçlüğü ve ateş yaşamı tehdit eder niteliktedir. Özefagitis: Özefagus yutak ile mide arasında su ve yem maddelerinin taşıyan kassal yapıya sahip bir organdır. Taşıma önden arkaya doğru peristaltik hareket ile sağlanır. Tersi durumda mide içeriği özefagusa kaçar (reflux) ve refluks özefagiti olarak isimlendirilen klinik tablo gelişir. Çok ender bir durumdur. İştahsızlık, salivasyon, ağrı ve regürjitasyon belirtileridir. Kusma ne zaman tehlikeli? Kusma bir savunma işlevidir. Buna karşın sürekli ve inatçı kusma genel durumda bozulma ve metabolik alkaloz nedenidir. Köpek yavrularında ani kusma çok önemlidir. Plastik, odun ve taş gibi yabancı cisimlerde akut sürekli kusma nedenidir. Köpekler oyun oynarken ender de olsa bu gibi yabancı cisimleri yutabilir. Enfeksiyonlar: Köpek ve kedilerde esas kusma nedenleridir. Köpeklerde CPV ve CD gibi viral hastalıklar ölümcül seyreder. Leptospirozis gibi bakteriyel ve yavru köpeklerde klinik manifeste ascaridiosis ile tek hücreli Giardia ve Isospora lar kusma nedenidir. Pancreatitis kısa süreli iştahsızlıktan yaşamı tehdit eden dehidrasyon, kanlı kusma, kanlı ishal ve septisemiye kadar değişen semptomlarla nitelendirilir. Orta ve ileri yaştaki Cocker Spaniel veya Schnauzer ırkı köpeklerde daha çok rastlanır. Nedeni tam olarak bilinmemekle beraber yağlı beslenme, kortizon uygulama ve metabolik bozukluklar sorumlu tutulmaktadır. İştahsızlık, kusma, safra kusma, ishal ve abdominal ağrı mevcuttur. Colitis, kusma ve ishal ile seyreder. Çünkü kalın bağırsak ve mide aynı sinir tarafından innerve edilir. İshal mukoza parçaları ve taze kan içerir. Ancak dehidrasyon gelişmez. Hemorajik mide-bağırsak yangıları: Akut seyirlidir. Yorkshire Terrier veya Chihuahua ırkı küçük boy köpek ırklarında ge- lişir. Hızla genel durum bozulur. İştahsızlık, ağrı, abdominal kramplar mevcuttur. CPV en güzel örnektir. 3. Geri Kaçış (Regürjitasyon-Regurgitation) Gıda ve sıvıların mideye ulaşmadan özegafustan geri dönerek ağız ve burun boşluğundan geri gelmesidir. Burada karın kaslarının kontraksiyonu söz konusu değildir. Regurgitasyon özefagus hastalıkları ile ilişkilidir. Kaslar pompalama görevi yapmaz. Bazen içerik yem tüketiminden hemen sonra, bazen de genişlemiş veya divertikül oluşmuş özefagustan saatler sonra geri gelir. Salya, sindirilmemiş yem maddeleri ve mukus kapsar. Köpeklerde özefagus hastalıklarından kaynaklanır. İşlevsel nedenler: Köpeklerde en önemli neden megaözefagus olgusudur. Organ felci veya genişlemesi nedeniyle yutak ile mide arasında yem maddeleri iletimi sağlanamaz. Özefagus yapısına katılan düz kaslar kontrol edilemez. Buna karşın çizgili kaslar kontrol edilebilir. Hayvan türlerine göre düz ve çizgili kasların özefagus yapısındaki dağılımı farklıdır. Yem maddeleri ağız boşluğuna alındıktan ve çiğnendikten sonra özefagusta kendiliğinden dalgalanma şeklinde peş, peşe peristaltik meydana gelir ve lokma yutulduğunda mideye kadar gider. Ancak megaözefagus olgularında bu fizyolojik işlev aksar. Gıda ve sıvılar özefageal boşlukta oluşan divertikül içinde birikir. Köpeklerde sert gıda maddeleri sıvılara oranla özellikle birikir. Megaözefagus hastalık değildir. Semptomdur. Kas zayıflığı veya neden olan myasthenia, kas yangısı veya noröhormonal bir bozukluk sonucunda megaözefagus gelişir. Özefagusu innerve eden sinirlerin hastalıkları (neuropati) nedendir. Özefagus tıkanması (mekanik obstrüksiyon): İki ana neden söz konusudur. Özefagusun yabancı cisimler ile tıkanması

19 1 SİNDİRİM SİSTEMİ HASTALIKLARI 7 rım ilaçları, suni gübreler, ağır metaller), ot ve ilaçlar (özellikle kedilerde) kusmaya sebep olur. Köpek ve özellikle kedilerde koku ve tat alma duyusu çok geliştiği için oral yolla ilaç kullanıldığında kusma meydana gelir. Açı lezzette olan, koku ve tatlandırıcı eklenmiş insan ilaçlarının birçoğu kedilerde salivasyona ve kusmaya sebep olur. Bu durumu köpekler kedilere oranla daha iyi tolere eder. Gastrik kusmanın esas nedenleri mide-bağırsak kanalına yerleşen enfeksiyöz ve paraziter hastalıklardır. Bunların başında Canine parvoviral enteritis (CPV), Canine Distemper (CD), Hepatitis contagiosa canis (HCC), salmonellosis, leptospirosis, kedilerde panleukopeni, rota ve coronavirus enfeksiyonları gelir. Paraziter kusma nedenlerinin en önemlisi yavru köpek ve kedilerde ascaridiosis dir. Bunun dışında ender olarak köpek ve kedilerin mide mukozasındaki granulomlar içinde bulunan Spirocerca lupi, mukozaya yapışık olarak bulunan Physaloptera praeputialis (kedi), P.canis ve P.rara kusma nedenidir. Köpek ve kedilerde kusmaya neden olan gastrik ve doudenal ülserlere de rastlanır. NSAIDs ların (başta aspirin) kullanılması veya Camphylobacter spp. den (C.jejuni) ileri gelen ülserler hayvanlarda bildirilmiştir. Kusma refleksi ya tek, tük, ya da sürekli olarak gerçekleşir. Özellikle köpeklerin parvoviral enteritis inde (CPV) kusma sürekli ve inatçı niteliktedir. Kısa zaman içinde (24-36 saat) dehidratasyona sebep olarak eksikozis, koma ve ölüme kadar götürür. Buna karşın bazı olgularda kusma enderdir. Kusma ne tür olursa olsun, hayvan yemini yemez. Ancak susuzluk nedeniyle çok su içmek ister. Su içtikten çok kısa bir zaman sonra tekrar kusar. Her kusma refleksi birbirini stimüle ederek kısa zaman içinde hipokloremi, hiponatremi ve hipokalemi gelişimine sebep olur. Kusmaya bağlı olarak meydana gelen metabolik alkaloz başlangıçta orta şiddettedir. Ancak zamanla dehidratasyon ve yetersiz doku perfüzveya doğuştan var olan sapaklıktan (anomali) kaynaklanır. Ender olarak özefagus daralması (striktur) veya tümörler nedendir. Neoplazmalar özefagustan köken aldıkları gibi, göğüs boşluğunun herhangi bir yerinde gelişip organa basınç uygular. Sağ atrium ve mediastinal boşlukta yer alan tümör veya lenf düğümü şişlikleri özefagusa basınç uygulayarak LL radyografide organı dorsale doğru kaldırır (deviasyon) ve basınç uygular. Ender olmakla beraber Alman Kurt Köpeği ve İngiliz Bulldogge ırkı köpeklerin özefagusunda halka şeklinde damar sapaklıkları ortaya konmuştur. Bu durumda özefagus balon şeklinde genişler. Bu tür yavru köpekler iştahsızdır. Göğüs girişinde balon şeklinde özefagus şişliği solunum güçlüğüne ve ritim bozukluğuna neden olur. Cerrahi yaklaşım uygulanmaz ise, hayvan yaşamını kaybeder. Semptomlar: Kusma gerçekleşmeden önce insanlardaki mide bulantısına benzer yalanma, yutkunma hareketleri, salivasyon ve yerinde duramama belirtileri görülür. Bu durumu takiben hemen hayvan kusma pozisyonu alarak (baş ve boyun ileri ve aşağıya doğru uzatarak, ön ekstremiteler açık bir vaziyette) abdominal duvar ve diyaframayı kasarak, sfinkter cardia yı gevşeterek mide içeriğini dışarıya çıkarır. Sfinkter cardia mide içeriğinin özefagusa geçişini (özefagal refluks) engelleyen doğal bir sfinkterdir. Nedenler çok çeşitli olduğu için kusma gruplara ayrılır. Hekimliğimizde birincil kusma nedenleri mide ve duodenum hastalıklarıdır (Gastrik kusma). a. Gastrik kusma: Mide-doudenum mukozasını irrite eden her çeşit neden gastrik kusmaya sebep olur (fizyolojik kusma hariç). Mide-bağırsak yangıları, gıda niteliğinde olmayan yabancı cisimler (lastik top, plastik parçası, şeftali çekirdeği, taş-tahta parçaları v.b. gibi), kokmuş, bozulmuş gıdalar, toksinler, parazitler, mide-bağırsak tümörleri, kimyasal maddeler (antifiriz, deterjanlar, ta-

20 8 KEDİ - KÖPEK İÇ HASTALIKLARI yonu nedeniyle metabolik asidoz ile komplike olur. Mide içeriği ile sıvı kaybından dolayı dehidratasyon, sodyum, klor ve potasyum kaybı oluşur. Sürekli kusma gösteren hayvanlar durgunlaşır, halsiz ve depresse görünümdedir. Deri elastikiyeti kaybolmuş, gözler orbitaya çökmüştür. Hematokrit değer (PCV) ve plazma total protein değeri artmıştır. b. Gastrik olmayan kusma: Mide-bağırsak kanalından köken almayan kusma olguları bu grup içinde incelenir. Organizmada değişik organ ve dokularda yerleşmiş bulunan duyu reseptörleri uyarıldığında impulslar kusma refleks arkı boyunca merkeze ulaşarak kusmaya sebep olur. İç kulakta denge organı yangısı, beyin ve zarlarının yangısı, stres, heyecan ve korku, pankreas, karaciğer ve üriner sistem enfeksiyonları, peritonitis, farenksin irritasyonu, üremik sendrom (üremi), ikterus (safra renkli maddeleri), apomorfin, veratrin ve xylazin gibi kusma uyarıcı ilaçların uygulanması, intrakranial kan basıncında artış (meningitis et meningoencephalitis) ve nakliyat gibi nedenler gastrik olmayan kusma sebepleridir. Tanı, ayırıcı tanı: Kusma kolay tanımlanır. Larenks kapalı iken diyaframa ve abdominal kaslarının kuvvetli kasılması sonucunda mide içeriği dışarı çıkarılır. Kaslar kuvvetle kasılır- ken göğüs kafesi derinlemesine hareket eder. Sırt kamburlaşır. Ağız boşluğu kapalıdır. Larenks kapalı olduğu için göğüs boşluğuna hava giremediğinden basınç düşer. Bu basınç farkı mide içeriğinin özefagusa doğru yer değiştirmesine, ilerlemesine yol açarak kusma gerçekleşir. İçerik kusulduğu anda larenks tıkalıdır ve hayvan nefes almaz. Kusmadan sonra yoğun yalanma ve yutkunma hareketleri gerçekleşir. Art, arda kusma (inatçı kusma) istenmeyen bir durumdur. Sentral sinir sisteminde kusma merkezi yer alır ve değişik nedenlerle bu merkez stimüle edilir. Mide-bağırsak ve dışı ayırıcı tanısı zorunludur (Tablo 2). Komple kan sayımı yapılarak biyokimyasal profil çıkarılır. Regurgitasyondan ayırıcı tanı: Kusmanın regurgitasyondan ayrılması zorunludur. Kusmada mide bulantısı, ptiyalismus, yutkunma, öğürme, depresyon, telaş, acele etme ve yalanma mevcuttur. Abdominal kasların kontraksiyonu sonucunda mide ve duodenal içerik geri gelir. İçinde safra, sindirilmemiş gıda maddeleri, kan ve mide öz suyu yer alır. Kusma ile dışarı atılan mide içeriğinde gıda maddeleri, safra salgısı, kan parçaları veya mukus yer alır. Şayet mide boş ise içerikte mide mukozası salgısı (mide öz suyu), hidroklorik asit, sodyum, potasyum, klor, su, pepsinojen ve mukus bulunur. Buna karşın regurgitasyon pasif hareket Tablo 2. Ayırıcı tanı ölçütleri Hastalıklar Ölçütler Diabetes mellitus Hiperglisemi, glikozuri, ketonuri, düşük idrar dansitesi Karaciğer hastalığı Hiperbilirubinemi, BUN değerinde düşüş, hepatospesifik enzim etkinliğinde artış, bilirubinuri Böbrek hastalıkları BUN ve creatinin değerlerinde artış, idrar dansitesinde düşüş Hipertiroidi Karaciğer enzimlerinde artış, hematokrit değerde artış, düşük idrar dansitesi Elektrolitler ve asit-baz dengesi Sodyum, potasyum, klor, kalsiyum, ph, bikarbonat, total karbondioksid, baz aşımı, anion-gap, güçlü iyon farkı Eozinofili Parazit, kalp kurdu, eozinofilik yangısal bağırsak sendromu, mast hücreli tümör Nötrofili Değişik mide-bağrsak yangıları, neoplazmalar Nötropeni Salmonelosis, retroviral hastalıklar Anemi Mide-bağırsaklardan kan kaybı

21 1 SİNDİRİM SİSTEMİ HASTALIKLARI 9 Mide gıda maddelerini depo etmek, gastrik sekresyonla karıştırmak ve sindirime hazırlamak gibi üç ana göreve sahip bir organdır. Köpek ve kedilerde mide hastalıkları kusma semptomu ile karakterizedir. Gastrik sekresyon hidroklorik asit (HCl), sodyum, potasyum, su, pepsinojen, lipaz ve mukus içerir. Köpek ve kedilerde mide öz suyu diğer hayvanlardan farklı olarak devamlı salgılanmaz. Sadece gıda alımı, yemek kokusu ve gıda refleksinde salgılanır. Mide sıvısı son derece koroziv etkili olduğu için, sindirilecek gıda maddesi olmadığı zaman sekresyon durur. Bunun dışında mide mukoza bariyeri gastrik mukozayı otoindigestiyondan korur. Mukozanın yüzeyi daima mukus ile kaplıdır ve mukoza hücreleri asit sekresyonu nötralize etmek için bikarbonat salgılar. Diğer taraftan mukoza iyon reabsorpsiyonuna izin vermez. Gastrik mukoza kan akımı, mukozal prostoglandinler ve bazal membran mukoza bariyeri olarak isimlendirilir. Mukozal bariyerin yıkıolup, özefageal içeriğin geri gelmesidir. Abdominal kaslar kasılmaz. Mide bulantısı yoktur. İçerikte safra ve mide öz suyu bulunmaz. Sindirilmemiş yem maddelerini kapsar. Sağaltım: Kusma durdurucu ilaçlar bu amaçla kullanılır. Ancak nedenin saptanması, gastrik ve gastrik olmayan kusmanın ayırıcı tanısının yapılması gerekir. Nedene göre yapılır. Akut veya kronik nitelikte inatcı kusmalarda asit-baz dengesinin tamponlanması ve elektrolitlerin tamamlanması zorunludur. Fizyolojik ve reflektorik kusmalarda elektrolit ve sıvı kaybı şekillenmediği için herhangi bir sağaltım önlemine gerek yoktur. Değişik patolojik nedenlerden ileri gelen kusmalarda etiyolojiye göre sağaltım yapılır. Neden paraziter ise antiparaziter ilaçlar, enfeksiyon ise antibiyotikler ve yabancı cisim ise operasyon endikasyonu vardır. Ancak Canine parvoviral enteritis ve Panleukopenia gibi şiddetli kusma semptomu ile seyreden hastalıklar o hastalığa özgü sağaltım önlemleri göz önüne alınarak sağaltılabilir. Bu hastalıklarda oral yolla ilaç kullanılması ve su verilmesi kusmayı uyardığı için, mide-bağırsak lezyonları iyileşinceye kadar parenteral sıvı sağaltımı ile yetinilmeli, ancak tam şifa sağlandıktan sonra oral yolla su ve sıvılar verilmelidir. Kusmayı durdurmak amacıyla merkezi yatıştıran ilaçlar (antiemetik) kullanılır. Kusma merkezini ve kemoreseptör triger zone yi bloke eden phenothiazin derivesi ilaçlar chlorpromazine (0.5 mg/kg) ve prochlopromazine (0.5 mg/kg) olup, kas içi, deri altı veya damar içi yolla günde 3-4 kez kullanılır. Köpek ve kedilerde supezituvar (fitil) olarak kullanmak daha kolay ve avantajlı bir yöntemdir. Bu yöntem aynı zamanda hayvan sahibi tarafından günde 3-4 kez antiemetik kullanımına olanak sağlar. Kusma merkezini uyaran periferik reseptörlerin blokajı amacıyla kullanılan diğer antiemetik etkili ilaçlar antikolinerjiklerdir. Ancak antikolinerjik ilaçların mide spazmını artırma, sekresyonu ve peristaltiği azaltma, içe- riğin boşalmasını geciktirme, mide atonisine sebep olma gibi yan tesirleri mevcut olduğundan 3 günden fazla kullanılmazlar. Bu nedenle phenothiazin deriveleri ile durdurulamayan kusmalarda son çare olarak kullanılabilir. Bu ilaçların başında atropin sulphate gelir. Aminopentamid ( mg, s.i.d.), isopropamid, phenothiazine veya prochlorperazine ( mg/kg, b.i.d.) deri altı veya kas içi yolla kullanılır. Dehidratasyona ve eksikozise sebep olan inatçı kusma olgularında rehidratasyonu sağlamak amacıyla parenteral sıvı tamamlaması (parenteral sıvı sağaltımı) şarttır. Antiasit sağaltımı: Mide ülserlerinin sağaltımı ve gastrik asiditenin kontrolü amacıyla famotidine (0.5 mg/kg, b.i.d.), ranitidine ( mg/kg), cimetidine (10 mg/kg) veya omeprazole (0.7 mg/kg, per os) den biri kullanılır. Mide-bağırsak tıkanmalarında antiemetik kullanımı kontrendikedir. 4. Mide Hastalıkları