TARİHİ DEĞİŞTİREN KEŞİFLER Ali Çimen. Popüler Tarih Dizisi 26. Adem Koçal. Tuğçe İnceoğlu. Ravza Kızıltuğ. Kasım 2013, İstanbul

Transkript

1

2 TARİHİ DEĞİŞTİREN KEŞİFLER Ali Çimen TİMAŞ YAYINLARI 3260 Popüler Tarih Dizisi 26 PROJE EDİTÖRÜ Adem Koçal EDİTÖR Tuğçe İnceoğlu KAPAK TASARIMI Ravza Kızıltuğ 1. BASKI Kasım 2013, İstanbul ISBN TİMAŞ YAYINLARI Cağaloğlu, Alemdar Mahallesi, Alayköşkü Caddesi, No: 5, Fatih/İstanbul Telefon: (0212) Faks: (0212) P.K. 50 Sirkeci / İstanbul timas.com.tr timas@timas.com.tr facebook.com/timasyayingrubu twitter.com/timasyayingrubu Kültür Bakanlığı Yayıncılık Sertifika No: BASKI VE CİLT Sistem Matbaacılık Yılanlı Ayazma Sok. No: 8 Davutpaşa-Topkapı/İstanbul Telefon: (0212) Matbaa Sertifika No: YAYIN HAKLARI Eserin her hakkı anlaşmalı olarak Timaş Basım Ticaret ve Sanayi Anonim Şirketi ne aittir. İzinsiz yayınlanamaz. Kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir.

3 Ali Çimen

4 1971 yılında İstanbul/Üsküdar da doğdu. İlk ve orta öğrenimini İstanbul da tamamladıktan sonra yüksek öğrenimini bir süre Karadeniz Teknik Üniversitesi Turizm ve Otel İşletmeciliği Bölümü nde devam ettirdi. Ardından 1991 de İstanbul Üniversitesi İngiliz Dili ve Edebiyatı bölümündeki eğitimiyle eşzamanlı olarak ZAMAN gazetesinde gazetecilik serüvenine başladı. Uzun yıllar gazetenin İstanbul daki merkezinde Dış Haberler, Haber Merkezi ve Magazin servislerinde çevirmen, muhabir, redaktör ve editör olarak görev yaptı. Aynı gazetenin Frankfurt, Amsterdam ve Londra merkezlerinde de uzun süre çalışan yazar, gazetecilik kariyerini halen Fransa da, uluslararası haber kanalı EURONEWS te sürdürüyor. Uluslararası basın kartı sahibi olan Ali Çimen, İngilizce, Almanca, Fransızca ve Hollandaca bilmektedir. alicimen.org facebook.com/tarihidegistirenlerserisi facebook.com/alicimen twitter.com/alicimen youtube.com/tarihidegistirenler Yayınlanmış Eserleri Echelon İpler Kimin Elinde (Hakan Yılmaz ile birlikte) İnsanoğlunun Uzay Macerası Tarihi Değiştiren Konuşmalar Tarihi Değiştiren Savaşlar (Göknur Göğebakan ile birlikte) Tarihi Değiştiren Kadınlar Tarihi Değiştiren Askerler Tarihi Değiştiren Bilginler Tarihi Değiştiren Olaylar Tarihi Değiştiren İmparatorluklar Tarihi Değiştiren Diktatörler Tarihi Değiştiren Günler Tarihi Değiştiren Gizli Servisler Tarihi Değiştiren Liderler Kırık Heykel

5 çindekiler ÖNSÖZ 7 EDWIN BUZZ ALDRIN DEN MESAJINIZ VAR!

6

7 ÖNSÖZ - - 7

8

9 - - - Ali Çimen 9

10

11 EDWIN BUZZ ALDRIN DEN MESAJINIZ VAR! - 11

12 - - EDWIN BUZZ ALDRIN 12

13 - - 1 İngiliz yazarlar John Lloyd ve John Mitchinson birlikte kaleme aldıkları Cahillikler Kitabı nda (The Book of General Ignorance) Marco Polo nun aslında Macar olduğunu ve Dalmaçya nın Korcula Adası nda doğduğunu; bu ada o zaman Venedik protektorası olduğu için kendisinin Venedikli ve İtalyan olarak bilindiğini iddia ederler. Ama genel kabul, Marco Polo nun Venedikli olduğu yönündedir. 13

14 - 2-2 Sarai (Saray) 13. ve 14. yüzyıllarda Rusya nın ve Orta Asya nın büyük bölümünü hâkimiyeti altına alan Altın Orda Devleti nin başkentidir. Britannica ya göre, kişilik nüfusuyla Ortaçağ ın en büyük şehirlerinden biriydi. 3 Hülagü Han ( ) İlhanlıların kurucusuydu. Cengiz Han ın torunu ve diğer Büyük Han lardan Mengü Han ve Kubilay Han ın da kardeşiydi. Hülagü, 1255 yılında ağabeyi Mengü Han tarafından, Ortadoğu da henüz ele geçirilmemiş toprakların fethini tamamlamak üzere görevlendirilmişti. Görevleri, Güneydoğu İran halklarından olan Lurları hâkimiyet altına almak, Haşhaşi tarikatını ortadan kaldırmak, Abbasi Halifeliği ni yıkmak, Eyyubi ve Suriye topraklarının istilası ve son olarak da Mısır daki Memlûk Devleti ni yıkmaktı. 4 Büyük Han olarak bilinen Kubilay Han ( ), Moğol İmparatorluğu nun kağanı, aynı zamanda Çin deki Yuan Hanedanlığı nın kurucusu ve ilk imparatoruydu. Cengiz Han ın torunu olan Kubilay, Moğol Hanı Mengü nün kardeşi, İran daki Moğol İlhanlılar Devleti nin kurucusu Hülagü nün de ağabeyidir. 5 Çin Halk Cumhuriyeti nin Gansu eyaleti Jiuquan de bulunan bir şehirdir. Han ve 14

15 Polo kardeşler Papa VI. Clement in huzurunda Tang hanedanlıkları döneminde, Çin ile dış dünya arasındaki iletişimin önemli bir kapısı; Kuzey ve Güney İpek yollarının kesiştiği noktanın yakınlarında önemli bir askerî merkez olmuştur. 6 Çin deki tarihî Gansu eyaletini baştan uca kateden rotaya verilen addır. 15

16 7-7 Kutsal Kabir Kilisesi (Church of the Holy Sepulchre), Ortodoks Kilisesi tarafından Yeniden Diriliş Kilisesi olarak adlandırılan ve Kudüs ün eski şehir duvarları içerisinde yer alan bir Hıristiyan kilisesidir. Hz. İsa nın çarmıha gerildiği tepeye inşa edildiği için kiliseye hürmet gösterilmektedir. Ayrıca, Hz. İsa nın gömüldüğü yer olduğu söylenir. En az 4. yüzyıldan beri, Hz. İsa nın yeniden dirileceği yer olmasına inanılması nedeniyle bu kilise, Hıristiyanlar için en kutsal mekânlardan biri olarak kabul edilir. 8 Çince de Paiza, Moğolcada Gerege olarak bilinir. Taşıyan kişiye güvenli geçiş hakkı tanımak ve geçtiği yerlerden lojistik destek almasını sağlamak için önemli kişilere verilen bir tür pasaporttur. 9 Her ne kadar doğuya ilk yolculuklarında Polo kardeşlerin yıldızı parlamış olsa da Moğolları evlerinde ziyaret eden ilk Batılı gezginler onlar değildi te Giovanni di Piano Carpini ve 1253 te Guillaume de Rubrouck, tehlikeli bir yolculuğun ardından Karakurum a ulaşmışlardı. Ancak Polo kardeşler, Carpini ve Rubrouck tan daha ileri gitmişler ve Çin e ulaşmayı başarmışlardı. 16

17 Marco Polo 1430 da Venedik ten ayrılıyor. - 17

18 İngilizcede Çin anlamına gelen alternatif sözcüktür (Bkz: Çin in meşhur havayolu şirketi Cathay Pasific). 11 Herat, Afganistan ın batısında Herat vilayetinin merkezi olan kenttir. 12 Merkezi Mezar-ı Şerif olan; Afganistan ın 34 vilayetinden biridir. 13 İran ın aynı isimli Kirman eyaletinin yönetim merkezi olan şehirdir. Görece olarak Basra Körfezi ne yakındır. 14 Afganistan ın otuz dört vilayetinden en doğuda olanıdır. Tacikistan sınırının kuzey ve doğu sınırlarında Hindukuş Dağları ve Pamir Dağları sırasındadır. 18

19 Pololar Çin e ulaşıyor metre rakıma sahip Yarkent, şimdilerde Çin Halk Cumhuriyeti nde Sincan Uygur özerk bölgesinde bir nahiye düzeyine düşürülmüş bir şehirdir. 16 Kuvars ve opal liflerinden oluşan, mühür ve süs eşyası yapımında kullanılan, yarı billur silis, kalseduandır. 17 Damarlı ve yarı saydam bir Kadıköy taşı türü, Hacıbektaş taşı, mühresenk, onikstir. 19

20 Çerçen ilçesi, Çin Halk Cumhuriyeti Sincan Uygur özerk bölgesinin güneyinde, Bayangolin Moğol özerk ilinde bir ilçedir. 20

21 - Belli bir işlemden geçirdikten sonra, beyaz bir şaraba dönüşen ve çok iyi bir içecek olan kısrak sütü içiyorlardı. Bu içeceğe de koumiss (kımız) diyorlardı. - Önünde diz çöktüler (babası ve amcası) ve büyük bir tevazu ile başlarını öne eğdiler. Büyük Han, onlara kalkmalarını söyledi ve onurlu bir şekilde onları ağırladı. İyi bir ağırlamayla neşelendirdi. 21

22 Marco Polo Büyük Han ın huzurunda... Birçok soru sordu ve seyahatlerinin nasıl geçtiğini öğrenmek istedi. Polo kardeşler, Büyük Han ı iyi ve abat gördükleri için, yolculuğun iyi geçtiğini anlattılar. Ardından getirdikleri hediyeleri ve Papa nın gönderdiği mektubu takdim ettiler. Mektup, Büyük Han ı çok mutlu etti. Ayrıca, yanlarında getirdikleri kutsal yağı da verdiler, bu hediyeye de çok sevinen Büyük Han, onları oldukça cömert bir şekilde ödüllendirdi. Büyük Han, o zaman daha genç bir delikanlı olan Marco yu görünce kim olduğunu sordu. Messer Niccolo, Efendim, o benim oğlum ve sizin emrinize amadedir dedi. Büyük Han, Kalpten hoşgelmiştir dedi. Hikâyeyi uzatmaya gerek var mı? Büyük Han ve sarayın, elçilerin gelişini memnuniyetle karşıladığı bu düğün dernek gerçekten neşeli ve harikaydı. Kendilerine iyi hizmet edildi ve bütün ihtiyaçları karşılandı. Sarayda ikâmet ettiler ve diğer baronların da üstünde onurlu bir yere sahip oldular. 19 Latincenin yanı sıra Uygurca, Farsça, Çince ve Moğolca biliyordu (Kaynak: Catholic Encyclopedia). 22

23 Samuel Taylor Coleridge, İngiliz şair, eleştirmen ve filozoftur. William Wordsworth ile beraber, İngiltere deki Romantizm akımının kurucuları arasında gösterilir. 21 Şiiri serinin facebook sayfasında okuyabilirsiniz: facebook.com/tarihidegistirenlerserisi 23

24 Bu kâğıt parçaları ile istedikleri her şeyi alabiliyorlar, istedikleri her şey için ödeme yapabiliyorlardı. Size şunu söyleyebilirim: 10 Bizans sikkesi eden kâğıtlar, bir sikke kadar bile ağır değil. - Çok fazla yakacak odunları olduğu doğru... Ancak nüfusları çok kalabalık Fazla sayıda hamam var. Bunlar sürekli ısıtılıyor. Haftada en az üç kez hamama gidiyorlar. Hatta yapabilirlerse kış aylarında her gün gittikleri için bu hamamların ısıtılması için yeteri kadar odun bulmak imkânsız Her sınıftan, her makamdan adamın evinde bir hamam var. Bu yüzden bolca bulunan ve ucuz olan bu taşlar, çok sayıda ağaçtan tasarruf etmelerini sağlıyor

25 - - Poloların kervanını resmeden bir çalışma Moğol idaresindeki Çin için ayrıntılı bilgiyi serinin Tarihi Değiştiren İmparatorluklar adlı kitabında bulabilirsiniz. 25

26 Uzunluğu km. olan Büyük Kanal (Grand Canal ya da Beijing-Hangzhou Grand Canal), Çin in kuzeyindeki başkent Pekin den güneyindeki Hangzhou kentine kadar uzanarak birçok eyalet ve kentten geçiyor. Çin in güneyi ve kuzeyindeki birkaç nehri bağlayan kanal, dünyanın en uzun ve en büyük yapay su kanalı niteliğindedir. Kanalın ilk temelleri MÖ 486 da atılmış ve Sui Hanedanlığı zamanında (MS ) nihayet tamamlanmıştır. 26

27 - - Hâkim olduğu topraklarda Pololar at, erzak ve ihtiyaç olan her şeye ulaşabiliyorlardı... Sizi temin ederim, bazı durumlarda yanlarına iki yüz, bazen az bazen de daha çok atlı veriyorlardı ve bir bölgeden diğerine güvenle ulaşmaları sağlanıyordu. 24 Malezya Yarımadası (Batı Malezya) ve Endonezya ya bağlı Sumatra Adası arasında 805 km. uzunluğunda dar bir boğazdır. 27

28 Kitap, Rustichello tarafından eski Fransızca yazılmıştı ve orijinal başlığı Dünyanın Harikaları Kitabı ydı (Livre des merveilles du monde). İtalyancada ise yukarıda bahsettiğim gibi il Milione ya da Poloların Doğusu (Oriente Poliano) adıyla bilinir oldu. İngilizlerse kısaca Marco Polo nun Seyahatleri (The Travels of Marco Polo) adını uygun gördü. Polo nun anlattıkları ilk andan itibaren hep sorgulandı. Özünde romantik akım yazarlarından olan Rustichello nun, kitabı yazarken elini korkak alıştırmadığı, yer yer abartıya kaçmış olabileceği söylenegeldi. Marco nun Çin e falan gitmediği, sadece diğer gezginlerden duyduklarına eklemeler yaparak tekrar ettiği iddiaları hiç eksik olmadı. Ancak Avustralya Ulusal Üniversitesi nden geç dönem emperyal Çin uzmanlarından Prof. Mark Elvin in başını çektiği bir grup, Marco Polo nun kitabının orijinalliğini hararetle savunmaktadır. 28

29 İl Milione den bir sayfa 29

30 Çin i işgal eden Moğolların kurduğu Yuan Hanedanlığı ile Çin in güneyindeki Song Hanedanlığı arasında arasında cereyan eden savaştır. Moğollar galip gelerek etkilerini Çin in içlerine doğru yaymışlardır. 30

31 Bizim geri gelmemizin Tanrı nın bir lütfu olduğuna inanıyorum ki böylelikle insanlar, dünyadaki diğer şeyleri öğrenebildiler. Çünkü kitabın ilk bölümünde de söylediğimiz gibi başka hiçbir adam, Hıristiyan veya Müslüman, Moğol veya Pagan, Venedik şehrinin soylu ve büyük vatandaşı Messer Niccolo Polo nun oğlu Messer Marco kadar dünyayı keşfetmemişti Size şunu söylemeliyim, bir yolculuğu tamamlamak bir yıl sürüyor; kışta yola çıkılıyor ve yazın dönülüyor. Bu denizlerde sadece iki rüzgâr esiyor; biri gemileri götürüyor, diğeri ise getiriyor; ilki kışın esiyor, sonraki ise yazın. 31

32 27 - Dünyadaki en büyük ada... Çok zengin bir ada; biber, Hindistancevizi, çobandüdüğü, karanfil, hint biberi ve diğer değerli baharatlar üretiliyor... Burayı çok sayıda gemi ve çok yüklüce ticaret yapan, kârlı kazançlar elde edip karşılığında çok kazandıran tacirler ziyaret ediyor. Zaitun ve Manzi deki zenginliklerinin büyük kısmını kazandıkları ve kazanmaya devam ettikleri, dünya pazarlarına giren baharatın en büyük kaynağı burasıdır Şimdiki adı ile Guangzhou dur. Çin Halk Cumhuriyeti nin güneyinde bulunan bir liman şehridir. Marco nun döneminde, akşam çökünce her yerde yakılan fenerlerden dolayı bu şehre Işık Şehri manasındaki Zaitun denmişti. 28 Cava Adası, Endonezya nın başkenti Cakarta nın da üzerinde bulunduğu bir adadır. Bir zamanlar güçlü Hindu-Budist imparatorluklarının, İslam emirliklerinin ve Hollanda kolonisinin merkezi olan Cava Adası, şimdi Endonezya nın politik ve ekonomik hayatına yön veren yerleşim birimlerindendir. 136 milyonluk nüfusuyla, dünyanın en kalabalık adası konumundadır. 29 Ortaçağ haritalarında Güney Çin için kullanılan isimdir. 30 Bugünkü Hindistan daki liman şehri Koçi dir. 32

33 Marco Polo, Tatar kostümü içerisinde

34 Marco Polo nun seyahatlerinde izlediği rota 31 Bu yakuttan, fantastik kahraman Sinbad ın meşhur yedinci yolculuğunda da bahsedilir. 32 Gujarati, Hindistan ın Gujarat, Daman ve Diu bölgeleri başta olmak üzere, belli başlı bölgelerinde konuşulan bir dildir. CIA in verilerine göre, Hindistan ın genelinde 55 milyona yakın kişi tarafından konuşulan bu dil, dünyanın en çok konuşulan 26. dilidir. 34

35 - - Bu kuşlar çok büyükmüş. Öyle büyükmüş ki; her biri, bir fili çok yükseklere kadar taşıyabiliyormuş. Sonra yukarıdan bıraktıkları fil yere çarpınca, başına üşüşüp bir çırpıda iskeletini çıkarana dek yiyorlarmış Kartal başlı, aslan gövdeli bir ejderhadır. 35

36