KADIN HASTALIKLARI ve DOĞUM PSİKİYATRİSİ

Transkript

1 KADIN HASTALIKLARI ve DOĞUM PSİKİYATRİSİ

2 KADIN HASTALIKLARI ve DOĞUM PSİKİYATRİSİ Sağlık, fiziksel ve ruhsal yönleri ile bir bütündür. Sağlığa bedensel, ruhsal ve ssyal yönlerden ayrılmaz bir bütünlük ve etkileşim içerisinde yaklaşılmalıdır.bedensel durumumuz ruh sağlığımızı, ruh sağlığımız bedensel işlevlerimizietkiler. Hastalıkların luşumu çeşitli bedensel, ruhsal, çevresel etkenlerle ilişkilidir. Hastalıkların tanı, tedavi ve izlenmesi bedensel-ruhsal- çevresel bütünlük içinde ele alınmasını gerekli kılar. Knsültasyn Liyezn Psikiyatrisi (Psikiyatrik Tıp, Psiksmatik Tıp) fiziksel hastalıkların psikiyatrisini temsil eden bir psikiyatri üst disiplinidir. Liyezn psikiyatrisi fiziksel hastalığı lan ya da cerrahi girişim uygulanan hastalarda görülen ruhsal kriz ve rahatsızlıkların araştırılması, tanısı, tedavisi, izlenmesi ve önlenmesine dönük psikljik hizmet sunan özelleşmiş bir psikiyatri disiplinidir. Tıbbi tedavi ve bakım ile psikiyatrik - psikssyal bakımı bütünleştirir. Kadın ve ruh sağlığı, tıbbi, psikljik ve ssyljik değişkenlerin iç içe lduğu ve bir birini dğrudan etkilediği özgün bir alandır. İlk adet (menarj), hamilelik,dğum ve menpz gibi gelişim dönemleri, riskli gebelik, düşük, kürtaj gibi durumlar, kadına özgü hastalıklar ve kadın rganlarına yönelik cerrahi girişimler (memenin, rahmin alınması gibi) kadının yaşantısındaki en önemli psikljik durumlardır. Bu durumların hrmnal, tıbbi byutları yanında kendine özgü psikljik zrlanmaları vardır ve kadının ruh sağlığını etkiler. Kadının kişi larak, eş larak, anne larak, çalışan kadın larak kendi bireysel sağlığı, ailenin uyumu ve mutluluğu için, çcukların sağlıklı yetiştirilmesi ve tplumda sağlıklı ilişkilerin geliştirilmesi için önemlidir. Bu kitapçık, kadın hastalıkları ve dğumun psikiyatrik yönlerinin tanınması ve uygun tedavi edilmesine dönük katkı sağlamak amacıyla düzenlenmiştir.

3 2 GİRİŞ Ruh sağlığı genel sağlığımızın ayrılmaz bir parçasıdır. Bedendeki değişiklikler beyni ve ruhu etkiler. Ruhsal durumdaki çatışmalar ve sarsılmalar da bedeni etkiler. Sağlık, yaratıcılık ve mutluluk, beden sağlığını ve bunun da ötesinde ruhsal açıdan sağlıklı lmayı gerektirir. Psikiyatriyi ve psikljiyi sadece akli hastalıkların tedavisi kapsamı sınırları içinde düşünmeyip tıbbi durumlara psikljik bakış açısı tplumda yaygınlaşırsa, ssyal srunların insan psikljine etkisi yanında tplumsal srunlara psikljik açıdan bakabilirsek, yatak dalarından meclis kridrlarına kadar tplumumuzda barış, dyum, mutluluk ve uzlaşma daha klay sağlanacaktır. Sağlık sisteminde kişiye psikljik yaklaşım sağlanması arttırılacaktır. Tplumsal srunlara psikljik yaklaşım tplumsal huzuru ve barışı arttıracaktır. Kadın tarihsel süreçte anaerkil bir uygarlıkta dişi, bereket, dğa, yaratan,yetiştiren, iyileştiren kutsal bir varlık, bir Tanrıça mdeli sergilerken, Türk kültüründe Dede Krkut kadın evi yapar, evin direğidir, can yldaşıdır biçiminde tanımlarken,kadının kişiliğine, kimliğine saygıyı vurgular. Kişiliğin gelişmesi ve tplumların ilerlemesi günümüzde artık cinsiyet ayırımı gözetmeden, beyinsel, yüreksel zenginlik ve yaratıcılık snucu luşur. Kadının biyljisi psikljisini, ruhsal durumu beden sağlığını ve ilişkilerini etkiler. Kadının ruhsal durumu, bir yandan hrmnal ve fizyljik durum, diğer yandanda kadını etkileyen çevresel, gelişimsel, ssykültürel, tplumsal değerlerle ilintilidir.kadın ruh sağlığı tıbbi psikljik, ssyal, kültürel, eknmik ve estetik bir bütünlük arz eder. Kadın ve ruh sağlığı, tıbbi, psikljik ve ssyljik değişkenlerin iç içe lduğu ve bir birini dğrudan etkilediği özgün bir alandır. Kadına, kadın, eş, anne rl ve srumlulukları yanında birey larak, "dişiliğinden önce kişiliğine" değer veren bir anlayışı gerektirir. Kadının kişi larak, eş larak, anne larak, çalışan kadın larak kendi bireysel sağlığı, ailenin uyumu ve mutluluğu için, çcukların sağlıklı yetiştirilmesi ve tplumsal sağlıklı ilişkilerin geliştirilmesi için önemlidir. Psikiyatrik bzukların kadınlarda ve erkeklerde görülme sıklığına bakıldığında,belirgin ölçüde cinsiyet farklılıkları lduğu, birçk bzukluğun kadınlarda daha yüksek randa görüldüğü bilinmektedir. Aynı zamanda birçk hastalığın süresinde, eş tanılıkta ve ifadesinde de farklılıklar rtaya çıkmaktadır. Biyljik cinsiyet farklılıkları da kadın ve erkek arasındaki psikiyatrik hastalık farklılıklarının bazılarını açıklayabilir. Psikiyatrik durumlarda cinsiyet farklılıkları psikssyal faktörlerle de ilişkilidir. Bu farklılıklar kadının ssyal knumu ile, cinsel ve ailesel şiddete maruz kalmaları ile ilişkilidir. İlk adet (menarj), hamilelik, dğum ve menpz gibi gelişim dönemleri, riskli gebelik,düşük, kürtaj gibi durumlar, kadına özgü hastalıklar ve kadın rganlarına yönelik cerrahi girişimler (memenin veya rahmin alınması gibi) kadının yaşantısındaki en önemli psikljik durumlardır. Bu durumların hrmnal, tıbbi byutları yanında kendine özgü psikljik zrlanmaları vardır ve kadının ruh sağlığını etkiler.

4 3 İLK ADET (MENARŞ) Adetin başlaması kadının yaşantısında gelişimsel bir yaşam dönemi lmakta, biyljik değişikliklerle birlikte kişisel, ssyal dönüşümleri de içermektedir. Bu dönemdeki kızların kendini algılaması ve psikljisi daha çk vücut görünümündeki değişikliklerle, kadınlık algısıyla, yaşam dönemine ilişkin baş etme güçlükleriyle, rl ve ssyal değişikliklerle, ailenin ve tplumun değişen rllere ilişkin bakış açıları ile ilgilidir. ADET ÖNCESİ GERGİNLİK SENDROMU (PREMESTRUAL SENDROM) Adetten yaklaşık bir hafta önce başlayan ve adetin başlamasıyla hafifleyip kayblan, döngüsel, fiziksel, psikljik, davranışsal ve duygusal belirtiler ile seyreden, çğu adet görmede tekrarlayan bir durumdur. Göğüste ve karında şişlik, ağrı, en sık fiziksel belirtileri lup, en yaygın psikiyatrik prblemler duygu durum değişiklikleri ve sinirliliktir. Daha önceden mevcut lan depresif durum şiddetlenir. Psikljik belirtiler; sıkıntı, huzursuzluk, gerginlik bitkinlik üzüntü öfke dikkat azalması uyku bzukluğu cinsel arzuda değişiklikler Davranışsal belirtiler; tepkileri denetleme güçlüğü ssyal geri çekilme ilgi azlığı ağlama krizleri Bu belirtiler ve bulgular kadının ruh sağlığını ve ssyal ilişkilerini bzar. İşteki verimliliğini aksatır, rllerini yerine getirmesini güçleştirir. Kadının ev içi ve tplumdaki huzursuzluk ve çatışmaları da bu dönemin daha şiddetli ve sıkıntılı geçmesine neden lur. Kadınların %20-40'ında bu dönemdeki yakınmaların yaşamlarını etkileyecekdüzeyde lduğu, %10 kadının ise bu dönemdeki yakınmaların çk ileri ölçüde lduğu,yaşamlarını "dayanılmaz" byutta etkilediği belirtilmektedir. Bir çk kadın bu döneme özgü bazı yakınmaları "kadınlığın dğal snucu larak, katlanılması gereken bir durum larak" yaşamaktadır. Oysa bu tabl katlanılması gereken değil, yardımcı lunabilecek bir düzensizliktir. Bir kez rtaya çıktıktan snra kendiliğinden düzelme şansı çk azdır. Tedavide her şeyden önce böyle bir tablnun varlığından haberdar lunmalı ve bunun tıbbi-psikiyatrik bir durum lduğu kabul edilmelidir. Kadınlar ve tplum bu knudaki kapalılığı aşmalı ve bilimsel tutum yaygınlaşmalıdır.

5 Adet öncesi gerginlik sendrmu, tıbbi psikiyatrik işbirliği içinde ele alınıptedavi edilmelidir. Tedavide hrmn tedavisi, ilaç tedavisi, psikiyatrik tedavi ve psikssyal düzenlemeler bir bütün larak ele alınmalıdır. Ayrıca diyet (özellikle siklusun ikinci yarısında rafine şeker, tuz, kırmızı et, çiklata, çay, kahve, alkl alınımı azaltılmalı, balık, sebze ve meyveler tercih edilmeli, az ve sık yemek yenmelidir), tuz kısıtlaması, egzersiz, gevşeme egzersizleri, psikterapi, grup tedavileri gibi tedaviler de faydalı labilmektedir. DOĞUM KONTROL İLAÇLARI VE DUYGU DURUM Hamile kalmanın engellenmesine yönelik hrmn ilaçları kullanımının psikljik bazı yan etkileri labilmektedir. Depresif hastalık geçiren kadınlarda bu hrmnal maddeler depresynu tetikleyebilir ayrıca adet öncesi gerginlik tanımlayan kadınlarda bu ilaçların kullanımı ile depresyn gelişme riski daha fazladır. 4 HAMİLELİK DÖNEMİNDE PSİKİYATRİK BOZUKLUKLAR Döllenme (yumurta ile spermin birleşmesi) ile başlayan, dğumla sna eren gebelik periydu, gebe için fizyljik ve psikljik değişikliklerle düzenlenmiş dğal bir süreçtir. Döllenmenin lduğu andan itibaren, gebe kadının rganizmasında ani, hızlı ve lağanüstü değişim ve dönüşümler başlar. Hrmnal, endkrin değişiklikler yanında, kadının kendini algılaması, eşi ile ilişki biçimi, çevrenin algısı, çalışıyrsa iş durumunda değişkenlikler gündeme gelir. Gebelik bir taraftan neşe, dyum, lgunluk, kendini gerçekleştirme, mutluluk kaynağı labildiği gibi endişe, kaygılı bekleyiş, yüklenme de yaratabilmektedir. Hamilelikte her üç aylık dönemin (trimester) kendine özgü psikljik uyum süreci vardır. I. Trimesterde (ilk üç ay), yrgunluk, bulantı, baş dönmesi gibi bedensel duyumlar, duygusal değişiklikler yaşanır. Yeni duruma ve hamile lduğu gerçeğine uyum söz knusudur. Kuşkusuz kadının aile durumu, iş durumu, eşle ilişkisi, hamilelik durumunun yaratacağı yeni güçlükler ve gereksinimler, bu gerçeğe geliştirilen tutumda etkilidir. Bu dönemde duygu ve mizaç değişiklikleri, yemek yeme dürtüsü değişiklikleri görülür. II. trimesterde (ikinci üç ay), genellikle erken dönemlere kıyasla daha bir rahatlama ve psikljik iyilik eşlik eder. Gebeliğin ylunda gitmesi kadında güvenduygusunu arttırır. III. trimesterde (sn üç ay), yeni canlı annenin bütün sistemlerini etkilemiştir.dğumun yaklaşmasıyla birlikte bazı endişeler başlayabilir. Dğumun nasıl lacağına, bebeğin sağlıklı lup lmadığına ilişkin kaygılardır bunlar. Bunun yanında, dğumu takiben çcuğun bakımı, annelik rl ve işlevlerini yeterince yürütüp yürütemeyeceği endişeleri dikkati çeker.

6 Kadının ruhsal durum ve yaşantısı gebeliğin gidişini etkilediği gibi, gebeliğinkendisi de ruhsal, duygusal yaşantısı üzerinde önemli yansımalar yaratır. Gebelik ailenin yaşamında da önemli bir dönüm nktasıdır. Hamilelikte gebe kadının ve eşinin bilgilendirilmesi önemlidir. Dğum öncesi hazırlık kadının krku ve kaygısını azaltmaya, dğum sırasında kendi denetimini sağlayabileceğine ait güven vermesi bakımından yararlı lacaktır. Eş desteği kuşkusuz önemlidir. Bu ruhsal tepki ve kaygılar şiddetlenirse veya hamileliği kmplike hale getirirse, psikiyatrist ile işbirliği gereklidir. Hamile kadınların, hamilelik, dğum, dğum snrası dönem knusunda bilgilendirilmesi, eşin kadının yanında katılımı, gevşeme egzersizleri ile dğumu klaylaştırılması gibi uygulamalarla hamile kadının, krku ve kaygısının endişeli bekleyişin azaltılması, kendi durumu üzerinde denetimini sağlayabileceği duygusunun gelişmesi açısından yararlıdır. Gebelik dönemindeki emsynel karışıklıkların psikiyatrik bzuklukların gelişimini, rtaya çıkışını arttırıp arttırmadığı uzun yıllardır tartışılmaktadır. Bu knuda farklı görüşler vardır. Kadınlarda psikiyatrik bzukluklar en sık yaş arasında görülmektedir, bu dönem kadının üretken lduğu ve çcuk büyüttüğü dönemdir. Sıklıkla inanıldığının aksine hamilelik duygusal larak durgun bir dönem değildir. Daha önceden mevcut ya da yeni larak rtaya çıkan her türden majör psikljik rahatsızlık, gebelik ve dğum kmplikasynlarını arttırır. En sn çalışmalar, gebeliğe ait psikljik krelasynların bireysel faktörlerle ve diğer bazı faktörlerle ilgisi lduğuna işaret etmektedir. Bu faktörler; 5 Duygu durum Kadınlığa karşı tutum Eş ve anne ile lan ilişkiler Kültürel tutumlar Anneliğe hazırlanma Önceki ruhsal hastalıklar Önceki çcuğun varlığı ya da ykluğu Önceki kürtaj deneyimleri Yaşam kşulları Gebelikte tıbbi larak yüksek risklerin lup lmadığı Hamilelikte rtaya çıkan her kmplikasyn ve gebeliği riskli hale getiren her tıbbi srun, ciddi zrlamalara ve psikiyatrik belirtilere yl açma ptansiyelindedir.preeklampsi, hipertansiyn, diyabet gibi tıbbi srunları lan hamile kadınlarda, bu tür kmplikasynları lmayan hamile kadınlara göre daha fazla psikljik rahatsızlıklar saptanmıştır. Gebelikte rtaya çıkan tıbbi kmplikasynlar şiddetli fiziksel ve psikljik reaksiynlara neden labilmektedir. Bulantı ve kusmanın ikinci tremesterde de devam ettiği hiperemezis gravidarum (aşırı gebelik kusmaları) nadiren de lsa rtaya çıkan ve psikiyatrik yardım gerektiren bir durumdur

7 6 Yetersiz kendine bakım Yetersiz beslenme İntihar Tedbirsiz davranışlar (hızlı araba kullanma) Alkl ve madde kullanımı DEPRESİF BOZUKLUKLAR Depresyn, kalıtımsal, çevresel ya da hrmnal bzukluklar snrasında gelişen çökkünlük halidir. Aşağıdaki dkuz belirtiden en az beşinin (ilk iki belirtiden en az biri bulunmak üzere), en az iki hafta süresince var lması durumuna "majör depresyn" denir. Depresynun Belirtileri: 1-Hemen her gün ve günün büyük bir kısmında gözlenen çökkün bir duygudurum hali (kendini mutsuz, ağlamaklı, kederli hissetme hali). 2-Hemen her gün yaklaşık gün byu süren tüm ya da çğu etkinliğe karşı ilgi ve zevk almada azalma (daha önce keyif alınan işler,hbiler ve alışkanlıklardan artık hşlanmama,mecburen yapma hali, (dünyayı verseler umurumda değil şeklinde bıkkınlık hisleri, cinsel isteksizlik ). 3-Diyet uygulanılmamasına karşın önemli derecede kil kaybı ya da alımı ( bir ay içinde vücut ağırlığının %5 'inden fazla artması ya da azalması) ya da iştahta artma yada azalmanın lması. 4-Hemen her gün uykusuzluk ya da aşırı uyku hali. 5-Hemen her gün lağan beyinsel ve vücutsal işlevsellik, hareketlilik halinde azalma ya da huzursuzluk (turmayı veya yatmayı yeğleme ya da sıkıntıdan yerinde duramama). 6-Hemen her gün halsizlik, yrgunluk hisleri, daha önceki günler kadar enerjik hissetmeme. 7-Hemen her gün kendini değersiz hissetme, küçük görme, kendini beğenmeme, suçlu ya da günahkar hissetme hali. 8-Hemen her gün düşünme ya da knsantrasyn yeteneğinde azalma lması (knuşulanlara, kunan şeylere, dikkatini verememe, söylenilenlerin bir kulaktan girip diğerinden çıkması gibi) ya da kararsızlık hali. 9-Tekrarlayan ölüm düşünceleri, intihar planları veya eylemlerin varlığı.hamilelik ve dğum snrası babalarda da depresyn gelişebilmesi, depresyn gelişiminde psikljik ve ssyal faktörlerin rlünün önemli lduğunu telkin eder.

8 7 Gebelikte depresyn için risk faktörleri; Genç yaş Yetersiz ssyal destek Yalnız yaşama Daha fazla çcuğa sahip lmaktır. Ayrıca majr depresyn öyküsü lan kadının gebelik sırasında depresynun tekrarlama riski yüksektir. Majr depresyn gebelik sırasında meydana geldiği zaman özellikle, intihar fikirleri ve yetersiz beslenmenin eşlik ettiğine işaret edilmiştir. Gebelikte görülen depresyn dğum snrası depresyn riskini 3 kat arttırır ve yetersiz dğum öncesi bakım, zayıf beslenme ve intihar girişimlerine götürür. Psikssyal destek, psikterapi ve bazı psikiyatrik ilaçların kullanımı gereklidir. ANKSİYETE (KAYGI) BOZUKLUKLARI: Anksiyete bzukluğunun kadınlarda hem erkeklere göre daha yüksek randa saptandığı, hem de anksiyete bzukluğu lan kadınların erkeklere ranla eşzamanlı depresyn tanısı alma ranlarının daha yüksek lduğu bildirilmiştir. Anksiyete bzukluklarının kadınlarda neden daha sık görüldüğü kesin larak bilinmemekle birlikte hem kalıtımsal, hem çevresel faktörlerin önemli lduğu bilinmektedir.kadınlardaki anksiyete bzukluklarının diğer muhtemel sebepleri arasında günümüzkadınının artan iş ve aile yükümlülüğü, hamileliğe bağlı hrmnal değişiklikler, tplumdan daha az teşvik görme ve daha düşük kendine güven sayılabilir.hamilelik döneminde gelişen anksiyetede, dğumla ilgili kaygılar ve bebeğin sağlığı ile ilgili endişeler dikkat çekmektedir. Gebelikte anksiyete bzukluğu sürecine iştirak eden faktörler; Değişen rller ve srumluluklar hakkında endişeler Yeni dğanın, kişinin prfesynel, ssyal ve aile yaşamı üzerine etkisini içerir. Panik atak, nrmal fizyljik layların felaketleştirilerek algılanmasının snucu larak görülür. Gebelikte panik bzukluk semptmları bazı kadınlarda iyileşirken, bazılarında da kötüleşmektedir. Obsesif kmpulsif bzukluk gebelik esnasında kötüleşir.gebelikte anksiyete semptmlarının yönetimi nedeniyle liyezn psikiyatrisine başvurular yaygındır. -Kalp atım sayısında artış (Taşikardi) -Nefes almakta güçlük -İçsel huzursuzluk -Uyku bzukluğu -İştah bzukluğu -Yrgunluk -Atipik kaşıntı ve ağrılar -Diyare, kabızlık -Çarpıntı -Bğulma hissi -Gerginlik, sıkıntı -Cinsel isteksizlik -Bulantı -Bayılma hissi -Ağız kuruluğu -Sık idrar hissi

9 Gebelikte anksiyete semptmlarının yönetimine yönelik ilaç tedavisi ve psikterapi kullanılmakta ve etkin lduğu bilinmektedir. İlaç dışı tedavi yöntemleri anksiyetenin belirtilerini kntrl altına almada büyük ölçüde yararlıdır. Gebelikte ciddi anksiyetenin tedavisinde ilaçlar da kullanılmaktadır. DOĞUM SONRASI PSİKİYATRİK BOZUKLUKLAR Bir çk kadın için dğumu takip eden dönem psikiyatrik bzukluklar açısından riskli bir dönemdir. Yapılan çalışmalar dğum snrası dönemin hamilelik dönemine kıyasla 3-4 kez daha riskli lduğunu rtaya kymaktadır. Dğumu takip eden ilk 6 ay, kadın hayatındaki diğer dönemlere ranla psikiyatrik bzuklukların görülme sıklığı ldukça yüksektir. Dğum snrası ruhsal reaksiynların rtaya çıkışında, biyljik, hrmnal nedenler, ailesel faktörler psikssyal çerçeve birlikte ele alınmalıdır. Dğum snrası erken dönemde ruhsal durumu etkileyen değişkenler arasında özgeçmişte psikiyatrik bzukluk, tıbbi hastalık lması, gelir düzeyinin düşük lması,gebeliğin plansız lması, ssyal desteğin yetersizliği larak bulunmuştur. Dğum snrası psikiyatrik bzukluklar üç grupta incelenebilir: 1-Annelik hüznü (Pstpartum blues) 2-Dğum snrası depresynu (Pstpartum depresyn) 3-Dğum snrası psikz (Pstpartum psikz) 1-Annelik Hüznü (Pstpartum Blues) Dğumu takiben annelik rlü ile ilgili uyum güçlükleri ile birlikte biyljik ve hrmnal değişimlerin, eşle ilişkideki prblemlerin, yetersiz ssyal desteğin neden lduğu annelik hüznü, kadınların %50-85'inde görülmektedir. Depresyn öyküsü lanlar, özellikle gebelik sırasında depresynun varlığı annelik hüznünü arttırır. Adet öncesi gerginlik sendrmu öyküsü lması risk faktörü larak görülür. 8 -Sık ağlamalar, -İrritabilite, -Emsynel değişkenlik, -Knsantrasyn yetersizliği, -Uyku bzukluğu, -Bebek için duygu eksikliği, -Gerginlik, -Huzursuzluk, -Üzüntü hali, -Baş ağrısı, -Kaygı, -Eşe karşı öfke en sık görülen belirtileridir. Çğunlukla uygun açıklama, eğitim, bebeğin bakımı, kadının ihtiyaçlarını karşılamasına yönelik ve duygusal destek ile düzelen bir durumdur. Özellikle partnerin/eşin desteği çk önemlidir. İki haftadan uzun süren belirtilerde annenin prfesynel yardım alması gereklidir. Çünkü, bu lguların yaklaşık 5'te 1'inde dğum snrası majr depresyn gelişebilir.

10 9 2- Dğum Snrası Depresynu (Pstpartum Depresyn) Dğum snrası majr depresyn, kadınların %12-16'sında görülen, ciddi ve yaşamı tehdit edici bir bzukluktur. Dğum snrası depresyn, dğumdan snraki ilk 4 hafta içinde luşan majr depresyn larak tanımlanmasına rağmen, bazı çalışmalarda dğumu takiben 6-12 haftalarda en sıklıkla belirtilerin rtaya çıktığı bildirilmiştir. Bu dönemde uykusuzluk, dikkat azalması gibi belirtiler depresyn gelişimi açısından öncü belirtilerdir. Diğer belirtiler şunlardır; -Uykusuzluk, -Yrgunluk, -Baş ağrısı, -Yeme alışkanlığında bzulma, -Düşünce karışıklığı, -Knsantrasyn güçlüğü, -Ölüm krkuları, -Depresif md, -Duygusal değişkenlik, -Karamsarlık, -Çaresizlik duyguları, -Huzursuzluk, -Bunaltı, -İrritabilite, -İçgüdüsel değişikler, -Aldırmazlık, -Annelik rlüne ilişkin aşırı endişeler, -Suçluluk veyetersizlik duyguları, -Kaygı, -İştahsızlık, -Ümitsizlik, -Her zamanki aktivitelere ilgi kaybı, -Sık ağlamalar Bebeğin sağlığına yönelik aşırı endişe ya da bş verme gibi belirti ve bulgular bir kaç günden daha uzun süre devam ederse ilgili hekime ve uzmana başvurulmalıdır. Dğum snrası depresynun sebepleri arasında biykimyasal ve hrmnal birçk faktör araştırılmıştır. Dğum snrası dönemde depresynun değerlendirilmesi, biyljik-endkrin-metablik faktörlerin yanında, kişilik yapısı, psikssyal çevre, iç, ruhsal gereksinimler ile birlikte ele alınmalıdır. Bu kapsamda; Kadının kendi annesiyle yaşadığı özdeşleşme, yeni bebeği kabullenişi, annelik rlünü benimsemesi, cinselliğe ilişkin değer yargıları, eşinin tutumu gözden geçirilmelidir Dğum snrası depresynun gelişiminde psikljik ve ssykültürel faktörler,eşle ilgili dyumsuzluklar ve aile içi çatışmalar, çcuk bakımı ile ilgili srunlarla baş etme güçlüğü önemli rl ynamaktadır. Hamilelikte ve öncesinde depresyn geçirmiş lmak, ailesel yüklülük risk faktörleridir. Kadının daha önceki dğumlarından snradepresyn öyküsü lması, tekrarlaması için özellikle önemli bir risk faktörüdür (%50). Gebelikte rtaya çıkan depresynun dğum snrası devam etmesi (%35) yüksek riski taşır.

11 Anne sütü vermeyenlerde dğum snrası depresynun biraz daha sık lduğu belirtilmiştir. Ssyeknmik yetersizlikler, anne ve çcuk sağlığı ile ilgili srunlar depresynu arttırmaktadır. Bebeğin bakımı, ev işleri varsa diğer çcukların bakımı, anne için ciddi zrluklar luşturur. Ssyal desteğin, özellikle eşin desteğinin eksikliği dğum snrası depresyn riskini arttırır. Dğum snrası depresyn özellikle tedavi edilmediğinde yeni dğanın iyiliği, duygusal, psikljik, zihinsel gelişimi üzerinde önemli etkiye sahiptir. Dğum snrası depresynun varlığının bilinmesi ve fark edilmesi tedavide en büyük, en önemli aşamadır. Dğum snrası depresyn teşhisinin yetersizliğinin dğumu takiben anneden ziyade bebeğin iyiliği üzerine daklanmaktan dğabilir.halbuki bu durum annenin depresynun ilerlemesine neden labilir, hem de depresynun fark edilmesini engelleyebilir. Psikljik ve ssyal destek, yardım ve birçk lguda ilaç (antidepresan)tedavisi gereklidir. Psikiyatrik tedaviye başlamadan önce tirit fnksiyn bzukluğu, kansızlık gibi duygu durum bzuklukların tıbbi nedenleri dışlanmalıdır. Anneden beklentiler, annelik rlü, hamilelik, dğum ve çcuk yetiştirme ile ilgili aile içi ve tplumsal bakış açıları gerçekçi, bilimsel lmalı ve insancıllaştırılmalıdır. Eğitim ve desteğin artmasıyla depresyn azalacaktır. Duygusal destek ve paylaşım en merkezidir. İlaç tedavisi, psikterapi, EKT tedavisi ve gerekirse hastaneye yatırılarak tedavi etkin snuç sağlamaktadır. 3-Dğum Snrası Psikz (Pstpartum Psikz) Dğum snrası psikz akut ve ciddi bir durumdur. Başlangıç ani ve hızlıdır. Her 1000 dğumdan 1-2'sinde karşılaşılır. Belirtileri arasında duygu durum değişkenliği, ajitasyn, knfüzyn, düşünce dezrganizasynu, halüsinasynlar ve uykusuzluksayılabilir. Geniş ölçüde biyljik faktörler rl ynamaktadır. Daha önceden dğum snrası psikz geçmişi ya da iki uçlu bzukluk geçmişi lan kadınlar risk altındadırlar.bu durumlarda dğum snrası psikz tekrarlama riski %70'tir. Kendine ve bebeğe zarar verme riski vardır. Psikiyatrik yatış gerektiren bir tabldur. Antipsiktik, antidepresif ve duygu durum düzenleyici ilaçlar kullanılır. EKT hızlı etkili ve hayat kurtarıcı tedavi sağlar. KISIRLIK: TANI VE TEDAVİSİNİN PSİKOLOJİK ETKİLERİ: Kısırlık, bir çiftin hiçbir aile planlaması/dğum kntrl yöntemi kullanmadanve düzenli cinsel ilişkiye karşın bir yıl süre içinde hamileliğin gerçekleşmemesi larak tanımlanır. Erkekten, kadından ya da her iki partnerden kaynaklanıyr labilir. Bazı psikljik nedenler de kısırlıkla bağlantılı görünmekle birlikte, günümüzde daha çk kısırlık tanısını takiben çiftlerin yaşadığı psikssyal güçlükler üzerinde durulmaktadır. Kısırlık temel bir yaşam krizidir ve kısırlık tanısının getirdiği iki önemli etki, krnik stres ve kayıp yaşantısıdır. Üreme knusundaki yetersizlik sıklıkla ssyal bir etiketlenme yaratır ve utanç verici bir yetersizlik larak algılanır. 10

12 Snuçta, kısırlık genelde çiftin birinde fiziksel bir srunla bağlantılı lsa da, yaşanılan stresin ve kaybın her iki eş üzerinde ciddi psikljik, fiziksel, eknmik ve ssyal alanlarda lumsuz etkileri vardır. Bazı çiftler için bu srun uyanık ldukları her an yaşamlarının bir parçası, hatta merkezindedir. Kısırlığa yas, kayıp, utanç, eksiklik, yetersizlik, kusurlu lma, kızgınlık,suçluluk duyguları ve vücut imajına ilişkin endişeler, kendine güvende azalma sıklıkla eşlik eder. Kişi, geçmişteki günahları için cezalandırıldığı düşüncelerine kapılabilir ya da önceki krunma yöntemleri, cinsel aktivite, gebeliğin gecikmesi ya da düşükleri için kendini ya da eşini suçlayabilir. Kişinin gelecekteki beklentilerini ve hayallerini tehdit eder. Sanki yaşamın bazı alanları dnmuş gibidir. 11 Kısırlık Durumunda Ortaya Çıkabilecek Psikljik Etkiler A. Duygusal Etkiler 1. Yas ve depresyn 2. Öfke / engellenmişlik (frustrasyn) 3. Suçluluk 4. Şk/inkar 5. Kaygı (anksiyete) B. Kntrlün Kaybı 1. Beden, duygular ve etkinlikler üzerinde kntrlün kaybı 2. Gelecekle ilgili planlar yapma ve önceden planlar yapmanın engellenmesi C. İnançlar, Kimlik ve Özgüvendeki Etkiler 1. Özgüvenin kaybı, yetersizlik duyguları 2. Kimlik prblemleri 3. Dünya görüşündeki değişiklikler D. Ssyal Etkiler 1. Evlilik ilişkisi ve memnuniyetindeki etkiler 2. Cinsel işlevlerdeki etkiler 3. Ssyal çevre ile karşılıklı ilişkilerde güçlükler-değişiklikler, yalnızlık, utanma Kısır çiftler bir çk aşamadan geçerler, bunlar inanamama, inkar, kızgınlık ve en snunda kabullenme larak sıralanabilir. Kişilik özellikleri, uyum süreçleri, ssyal yapı özellikleri, kültürel beklentiler, destek sistemleri, tedavi şekli, tedavinin süresi gibi faktörler tedavi sürecinde kısırlığa ait psikljik tepkilerin gelişimine katkıda bulunmaktadır. Kısırlık tanısını takiben en sık karşılaşılan psikiyatrik bzukluklar, depresyn ve kaygı bzukluğudur.

13 Kısırlığın ilişki üzerinde lumsuz etkileri labilmesine rağmen bazı durumlarda da ilişkiyi kuvvetlendirici etkisi labilir. Eşlerin yaşadığı sıkıntılar ve bu sıkıntıyla baş etme yöntemleri farklı labilir. Örneğin; kadınlar sürekli knuşma eğilimindeyken, erkekler başka işlere yğunlaşarak, kısırlığın getirdiği duygusal yükü hafifletmeye çalışırlar. In-vitr fertilizasyn (IVF, tüp bebek) tedavinin ilk aşamasında çift rahatlama ve daha pzitif duygular hissetmektedir. Hamilelik testinin snuçlarının beklendiğidönemde beklenti ve umutla dlu bir dönem yaşanır, test negatif ise depresyn ve hayal kırıklığı yaşanmaktadır. Çk sayıda IVF döngüsü yaşamış kadınlarda ilk döngülerini yaşayan kadınlara göre daha fazla depresyn yaşadıkları bildirilmiştir.kayda değer derecede maddi yük getiren, sık günlük takiplerle, kntrllerle, yğun zaman alan, çalışıyrsa işinden izin almayı gerektiren, özel yaşamını tedavi alanına dönüştüren kısırlık tedavisi kadın başta lmak üzere çifti zrlamaktadır. Cinsel aktivite isteğe bağlı duygulardan çk dktr tarafından belirlenen tedavi prgramının bir parçası haline gelir. Tanı ve tedavi yöntemlerine ilişkin belirsizlik, çifti sıkıntıya skan en önemli nktalardan biridir. Yardımcı üreme tekniklerinin kullanımı snucunda, %25-30 ranında ikiz gebelik ve %1 ranında üçüz gebelikler gelişebilir. Çğul gebeliğin varlığı dğumsal zrluklara neden labilir, bebeğe ve anneye ilişkin riskleri arttırır ya da dğum snrası uyum ve anneliğe - babalığa ait yaşam byu bazı srumlulukları da gündeme getirerek güçlükler dğurabilir. Çift, seçim yaparak azaltmayı tercih etmek zrunda kalabilir ve bu durum kişide çelişkili duyguların,özbenlikte yaralanmanın, suçluluk duygularının gelişmesine yl açabilir. Büyük umutlarla başlanan tedavilerin snucu ne lursa lsun, hem anneadayının, hem de baba adayının bu dönemde ve takip eden zaman diliminde psikljik destek ve tedaviye ihtiyacı labilir. Başarı - başarısızlık kaygısının yaşanmaması, çiftin yaşam, ilgi ve ilişkilerini dğal larak sürdürmesine yardımcı lunmalıdır. Srunun çözümünde kaygılı bekleyiş ve yaşamsal snuç larak algılandıkça ve hayatın diğer işlevlerinden uzaklaştıkça, srun çözülememesi endişesi psikljik açıdan baş srun labilmektedir. Çift, ilişkilerini ve yaşantıların dğal akışkanlığını sürdürmeli, dğurganlık,yaratıcılık, verimlilik ve işlevselliği çk byutlu larak algılamalıdır. Eğer depresyn ve kaygılı bekleyiş var ise bu alanda uzmanlaşmış hizmet veren knsültasyn liyezn psikiyatrisi uzmanlarından destek almalıdırlar. Psikiyatrik tedavi snucunda, kaygı,depresyn, kızgınlık ve yrgunluk düzeylerinin anlamlı düzeyde azaldığı gösterilmiştir. KÜRTAJIN PSİKOLOJİK ETKİLERİ Kürtaj, gebeliğin snlandırılmasıdır ve eknmik yetersizlikler, istek eksikliği, çcuğun srumluluğunu almada yetersizlik, ssyal destek eksikliği, taciz ve tecavüz snrası gebeliğin rtaya çıkışı, tek ebeveyn lmanın güçlükleri, partnerle çatışmalar, dğumsal anmali teşhisi gibi çeşitli nedenlerle yapılabilir. Kürtaj snrası verilen psikljik tepkiler nedene ve herkese göre farklılık gösterir. Kürtajdan snra en sıklıkla karşılaşılan ruhsal tepki suçluluk ve elem duygusudur. Eğer daha önceden psikiyatrik srunlar yaşanmış ise zaman kürtaj snrası daha ciddi ruhsal tabllar rtaya çıkabilir. 12

14 İstenmeyen gebelik snucu kürtaj yaşayan kadınlar dğum kntrl yöntemleriniayrıntıları ile öğrenmelidir. Bununla birlikte psikljik tedavi seçeneği mutlaka düşünülmelidir. Eğer kürtaj snrası ciddi depresyn ya da psikz rtaya çıkmış ise kriz tedavisinin yanı sıra psikiyatrik tedavi uygulanmalıdır. JİNEKOLOJİK KANSERLERİN PSİKİYATRİK YÖNÜ Kanser, krku, umutsuzluk, suçluluk, çaresizlik, dayanılmaz ağrılar, terk edilme ve ölüm duygularını, düşüncelerini çağrıştırır. İnsan varlığına ve varluşuna ilişkin srunları gündeme getirir. Bu nedenle kanser lgusu, tıbbi-fiziksel bir hastalık lduğu gibi, ruhsal ve psikssyal bileşenleri yğun lan bir hastalıktır. 200'den fazla kanser türü vardır ve kadınlarda en sık görülen kanser türleri meme kanseri ve jinekljik kanserlerdir. Bu hastalıklar sadece yaşamı tehdit ettiği için değil aynı zamanda üreme, cinsellik ve kadınlıkla ilgili rganları etkilediği için önemli stresler yaratırlar. Ülkemizde, kadınlar erken yaşta evlenme, sık aralıklarla ve fazla sayıda dğum yapma, istenmeyen kşullarda düşük yapma, düzenli jinekljik kntrlden geçmeme gibi nedenlerden dlayı jinekljik kanserler açısından büyük risk altındadır. Türkiye'de kadınlarda görülen kanserlerin yaklaşık %28'i meme kanseridir ve bu ran dünyadaki ranla paraleldir. Sn yıllarda bu knuda artan bilinç ve rutin mamgrafi tetkikleri snucunda erken tanı ve tedavinin uygulanması önemli bir gelişmedir. Ancak bu duruma kadınların tepkileri riskin inkarından, hipkndriyak aşırı uğraşlara kadar çk çeşitlidir. Kanser hastalarında başlıca kaygı yaratan knular şu şekilde sıralanabilir: -Hastalık ile ilgili tıbbi knular -Tanının dğruluğu -Tedaviler ve muhtemel yan etkileri -Hastalığın seyri -Mesleki yaşantı üzerindeki etkileri Maddi durum üzerindeki muhtemel etkileri -Aile ve diğer önemli ilişkiler -Cinsel yaşam -Vücut imajı -Hastalıklarının aile bireyleri üzerindeki etkisi. Kanser krizi dört aşamalı bir süreç larak tanımlanır: 1.Şk hali 2.Tepki aşaması 3.Direnme 4.Uyum 13

15 Kanser hastaları rtak larak yaşamı tehdit eden bir hastalık tanısı almış lsalar da verilen tepkiler ve yaşanan zrluklar kanserin türüne ve aşamasına (tanı, tedavi, palyatif dönem) göre farklılık gösterir. Kanserli hastalarda en sık görülen psikiyatrik bzukluklar,uyum bzuklukları, anksiyete bzuklukları, depresif sendrmlar, rganik beyin sendrmlarıdır. Bu psikiyatrik bzuklukların tedavisi hastaların genel tedavilerinin çerçevesinden bütüncül bir yaklaşımla ele alınmalıdır. Kişileri fizyljik ve psikljik bir bütün larak ele alan yaklaşım kanser tedavisinde büyük önem taşımaktadır. Kanser tedavisi, cerrahi girişim, kemterapi gibi çğul tedavileri gündeme getirir. Tanı ve tedavide kullanılan ileri yöntem ve tekniklerin başlı başına psikljik yan etkileri labileceği gibi, bu alanda kullanılan ilaçların bir çğunun da ciddi nörpsikiyatrik yan etkileri vardır. Yapılan araştırmalar en fazla psikiyatrik mrbiditenin kanser cerrahisinden snra rtaya çıktığını göstermektedir. Kanser cerrahisi, hem alttaki hastalıkla, hem de cerrahi girişimle ilgili endişe ve srun alanlarını gündeme getirmektedir. JİNEKOLOJİK CERRAHİ GİRİŞİMLER VE RUH SAĞLIĞI Uygulanan cerrahi girişimler (rahmin alınması, yumurtalıkların alınması,memenin alınması. vb) sebep ldukları hrmnal değişiklik, cinsel işlevler ve ürgenital işlevlerde yarattığı kmplikasynlar ve bunların görünüme, ilişkiye etkisiyle, beklenti ve umutlar yanında semblik anlamı ile, kadınlık kaybına ilişkin algılıyla bağlantılı psikiyatrik kmplikasynlara yl açarlar. Kemterapi uygulamalarının bazıları yarattığı yan etkilerle bağlantılı larak fizyljik depresyna yl açabilir. Görünümdeki değişikler benlik algısını, özgüveni, kadınlık algısını ve cinselliği lumsuz etkiler. Hastalığın nüks etme endişesi yanında rgan kaybına bağlı çeşitli psikljik sıkıntılar gelişir. Eşin kadını algısı ve ilişki tarzı, kadının kendini algılaması üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Ameliyat öncesi kaygı duymadığını ya da yüksek düzeyde kaygılı lduğunuifade edenlere göre, ameliyat öncesi hafif derecede kaygılı bekleyiş yaşayanlarda ameliyat snrası uyumun daha klay lduğu ve daha az psikljik srun geliştiğibelirtilmiştir. Ameliyat öncesi kaygı tanımlamayanlarda, ameliyat snrası kızgınlık,pişmanlık ve uyum güçlüğü gelişmektedir. Jinekljik cerrahi girişimlerle ilgili en önemli bulgu ameliyat öncesi psikiyatrik srunları lanların ameliyat snrası psikiyatrik kmplikasynlarının daha fazla lacağıgerçeğidir. Bu insanların ameliyat öncesi ve ameliyat snrası tedavi byunca tıbbi tedavi ve bakım yanında psikljik tedavi ve desteğe ihtiyaçları vardır. Ameliyat öncesi ruhsal değerlendirme, bilgilendirme ve danışmanlık önemli ve yararlıdır. Depresyn öyküsü lanlar, yetişkin yaşta lanlar, kanseri ilerlemiş lanlar ve şiddetli ağrısı lanlarda depresyn en yüksek düzeydedir. Memenin Alınması (Mastektmi): Meme kanseri nedeniyle mastektmi uygulanan hastalarda, alttaki hastalıkla,kanser ve cerrahi girişimle ilgili, biyljik-psikljik ve ssyal hastalık dinamiklerine göre değişen, memenin kadınlık ve cinsellikle ilgili semblik anlamından dlayı özgül kaygılara yl açma ptansiyelindedir. 14

16 15 Bu psikssyal zrlanmaları şöyle özetleyebiliriz: -Hastalıkla ilgili ölüm krkusu, -Geleceğe yönelik belirsizlik endişeleri, -Hastalığın tekrarlayacağı endişesi, -Ayrılık kaygısı, -Kendine yeterliliğini, vücudu üzerindeki denetimini, tnmisini ve temel işlevlerini kaybedeceği endişesi, -Vücut rgan ve bölümlerinin hasar göreceği endişesi, -Görünümünde değişme ve kötüleşme, -Sevgi, ilgi ve desteği kaybetme krkusu, -Kendini eksik hissetme, başkalarına muhtaç lma krkusu, -Seksüel cazibe ve fnksiynda azalma endişesi, -Çcuklarına bakamayacağı endişesi, -Ağrı, saç dökülmesi gibi acı verici görünümü bzucu durumlarda endişe etme, -Suçluluk ve cezalandırılma endişeleri. Bu tür kaygılar ve zrlanmalar yaşayan hastalarda hastalığın değişik evrelerinde (tanı,tedavi, tedavi snrası nüks, terminal-palyatif dönemler) çeşitli davranışsal ve emsynel tepkiler gelişir: şk, inkar, öfke, kızgınlık, depresyn, yansıtma, patljik bağımlılık,regresyn, hipkndriyak yönelimler, izlasyn, rasynalizasyn, agresif direnç gibi... Mastektmi snrası psikiyatrik kmplikasyn gelişmesi yönünden riskli lan grubun özellikleri; -Psikiyatrik hastalık öyküsü tanımlayanlar, -Cerrahi girişim yanında diğer tedavi yöntemleri uygulananlar, -Eş ve aile ilişkileri bzuk lanlar, -Perimenpzdaki kadınlar, -Düşük ssyal sınıfta lanlar. En sık kaydedilen bzukluklar ise, anksiyete, depresyn ve cinsel aktivitedegüçlükler larak bildirilmiştir. Bu hastalarda depresyn riski yüksektir özellikle depresyn öyküsü lanlar, ilerlemiş kanseri ve önemli ağrısı lanlarda depresyn riskidaha yüksektir. Kuşkusuz rtaya çıkan bu psikiyatrik srunlar hastanın uyumunu,yaşam kalitesini, tedaviye yanıtını, hastalığın seyrini ve yaşam süresini etkiler. Psikiyatrik srunlar yaşayan hastalarda ameliyat snrası kmplikasyn gelişmesi daha sık larak görülmektedir.bu nedenle hastanın tedavisini bütüncül bir yaklaşım içerisindesürdürmek ldukça önemlidir. Cerrahi müdahale öncesinde hastaların psikiyatrik yönden hazırlanmaları ldukça önemlidir. Ameliyat öncesinde hastaya kaygısını arttırmayacak şekilde hastalığının ne lduğu, ameliyatın içeriği ve lası kmplikasynları ve hastanın kendine yardım için ne yapabileceği açıklanmalıdır.sn yıllarda, mastektmi snrası plastik ve reknstrüktif prtez uygulaması yaptıran kadınların sayısında artış gözlenmektedir. Meme reknstrüksiynunun mastektmi geçiren kadınların psikljileri üzerine lumlu etkilerini rtaya kyan bir çk çalışma bulunmaktadır. Bu müdahale, ameliyatla birlikte yaşanan kayıp duygusunun giderilmesinde, kadınların psikljik, ssyal ve cinsel işlevselliklerini arttırmak açısından ldukça önemlidir.

17 Ameliyat snrası plastik ve reknstrüktif prtez uygulamasının vücut imajı algısını lumlu etkilediği belirtilmiştir. Bu uygulama, bütünlük hissini ve yaşam kalitesini arttırmaktadır. Bu perasynun lumlu etkileri şöyle özetlenebilir: -İnsanlar arası ve ssyal etkileşimlerini -Vücut imajı algısını lumlu etkiler -Ruh sağlığını destekler -Kişinin kendine güvenini arttırır -Duygu durumunu, bedeninden memnuniyeti, ssyal işlevlerini arttırır. Rahmin Alınması (Histerektmi): Kadınlar rahimlerini çcuk yapım rganı, cinsel rgan, salgı rganı, vücut işlev düzenleyicisi, gençlik ve çekicilik rganı şeklinde görmektedirler. Histerektminin yapılma sebebi, bireysel ve kültüre özgü faktörler daha snra verilen tepkilerde belirleyici rl ynamaktadır. Kadının yaşı, dğurganlık durumu, ameliyatı algılama biçimi, ameliyattan beklentiler, destek sistemlerinin varlığı, yakınların, eş ve partnerin tutumları emsynel tepkileri etkileyen faktörlerdir. Histerektrmi perasynundan snra ciddi psikiyatrik bzukluklar ve özellikle depresyn gelişiminin sık lduğu düşünülmesine rağmen bu alanda yapılan çalışmalar histerektmiye özgü bir psikiyatrik bzukluk lduğunu göstermemektedir. Histerektmi uygulanan hastaların çğunda, ameliyat öncesi yıllarda işlevselliklerini etkileyen byutta kanamalar ve ağrılı menstruasyn (adet görme) lduğu ve bu zrlu durumların kaygı ve depresyna neden lduğu belirtilmiştir. Histerektmiden snraki ilk haftalarda klinik psikiyatrik srun pek görülmez,çğunlukla ameliyat travması geçtikçe ve günlük yaşama uyum dönemi ile birlikte psikljik srunlar rtaya çıkar. Psikiyatrik hastalık öyküsü lanlar, ameliyat snrasında ayrı yaşayan ya da bşanmış lan ve ciddi pelvik patljisi lmayanlarda depresyn daha fazla bildirilmiştir. Histerektmide rgan kaybına ve vücut imajına ilişkin kayıp kaygısı daha fazladır. Genellikle cinsel işleve ilişkin bağlantılı düşünceler ve özgüven zedelenmesine bağlı larak depresif reaksiyn daha sıktır. Histerektmiye ilişkin tutumlar 3 alt grupta incelenir: 1-Üretkenlik işlevlerin kaybı 2-Menstruasynun kaybı 3-Cinsel işleve tehdit Gereksiz beklentileri lmayan, lumlu evlilik ilişkisi tanımlayan, özgüveni yerinde, iş ve ssyal etkinlikleri lan, çcuk yapmayı tamamlamışlarda uyum daha iyidir. Bu perasyn öncesinde kapsamlı bir psikiyatrik değerlendirme ve perasyn snrası sağlanacak psikiyatrik ve psikljik destek hasta için ideal kşullarınsağlanabilmesinde en önemli aşamalardır. Hastalığın tıbbi tedavisi ile eş zamanlı larak hastanın psikljik tedavisi sürdürülmelidir. 16

18 Hastalar kaderci kabulleniş ile inkar etme davranışı arasında gidip gelirler.bu hastalarda rtaya çıkan depresyn yüzeysel telkin yöntemleri ile ya da "takmakafaya" gibi yaklaşımlarla düzelmezler hatta hastada öfke yaratır. Ailenin sağlayacağıanlayış ve destek ile klinik psikljik tedavinin birlikte götürülmesi gereklidir. Günümüzde tıp ve psikiyatri ve psiklji bilimlerindeki gelişmeleri bütünleyen bir anlayışla yeni tedaviler geliştirilmiştir. Bu hastaların psikljik değerlendirmesi genel psikiyatriden ileridir ve tedavileri artık üst uzmanlaşma alanlarıdır. MENOPOZ Menpz, hrmnal değişikliğin belirgin lduğu bir dönemdir. Yumurtalık hrmnlarının kaybı bu dönemde rtaya çıkan duygusal prblemlerden de srumlu tutulmuştur. Ancak, tek başına bu durum duygusal ve ruhsal değişkenliği açıklamaz. Menpz aynı zamanda ssyal, duygusal, ailesel değişkenleri içeren bir yaşam dönemidir. Yaşlılık ya da yaşlılık algısı, üretkenlik kaybı, çekiciliğin kaybı endişesi, çcukların yetişmesi ve evden ayrılması bu döneme ilişkin özel psikssyal srunlardır. Menpz döneminde östrjen azlığına bağlı bazı semptmlar şunlardır; -gece terlemeleri, -uyku düzeninde bzulmalar, -yrgunluk, -gerginlik sıcak basmaları, -çarpıntı, -sterpz sayılabilir. Menpz döneminde sıklıkla rastlanan psikljik belirtiler arasında; -depresyn, -irritabilite, -sık duygu değişiklikleri ve -kaygı sayılabilir. Menpz snrası depresynunda, vücuda daklanma ve kaygı yüksektir. Ayrıca bu dönemdeki kadınlarda aile içi ilişkilerde ve diğer ssyal ilişkilerde zrlanmalar görülebilir. Menapzda görülen değişimler; -Psikljik: -anksiyete -depresif semptmlar -huzursuzluk -yrgunluk, halsizlik -bellek bzuklukları -uyku bzuklukları 17

19 18 Psikssyal: -emeklilik, çcukların büyüyüp evden ayrılmaları -yaşlanma, çcuk dğurma yeteneğinin kabına ait düşünceler -ssykültürel tutuma ve evlilik ilişkisine ait etkileşimler Bu dönemde kadınların bir çğu srun ve çatışmalarını menpza ve östrjen azlığına atfederler. Bu kadınlardaki depresyn ve anksiyete östrjen tedavisine değil antidepresan tedavisine cevap verir. Bu dönemde hrmn replasman tedavisi sıklıkla başvurulan bir yöntemdir. Bu tedavi kapsamında dışarıdan östrjen ve prgestern takviyesi yapılır. Östrjen sıcak basması ve uyku bzulmaları gibi vazmtr semptmları tedavi eder ve daha snraki sterperz gelişimi üzerinde engelleyici etkiye sahiptir.

20 9 Prf. Dr. Sedat Özkan İstanbul Üniversitesi, İstanbul Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı,Öğretim Üyesi Knsültasyn Liyezn Psikiyatrisi Bilim Dalı Kurucusu ve Başkanı ( ) Onklji Enstitüsü Psikssyal Onklji Bilim Dalı Başkanı ( ) Avrupa Knsültasyn Liyezn Psikiyatrisi ve Psiksmatik Birliği Yönetim Kurulu Üyesi 2005 Avrupa Knsültasyn Liyezn Psikiyatrisi ve Psiksmatik Tıp Kngresi Başkanı 2011 Dünya Psik-Onklji Kngresi Başkanı Psikssyal Onklji Derneği Başkanı Knsültasyn Liyezn Psikiyatrisi ve Psiksmatik Tıp Derneği Başkanı Knsültasyn Liyezn Psikiyatrisi ve Psiksmatik Tıp Derneği Kngreleri Başkanı Humanite Psikiyatri Tıp Merkezi Direktörü Özkan, İstanbul Amerikan Rbert Klej de 1973 yılında lise öğrenimini tamamlamıştır. Rbert Klej Bilim Büyük Ödülü ve TÜBİTAK Prje Ödülü sahibidir yılında İstanbul Tıp Fakültesi nden mezun lmuş, 1984 yılında İstanbul Tıp Fakültesi nde Psikiyatri uzmanı lmuştur yılları arasında Adana da zrunlu devlet hizmetini yapmış, bu sürede servis srumluluğu yanı sıra seminerler ve eğitimler düzenlemiştir yılında İstanbul Tıp Fakültesine dönmüş ve dçent lmuştur yılları arasında GATA Haydarpaşa da askerlik hizmeti yapmıştır. Bu dönemde çeşitli araştırmalar yapmış ve sempzyumlar düzenlemiştir. Özkan, 1993 yılında prfesör unvanını almasının ardından yıllarında Psikiyatri Anabilim Dalı ve Psikiyatri Vakfı başkanlığı yapmıştır. Psikiyatri yataklı servis uygulamalarını kğuş anlayışından çıkararak belirli hastalık ve hasta gruplarına özelleştirmiş, daha hümanist uzmanlaşmayı ve sürekli gelişmeyi sağlamaya açık bir sistem geliştirmiştir. Prf. Dr. Sedat Özkan, tıp ve uzmanlık eğitimi ve öğretim üyeliği süresince şu yurt dışı kuruluşlarda eğitim almış ve çalışmıştır: -Christ s Cllege- Cambridge, England -University Dept. f Psychiatry, Guys Hspital, Lndn England -St. Olave s Hspital, Lndn, England -Bexley Mental Health Hspital, Kent, England -University f Osl, Nrway -St. James University Hspital, Leeds, England -University f Manchester, Psiknklji Eğitimi, England -University f Pennsylvania, Philedelphia, USA- Knsültasyn Liyezn Psikiyatrisi ve Kgnitif Terapi Eğitimi İstanbul Tıp Fakültesi nde Knsültasyn Liyezn Psikiyatrisi Bilim Dalı nın kurucusu lan Özkan yine ülkemizde ilk ve tek lan Onklji Enstitüsü bünyesinde Psik-Onklji Bilim Dalı başkanlığını ve enstitü bünyesinde yüksek lisans eğitimi srumluluğunu da yürütmüştür.ülkemizde gün geçtikçe yaygınlaşan ve yerleşiklik kazanan bu önemli disiplinlerin önderliğini yapan Prf. Dr. Sedat Özkan, 1990 yılından bu yana ulusal knsültasyn liyezn psikiyatrisi ve psiksmatik tıp bilimsel aktivitelerini (sempzyum, kngre, mezuniyet snrası eğitim, kurs vb ) yürütmektedir.

21 Uluslararası bilim tpluluklarında 100 ün üzerinde tebliğ sunmuştur. Dört kitabı vardır yılında yayınladığı Psikiyatrik Tıp: Knsültasyn Liyezn Psikiyatrisi kitabı dünyada ilklerdendir. 180 in üzerinde araştırması, psikiyatri ve psiksmatik tıp alanında 22 kitapçığı vardır. Öncülüğünü yaptığı bu alandaki yüzlerce çalışmaları, araştırmaları, yayınları ve girişimleri snucu 2005 yılında 8. Avrupa Knsültasyn Liyezn Psikiyatrisi ve Psiksmatik Kngresinin (EACLPP) ve 2011 yılında 13. Dünya Psiknklji Kngresinin (IPOS) başkanlığını yaparak bu kngrelerin ülkemizde gerçekleşmesini sağlamıştır. 5 yıl için Avrupa KLPP yönetim kurulu üyeliğinde bulunmuş ve bu alanlara öncülük etmiştir. Avrupa ve Dünya Knsültasyn Liyezn Psikiyatrisi ve Psiknklji Bilim Tpluluğu nda ülkemizi temsil etmektedir. Prf. Dr. Sedat Özkan, alanında liderlik yapmış, ülkemiz tıp ve biliminin evrensel standartlara ulaştırılması ve tplumda ruh sağlığı bilincinin gelişmesi knusunda dikkat çekici, çarpıcı ve yaratıcı çalışmalara imza atarak, bilimsel hayatımıza ve düşünce dünyamıza yeni ufuklar kazandırmıştır. Hekimler, hastalar, aileler ve tpluma dönük düzenlediği tplantılarda psikiyatriyi geleneksel anlamından öte çağdaş, evrensel standartlara yükseltmeyi, hastalıklara ve yaşama psikljik bakış açısını geliştirmeyi hedeflemiştir. İstanbul Üniversitesi bünyesinde Hasta Okulu prgramının psikiyatri alanının srumluluğunu 1997 yılından bu yana sürdürmektedir. Psikiyatrinin tplumun hizmetine sunulmasını ve tplumsal srunların, bilimsel, hümanistik ve çağdaş yöntemlerle çözümlenmesine yönelik larak kullanılması dğrultusunda prjeler yürütmüştür. Ayrıca, görsel ve yazılı basında tpluma dönük aydınlatıcı yüzlerce knuşma, sunu ve danışmanlığı lmuştur. Prf. Dr. Sedat Özkan Türkiye de iki yeni bilim dalı kurmuş bir öğretim üyesidir. Türkiye de Knsültasyn Liyezn Psikiyatrisi ve Psiknklji nin kurucusu, lideri ve yürütücüsüdür. Alanında ilk lan kitapları, yüzlerce çalışması, yayınları, eğitimleri, ulusal kngre başkanlıkları, aldığı ödülleri, uluslar arası temsilcilikleri, üniversite için ulusal düzeyde çalışmaları ile öncü bilim adamıdır. Binlerce öğrenci, yüzlerce uzman ve öğretim üyesi yetiştirmiştir. Ulusal düzeyde görsel ve yazılı basında prgramları ile düşünce dünyası ve yaşam biçiminin çağdaşlaştırılması ve Türkiye nin batı standartlarına ulaşması dğrultusunda seçkin çalışmalar yapmıştır. Çalışmaları, ilkeleri, araştırmaları, yayınları, değerleri, srumlulukları, başkanlıkları, uluslararası temsilcilikleri ile hizmetlerini İstanbul Üniversitesi nde, çeşitli hastanelerde ve kurduğu Humanite Tıp Merkezi nde sürdürmektedir. Humanite Tıp Merkezi, nyıllara dayanan mesleki ve bilimsel birikimi bireyin, ailenin, tplumun sağlığına sunmayı amaçlamaktadır. Bu merkez, ülkemiz psikiyatrisinde Gün Hastanesi mdelini sunmaktadır. Özkan, evrensel, bilimsel ilkeler, ahlaki ve insani ilkeleri tavizsiz benimsemiş, adanmışlık ruhu ile mesleğini yürüten, emek, aşk ve bilimi bütünleştiren anlayışla çalışmakta ve yaşamaktadır. Prf. Dr. Özkan evli ve 4 çcuk babasıdır. Eşi Prf.Dr.Mine Özkan hem hayat arkadaşı, hem meslektaşı lup, İstanbul Tıp Fakültesi Knsültasyn Liyezn Psiki yatrisi Bilim Dalı ve Onklji Enstitüsü Psikssyal Onklji Bilim Dalı başkanıdır. 10

22

23