BANKADAN ÖDENMEYEN KİRALARDA TEVKİFAT VE BİLDİRİM

Transkript

1 BANKADAN ÖDENMEYEN KİRALARDA TEVKİFAT VE BİLDİRİM Bilindiği gibi tarih sayılı resmi gazete de yayınlanan 268 seri no lu gelir vergisi genel tebliği kiraya ilişkin tahsilat ve ödemelerinin tarihinden itibaren banka veya Posta ve Telgraf Teşkilatı Genel Müdürlüğü tarafından düzenlenen belgelerle tevsik edilmesi zorunluluğu getirmiştir.bununla beraber her ay muhtasar beyannameyle tahakkuk ettirilen kiraların aynen beyan edilmeye devam etmesi mi yoksa kira geliri tevkifatının tahsile dayandığı kanısıyla bu ödemelerin banka dekontuna dayandırılarak mı beyan edilmesi gerektiği sorusu özellikle bugünlerde muhasebe uygulayıcılarının kafasını meşgul etmektedir. 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu nun Vergi Tevkifatı başlıklı 94. maddesinde; Kamu idare ve müesseseleri, iktisadi kamu müesseseleri, sair kurumlar, ticaret şirketleri, iş ortaklıkları, dernekler, vakıflar, dernek ve vakıfların iktisadi işletmeleri, kooperatifler, yatırım fonu yönetenler, gerçek gelirlerini beyan etmeye mecbur olan ticaret ve serbest meslek erbabı, zirai kazançlarını bilanço veya zirai işletme hesabı esasına göre tespit eden çiftçiler aşağıdaki bentlerde sayılan ödemeleri (avans olarak ödenenler dahil) nakden veya hesaben yaptıkları sırada istihkak sahiplerinin gelir vergilerine mahsuben tevkifat yapmaya mecburdurlar denilmek suretiyle, tevkifat yapacaklar sayılmış olup, maddenin alt bendinde de hangi hallerde ve hangi oranda tevkifat yapılacağı bentler halinde sıralanmıştır. Kira ile ilgi bent ise şu şekildedir; 94./5. a) 70'inci maddede yazılı mal ve hakların kiralanması karşılığı yapılan ödemelerden, %20 Yukarıda görüldüğü gibi nakden ve hesaben yaptıkları sırada ibaresi ile bu ödemelerin tahsil esasına dayandırılarak kaynakta kesilen bir vergi olduğu ve ancak ödeme yapıldığı zaman tevkifatının doğduğu kanısı oluşmaktadır.fakat Aynı Kanun un 96.maddesinde, Vergi tevkifatı, 94.madde kapsamına giren nakden veya hesaben yapılan ödemelere uygulanır. Bu maddede geçen hesaben ödeme deyimi, vergi tevkifatına tabi kazanç ve iratları ödeyenleri istihkak sahiplerine karģı borçlu durumda gösteren her türlü kayıt ve iģlemleri ifade eder hükmü yer almıştır. - Nakden ve hesaben ödemeden kasıt nedir? Genel anlamda ödeme bir değerin veya değerler dizisinin ödeme yapılacak kişinin mal varlığına aktarılması, onun tercih ve yararlanmasına bırakılması demektir. Ödeme; borcu ortadan kaldıran veya bir borç doğuran (karşı tarafa bir eda yükleyerek) iki taraflı irade beyanına dayalı bir tasarruf, diğer bir deyimle bir değer veya değerler naklidir.[1] Vergi tevkifatı açısından vergiyi doğuran olayın meydana gelmesi için, bir değer veya değerler dizisinin ödeme yapılacak kişinin mal varlığında fiili bir artış yaratması beklenmiyecektir. Zira bir alacağın bazı sebeplerle henüz tahsil edilmemiş olması kişilerin safi servetlerinde artış temin etmediği şeklinde yorumlanamaz. Bunların üzerinde temlik, takas,teminat gösterme ve benzeri yollarla tasarrufta bulunabilmesi kişinin iktisadi tasarruf kabiliyetindeki artışın delilidir.[2] Bu nedenle Gelir Vergisi Kanunu nun 94 üncü ve Kurumlar Vergisi Kanunu nun 24 üncü maddelerinde sayılan kazanç ve iradın tahakkuk etmiş olması vergi tevkifatı açısından vergiyi doğuran olayın gerçekleşmesi için yeterli sayılmıştır. Hatta, alacağın tahakkuk etmesinden önce,hak sahiplerine avans mahiyetinde yapılan ödemeler dahi vergi tevkifatı bakımından vergiyi doğuran olay mahiyetinde görülmüştür.

2 Nakden Ödeme Fiili ödeme olarak da adlandırılabilecek olan nakden ödeme, kişinin mal varlığındaki nakti veya aynı değerler dizisinin, ödeme yapılanın mal varlığına ve fiili tasarrufuna geçirilmesi olarak tanımlanabilir. Madde metninde yer alan nakden ibaresi,arapça kökenli bir zarf olup iki anlamı içerir. Birincisinde para olarak para ile anlamını taşır. Ġkinci anlamı ise; peşin elden ödemelerdir. Anılan terimin madde metninde ikinci anlamı ile kullanıldığının kabulü zorunludur. Aksi bir yorumla terimin anlamını sadece, parasal ödemelere indirgemek mümkün değildir. Zira böyle bir durumda ayni ödemelerde vergi kesintisini ödemenin hesaben yapılacağı ana kadar ertelemek gibi bir sakınca ortaya çıkar. Bunun ise, verginin tahsilini ve kesinti uygulamasını, ödemeyi yapanın bir anlamda iktidarına bırakmak gibi sakıncaları beraberinde getireceği açıktır.[3] Hesaben Ödeme Yukarıda da değindiğimiz gibi Gelir Vergisi Kanunu nun 96 ncı maddesinde hesaben ödeme; vergi tevkifatına tabi kazanç ve iratları ödeyenleri istihkak sahiplerine karģı borçlu durumda gösteren her türlü kayıt ve iģlemleri ifade eder şeklinde tanımlanmıştır. Hesaben ödemede, kişinin mal varlığı dışına fiilen bir değer çıkmamakla beraber ödeme yapan bakımından bir değer kaybı olmakta, diğer bir deyimle borçta artış sonucunda, ödeme yapan kişinin pasifinde bir çoğalma olmaktadır. Hesabına ödeme yapılan kişinin mal varlığına doğrudan doğruya bir değer veya değer dizisi girmemekte, ancak alacaklarında yani mal varlığının aktifinde bir değer artışı olmaktadır. Bu durumda ödeme yapılan kişinin şey üzerinde fiili bir tasarruf yetkisi bulunmamakla beraber hukukibir tasarruf yetkisi doğmaktadır. Fiili tasarrufta kişinin o şey üzerinde doğrudan doğruya kontrol ve yararlanma yetkisi vardır. Hukuki tasarrufta ise bu yetki dolayısıyla ve bazı işlemlerin yapılması sonucunda kullanılabilir. Ancak bir ödemenin söz konusu olabilmesi için her iki halde de şeyin kişinin tercih ve iradesine bağlı olması kişinin şey üzerinde bir tasarruf yetkisinin doğması gerekir. Kısaca hesaben ödemede şey ödeme yapılan bakımından istendiğinde ödemeye hazır alacak durumdadır.[4] Bu hususla ilgili olarak 138 Seri Numaralı Gelir Vergisi Kanunu Genel Tebliği ile Gelir Vergisi Kanununun 2772 sayılı Kanunla değişik 96 ncı maddesinin birinci fıkrası hükmü uyarınca, vergi tevkifatına tabi kazanç ve iratları ödeyenlerin, söz konusu kazanç ve iratları hesaplarına gider kayıt etmeleri, 1/1/1983 tarihinden itibaren hesaben ödeme kavramı içinde mütalâa edilmeyecektir. Zira, anılan maddede yapılan değiģiklikle, hesaben ödeme deyimi; vergi tevkifatına tabi kazanç ve iratları ödeyenleri istihkak sahiplerine karģı borçlu durumda gösteren hertürlü kayıt ve iģlemlerle sınırlandırılmıģ bulunmaktadır hükmü yer almıştır. Yukarıda ki açıklamaları istinaden KiĢilerin aralarında yaptıkları özel sözleģmeler hesaben ödemenin emareleri arasında gösterilebilir Nitekim DanıĢtay 4.Dairesinin Tarih ve E.1987/5656, K:1990/1670 sayılı kararında vergi tevkifatı için kira sözleģmesinin yeterli olduğu yönünde karar verilmiģtir

3 Dairesi Karar Yılı Karar No Esas Yılı Esas No Karar Tarihi DÖRDÜNCÜ DAĠRE /05/1990 KARAR METNĠ MAL SAHĠBĠ ĠLE ARALARINDAKĠ ĠHTĠLAF NEDENĠYLE KĠRA BEDELLERĠNĠN ÖDEN- MEMĠġ OLMASI, GELĠR VERGĠSĠ KANUNUNUN 94.MADDESĠNE GÖRE TEVKĠFAT YAPI- LACAK BEYANDA BULUNULMASINA ENGEL TEġKĠL ETMĠYECEĞĠ HK.< Yükümlünün kiracı olarak faaliyette bulunduğu kirasını mal sahibi ile olan ihtilaf nedeniyle ödememesinin, Gelir Vergisi Kanununun 94.maddesine göre vergi tevkif ederek beyanda bulunmasına engel teşkil edip etmediği hususu uyuşmazlığın esasını oluşturmaktadır. 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 94.maddesinde, gerçek gelirini beyan etmeye mecbur ticaret ve serbest meslek erbabının 70.maddede yazılı mal ve hakların kiralanması karşılığında yaptığı ödemelerden istihkak sahiplerinin gelir vergilerine mahsuben tevkifat yapmaya mecbur oldukları, 96.maddesinde de, vergi tevkifatının 94.madde kapsamına giren nakten veya hesaben yapılan ödemeler üzerinden gerçekleştirileceği, hesaben ödeme deyiminin ise vergi tevkifatına tabi kazanç ve iratları ödeyenleri istihkak sahiplerine karşı borçlu durumunda gösteren hertürlü kayıt ve işlemleri ifade edeceği kurala bağlanmıştır. Olayda, Yükümlünün söz konusu işyerinde kiracı durumunda bulunduğu ancak mal sahibi ile aralarındaki ihtilaf nedeniyle kira bedelini ödemediği sabittir. Gelir Vergisi Kanununun yukarıda değinilen madde hükümlerinde vergi tevkifatı yapılması kira bedelinin salt nakten ödemesine bağlı tutulmamıģ hesaben ödeme suretiyle borçlu duruma geçilmesininde tevkifatı gerekli kıldığı belirtilmiģtir. Bu haliyle, uyuşmazlık yılında işyerinde kiracı durumu devamlı yükümlünün mal sahibine karşı borçlu durumda olduğu kuşkusuz olup, kira bedelinin defter kayıtlarında gösterilmemiş olmasının sonucu değiştirilmiyeceği tabiidir. Nitekim icra takibi yapılması da yükümlünün mal sahibine karşı borçlu olduğunu açıkca ortaya koymaktadır. Bu durumda asgari ihtilaflı hale gelmemiş ve Yükümlü tarafından kabul gören kira bedeli üzerinden ve başlangıçta mevcut kira sözleşmesine göre, kiranın tahakkuk ettiği tarih libariyle Gelir Vergisi Kanununun konuya ilişkin hükümleri dairesinde gerekli vergi tevkifatı yapılarak beyanda bulunulması gerekirken anılan görevlerin yerine getirilmesi nedeniyle Vergi Usul Kanununun 30.maddesi uyarınca re'sen takdire başvurulmasında bir isabetsizlik yoktur. Ancak icra takibine konu edilen kira bedelinin takdir edilen matrahın dayanağı kabul edilmesi ve uyuşmazlığın bu çerçeve incelenerek çözümü icabederken aksi gerekçelerle cezalı tarhiyatın tamamen terkinine ilişkin Vergi Mahkemesi kararında isabet görülmemiştir. Açıklanan nedenlerle, uyuşmazlık hakkında yukarıda belirtilen çerçevede araştırma ve inceleme yapılarak yeniden karar verilmek üzere Vergi Mahkemesi kararının bozulmasına karar verildi. (DAN-DER; SAYI:81) (MT/YÖ)

4 Buradan hareketle serbest meslek mensuplarının müşterileri ile yaptıları sözleşmelerde hesaben ödemenin emareleri arasında gösterilebilir ve dolayısyla vergi tevkifatını doğurur. Burada dikkat edilmesi gereken husus tarafların özel sözleģmeler ile (kira kontratı vs.) karģılıklı borçlar yüklenmesi ve alacaklı tarafın bir edinim ve gelir beklentisi ile mal malvarlığında fiilen bir artıģ olmamasına rağmen aktifinde bir çoğalma ödeme yapanında pasifinde bir azalma meydana getirmesidir ki bu da tevkifatı doğuran nedendir. Aksi durumda ise yani mal sahibi veya alacaklının karģı taraftan herhangi bir edinim veya gelir beklentisi içerisinde olmadığı (örn.eģinin üzerine kayıtlı iģyeri veya Ģirket ortaklarına ait iģyerleri) ve akabinde ödemenin de yapılmadığı hallerde ise vergi tevkifatından söz edemeyiz. Bu husus da Gelir idaresi Başkanlığının vermiş olduğu mukteza örnekleri mevcuttur.. GELĠR ĠDARESĠ BAġKANLIĞI Ġstanbul Vergi Dairesi BaĢkanlığı (Mükellef Hizmetleri Gelir Vergileri Grup Müdürlüğü) Sayı : B.07.1.GĠB /GVK Konu : Mülkiyeti anneye ait işyerinde kira ödenmemesi halinde tevkifat uygulanıp uygulanmayacağı hk. Ġlgi : /06/2008 tarihli dilekçeniz. Ġlgide kayıtlı dilekçenizde, Vergi Dairesi Müdürlüğü nün.vergi kimlik numarasında kurumlar vergisinden dolayı kayıtlı mükellefi bulunduğunuzu, merkez adresinizin bulunduğu mülkün annenize ait olduğunu, kira bedeli olarak herhangi bir nakit veya hesaba ödeme yapılmadığını belirterek, muhtasar beyannamede kira stopajı gösterilip gösterilmeyeceğini sormaktasınız. 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu nun Vergi Tevkifatı başlıklı 94.maddesinde; Kamu idare ve müesseseleri, iktisadi kamu müesseseleri, sair kurumlar, ticaret şirketleri, iş ortaklıkları, dernekler, vakıflar, dernek ve vakıfların iktisadi işletmeleri, kooperatifler, yatırım fonu yönetenler, gerçek gelirlerini beyan etmeye mecbur olan ticaret ve serbest meslek erbabı, zirai kazançlarını bilanço veya zirai işletme hesabı esasına göre tespit eden çiftçiler aşağıdaki bentlerde sayılan ödemeleri (avans olarak ödenenler dahil) nakden veya hesaben yaptıkları sırada istihkak sahiplerinin Gelir Vergilerine mahsuben tevkifat yapmaya mecburdurlar denilmiş olup; 5/a bendinde 70. maddede yazılı mal ve hakların kiralanması karşılığında yapılan ödemelerden tevkifat yapılacağı hükme bağlanmıştır. Aynı Kanunun 96. maddesinin Vergi tevkifatında uyulacak esaslar başlıklı 96. maddesinde; Vergi tevkifatı, 94'üncü madde kapsamına giren nakten veya hesaben yapılan ödemelere uygulanır. Bu maddede geçen hesaben ödeme deyimi, vergi tevkifatına tabi kazanç ve iratları ödeyenleri istihkak sahiplerine karşı borçlu durumda gösteren her türlü kayıt ve işlemleri ifade eder... hükmü yer almaktadır. Yine aynı Kanunun Emsal Kira Bedeli Esası başlıklı 73. maddesinin 1. fıkrasında Kiraya verilen mal ve hakların kira bedelleri emsal kira bedelinden düşük olamaz. Bedelsiz olarak başkalarının intifaına bırakılan mal ve hakların emsal kira bedeli, bu mal ve hakların kirası sayılır. Bina ve arazide emsal kira bedeli, yetkili özel mercilerce veya mahkemelerce takdir veya tespit edilmiş kirası, bu suretle takdir veya tespit edilmiş kira mevcut değilse Vergi Usul Kanunu'na göre belirlenen vergi değerinin % 5'idir.... Aşağıda yazılı hallerde emsal kira bedeli esası uygulanmaz: Binaların mal sahiplerinin usul, füru, veya kardeşlerinin ikametine tahsis edilmesi (Usul, füru ve kardeşlerden her birinin ikametine birden fazla konut tahsis edilmiş ise bu konutların yalnız birisi hakkında emsal kira bedeli hesaplanmaz.);... hükmü yer almıştır. Bu hükümlere göre, mülkiyeti annenize ait olan işyeri için nakden veya hesaben kira ödemesinde bulunmaması nedeniyle gelir vergisi tevkifatı yapılmayacak olup, başkaca tevkifata tabi ödemede bulunulmaması halinde muhtasar beyannamesi verilmeyecektir. Ancak Gelir Vergisi Kanunu nun 73. maddesi uyarınca gayrimenkulün sahibi olan annenizin şahsınızın bedelsiz kullanımına bıraktığı gayrimenkulden (işyeri) dolayı emsal kira bedeli üzerinden beyanda bulunması gerekmektedir. Bilgi edinilmesini rica ederim. Grup Müdür V.

5 Yukarıdaki açıklamalara ek olarak yapılacak yevmiye kayıtları / Genel Yönetim Giderleri 100, Ödenecek Vergi ve Fonlar 20, Diğer Çeşitli Borçlar 80, / Diğer Çeşitli Borçlar 80, Bankalar 80, / Orhan USTAOĞLU Orhan_ustaoglu@hotmail.com [1] Yılmaz Aliefendioğlu, Türk Vergis Sisteminde Verginin Kaynakta Kesilmesi (Stopaj), Ankara [2] Hesap Uzmanları DanıĢma Komisyonu Kararları ( ) ankara,1982 [3] A. Bumin Doğrusöz, Türk Vergi Sisteminde Kaynakta Vergilendirme, Ġstanbul SMM Odası Yayını, [4] Yılmaz Aliefendioğlu,