CEZAYİR DEMOKRATİK HALK CUMHURİYETİ ÜLKE PROFİLİ

Transkript

1 CEZAYİR DEMOKRATİK HALK CUMHURİYETİ ÜLKE PROFİLİ Hazırlayan Sevilay BAYAR 2007 T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi

2 A TEMEL SOSYAL VE EKONOMİK GÖSTERGELER Resmi Adı Cezayir Demokratik Halk Cumhuriyeti Yüzölçümü : Km 2 Nüfusu : 32.4 milyon Komşuları : Batıda Fas, güneybatıda Moritanya ve Batı Sahra, doğuda Tunus, Libya, güneyde Mali ve Nijer Başkent : Cezayir Başlıca Şehirleri : Alger (4.665m), Oran (1.050m), Constantine (760 bin), Annaba (542 bin), Beajia, Mostaganem Devlet Başkanı : Abdelaziz BOUTEFLIKA Dil : Arapça (Resmi), Fransızca, Berberice Dini Yapı : % 99 İslam, % 0,2 Hıristiyan, Yahudi Etnik Yapı : % 80 Arap, % 19 Berberi, Chaoui, Mezap, Tuareg Yönetim : Demokratik Halk Cumhuriyeti Başlıca Limanları : Alger, Oran, Annaba, Arzew, Skikda, Bejaia, Ghazaouet, Jiyel Başlıca Havaalanları : Alger, Oran, Annaba, Tebassa, Ghadaia, Tlemeen Doğal Kaynaklar : Petrol, doğal gaz, demir cevheri, fosfat, kurşun, çinko, civa, barit, antimon, altın, elmas Para birimi : Cezayir Dinarı (AD) Efektif Döviz Kuru : 1$ = 72.1 AD Döviz Kuru : 1$ = 70.6 AD 15 Eylül 2005 tarihi itibarıyla GSYİH (2005) milyar $ : 89,1(tahmini) GSYİH/kişi (2005) $ : GSYİH (sektörel dağılımı : Tarım %10, Hidrokarbon %40, İmalat % 9 (%) (2004) GSYİH büyüme hızı (%) : 5,8( 2005 tahmini) Enflasyon oranı (%) : 1,9 (2005) İşsizlik oranı (%) (2005) : 30 Dış Borç milyar $ (2005) : 17 (tahmini) Döviz Rezervi (2005) 56,3 milyar $ Dış ticaret hacmi (2005) : 67,9 milyar $ İhracat milyar $ (2005) : 45,7 İthalat milyar $ (2005) : 22,2 Üyesi Olduğu Uluslararası Kuruluşlar : ABEDA, AfDB, AFESD, AL, AMF, AMU, CCC, ECA, FAO, G 15,G 19, G 24, G 77, IAEA, IBRD, ICAO, ICFTU, ICRM, IDA, IDB, IFAD, IFC, IFRCS, IHO, ILO, IMF, IMO, Inmarsat, Intelsat, Interpol, IOC, ISO, ITU, NAM, OAPEC, OAS (observer), OAU, OIC, OPCW, OPEC, OSCE (partner), UN, UNCTAD, UNESCO, UNHCR, UNIDO, UPU,WCL, WHO, WIPO, WMO, WToO, WTO(aday) İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,

3 Nüfus ve Etnik Yapı 2004 yılı rakamlarına göre toplam nüfus 32,36 milyondur yılları arasındaki nüfusun artış hızı 1,53 tür. Bu oran döneminde ise 2,06 idi. Dünya Bankası kaynaklarına göre, hayat beklentisi 70 yaşın üzerindedir. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programına göre 2002 deki doğurganlık oranı kadın başına 2,5 çocuktur. Doğum oranının düşmesinin nedeni aile planlaması politikalarından kaynaklanmaktadır. Nüfusun %40 ı 15 yaşın altında %70 i ise 30 yaşın altındadır. Genç nüfus son yirmi yıldır ekonomi ve toplumu ciddi bir şekilde demografik baskı altına almıştır kişi her yıl iş piyasasına girmektedir. Nüfus, ülkenin kuzeyindeki şehirlerde yoğunlaşmıştır. Büyük şehirlerde yaşayanların oranı 1966 da %31 iken 2002 de %63 olmuştur. İşsizlik toplumsal problemlere neden olmaktadır. Konut açığı hükümetin öncelik verdiği bir sorundur. Kamu sosyal konutları konut piyasasında önemli bir yere sahip olup, talebi karşılamaktan uzaktır. Cezayir, dünyada konut başına düşen en fazla kişi sayısına haiz olup, konut başına 2,3 kişi düşmektedir. İşsizlik ve konut sorunları nedeniyle ortalama evlilik yaşı erkekler için 31,2, kadınlar için 27,6 dır. Mayıs 2003 deki deprem de konut sorununu olumsuz olarak etkilemiştir. Cezayir in çoğunluğu sunni müslamandır. Touaregler Sahra da yaşamaktadır. Cezayir in %20 si Berberice konuşmaktadır. Eğitim Bağımsızlıktan sonra, okula giden çocukların sayısında önemli bir artış görülmektedir. İlkokula kaydolma oranı %99 iken, orta okula kaydolma oranı ise %60 dır. Bununla birlikte, 2002 yılında okuma yazma bilmeyen yetişkinlerin oranı %31 dir. Bu oran 1995 yılında ise %38 di. Eğitim ve öğretim için şimdiki hükümetin harcamaları %30 dan daha fazladır. Kalkınma planı Oran da yeni bir üniversitenin açılmasını içermektedir. Sağlık Bağımsızlıktan sonra, Cezayir in sağlık sistemi önemli ölçüde gelişmiştir yılında, kamu sağlığı harcamalarının GSYİH daki oranı %3,1 dir. Bu oran Mısır da %1,9 dur yılı sonunda yataklı 261 hastane mevcuttur. EİU tahminlerine göre 550 kişiye bir yatak düşmektedir yılında kişiye 85 doktor düşmektedir. Bu rakam Mısır da 218 dir. Tüm gelişmelere ve çocuk ölümlerinin azalmasına rağmen, son zamanlarda yoksullukla ilgili hastalıklarda artış olmaktadır. Doğal Kaynaklar Cezayir, Sudan dan sonra km2 lik yüzölçümü ile Afrika nın ikinci büyük ülkesidir. Ülkenin kuzey kısmında nüfus yoğun olup, dağlık ve nisbeten nemli bir iklime sahiptir. Kıyı boyunca bazı bölgelerde yıllık yağış miktarı mm den daha fazladır. Ülkenin denizden uzak iç kesimlerinde iklim yarı kurak hale gelmekte olup, ortalama olarak yılda mm ile yağışlar daha düzensizdir. Bu bölge ülkenin güney kıyısında yaklaşık km uzanan Sahra çölü ile sınırdır. Sahrada yıllık yağış miktarı yılda 130 mm ile çok düşük düzeyde olup, sıcaklıklar ise 55 C den fazladır. Cezayir in tarımsal alanı 39,6 milyon hektar olarak tahmin edilmektedir. Bunun 31,7 milyon hektarı çalı ve otlaktır. İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,

4 İdari Yapı 1985 yılından beri Cezayir in 48 Vilayet e (Wilaya), 227 İdare ye (DAİRA) ve 1541 Belediye ye (commune) bölünmüştür. Vilayetlerin yönetimi 4 yıl için seçilen ve sayıları arasında değişen vekillerin oluşturduğu Vilayet Meclisi Assemblée Populaire Wilaya (APW) tarafından gerçekleştirilmektedir. Vilayetlerin başında Cumhurbaşkanı tarafından atanan bir vali bulunmaktadır. Valiler doğrudan merkezi hükümete bağlıdır. Belediyelerin yönetiminden Belediye Meclisi Assemblée Populaire Communale (APS) sorumludur. Sayıları arasında değişen Meclis üyeleri 4 yıl için seçilmektedir. APS, belediyelerin ekonomik, mali ve kültürel yönetiminden sorumludur. Siyasi Yapı: Cezayir, Başkanlık sistemi ile yönetilen bir Cumhuriyettir. Bağımsızlığını kazandığı 1962 yılından sonra Ulusal Kurtuluş Cephesi (FLN Front de Libération National) tarafından tek partili siyasi sistem çerçevesinde yönetilen Cezayir, 1989 yılında yapılan halk oylamasıyla kabul edilen yeni anayasayla çok partili sisteme geçmiştir. Ulusal Millet Meclisi (ANP Assemblée Nationale Populaire), 4 yıl için seçilen 380 Milletvekilinden oluşmaktadır. Ulusal Millet Meclisinin yanında 144 Senatörden oluşan bir Ulusal Millet Konseyi (CNP Conseil National Populaire) faaliyet göstermektedir. 48 Vilayet, 3 er Senatör ile temsil edilmektedir. Senatörlerin üçte ikisi doğrudan Vilayet ve Belediye Meclisleri tarafından, üçte biri de Devlet Başkanı tarafından seçilmektedir. Senatörler 6 yıl için seçilmekte, Senatonun üçte biri her iki yılda bir yenilenmektedir. Coğrafi Yapı Yüzölçümü : Km 2 Toplam Sınırlar: 6343 km Kıyı Şeridi: 1200 km Arazi Yapısı: Kıyıya paralel ve yaklaşık 100 km derinliğinde verimli ovalar yüksek platolar ve ülkenin orta ve güney bölümünü kaplayan çöller. (Ülkenin %80 i çölle kaplıdır) Deniz Kıyısı Uzunluğu: 1200 Km Ovaları: Annaba, Chelif Yaylalar: Ouvarsenis, Titteri, Hodna Ouled Nail, Djebel Amour Sahra ve Özellikleri: Sahra 2 milyon km2 lik çöl olup, Cezayir in yüzölçümünün % 80 ini kapsamaktadır. Çakıl ve kumlardan oluşan bu çöl alanları çok zengin doğalgaz ve petrol rezervlerine sahiptir. ALT YAPI Demir Yolları Cezayir'in diğer ulaşım şebekeleri gibi demir yolu sistemi de bağımsızlıktan beri ihmal edilmiştir. Hükümet km. hattı elinde bulunduran devlet demir yolları firmasını (Société nationale de transport ferroviaire SNTF) kısmen özelleştirmeyi planlamaktadır. Bunun için 2001 yılında hükümet parlamentonun ekonomik komitesine bir yasa taslağı sunmuştur. Bu taslağa göre, mevcut stoğun işletilmesinin kiralanması, ticari yönetim ve İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,

5 güvenlik sistem sinyalizasyonun muhafaza ve işletilmesinin özel sektöre kiralanması düşünülmektedir. Ancak, 2005 Eylül ayına kadar, planda hiçbir ilerleme kaydedilememiştir. SNTF Nisan 1997'de gerçekleştirilen, 21 kişinin ölümüne ve milyonlarca Dolarlık zarara yol açan bombalı saldırının da içinde yer aldığı, İslamcı grupların sabotajlarının ardından tesislerinin tamiri için çok yüksek faturalarla karşı karşıya kalmaktadır. 160 milyon $ (yaklaşık 12 milyar AD) borcu bulunmaktadır. Ulaştırma Bakanlığı ndan verilen demeçlere göre SNTF özel yatırımlara açılacaktır. Bununla beraber özel sektörden büyük ölçekli bir girişin beklenebilmesi için önce temel iş aktiviteleri üzerinde yoğunlaşacak bir yeniden yapılandırmaya ihtiyaç vardır. SNTF'nin yolcu servisleri son derece azalmış olup, firma temelde kargo taşımacılığı yapmaktadır. Demir yolu taşıtlarının yenilenmesi şiddetle gerekli görülmektedir. Demir yolu hatlarının ve sinyalizasyon sistemlerinin modernizasyona ihtiyacı vardır. STNF 2001 yılında General Motors şirketine 15 lokomotif siparişi vermiştir. Kara Yolları Ülkedeki kara yollarının kalitesizliği hesaplara göre günde 10 kişinin ölümüne yol açmaktadır. Kazaların devlete getirdiği yük yılda 10 milyar AD olarak hesaplanmaktadır. Fakat Constantine çevre yolu inşası gibi projelere verilen çok taraflı desteğe rağmen, yenilenmesi için 227 milyar AD'nin gerektiği hesaplanan, ulusal kara yolu ağının geliştirilmesi yavaş olacaktır. Bu sorunlara sahip olan hükümet tüm kara yolu taşımacılığını özelleştirmeyi ve otoyollar için özel yatırımlar aramayı planlamaktadır. Cezayir, üçte biri ana yol olmak üzere Km. ulusal yola sahiptir km lik kısmı toprak yollar ve motorlu taşıtlara elverişli yollardır. Avrupa Yatırım Bankası (AYB EIB) trans Maghreb otoyolunun Cezayir bölümü için 50 milyon Euro luk bir kredi sağlamıştır. EIB halihazırda 246 milyon Euro sağlamış bulunmaktadır. EIB, otoyolları Maghreb ülkeleri arasındaki ekonomik entegrasyonu sağlayacak en önemli unsur olarak görmektedir. Deniz Taşımacılığı ve Limanlar Cezayir'in Cezayir, Oran, Bejaia, Arzew ve Annaba'dakiler de dahil 9 adet büyük limanı vardır. Ülkenin en önemli limanı olan Cezayir limanının genişletilmesi planlanmaktadır. Limanda elleçleme kapasitesini arttırarak, gümrük ve idari işlemleri hızlandırması beklenen 17,5 hektarlık bir konteyner terminali şimdiden açılmış bulunmaktadır yılında tamamlanması planlanan proje, limanın mevcut konteyner/yıl olan elleçleme kapasitesine konteyner/yıl'lık bir ek sağlayacaktır. Aynı zamanda yıllarına kadar ikinci bir konteyner terminali yapılması planlanmaktadır. Ek olarak 1996'nın başlarında Annaba'da, 1989'da olarak giriş yapan gemi sayısının 1995 sonu itibarıyla 617'ye düşmesini takiben ton kapasiteli çok amaçlı bir konteyner terminali açılmıştır. Bu arada, kargoların tam denetimini sağlama özelliğine sahip elektronik bir tarama sisteminin alımı için yabancı tedarikçilerle görüşmeler yapılmaya başlamıştır. Otoriteler 8 milyon Dolarlık tarayıcının 2002 itibarıyla tesis edilmesini amaçlamaktadırlar. Hava Yolları 1992 yılında 6 milyon yolcu ve ton eşya taşımış olan Cezayir Hava Yolları siyasi şiddet olaylarından önce Kuzey Afrika hava yolu firmalarının en yoğun olanları İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,

6 arasındaydı. Cezayir, Oran, Annaba ve Constantine'de dört büyük hava limanı ve pek çoğu uluslararası uçuşlar ve daha fazla iç hat uçuşu yapılabilmesi için modernize edilmekte olan 60 adet küçük hava alanı vardır. Büyük sorunları olan bir güvenlik durumunun yaşandığı dönemde, Kasım 1994'te Cezayir Huari Bumedyen Hava Limanı'nda bir Airbus uçağının kaçırılması olayından sonra Air France uçuşlarını yeniden hizmete sokmazken İspanyol Iberia, Belçikalı Sabena ve Alman Lufthansa Cezayir seferlerini tekrar başlatmışlardır. 1 Kasım 1999 tekrar başlatılan uçuşlarıyla İtalyan firması Alitalia Cezayir'e seferlerini tekrar başlatan ilk AB havayolu firmasıdır. Türk Hava Yolları Cezayir uçuşlarını Haziran 1999'da tekrar başlatmıştır. Eylül ayında da Suudi Hava Yolları da seferlerine başlamıştır. Petrol şirketlerinin yöneticilerinin çoğu, büyük bir bölümü petrol şirketleri tarafından düzenlenen charter trafiği üzerinde yoğunlaşmış olan Hassi Mesaoud terminalinden uçmayı tercih etmektedirler yılının ortalarında Air France dokuz yıldan sonra tekrar uçuşları başlatmıştır. British Airwas de 2004 yılının Ocak ayında uçuşları başlatmıştır. Çin Devlet İnşaat ve Mühendislik firması, Cezayir Houari Bouemedienne havaalanında bir terminal inşaasının bitirilmesinde önemli ilerlemeler kaydetmiştir. Fransa nın Havayolu firmasına verilen ikinci bir kontratla beraber, havaalanının kapasitesinin 8,5 milyon kişiye çıkarılması planlanmaktadır. Air Algerie 40 yeni uçak almayı planlamaktadır. Sektörün 1999 da libere edilmesinden beri, sekiz özel hava yollarından en büyüğü Khalifa Airways ciddi mali sıkıntılarla karşılaşmıştır. Telekomünikasyon 2000 yılında endüstrinin özelleştirilmesiyle beraber telekominikasyon sektörü önemli gelişmeler kaydetmiştir. İlk adım olarak Algerie Telecom adlı yeni anonim şirket kurulmuş olup, bu şirket posta ve telekominikasyon Bakanlığı ndan GSM hatları ve sabit hatların işletimini devr almıştır. Aynı zamanda bağımsız düzenleyici bir kurum (Autorite de regulation de le poste et des telecommunications) kurulmuştur. Bu kuruma üç mobil telefon lisansı ile bir tane sabit lisans hakkı tanınmıştır. Sektördeki yatırım eksikliği nedeniyle, Cezayir deki sistem göreceli olarak sınırlı imkanlara sahiptir. Ancak, sektör hızla gelişmektedir yılında Cezayir de 1000 kişi başına düşen abone sayısı 200 adettir. Bu rakam Mısır da 230, Fas ta 300 adettir. Mobil telefon sistemi hızla yayılmakta olup, abone sayısı 2005 yılında 9 milyonu aşmıştır. Mısır Orascom Telecom 2001 yılında ilk özel lisans için 737 milyon $ ödemiştir. Kuveyt Wataniya Telecom ise ikinci özel lisans için 421 milyon $ ödemiştir. Diğer hat ise Algerie Telecom un şirketi olan ATM Mobile tarafından işletilmektedir. Aynı zamanda Orascom Telecom Cezayir deki sabit hattın 15 yıl işletim lisansını kazanmıştır. İnternet İnternet kullanımı hızlı olarak artmaktadır yılında 1000 kişiden 45 i internet kullanmaktadır. Halihazırda 30 özel internet hizmet sağlayıcısı bulunmaktadır. Hükümet gelecek beş yılda informasyon teknolojisi alt yapısına yatırım planlamaktadır yılına kadar her ailenin bir bilgisayar sahibi olması hedeflenmektedir. İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,

7 Kitle İletişim Araçları Devlet 1989'a kadar kitle iletişim araçları üzerinde tam kontrol uygulamıştır. Bu tarihten sonra, büyük günlük gazeteler olan Fransızca yayınlanan "El Mujahid" ve Arapça yayınlanan "Ech Chaab", popülerlik açısından "El Watan" ve "Liberté" gibi bağımsız gazetelerin gerisinde kalmışlardır. Bağımsız medyanın faaliyet koşulları son derece güçtür. Ulusal yayın sistemi, üç radyo kanalı ve bir televizyon kanalını içermektedir. Bu televizyon yayını ülkenin en uzak köşelerine ulaşacak şekilde genişletilmektedir. B GENEL EKONOMİK DURUM Cezayir büyük doğal gaz yataklarına ve diğer hidrokarbonlara sahip, alt orta gelirli bir ülkedir. Hidrokarbonlar sektörü ülkenin ihracat gelirlerinin %96'sından fazlasını ve GSYİH'nın %30'una yakınını sağlamaktadır. Cezayir AB'nin en büyük doğal gaz tedarikçisi olup, ülkenin petrol ve gaz gelirlerini önümüzdeki on yıl boyunca arttıracak olan projeler ülke ekonomisini olumlu etkileyecektir. Tarım, ortalama yıllarda GSYİH'nın %10 11'ini, kurak yıllarda ise %9'unu oluşturmaktadır. Ayrıca tarım sektörü, işgücünün %15'ini istihdam etmektedir yılındaki ortalamanın üstündeki yağışlar, tarımsal üretimi %22 oranında artırmıştır. Ekonomi Politikası Cezayir'in bağımsızlıktan sonraki ekonomisi hem tarım hem de sanayide katı ve verimsiz olarak gözlemlenmiştir. Bu dönemde, devletin önderliğindeki kalkınma planlaması tarzındaki ekonomi politikasına önem verilmiştir. Petrol endüstrisi 1971'de millileştirilmiş ve tarım kollektif mülkiyete alınmıştır. Hükümet hızla yükselen petrol gelirleri ve dış borçla finanse edilen ağır sanayinin kalkındırılması projesine yönelmiştir. Bununla beraber, ekonomik büyüme 1970'lerin sonunda bir duraklamaya girmiş ve verimsiz projeler ve tüketim maddelerine yapılan aşırı harcamalar ulusal borcun artmasına neden olmuştur. Hükümetin yıllarını kapsayan ekonomik planı önceki planların devamı niteliğinde olup, ekonomik sorunlar hükümeti planında bazı politika değişiklikleri yapmaya zorlamıştır. Petrol fiyatlarının çöktüğü bir dönemde gıda ithalatının getirdiği yüksek maliyetler, özel sektörü tekrar tarım sektörüne yöneltmiştir. İmalat sanayi teşvik almaya devam etmiş, fakat bu yardımların çoğu daha küçük, daha yönetilebilir birimlere ayrılmış olan sanayi sektörünün reformunda kullanılmıştır. Bu değişimler için yüksek uluslararası kredilere ihtiyaç duyulmuş ve Cezayir'in dış borç yükü enerji fiyatları düştükçe yükselmeye devam etmiştir. Yüksek dış borç yükü ve uluslararası petrol fiyatlarının düşüşü nedeniyle 1989 yılında Cezayir IMF ile stand by anlaşması görüşmelerine başlamıştır yılında 3 yıllık 1.8 milyar $ tutarında IMF kredisi almıştır. Hükümet sıkı para ve maliye politikaları nedeniyle yeni bir anlaşmaya ihtiyaç duymamaktadır. Hükümet işsizliği önlemek amacıyla GSYİH yı yılda %4 ile %6 arasında büyütmeyi planlamaktadır. Cezayir yapısal reformlarla oldukça sınırlı bir gelişme sağlamıştır. Özelleştirmede de önemli mesafeler alamamıştır. Hükümet 2002 Şubat ayında 100 kamu işletmesini özelleştireceğini açıklamış, fakat bu yönde bir gelişme olmamıştır. Ancak, madencilik ve telekominikasyon sektörünün de yer aldığı ekonominin çoğu sektörü özel girişime açılmıştır. İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,

8 IMF 2005 yılında hükümetin ticaret rejimini modernize etmek ve gümrük vergileri konusunda önemli gelişmeler kaydettiğini, ancak özelleştirmeyi de içeren diğer yapısal reformlarda önemli gelişme kaydedemediğini ifade etmiştir. Mali Politikalar Kamu gelirleri içinde hidrokarbonlardan sağlanan gelirler ve gümrük vergileri ağırlıklıdır. Gelirler, kurumlar, ücret, yol ve mülkiyet vergileriyle arttırılmaktadır. Vergi tabanının IMF ve Dünya Bankası tavsiyeleriyle uyum içinde genişletilmesi çabalarının yaygınlaştırılması beklenmektedir. Vergi toplamanın geliştirilmesi için, ülkenin bu sorunlu siyasi ve ekonomik ortamında daha sıkı tedbirlere ihtiyaç vardır ların ikinci yarısından itibaren IMF etkisiyle sıkı maliye politikası izlenmeye başlanmıştır. Ancak, 2001 yılındaki ülkedeki hoşnutsuzluk hükümeti yeni Ekonomik İyileştirme Planını açıklamaya zorlamıştır. Yeni plan, talebi canlandırmayı, emek yoğun faaliyetleri geliştirmeyi amaçlamakta olup, sermaye harcamalarında artışı öngörmektedir. Plan maliyetinin yılları arasında 7.3 milyar $ ve enflasyonist etkisinin ise sınırlı olması beklenmektedir yılındaki harcamalarda görülen artışlar maaş ve ücretler, transfer harcamaları ve teşvikler de izlenmiştir. Transfer harcamaları devlet bankalarının yeniden yapılandırılması ve sermayelerinin arttırılmasına yöneliktir. Hükümet gelirlerinin %60 ı hidrokarbon gelirlerinden, % 29 u ise mal ve hizmetler üzerindeki vergilerden sağlanmaktadır. Vergiden kaçınma ise önemli bir sorundur. Son yıllarda petrol fiyatlarındaki artış nedeniyle hidrokarbon gelirlerinde artış sağlanmış, bu durum ise genel olarak mali durumu güçlendirmiştir. Bütçe son beş yılda fazla vermekte olup, 2004 yılında bu fazla GSYİH nın %5,3 üne ulaşmıştır. Petrol fiyatlarının yüksek olması nedeniyle, bu eğilimin gelecek iki yılda da devam etmesi beklenmektedir. Hükümet petrol ve gaz kazançları ile, kamu sektöründe yeni iş imkanları yaratmak ve altyapıyı geliştirmeyi planlamaktadır. Para Politikası 1990 yılında uygulamaya konulan Para ve Kredi Yasası halihazırdaki para politikasının temelini oluşturmaktadır. Hükümet 1995 yılında başlattığı hazine tahvil ihaleleri yoluyla dolaylı para politikası araçlarını kullanmaya başlamıştır yılında Merkez Bankası reeskont oranını düşürmemiş, ancak para politikası daha esnek hale gelmiştir. Merkez Bankası rezerv koşulu getirmiş ve bankalararası para piyasası işleyişinde daha geniş bir şeffaflık yaratmıştır. Bu daha düşük piyasaların oranlarını beraberinde getirmiş, 2000 yılında %9.6 olan oran %5.5 e kadar düşmüştür. Borçlanma faiz oranı enflasyondaki artışla beraber, 2001 yılında %13.7 ye çıkmıştır. Hükümetin para arzını artırması neticesinde, 2004 yılında enflasyon %4,6 olmuştur. Hükümetin para politikalarında bir genişleme görülmektedir. Ekonomik Göstergeler 2001 a 2002 a 2003 a 2004 a 2005 b GSYİH (Milyar $) 54,9 55,9 66,2 75,4 b 89,1 Reel GSYİH büyüme oranı (%) 2,6 4,1 6,8 5.9 b 5,8 Enflasyon (ort., %, tüketici fiyatları) 3,5 2, ,9 a İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,

9 Nüfus (Milyon) 30,9 31,4 31, İhracat (FOB, Milyar $) 19,090 18,710 24,460 32,220 45,770 a İthalat (FOB, Milyar $) ,950 22,280 Cari İşlemler Dengesi (Milyar $) ,360 8,810 11, a Döviz ezervleri (Altın hariç, Milyar $)) , , , , ,1 Toplam Dış Borç Stoku (Milyar $) 22,6 22,8 23,3 21,2 b 17,0 b Döviz kuru (ort., AD:$) 77,22 79,68 77,39 72, a a Gerçekleşme b EIU gerçekleşme tahmini Kaynak: Economist Intelligence Unit Country Report June Ekonomik Performans Cezayir'de ekonomik büyüme büyük oranda petrol fiyatlarına ve yağış düzeyine bağlıdır. Hidrokarbonlar sektörünün istikrarlı büyümesinden dolayı, 1970'lerin ortalarında başlayan 10 yıllık süreç boyunca GSYİH büyümesi hızlı olmuştur. 1980'de GSYİH reel olarak %17 artmış ve en yüksek düzeyine ulaşmıştır. 1985'in sonlarında petrol fiyatlarının hızla düşmesi, büyüme hızının düşmesine neden olmuştur. Bu düşüş 1990'lara kadar sürmüştür. Politik ve siyasi kaos sanayiye ekstra zararlar vermiştir. Ekonomi 1993 ve 1994'te daralmıştır. Ancak dünya petrol fiyatlarının 1995'te yükselmesiyle, GSYİH 1995 ve 1996'da yıllık %3,8 oranında büyümüştür. 1997'de petrol fiyatlarında yaşanan düşüş, ekonomik büyümede bir geriye dönüşe yol açmış ve ekonomi bu yılda %1,1 oranında daralmıştır. 1999'da, hidrokarbonlar sektöründeki büyümeye rağmen, 1998'de %5,1 olan ekonomik büyüme, 1999'da yavaşlayarak %3,3'e düşmüştür. 1999'daki bu yavaşlama, hidrokarbonlar dışı sektörlerdeki büyüme hızının düşüşüne, özellikle 1998'de %11,4 oranında gerçekleşen, ancak 1999'da %2,7'ye düşen tarım sektörü büyüme hızına bağlanabilir. Bu durum 2000 yılında da devam etmiş ve GSYİH artışı %2,4 olmuştur. Hidrokarbon üretiminin %5 artmasına rağmen, şiddetli bir kuraklık buğday üretimini yarıya indirmiş ve tarımda %5 gerileme olmuştur yılında ise GSYİH artışı %2,6 dır yılında ham petrol fiyatlarındaki artış nedeniyle GSYİH %4,1 armıştır. Mal ve hizmet ihracatındaki artış ve yüksek petrol fiyatları nedeniyle 2003 yılında GSYİH %16 büyümüştür yılında ise GSYİH artışının %7 olması beklenmektedir. Enflasyon Enflasyon 1990 ların sonunda kontrol altına alınmıştır. Hükümetin sübvansiyonları 1994 ve 1995 te azaltma girişimleri bu yıllarda enflasyonu %30 lar civarına indirmiştir. Sübvansiyon azaltmaları, ücret artışları ve kamu işletmelerine bankalarca açılan kredilerdeki artışa rağmen enflasyonda istikrarlı bir azalma olmuş ve 1996 da %18,7 olan enflasyon 1999 da %2.6 ya düşmüştür yılında %0.3 olan enflasyon 2001 yılında %4.2 ye yükselmiştir. Sözkonusu yükseliş M2 deki artıştan kaynaklanmaktadır. Bu artış ise para piyasaları faiz oranlarındaki azalış ile yabancı aktiflerdeki artıştan kaynaklanmaktadır. Enflasyon 2003 yılında %3,5, 2004 yılında ise %4,6 olmuştur. Ücretler Kamu sektöründe ücretler geleneksel olarak hükümet ve Ulusal Ticaret Birliği (UGTA) arasında müzakere edilmektedir. 1990'da müzakere edilen iş yasaları bu toplu müzakere İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,

10 yöntemini sona erdirmişti. Bunu takiben, kamu sektöründeki ücretlerin son beş yılda reel bazda %30 oranında azaldığı bildirilmiştir. Ancak UGTA, ekonomi politikası formasyonunda etkisini korumaktadır. Kamu sektörü işçilerinin geleneksel olarak yararlandıkları geniş hakların aşamalı olarak kaldırılmasına rağmen, otoriteler zaten çok sıkıntılı olan durumu daha da zorlaştırmak istemediklerinden bu yöndeki gelişme yavaş olmaktadır. Bugüne kadar radikal bir tepkinin savunuculuğunu yapmakta olan UGTA ve bağlı sendikaları devletle doğrudan tartışmaya girmekten çekinmektedirler. Endüstriyel tepkiler olmasına rağmen kısa, keskin alevlenmeler olarak sınırlanmaktadır. Örneğin, 9 Mart 1998'de metalürji ve makina sektörlerinde çalışan 100 bin işçi, ücretlerdeki reel azalmayı protesto etmek için greve gitmişlerdir. Gelirler, fiyatların serbestleştirilmesi ve kamu sektörü genel ödeme politikalarının temkinli idaresiyle uyumlu bir biçimde reel bazda düşmektedir. Ancak, minimum garanti edilen aylık ücret 2000 yılında 65 $ seviyesinde iken, bu miktar 2001 yılında 100 $ a yükselmiş, memur maaşları da %15 artmıştır. Hayat Standardı Dünya Bankası verilerine göre, 2000 yılında $ olan kişi başı milli gelir, 2004 yılında $ a yükselmiştir. Sözkonusu gelir artışı hidrokarbon gelirlerindeki artıştan kaynaklanmaktadır. Diğer taraftan, Cezayir Dinarı ABD Doları karşısında %4 oranında değer kazanmıştır. Genişletilmiş katma değer vergisi (KDV) toplanması gibi önlemleri içeren yapısal düzenleme programı, zaten sınırlandırılmış olan aile bütçelerini iyice kısmıştır. Ülke pazar ekonomisi yönünde ilerledikçe, otoriteler petrol ve gaz fiyatlarındaki yükselme ve ekmek gibi temel mallardaki subvansiyonların kaldırılmasıyla beraber, reel ücretlerdeki düşüşün dengelenmesini sağlamak için sosyal refah planlarını devreye sokmaya zorlanmaktadır. Hükümet Eylül 1996'da yoksullara verilen aylık yardımın %50 oranında arttırılarak 900 AD'ye (16 Dolar) yükseltileceğini duyurmuştur. Resmi verilere göre sayıları 1 milyon civarında olan Cezayirli bunun hakları olduğunu iddia etmektedirler. Hükümet, konut ve refah fonlarını da içeren sosyal planlara 1997'de yaklaşık 350 milyar AD aktarmıştır. İşçi ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı nın açıkladığı rakamlara göre, Cezayirlilerin üçte biri yoksulluk sınırının altında yaşamaktadır. Cezayir'de yoksul ve zengin arasındaki fark, kötüleşen yoksulluk düzeyinin bir sonucu olarak son on yılda artmıştır. Bu konunun ciddiyetini vurgulayan bakanlık, iş arayanların sadece %4'ünün iş bulabildiğini, resmi olarak 2,3 milyon işsiz bulunduğunu ve bu rakamın arttığını bildirmektedir. İş gücünün %30'unun işsiz olduğu genel olarak kabul edilmektedir. Yoksulluk sorunuyla mücadele etmeye başlayacaksa, Cezayir in güçlü, sürdürülebilir bir büyüme performansı yakalamasının zorunlu olduğu belirtilmektedir yılında işsizlik %17,7 ye ulaşmıştır. Toplam işgücünün %35 i işsizdir. Hane Halkı Gelirleri (Milyar Ad) Haftalık ve Aylık Ücretler a Tarım Merkezi İdare İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,

11 Diğer Sektörler Serbest Meslek Gelir leri/ücretleri Transferler Toplam Hane Halkı Geliri Gelir Vergisi Sonrası Gelirler a Çalışanlar tarafından ödenen sosyal güvenlik paylarını içermektedir Kaynak : EIU Economist Intelligence Unit (Ülke Profili 2005) İşsizlik İşgücündeki hızlı artışla aynı seviyede iş imkanları yaratılamamıştır larda uygulanan ekonomik yeniden yapılandırma proğramı kişinin iş kaybına neden olmuştur. Toplam işsizlik oranı %30 düzeyinde olmakla birlikte, bu oran 30 yaşın altındaki kişilerde daha yüksektir. Kısa dönemde özel sektörün yeterli düzeyde iş imkanı yaratması imkan dahilinde görülmemektedir. Ulusal İstatistik Ofisine göre, 2001 yılında toplam işgücü kişi olup, işsizlik oranı %27,3 tür. Bunların %83 ü erkek olup, %62 si büyük yerleşim yerlerinde yaşamaktadır. Yerel bir fikir platformu (think tank) olan Ulusal Ekonomik ve Sosyal Konsey, 13. oturumuyla çakışan bir rapor yayınlamıştır. Rapor, "Cezayir ekonomisinin kırılganlığı" olarak tanımladığı, ekonominin hidrokarbonlar sektörüne bağımlılığını, yüksek dış borcu ve ABD Doları'nın değerindeki dalgalanmalara hassaslığı vurgulamaktadır. Konsey aynı zamanda,1998'de işgücünün %30'u olarak hesapladığı, Cezayir'in yüksek işsizlik oranının sosyal ve ekonomik sonuçlarına dikkat çekmektedir. Konsey, endüstri özelleştirme süreciyle yeniden yapılandırıldıkça işten çıkartılan işçiler ve her yıl yasal eğitimi terkeden yaşlarındaki 200 bin veya daha fazla genç düşünüldüğünde, en azından işsizlik oranını sabit tutmak için ekonominin her yıl 300 bin yeni iş yaratması gerektiğini hesaplanmaktadır. Ülkenin işgücünün %40'ı gibi yüksek bir rakamın ya işsiz olduğu ya da yeterince çalıştırılmadığı tahmin edilmektedir. Geleneksel kaçış yolu olan göç, Avrupa'ya ya da Kuzey Amerika'ya gitmek için vize almak son derece güç olduğundan, hemen hemen tamamen kapanmış gibidir. Artan işsiz sayısını durdurmak için, hükümetin işgücü yoğun hidrokarbonlar dışı endüstrileri geliştirmek zorunda olduğu belirtilmektedir. Bölgesel Eğilimler Nüfus Akdeniz kıyısında ülkenin kuzeyinde yoğunlaşmıştır. Bu bölgede başkent Cezayir ve Oran şehri olmak üzere iki önemli şehir bulunmaktadır. Nüfus, bu şehirlerde yoğunlaşmıştır. Ülkenin %5,4 ü Sahrada yer almaktadır. Ülkedeki iç karışıklık nüfusun önemli şehirlere göç etmesine neden olmuştur yılında toplam nüfusun şehirleşme oranı %40 iken, bu oran 2001 yılında %60 a ulaşmıştır. Sahra nın çoğu yarı çöl özelliklerine sahiptir. Petrol üretimi ve rafinasyon ise Sahra da özellikle Hassi Messaoud da yoğunlaşmıştır. Kamu Sektörü Reformu ve Özelleştirme Cezayir'in özelleştirme programı 1995'te, sayılı yasanın meclisten geçirilmesiyle başlamıştır. Hükümet kısmen ya da tamamen satılacak 250 adet devlet şirketi belirlemiştir. Başlangıçta devlet şirketlerindeki payların, bu şirketlerin yeniden yapılandırılmasında veya satışında aracılık yapmakla görevlendirilen 11 devlet holdingi arasında paylaştırılmasını İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,

12 öngören bir programa karar verilmiştir. 1997'nin başlarında daha önce Dünya Bankası tarafından tartışmaya açılan fakat Cezayir hükümeti tarafından reddedilen planı tekrarlayan ve 100'e yakın kamu teşebbüsünü ilgilendiren radikal bir kitlesel özelleştirme planı açıklanmıştır. Dağıtım stratejisi fırın, lokanta gibi küçük firmaların satışında indirim ya da mahsup belgeleri alacak olan işten çıkarılmış çalışanları, savaş gazilerinin ailelerini ve terör kurbanlarını hedeflemektedir. Otelleri ve alkolsüz içecek üretimi yapan 60 adet küçük devlet şirketini içeren satışlar iki yıl içinde tamamlanmıştır. Özelleştirmenin hidrokarbonlar sektörünün temel varlıklar dışında kalan varlıklarına doğru genişletilmesi yönündeki planlar ilerlemektedir. Bununla beraber, devlet çoğunluk hisselerine sahip olmaya devam edecektir. Ayrıca, telekom sektörünün liberalizasyonu ve özelleştirilmesinin önünü açan bir yasa kabul edilmiştir. Bankacılık sektörünün özelleştirilmesi gündemde kalmaya devam etmektedir. Ancak, kamu görevlileri, stratejik yatırımcıların ülkeye gelmelerinden önce bilançoların temizlenmesi gerektiğini kabul etmektedirler. Hükümetin yeni politikası uyarınca, yatırımcılar hisseler için yapılacak ihaleler veya yeni yeni gelişen Cezayir Menkul Kıymetler Borsası yoluyla herhangi bir kamu şirketine ortak olabileceklerdir. Bu gelişmeler, ileri doğru atılmış önemli bir adımı belirtmekte olup, yatırımcılara önceki reformlardan daha fazlasını teklif etmektedir: Cezayir Ulusal Bankası (BNA) ve küçük bir banka olan Yerel Kalkınma Bankası (BDL). Bununla beraber, potansiyel yerel ve yabancı yatırımcılar sektöre ortak olmayı oldukça zor bulacaklardır. Her durumda, program hem kariyerlerinin büyük bölümünü verimsiz devlet yapılarında geçirmiş Cezayir yetkililerinin, hem güçlü işçi hareketinin, hem de iş adamı gruplarının kazanılmış haklarının direnciyle karşılaştığı sürece, bir ilerleme olacaksa da yavaş olması beklenmektedir. 1999'un sonunda, sadece hisselerin halka açılması yoluyla yapılmış üç kısmi özelleştirme olmuştur. Bunlar, Erral Setif (gıda işleme), Saidal (ilaç sektörü) ve El Aurassi dir. Diğer taraftan, Cezayir de özelleştirilmesi kararlaştırılan kuruluştan en az 500 ünün, bu yılın sonuna kadar (2006) özelleştirilmiş olacağı, Devlet İştirakları ve Yatırımların Teşviki Bakanı Hamid TEMMAR tarafından deklere edilmiştir. Bu yılın başından itibaren 63 kamu kuruluşunun özelleştirildiği, Haziran Aralık 2005 tarihleri arasında özelleştirilmiş bulunan kuruluş sayısının ise 270 olduğu, yine adıgeçen Bakan tarafından açıklanmıştır. EKONOMİDE SEKTÖRLER Tarım, Ormancılık, Balıkçılık Cezayir, 2.4 milyon km 2 yüzölçümü ile Afrika kıtasındaki en büyük ikinci ülke olmasına rağmen, toplam arazisinin %3 4 üne tekabül eden 8.3 milyon hektar ekilebilir alana sahiptir. Ekilebilir alanın 1/3 ünün mülkiyeti kamunun olmakla birlikte, özel sektör tarafından yönetilmektedir. Hükümet sulanabilir arazi miktarını arttırmayı planlamaktadır. Ayrıca, hükümet Cezayir in yaklaşık %45 olan gıda ithaline bağımlılığını azaltmayı planlamaktadır yılı Temmuz ayında kabul edilen Ulusal Tarım Kalkınma Planı (PNDA) tarımsal üretimi artırmıştır. PNDA ileri sulama teknikleriyle üretimi artırmaya yönelik kamu yatırımlarını içermektedir. Bu çabalar iyi bir hasatla birlikte, 2001 yılında tarım ürünlerini yaklaşık %19 oranında artırmıştır. Ancak, 2002 yılında kötü hava koşulları nedeniyle üretimde bir azalma meydana gelmesine rağmen, 2003 yılında üretim artışı sözkonusudur. Tarım sektörünün yaklaşık %7 oranında büyüdüğü tahmin edilmektedir. İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,

13 Tarım sektörü GSYİH nın yaklaşık %10 unu oluşturmakta olup, toplam işgücünün ise ¼ ü sözkonusu sektörde istihdam edilmektedir ten beri hükümet ülkenin önceki dönemde uyguladığı kendine yeterlik politikasından tedrici olarak uzaklaşmaya başlamış ve daha serbest tarımsal piyasaların oluşmasına yönelmiştir. Dünya Bankası tahminlerine göre, 1988 de devletin elinde olan ekili arazilerin %60 ı şimdi özel sektörün kontrolündedir. Geri kalan arazi ise ferdi ve kollektif çiftliklere dağıtılmıştır. Tarım sektörüne 2000 yılında yapılan destek miktarı 119 milyon $ dır. Cezayir in başlıca ürünleri temelde buğday ve arpa olmak üzere tahıllar, sebzeler, patates, baklagiller, üzüm ve hurmadır. Son yıllardaki ortalama tahıl rekoltesi 3 milyon ton civarında olmuştur. Tarım Bakanlığı nın resmi kayıtlarına göre, 2001 yılında yağmurların bol olması nedeniyle, Cezayir in 2000 yılında ton olan durum buğdayı üretimi, 2001 yılında 1.98 milyon tona çıkmıştır. Yumuşak durum buğdayı üretimi %188 oranında artarak tona, durum buğdayı üretimi ise %147 oranında artarak 1.2 milyon tona çıkmıştır. Arpa üretimi ise %251 oranında artarak ton olmuştur. Bununla birlikte, Cezayir, talebi karşılamak amacıyla son yıllarda Fransa, Kanada ve A.B.D den oldukça fazla miktarlarda tahıl ithal etmiştir. Taze hurma geçen on yıl boyunca, Cezayir in en büyük hidrokarbonlar dışı ihracat kalemini oluşturmuştur. Ulusal hurma firması Office National du Dates, çoğunluğu Sahra vahalarında olan 72 bin hektarlık alanda, 7,5 milyon adet hurma ağacına sahiptir. Şarap ve ilgili ürünlerin ihracatı 1995 te 9,2 milyon Dolar olmuştur. Bununla birlikte, üretim bağımsızlıktan beri düşmektedir de 370 bin hektarlık alan bağlarla kaplıydı da sadece hektarda bağ bozumu yapılmıştır de toplam bağcılık mahsülü 410 bin hektolitre (hl) iken, 1996 da 248 bin hl ye düşmüştür. Ulusal pazarlama ofisi ihracat seviyesini arttırmaya çalışmaktadır. Yerel zeytin mahsülünden elde edilen yıllık ortalama zeytinyağı üretimi, 150 hl civarında dalgalanmaktadır. Hükümet 2000 yılında 200 yeni zeytinyağı fabrikası kurmayı ve 100 bin hektarlık zeytinlik rehabilitasyonu gerçekleştirmeyi planlamaktaydı. Bu toplam alanı 262 bin hektara yükseltecektir. Hayvancılık özel sektöre ait sürülerin desteklediği güney bölgelerinde ve yüksek ovalarda hala önemli bir rol oynamaktadır. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) verilerine göre 2002 yılında 551 bin ton et üretilmiştir yılında ise et üretimi ton du. FAO verilerine göre, 2002 yılında yaklaşık 3.2 milyon keçi, 1,6 milyon sığır ve 17,3 milyon koyun bulunmaktadır. Cezayir topraklarının %14 ü sürekli otlak olarak kullanılmaktadır. Cezayir km.lik Akdeniz kıyılarından yeterince yararlanamamaktadır yılında, tahmin edilen 170 bin ton balığın ancak ton balık ve deniz ürünleri avlanmıştır. Balıkçı teknelerinin çoğu küçüktür ve ailelerin mülkiyetindedir. Hükümet sektörün getirisini arttırmak için bir dizi adımlar atmaktadır. Balıkçılık limanları modernize edilmektedir ve 1994 Ticaret Yasası, bağımsızlıktan beri ilk defa yabancı balıkçıların Cezayir de çalışmalarına izin vermektedir. Hükümet uzun vadede avlanan balık miktarını 246 bin tona çıkarmayı planlamaktadır. Erozyon ve çölleşmeyle mücadele çabasında olan hükümet, 1975 yılında Sahra nın kuzey kenarında km.lik bir bariyer orman oluşturmuştur. Yüksek platodaki iklim koşullarının pek çok ağacı kurutmasına rağmen proje sürmektedir. Kuzey kıyı bölgesindeki geniş ormanlık alanlar son yıllarda yaz tatili mevsiminde ve güvenlik güçlerinin, dağlık bölgelerde İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,

14 faaliyet gösteren İslamcı grupları tasfiye etme çabalarının sonucunda çıkan yangınlardan dolayı tahrip olmuştur. 230 bin hektarlık alanda mantar yetiştirilmektedir. Fakat, üretim yangınlardan dolayı Cezayir in dünyadaki en büyük üretici olma statüsünü tehdit eder biçimde azalmıştır. Halep Çamı ise 881 bin hektarlık bir alanda yetiştirilmektedir. Madencilik Hidrokarbonlar Sektörü 2003 yılında GSYİH nın %40 ını, toplam ihracatın %97 sindan fazlasını ve toplam bütçe gelirlerinin %69 unu oluşturan hidrokarbonlar sektörü Cezayir ekonomisinin temel sektörüdür. Sahra da ciddi ölçülerde petrol üretimi 1958 lerde başlamıştır. Petrol 1970 lerde Cezayir in ekonomik kalkınmasının merkezini oluşturmaktaydı, ancak ihracat ana gelirleri kaynağı olarak giderek petrolün yerini gaz üretimi almaktadır de Cezayir in ticari hidrokarbonlar üretiminin %73 ünü petrol oluşturmuştur. Bu oran 1985 te %48 e ve 1996 da %21,4 e kadar düşmüştür yılı sonunda Cezayir in petrol rezervleri 11,3 milyar varil ve gaz rezervleri ise 4.52 trilyon m 3 olarak tahmin edilmektedir. Cezayir 5 ülkeye sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) satmaktadır: Fransa, İspanya, Belçika, Türkiye ve ABD. Bunun yanı sıra sıvılaştırılmış petrol/propan gazı (LPG) Cezayir in ürün çeşitlendirme stratejisinin bir diğer elementini oluşturmaktadır te 5 milyon ton/yıl lık kapasiteye sahip bir üretim merkezi açılmış, kapasite 1999 sonunda 8 milyon ton/yıl a yükselmiştir. Enerji Bakanı nın hedefi 2005 yılının sonuna kadar petrol üretiminin 1,5 milyon varil/gün, 2010 yılında ise 2 milyon varil/gün olmasıdır yılının ilk yarısında ise petrol üretimi 1,35 milyon varil/gün olmuştur. Sonatrach hem Cezayir hidrokarbonlar sektörünün ana firması hem de devlete ait işletmecisidir yılında ham petrolü boru hattıyla kıyı kesimine ulaştırmak için kurulan firma, 1971 yılındaki millileştirmeyi takiben ana üretici firma olmuştur yılında Sonatrach tek başına 74,3 milyon ton olan toplam yoğunlaştırılmış ham petrolün %55 ini, 144,3 milyar m3 ile doğal gaz üretiminin %86 sını gerçekleştirmiştir yılında Sonatrach ın payı ise ham ve yoğunlaştırılmış petrolün %81 i ve doğal gazın % 91,5 idi. Sektörde İspanyol, Amerikan, Avustralya, İrlanda, Çin ve Kanada firmaları da faaliyet göstermektedir. Diğer minerallere gelince: Cezayir in güneydoğudaki Hoggar bölgesinde altın ve Mali sınırı yakınlarında elmas yatakları vardır. Cezayir aynı zamanda yüksek değerli maden cevheri, demir kükürt, fosfat, kurşun, çinko, civa, barit, ve antimon çıkarmakta ve ihraç etmektedir. Fakat enerji dışı madencilik alt yapısı ihmal edilmiş olup, kapasite kullanımının sadece %55 olduğu tahmin edilmektedir yılı Ağustos ayında yabancılara da yeni uygulamaya konulan madencilik yasası özel firmalar ile kamu firmaları arasındaki ayırımı kaldırmıştır. İşletim hakları 30 yıla kadar uzatılabilmektedir. Petrol Cezayir in petrol rezervleri 11 milyar varil olarak tahmin edilmektedir. Üretim kapasitesi ise 1,25 milyon varil/gün dür. Petrol üretim alanları, Hassi Messaoud Haoud ve Zarzaitine İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,

15 Edjeleh tir. Cezayir in Mayıs 2002 tarihinde üretim kapasitesi 1.1 milyon varil/gün dü. Cezayir in OPEC kotası Ağustos 2004 te varil/gün dür. Cezayir, Afrikadaki petrol üreticisi ülkeler arsında 3 üncü, dünya sıralamasında ise 12 inci ülke konumundadır. Cezayir 4 petrol rafinerisine sahip olup, toplam kapasiteleri varil/gün dür. Şubat 2002 de Enerji Bakanlığı 10 imtiyaz bölgesini uluslararası ihaleye çıkarmıştır. Bu alanlarda 7 tanesinde uluslararası firmalarca petrol çıkarma hakkı elde edilmiştir. Halen bu firmalardan, Fransız TotalFinaElf, İspanyol Cepsa, Kıbrıs ın Medeks ve Gaz de Fransız firmaları faaliyet göstermektedir. Doğal Gaz Cezayir in mevcut doğal gaz rezervleri 175 trilyon kübik fittir. Toplam rezervlerin ise 204 trilyon kübik fit olduğu tahmin edilmektedir yılında Cezayir 35,3 milyar m3 doğal gaz, 40,7 milyar m3 sıvılaştırılmış doğal gaz ihraç etmiştir. Doğal gaz alanında Cezayir dünya üretiminde 4 üncü, ihracatında 3 üncü sırada yer almaktadır. Doğal gaz üretim alanları, Hassi R Mel, Rhourde Nouss, Alrar, Rhourde El Chouff, Rhourde El Adra, Gassi Touil ve Bassin d lllizi dir. Ülkede 12 milyar m 3 gaz tüketilmekte olup, bu tüketimin 2/3 ü enerji santrallerinde kullanılmaktadır. Cezayir, Avrupa nın toplam gaz ithalatının %25 ini karşılamaktadır yılında ihracat 62 milyar m 3 iken, 2002 yılında 65 milyar m3 olmuştur yılında ise ihracatın 85 milyar m 3 olması beklenmektedir. BP, Cezayir de bu alandakli en büyük yatırımcıdır. Doğal gaz ülkeden Trans Med boru hattı ile Tunus yoluyla İtalya ya satılmaktadır. Kapasitesi 24 milyar m 3 tür. 7.2 milyar m 3 ise Magrep Avrupa boru hattı yoluyla Fas üzerinden İspanya ya satılmaktadır. Hükümet ilave olarak 3 boru hattı üzerinde çalışmalara devam etmektedir. Bunlardan birtanesi Medgaz boru hattı olup, Cezayir den İspanya ya uzanan 450 km lik bir hattır. Kapasitesi 8 milyar m3 olup, 2007 de faaliyete geçmesi planlanmaktadır. Diğer planlanan bir hat ise Sardunya üzerinden İtalya ya uzanacak hattır de açılması planlanmaktadır. Son hat ise Nijerya ile bağlantısını oluşturacak Trans Sahra boru hattıdır. Sıvılaştırılmış petrol gazı (LPG) ünitesi Arzew yakınlarında 1983 yılında açılmıştır. Kapasitesi yılda 5 milyon ton dur. Yoğunlaştırılmış gaz rezervleri ise 400 milyon ton dur. İmalat Sanayi Cezayir in 1970 teki ağır sanayi şirketleri deneyimi, geride başa çıkılması zor bir merkezileşme ve verimsizlik mirası bırakmıştır. Kamu sektörü üretimi, kapasitenin %40 ının da altına düşmüştür. Borçlar ve aşırı personel gibi sorunlar ciddi boyutlara ulaşmıştır yılında, 1998 ve 1999 yıllarını takiben kamu sektörü tarafından sanayi üretimin toplam endeksi %1.3 oranında rekor seviyede bir artış göstermiştir yılında ise sanayi üretimi %3,3 oranında düşmüştür. İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,

16 İmalat sanayiinin 1993 te %12 olan GSYİH içindeki payı, 2002 yılında %9 lar civarına düşmüştür. Sektörde, endüstriyel üretimin %75 i kamu teşebbüsleri tarafından gerçekleştirilmektedir. Büyük firmalar verimsizlik ve yetersiz kapasite kullanımından, ithalat ve dış ticaretin serbestleştirilmesinin getirdiği baskılardan etkilenmektedirler. Cezayir in en büyük hidrokarbonlar dışı endüstri şirketi olan SIDER, El Hadjar çelik kompleksinin ana işletmecisidir. Kapasitesi 2,2 milyon ton/yıl olmasına rağmen üretimi 1995 te tona düşmüş ve 13 tane fırın kapatılmıştır. El Hadjar 1999 yılında Alfasid adı altında yeniden yapılandırılmış olup, %70 hissesi Hindistan Ispat International firmasına satılmıştır. Bu ülkedeki en önemli özelleştirmedir. Cezayir Sanayi Bakanlığı nın en son verilerine göre devlete ait hidrokarbonlar dışı sanayi sektöründe 1998 deki %10,5 lik bir yükselişin ardından 1999 da %1,5 lik bir düşüş kaydedilmiştir de %18,1, 1999 da %12,2 lik artışlar kaydeden çelik imalatı, metalürji ve makina mühendisliği sanayileri bir yana elektrik elektronik, giyim, deri, kağıt ve kereste sektörlerinin üretimleri hayal kırıklığı yaratmaya devam etmiştir. Bu sektörlerdeki gerileme büyük oranda ithal malların artan rekabeti, ürün fiyatlarını arttırıcı ayarlamalar ve zayıf iç talepten kaynaklanmaktadır. Özel sektörün ise bunun tersine %10 oranında büyüdüğü bildirilmektedir. En iyi performans gösteren sektörler ilaç sanayi, kimya sanayi, inşaat sanayi ekipmanı ve deri sanayiidir. Petrokimya Petrokimya Cezayir sanayiinde önemli rol oynamaktadır. Ulusal petrokimya firmasının (ENIP) Skikda ve Arzew birimleri yılda ton methanol, reçine ve plastik üretmektedir. Diğer fabrikalar arasında Arzew deki ton/yıl azot gübre üreten fabrika ve Annaba daki gübre fabrikası yer almaktadır. Bu fabrikalar, yabancı yatırımcılara açılacaktır. İnşaat Sektörü Orta vadede konut sektörü, alt yapı inşaatlarının yoğunlaştığı sektör olacaktır. Cezayir özellikle şehirlerde konut açığı sorunuyla karşı karşıyadır. Cezayir birim ev başına dünyada en fazla kişinin düştüğü ülke durumundadır. Uygun barınma yerlerinin azlığı 1,2 milyonluk konut ihtiyacının hesap edildiği yerleşim merkezlerinde ciddi bir sorun olmaya devam edecektir. Konut açığının kapatılması ve gelecekteki talebin karşılanması amacıyla her yıl konut inşaasına ihtiyaç duyulmaktadır yılında konut inşaasına başlanmıştır. Hükümet 2005 yılından itibaren 5 yıl süre ile her yıl adet olmak üzere toplam adet sosyal konut inşası öngörmektedir. Bunlara ilaveten ülkedeki sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesi ve yaygınlaştırılabilmesi amacıyla, başta başkent Cezayir ve Oran gibi şehirler olmak üzere, son dönemde hastane inşaatlarında da büyük artışlar yaşanmaktadır. Kuraklığın kentsel nüfus ve sanayi üzerindeki olumsuz etkileri, dikkatleri su sektörünün ihtiyaçları üzerinde yoğunlaştırmıştır. Cezayir kentinin su temin şebekesinin 300 km. yi aşkın bölümünün yenilenmesi alt yapıya yönelik iş olanaklarını da arttırmaktadır. İnşaat piyasasındaki büyüme eğilimi Ortadoğu nun en büyük çimento üreticilerinden biri olan Mısırlı Orascom Construction Industries i Cezayir de yatırım yapmaya sevk etmiştir. İki üretim hattı inşa edilmiş olup, her bir hattın kapasitesi 2,2 milyon/yıl dır. Orascom Arzew yakınlarında 550 milyon ton/yıllık beyaz çimento fabrikası inşaasına başlamıştır. İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,

17 Hükümet devlete ait 12 çimento fabrikasına alıcı bulmaya çalışmakla birlikte, bu konuda çok az bir ilerleme sağlayabilmiştir. Bu fabrikaların toplam kapasitesi 11 milyon ton/yıl dır. Finansal Hizmetler Cezayir de bankacılık sistemi Merkez Bankası, 6 devlet bankası, 1 kamu kalkınma bankası ve bir özel bankayı kapsayacak şekilde kurulmuştur. Devlet bankacılığı 1968 den beri üç büyük kuruluşun elindedir: BNA (Banque national d Algerié), BEA (Banque extériuere d Algérie) ve CPA (Crédit populaire d Algérie). Diğer iki ticari banka 1963 te kurulmuş olan BAD (Banque algérienne de développement) ve ulusal tasarruf bankası olan CNEP dir (Caisse nationale d épargne et de prévoyance) de bankacılığın de sentralizasyonu için yapılanlar kapsamında hükümet, tek tek sektörlere hizmet veren bankalar kurmaya başlamıştır de BADR yi (Banque de l agriculture et du développement rural) ve 1985 te BDL yi (Banque de développement local) açmıştır. Devlet bankaları sektöre hakim durumdadır. Toplam aktiflerin %95 ine sahip bulunmaktadır. Geçmiş dönemlerde kredi risk değerlendirmesinin sistematik olmaması ve zararda olan kamu kurumlarının desteklenmesi neticesinde, ödeme sistemi etkin olmaktan uzaktır. Bankacılık sektöründe kaynak dağılımını ve özel sektörün gelişimini sağlamak amacıyla reform gerekli bulunmaktadır. Bu durumun gerekliliği 2003 yılında iki özel banka El Khalifa Bank ve Commercial and Industrial Bank of Aigeria nın (BCIA) iflası ile bir kez daha ortaya çıkmıştır yılında IMF bankacılık sektörünün ihtiyaçlarını değerlendirmek amacıyla bir çalışma gerçekleştirmiş olup, bu konudaki rapor 2004 yılında yayınlanmıştır. Rapor, sistemdeki zayıflıkları tanımlamakta ve bir dizi tavsiyelerde bulunmaktadır. IMF in tespitlerine göre, en önemli koşul devlet bankalarının kamu kuruluşlarını finanse etmesinin durdurulmasıdır. Merkez Bankası Mayıs 2004 tarihinde yabancı şubeler için minimum sermaye miktarını 500 milyon Cezayir Dinarı ndan 2 milyar Cezayir Dinar ına çıkarmıştır.(29 milyon ABD Doları) 13 yabancı bankadan bir kısmı sermaye şartını karşılamaktadır. Citgroup Algeria 1997 de lisans için müracaat eden ilk yabancı banka olmuştur. Sermaye miktarı 12,5 milyon $ olup, 2 yıllık süre zarfında sermayesini yeni limite yükseltmesi beklenmektedir. Bankanın dört şubesi olup, bilançosu 700 milyon $ dır. Diğer yabancı bankalar Societe Generale ve BNP Baribas dır. Diğer önemli bankalar ise Arap bankalarıdır yılı Eylül ayında ilk kamu bankası CPA nın özelleştirilmesi için ihale açılmıştır. Cezayir in parası konvertibl olmayıp, döviz kurları Hükümet tarafından atanmış bir kurul tarafından belirlenmektedir. Serbest piyasa kurları resmi döviz kurlarından % 30 düzeylerinde yüksek olmaktadır. Özel ve kamuya ait kuruluşlar; ticari bankalardan, ithalat amacıyla Cezayir Dinarı karşılığı döviz alabilmekte ve ithalatın maliyeti kadar döviz bulundurabilmektedirler. Yabancı yatırımcıların kendi ülkelerine döviz transfer etmeleri izni; Cezayir Yatırım Kanununa göre, başvuru tarihinden itibaren 60 gün içinde verilmektedir. Ancak, uygulamada bu konuda bazı sıkıntılar yaşanabilmektedir. Bankacılık alanında denetim, 1990 yılında kabul edilen bir kanunla oluşturulan Para ve Kredi Kurulu ile Merkez Bankası tarafından gerçekleştirilmektedir yılından bu yana, ekonomik faaliyetlerin finansmanı için sermaye hareketleri serbest bırakılmıştır. Bununla birlikte kambiyo mevzuatı çerçevesinde sıkı denetim uygulanmaktadır. İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,

18 Son dört yılda Cezayir de 18 Özel Banka kurulmuş olup, bunların 10 tanesi aralarında Citibank, Societe General PNB Parisbas gibi bankaların da yer aldığı yabancı bankalardır. Ancak, mevcut durum itibariyle, özel banka sayısının yetersizliği, devlet bankalarının verimsiz hantal oluşu ve yasal düzenlemelerin tam olarak uygulamaya aktarılamamış olması nedeniyle özellikle, kambiyo, akreditif, dış krediler gibi uluslararası bankacılık işlemleri çok zaman almaktadır. Öte yandan, Cezayir in özel bankalarından olan ve ülke çapında çok geniş bir alana yayılmış bulunan El Khalifa Bank a Kasım 2002 de devlet tarafından el konulması, bankanın tasfiye sürecine girmesi, bunun ardından yine özel bankalardan BCIA (Banque Commerciale et Industrielle d Algerie) nın devlet tarafından incelemeye alınması, özel bankalara olan inancı ve güveni büyük ölçüde sarsmıştır. Cezayir le Ticarette Teyitli Akreditif İşlemleri Akreditif işlemlerinde Cezayir bankalarının kendi seçtikleri Avrupa bankaları kullanılmakta olup, bu bankalar akreditife teyid vermektedir. Cezayir uygulamasında akreditif işlemleri için teyit verecek Avrupa bankasına garantör olan BAMIC (Aracı Banka) devreye girmektedir. İhracatçı, akreditif işlemlerinde Cezayir dışındaki masrafları ödemek zorundadır. Konfirmasyon Türkiye ye geldiğinde Türk bankaları tarafından yeniden teyit edilmektedir. Menkul Kıymetler Borsası Reform programının bir parçası olarak Cezayir Menkul Kıymetler Borsası 28 Temmuz 1999 da resmen açılmıştır. İlk şirketin Cezayir Borsası na kote olması resmi açılıştan altı hafta sonra, Eylül ayı ortalarında olmuştur. Bir gıda işleme firması olan Eriad ın hisseleri 1,17 milyon AD lik cirosu üzerine 1998 in sonlarında tespit ettiği ilk halka arz değerinin %1,8 üzerinde AD den işlem görmeye başlamıştır. Daha önce sadece hazine kağıtları değişimi yapılıyordu, fakat bir hafta sonra devlete ait ilaç firması Saidal işlem görmeye başlayan ikinci firma oldu. Bundan sonra iki katılım daha olmuştur; Sonatrach ve Cezayir Aurassi Hotel. Bu arada Cezayir in ilk ortak fonu, Société algérienne d assurance ın (SAA devletin en büyük sigorta firması) iki yerel bankayla ortaklığı yoluyla kurulacaktır. Piyasaya daha fazla hisse senedi eklendikçe, beş devlet bankasıyla ve özel bir banka olan Union Bank la işe başlayan yerel aracılar işlemleri arttırdıkça, yatırım fonlarının da ortaya çıkması beklenmektedir. Bu durumun özelleştirmeye ivme kazandıracağı düşünülmektedir. Hükümet devlet şirketlerinin pek çoğunun hisselerini borsada satmaya niyetli olduğunu belirtmiştir. Ancak süreç yavaş işlemektedir. Turizm Son yıllarda yabancı yatırımlarda bir canlanma görülmektedir yılında Fransa nın Accor firması Cezayir de 36 otel inşası için yerel firma Mehri ile bir anlaşma imzalamıştır. Sheraton oteli Oran da 2005 yılında açılmıştır. Marriott International da yeni bir otel inşası konusunda açıklama yapmıştır. Sözkonusu otelin 2007 yılında açılması planlanmaktadır. İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,