MAKEDONYA ÜLKE RAPORU

Transkript

1 MAKEDONYA ÜLKE RAPORU Hazırlayan Tuğrul SOMUNCUOĞLU 2007 T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi

2 MAKEDONYA 1. TEMEL EKONOMİK VE SOSYAL GÖSTERGELER Resmi Adı Resmi Dil Eski Yugoslavya Cumhuriyeti Makedonya Makedonca Nüfus Yüzölçümü km 2 Başkenti Başlıca Şehirler Komşu Ülkeler Etnik Yapısı İklim Üsküp Kumanova, Biatola, Prilep, Tetovo, Veles Arnavutluk, Bulgaristan, Yunanistan, Yugoslavya Makedon, Arnavut, Türk, Sırp, Çingene, diğer Kara İklimi 2002 a 2003 a 2004 a 2005 a 2006 a GSYİH (milyar Dinar) 244, 0 253, 5 265, 3 284, 2 b 298, 9 b GSYİH (milyar $) 3, 8 4, 7 5, 4 5, 8 b 6, 1 b GSYİH (büyüme, %) 0, 9 2, 8 2, 9 3, 8 3, 1 Enflasyon (Tük.fiyatları, %) 2, 3 1, 1 1, 1 0, 0 3, 2 İhracat (milyon $) İthalat (milyon $) Cari İşlemler Dengesi (milyon $) Döviz rezervleri (milyon $) 1, 7 1, 9 2, 0 2, 2 2, 4 b Toplam Dış Borç (milyar $) 13, 5 11, 1 9, 2 7, 5 b 12, 8 b Borç Geri Ödeme Oranı (%) 64, 35 54, 32 49, 41 49, 28 48, 80 Döviz Kuru (ortalama/den/$) 244, 0 253, 5 265, 3 284, 2 b 298, 9 b Kaynak: The EIU, Country Report, Macedonia June 2007 a:gerçekleşen b:eiu tahmini İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,

3 2. GENEL EKONOMİK DURUM Makedonya, Orta ve Doğu Avrupa yı Güney ve Güneydoğu Avrupa ile bağlayan önemli ulaşım yollarının kesiştiği bir noktada bulunan ve Dünya Bankası tanımlamalarına göre asağı orta milli gelir seviyesinde yer alan bir ülkedir. Ülkenin bir yandan denize açılımı olmaması ve diğer yandan da ekonomisinin dışa açıklığı (dış ticaret, GSYİH nın yüzde 90 ına tekabül etmektedir), Makedonya nın küresel ekonomideki gelişmelere büyük ölçüde bağımlı bir şekilde hareket etmesine yol açmaktadır. Bu durumun olumlu yanları olduğu kadar, olumsuz sonuçları da olmus ve Makedonya özellikle son 10 yıl içerisinde büyük ölçüde dış kaynaklı ekonomik krizlere sıklıkla maruz kalmıştır yılında yüzde 4.5 oranında büyümüş olan Makedonya ekonomisi, bir sonraki yıl ülkenin yasamış oldugu iç istikrarsızlıklardan son derece olumsuz bir yönde etkilenmiş, mali yapı ve ödemeler dengesi bozulmuş, reform sürecinde bir duraklama yaşanmış ve GSYİH, yüzde 4.5 oranında küçülmüştür. Buna rağmen enflasyonun kontrol altında tutulabilmesi ve döviz kurunun istikrarını koruması olumlu olarak değerlendirilmektedir. Krizin olumsuz etkileri 2002 yılında da devam etmiş ve azalan sanayi üretimi nedeniyle ekonomik büyüme sadece yüzde 0.9 oranında gerçekleşebilmiştir. İlerleyen yıllarda ise Makedon ekonomisinin hızla toparlandığı görülmektedir. İç koşulların istikrar kazanması, bölgesel ekonomilerin gelişmesi ve hizmet sektörünün güç kazanması sayesinde 2003 yılında büyüme oranı yüzde 2.8 e yükselmiştir. Bu süreç 2004 yılında da devam etmiş ve büyüme yüzde 4.1 olarak gerçekleşmiştir yılında yüzde 4.0 oranında büyüyen Makedon ekonomisinin 2006 yılında da bu çizgide devam etmesi, 2007 yılında ise hız kazanarak yüzde 4.5 seviyesine çıkması beklenmektedir. Sınai üretimdeki (özellikle demirçelik sektöründe) artış ve düşük faiz oranları sayesinde artan yatırımlar, büyümenin itici gücü olmaktadır. Bununla birlikte yatırım ortamının halen istenen seviyeye gelmemiş olması ve uygulanmakta olan sıkı mali ve politikalar büyümenin hızını kesen etkenler olarak görülmektedir. Bazı Bölge Ülkeleri ile Makedon Ekonomisinin Karşılaştırılması, 2006 Makedonya a Sırbistan a Slovenya a Bulgaristan a Yunanistan a GSYİH (milyar$) 6,0 29,1 36,8 31,2 299,2 Kişi Başına Düşen GSYİH ($) Kb. GSYİH ($ PPP*) Enflasyon 3,2 b 12,7 b 2,5 b 7,3 b 3,2 Cari İş. Den. (milyar $) % GSYİH 0,1 1,3 3,0 10,4 0,8 2,3 4,4 14,0 27,9 9,3 İhracat (milyar $) 2,4 6,5 22,3 14,9 20,9 İthalat (milyar $) 3,6 12,7 23,9 21,2 64,3 Dış Borç (milyar 2,2 17,8 21,7 17,5 81,0 $) Kaynak:The EIU, Macedonia,Country Profile 2007 *Satınalmagücü Paritesine Kişibaşına Göre Milli Gelir a:eiu tahmini İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,

4 b:gerçeklşen 2.1. Ekonomi Politikası 1990 yılında Yugoslavya nın parçalanması nedeniyle ortaya çıkan hiperenflasyondan sonra, Makedonya hükümeti sıkı mali politikalara yönelmiştir yıllarındaki standby anlaşmasından sonra, IMF ülkeye üç yıllık programı kapsamında 73,7 milyon dolarlık yardım yapılmasını kararlaştırmıştır. Daha sonra ise ülkeye IMF tarafından kredilerin geri ödenmesi için 10 yıllık ödeme planı sunulmuştur. IMF nin bu programı yapısal reformlarla birlikte özelleştirme sürecini de kapsamaktadır. Bunun yanında Makedonya nın en büyük bankası olan Stopanska Bankası nın satışı, önemli bir yatırımcı olan Erste Bank(Avusturya) ın çekilmesiyle 1998 yılında gerçekleşememiştir yılındaki güvenlik krizi de ülkedeki ekonomik aktivitelerin daralmasına neden olmuştur. Bunun sonucudna 2001 yılı sonucunda IMF nin hedefleri gerçekleşememiş, stand by anlaşması fes edilmiştir. IMF ile yapılan yeni anlaşma devlet harcamalarını kısıtlamaya yönelik olsa da, 2002 yılında seçim nedeniyle harcamalar artmış ve hedeften uzaklaşılmıştır. Eylül 2005 te IMF ile yapılan son anlaşma ise 75,8 milyon dolarlı kyardımı kapsamaktadır. IMF yetkilileri bu anlaşma çatısı altında 10.5 milyon doları peşin olarak vermiş ve geçmiş dönemlerde olduğu gibi anlaşmazlıkları engellemek amacıyla bazı önlemleri uygulamaya koymuştur. Son dönemde dinarın euro karşısında kuvvetlenişi ile makroekonomik istikrar ve düşük enflasyon hedeflerine büyük ölçüde ulaşılmıştır. Şimdiki anllaşma daha kuvvetli yapısal reform temelleri içermekte olup, bu reformların özellikle sağlık ve yrgı sistemlerinde yapılması öngörülmektedir. Yeni stand by anlaşması aynı zamanda yeni işçi kanunun çıkarılmasını da Makedon hükümetinden beklemektedir Para Politikası 2005 yılında gelen talepler sonucunda oluşan güçlü sermaye akışı ile dinarın değeri artmakta ve Makedonya IMF ile belirlenen uluslar arası rezerv hedefine yaklaşılmaktadır. Bu gelişmeler sonucunda Makedonya Merkez Bankası sıkı para politikasından geri adım atmış ve 28 günlük faiz oranlarını geriye çekmiştir. Bu orandaki düşüş 2006 yılında halen devam etmektedir. Ancak daha fazla düşüşün ülkenin uluslar arası rezerv hedefine ve pozisyonuna zarar vereceği bilindiği için, merkez bankası faiz oranlarını sabit tutma yolunda adımlar atmaktadır. Ayrıca Merkez Bankası yılları içerisinde şirketlerin dış borçlanmasını engellemek için çalışmalarını sürdürmektedir Ekonomik Performans 2001 yılındaki güvenlik krizinden sonra yıllık endüstriyel üretimin azalması ve ihracat sözleşmelerinin fes edilmesiyle Makedon ekonomisi yavaşlama sürecine girmiştir. Bu yıl içerisinde Reel GSYİH %4,5 oranında küçülmüştür yılındaki endüstriyel ürün sayısındaki artış ve ihracat miktarınının artmasıyla ekonomi toparlanmaya başlamış ve %0,9 oranında büyümüştür. Bu düşük değerler nedeniyle 2003 yılında da ekonomi durağan seyre devam etmiş, yılı %2,8 lik küçük bir büyüme oranıyla kapatmıştır. İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,

5 2004 yılının ilk çeyreğinde Devlet İstatistik Ofisi tarafıdnan yapılan araştırmaya göre yıldan yıla endüstriyel üretim oranı %26 oranında azalmıştır. Aynı dönemde ihracat değeri ve ülke içindeki elektrik tüketiminde de artış gözlenmiştir. Bu nedenle İstatistik Ofisi nin yaptığı araştırmalar hükümet ve medya tarafıdnan dikkatlice izlenmiştir. Nisan ve Mayıs ayları içerisinde açıklan üretimdeki yüksek düşüşlere bağlı olarak, hükümet tarafından üretimi destekleyecek adımlar atılmaya başlanmıştır. Bu adımların sonunda Devlet İstatistik ofisinin öngördüğü %1 lik küçülme oranının aksine yıl sonunda ekonomide %4,1 lik bir büyüme kaydedilmiştir. Projeksiyon Özeti 2004 a 2005 a 2006 b 2007 b Reel GSYİH büyüme hızı (%) 3,8 3,1 4,0 4,2 Endüstriyel üretim artış hızı (%) 3,7 2,2 6,0 6,5 Tarım 0,2 0,6 0,4 0,4 Enflasyon (%) Ortalama Yıl sonu 0,0 1,3 3,2 3,0 2,8 2,6 2,4 2,0 İhracat (milyon dolar) İthalat (milyon dolar) Cari işlemler dengesi milyon dolar % GSYİH 81 1,4 24 0, , ,6 Dış borç (milyar dolar yıl sonu) 2,2 2,4 c 2,5 2,5 Ortalama Döviz kuru Dinar:Euro Dinar:Dolar 61,39 49,28 61,28 48,80 61,50 45,22 61,50 44,48 Kaynak:The EIU,Yugoslavia,Country Report Junel 2007 a: Gerçekleşen b :EIU tahmini c: EIU projeksiyonu Yugoslavya nın parçalanmasından sonra yüksek enflasyona mağruz kalan Makedonya da yılı içerisinde enflasyon değerinin %2 lere yaklaşmasıyla, yiyecek fiyatları düşmüş, dinar dolar karşısında güçlü hale gelmiştir Enflasyon Gıda fiyatlarındaki düşüşün, uluslararası piyasalarda artan petrol fiyatlarını karşılaması nedeniyle Makedonya da 2005 yılında sıfıra yakın bir oranda gerçekleşmiştir. Ancak Merkez Bankası nın son aylarda para politikalarında daha gevşek bir uygulamaya geçmesi ve sınai üretici fiyatlarının artması nedeniyle 2006 yılında enflasyonist etkilerin söz konusu olduğu gözlemlenmektedir. Bununla birlikte tütün ürünleri ve elektrik fiyatlarına yapılan zamların da enflasyonu yukarı çekmesi beklenmektedir döneminde yıllık enflasyon oranının yüzde 2 civarında seyretmesi öngörülmektedir. Bununla birlikte Makedonya nın tüm geçis ekonomileri arasında enflasyon açısından en kuvvetli istikrarı saglamış olan ülkelerden birisi olduğunun da altı çizilmelidir. İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,

6 2.5. Yabancı Sermaye Makedonya da yabancı yatırımlarla ilgili hukuki altyapı Ticari Şirketler Kanunu ile düzenlemektedir. Bu kanun çerçevesinde yerli ve yabancı işadamları eşit haklara sahiptir. Yabancı yatırımlar için teşvikler yatırım girdilerinin ülkeye ithalinde gümrük vergisi muafiyetini, işletmenin ilk üç yılında gelir vergisi muafiyetini ve kurumlar vergisinin yüzde 15 e sabitlenmesini kapsamaktadır. Makedonya hükümeti ülkeye yabancı yatırım çekmek amacıyla Bunardzik, Üsküp ve Gevgelija da Serbest Ticaret Bölgeleri (STB) kurmuştur. Buna ilave üç STB te yapım aşamasındadır. STB de faaliyet gösteren firmalara üretim girdilerinin ithalinde gümrük vergisi muafiyeti ve gelir vergisinden 10 yıl muafiyet sağlanmaktadır. Makedonya da yatırıma en uygun sektörler; islenmiş tekstil ve deri, ayakkabı üretimi, meyva sebzecilik, islenmiş gıda ve paketleme, şarapcılık, tütüncülük ve sigara, turizm, metal işleme, kimyasal ve ilaç endüstrisi, binek araçları üretimi, elektrikli cihazlar, inşaat, alt yapı, bankacılık, telekom ve diğer servisler olarak sıralanmaktadır yılı itibariyle Makedonya daki doğrudan yabancı yatırım stoğu 1.25 milyar dolara ulaşmış durumdadır yılında en fazla yatırım çeken sektörler 49.5 milyon dolarla hizmet sektörü, 40.4 milyon dolarla imalat sektörü ve 24 milyon dolarla kimyasal ürünler ve metalurji olmuştur. Aynı yıl içerisinde Makedonya ya en fazla sermaye transferinde bulunan ülke ise İtalya olmuş, bu ülkeyi Rusya Federasyonu ve İsviçre izlemiştir Sektörler Tarım Ülkenin uygun iklim şartları, gelişmiş bir tarım sektörünün oluşumuna yol açmıştır. Tarım sektörü GSYİH nin yüzde 11.9 unu ve toplam istihdamın yüzde 24.3 ünü karşılamaktadır. Ülkede işlenilebilir toprak 1.3 milyon hektardır da yürürlüğe giren kanun, bireylere toprak mülkiyeti hakkı tanımaktadır. Kanun uzun vadeli toprak kiralama hakkı ve işlenebilir toprak için 40 yıla, hayvancılık yapılacak toprak kullanımı için 20 yıla varan vergi muafiyetleri vermektedir. Tütün, tarım sektöründeki ihracata yönelik en önemli üründür. Yıllık üretimi ortalama 30,000 tondur. Başlıca 20 firmanın ürettigi 20,000 ton tütünün yüzde 50 si ihraç edilmektedir den bu yana devlet desteğindeki azalmaya paralel olarak üretimde düşüs kaydedilmektedir. Hayvancılık Çiftlik Hayvanı Sayısı (1 000 baş) Sığır Domuz Koyun Kümes hayvanları Üretim Et (1 000 ton) 26,5 27,5 26,0 27,5 29,8 Süt (milyon litre) 240,3 260,4 248,4 250,1 244,0 İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,

7 Yumurta Bal (ton) Ham yün (ton) Kaynak:The EIU, Macedonia, Country Profile 2006 Gıda Sektörü Makedonya da gıda sektörünün geliştirilmesi, ülke ekonomisi için büyük önem taşımaktadır. Ülkede yılda 25,000 ton işlenmis meyva ve 30,000 işlenmis sebze üretilmektedir. Bu üretimin yüzde 90 ı ihracata yöneliktir. Hedef pazarlar AB ve komşu ülkelerdir. Sebze ve meyva üreten başlıca firmalar PTP Makedonija (Negotina), ZIK Vinojug DOO Zora (Gevgelija), ZIK Strumica DOO Moska Pijade (Strumica), Vitaminka (Prilep) olarak sıralanmaktadır. Değirmencilik ve fırıncılık alanında 15 devlet firması ve 150 özel firma çalışmaktadır. 12 büyük ve 250 küçük özel tesiste yılda ortalama 46,000 ton şeker ve 38,000 ton şekerli mamüller üretilmektedir. Bu üretimin yüzde 50'si ihraç edilmektedir. Şeker ve şekerli mamüllerin üretiminde baslıca firmalar Evrapa (Üsküp), Kras Progres (Bitola), Agroplod (Resen), Jadran dır (Negotina). Ülkede yılda üretilen 230,000 ton şarabın 100, ,000 tonluk kısmı Almanya, İngiltere, İsveç, Japonya, Kanada, ABD, Fransa ya ihraç edilmektedir. Ülkenin kuzey bölümü kırmızı şarap, sıcak güney bölümü ise beyaz sarap için uygun koşullara sahiptir. Yıllık bira üretimi 1,800,000 hektolitredir. Üsküp, Prilep ve Bitola'da bira fabrikaları bulunmaktadır. Dünya Bankası kredisini alma ön koşulu olan zarar eden kuruluşların özelleştirilmesi çerçevesinde Bitola da bulunan Bitola Brewery firması Ocak 2000 de Kenri GmbH (İsviçre) tarafından 51,000 Dolar a satın alınmıştır. Kenri kurumun 2.4 milyon Dolar tutarındaki borcunu da ödemeyi kabul etmiştir ve mevcut personelin istihdamını devam ettirmektedir. Kenri yeni Alman teknolojisi ile üretime başlayarak komşu ülkelere ve ABD ye ihraç etmeyi planlamaktadır. Skopje Brewery firması Heineken (Hollanda) ve Hellenic Bottling (Yunanistan) ortak yatşrşmşyla ülkede etkili bir bira üretim fabrikası konuma getirilmektedir. Alkollü içecek üreten başlıca firmalar VV Tikves (Kavadarci), VV Povardarie (Negotina), VV Lozar (Veles), VV Vinojug (Gevgelija), alkolsüz içecek üreten firmalar ise Pivara (Üsküp, Bitola, Prilep) ve Inospektor (Üsküp) olarak sıralanmaktadır Madencilik Yeraltı kaynakları açısından oldukça zengin olan Makedonya da kursun çinko (Zletovo, Sasa ve Toranica da), bakır (Bucim de), demir mineralleri, manganez, nikel, krom, altın, titanyum ve uranyum bulunmaktadır. Özellikle kurşun ve çinko üreten tesislerin ivedilikle yenilenmesi gerekmektedir. Madencilik, GSYİH ye yüzde 3 oranında katkıda bulunmaktadır. Üretimin yüzde 70 i AB ülkelerine ve ABD ye ihraç edilmektedir. Metalurji ise GSYİH ye yüzde 5.4 ve ülkenin toplam ihracatına yüzde 2.37 oranında katkıda bulunmaktadır. Madencilik ve metalurji sektörü halen kapasitesinin altında çalışmaktadır. Sektördeki firmaların teknolojisinin yenilenmesi ve enerji tasarrufu sağlayacak teknolojilere geçiş düşünülmektedir. Mevcut fabrikalar arasında en önemlileri şunlardır: Üsküp Demir Çelik Fabrikası [1.2 milyon ton sıcak ve soğuk haddelenmiş çelik] HEK Yugohrom (Jegunovce) [ ton çelik alaşımlar] özelleştirildi FZC 11 Oktomvri (Kumanova) [ ton çelik üretimi] özelleştirildi Jenimak (Kavadarci) [ ton ferro nikel üretimi] özelleştirildi İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,

8 Maden Üretimi (1 000 ton) Kurşun Çinko 718, ,8 245,8 21,1 Çinko Karışımları 10,2 12,2 6,3 2,1 n/a Kurşun Karışımları 12,3 16,2 9,7 3,5 2,6 Bakır ,0 22,6 2,9 Kaynak:The EIU, Macedonia, Country Profile 2006 n/a:veri elde edilemiyor İmalat Sırbistan a karşı uygulanan BM yaptırımları ve Yunan ambargosu ile birlikte eski Yugoslavya, Doğu Orta Avrupa ve eski Sovyetler Birliği nde yer alan geleneksel tedarikçilerin ve pazarların kaybedilmesi Makedonya daki imalat sanayii üzerinde yıkıcı bir etki yaratmıştır. Bu etkiler halen hissedilmektedir. Madencilik ve İnşaat hariç olmak üzere, imalat sanayiinde 2004 yılı sonu itibarıyla işçi istihdam edilmektedir ve 2001 yılına göre işçi sayısında %17 oranında azalma vardır. Devlet İstatistik Kurumu Kayıtlarına gore sektördeki istihdam 2005 yılında %4,3 oranında azalmıştır. İmalat sanayiinde üretim miktarı bağımsızlığın kazanıldığı 1996 yılından itibaren düşüş göstermiş, 2000 yılı sonundan itibaren Makedonya nın sınır komşusu Kosova daki talep artışına parallel olarak hızlı yükselme gözlenmiştir yılı, ülkede yaşanan güvenlik krizi ile üretim ve yatırım planlarının askıya alınması ile imalat sektörü için kötü bir yıl olmuştur yılında madencilik ve metal işleme sektörlerindeki düşüşle beraber üretim azalmış, 2005 yılında ise üretimde %7 oranında artış gözlenmiştir İnşaat Makedonya da döneminde Treska Hidroelektrik Santrali, Demirkapı Gevgelija otoyolu inşaatı ve diğer altyapı projelerinin etkisiyle inşaat sektörü ivme kazanmıştır yılında hükümet Kosova bölgesini de kapsayan ucuz konut projesini baslatarak sektöre katkıda bulunmuştur. Firmalar Ortadoğu, Almanya, Doğu Avrupa, Rusya ve eski Yugoslav Cumhuriyetleri nde projelerde görev almaktadır. İnşaat malzemesi üretimi için hammaddeler ülkede mevcuttur. Strumitsa'da kalsiyum karbonat, Kriva Palanka'da betonit, Bitola'da kuartz yatakları bulunmaktadır. Cementarnica Usja ülkenin tek çimento fabrikası Titan Cement (Yunanistan) tarafından satın alınmıştır. Ülkede seramik sanayi de oldukça gelişmiştir. Radikal (Debar) adlı fabrikada yıllık 16,000 ton ham alçı ve 450,000 ton pişirilmis alçı üretilmekte, Vosje (Üsküp) adlı fabrikada da yıllık 1 milyon ton portland çimentosu üretilmektedir Bankacılık Finans Bankacılık sektörünün temeli Mayıs 1993'te kabul edilen Bankacılık Kanunu dur. Banka kuruluş lisansı Merkez Bankası tarafından verilmektedir ve zorunlu kuruluş sermayesi ticari bankalar için 7 milyon Euro, tasarruf bankaları için 300 bin Euro dur. Uluslararası ödeme ve kredi işlemleri yapan bankalar için ise en az 21 milyon Mark değerinde sermayeye sahip olma şartı aranmaktadır. Makedonya'da 7 si yabancı sermayeli 21 banka faaliyet göstermektedir. Bankacılık sistemi Dünya Bankası tarafýndan verilen 85 milyon Dolar lık kredi çerçevesinde yenilenmektedir. Ayrıca EBRD tarafından da sistemi yenilemeye yönelik çalışmalar yürütülmektedir. Bu çerçevede, ülkenin önde gelen bankalarından Stopanska Banka nın özelleştirmesi İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,

9 tamamlanmış ve yüzde 65 i Yunanistan Ulusal Bankası, yüzde 10 u EBRD, yüzde 10 u IFC tarafından toplam 87 milyon Dolar a alınmıştır. Komercijalna Banka, Makedonska Banka, Kreditna (Alpha Credit Bank of Greece Yunanistan tarafından alınmıştır) ve Tutunska Banka (Nova Ljubljanska banka of Slovenia) diğer büyük bankalardır. T.C.Ziraat Bankası nın da Üsküp te bir şubesi faaliyet göstermektedir Turizm (1 000) Yerli turist n/a n/a Yabancı turist n/a n/a Toplam Kalınan gece sayısı Yabancıların konakladığı gece sayısı Kaynak:The EIU, Macedonia, Country Profile 2007 n/a:veri yok n/a n/a Makedonya daki otellerin 80,000 den fazla yatak kapasitesi mevcuttur. Sektördeki özelleştirmenin yavaş ilerlemesi ve iç istikrarsızlıklar sebebiyle bu alandaki mevcut potansiyel değerlendirilememektedir. Ülkenin en önemli turizm merkezi Ohri, Prespa ve Dojran gölleridir. Aynı zamanda ülkede bir çok termal su kaynağı ve dağ turizmi açısından uygun olanaklar bulunmaktadır. Ülkede 2000 metrenin üzerinde yüksekliğe sahip 14 dağ bulunması, kış turizmi olanaklarını artırmaktadır. Uzun süre kar bulunan bu merkezlerde kayak pistleri oldukça büyüktür. Eski Yugoslav cumhuriyeti ülkelerinin yanısıra Alman ve İtalyan turistlerin yoğun ilgi gösterdiği gözlenmektedir. Popova Sapka, Mavrovo, Pelister, Galicica ve Osogova kış turizm merkezlerinde yol, kayak pistleri, teleferik gibi alt yapı yenilenmesini takiben, bu merkezler bütün Avrupa'dan turist çekmeye başlamıstır. Güney Koreli firma DAEWOO Corp. Üsküp'te 50 milyon dolar tutarında bir otel inşa etmektedir. 3. KAYNAKLAR VE ALTYAPI 3.1. Nüfus Yapısı 2002 sayımına göre, Makedonya nüfusu kişidir. Bu sayı 1994 nüfus sayımında ortaya çıkan rakamdan , diğer bir deyişle %2,8 daha fazladır. Bu artış ülkenin son yıllarda fazlaca göç almasıyla açıklanmaktadır sayımı nüfusta 2001 yılında gore %0,6 lık bir düşüşün olduğunu gözler önüne sermektedir. Ayrıca doğum oranı 1998 yılında 1000 kişi içerisinde 14,6 iken, bu rakam 2003 ylıdna 13,3 e düşmüştür. Aynı period içerisinde çlüm oranında ise 8,4 ten 8,9 a bir artış gözlenktedir. Bunun nedeni ise 1990 sonrası sağlık sektöründe ortaya çıkan kalite düşüklüğüdür. Yaşam standartları son zamanlarda yükselmeye başladıysa da, 1990 öncesi düzey yakalanamamaktadır. Nüfus (1000 kişi) Yaş Grupları İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,

10 Bilinmeyen Toplam % değişim , , ,39 Kaynak:The EIU, Macedonia, Country Profile , , ,3 Dünya Bankası rakamlarına göre, 1999 yılında nüfusun %62 si kentsel alanlarda yaşamaktaydı. Başkent olan Üsküp de özellikle bir yoğunlaşma söz konusudur ve burada Makedonların %23 ü yaşamaktadır yılında ülkede kişi istihdam edilmişken, 1990 yılında bu rakam tür ve 2004 yılları arasında, endüstri ve madencilik sektörlerindeki istihdam kişiden kişiye düşmüştür; ve tarım, balıkçılık ve ormancılıkta istihdamın kişiden kişiye kadar azaldığı görülmektedir. Diğer taraftan ekonomik olmayan sektörlerde (eğitim, sağlık hizmetleri ve kamu hizmetleri) istihdam çok daha az değişmiş ve bu alanlardaki istihdam 2003 yılında kişi iken 2004 yılında olmuştur. Hükümetin işgücü araştırmasına göre, 1999 yılında toplam istihdamın %33 ü yaşları arasındadır. İşsizlik, işgücüne yeni katılanlar ve yaşı arasında olanlarda en yüksek düzeydedir ve bunlar toplam işsizlerin %43,4 ünü oluşturmaktadır Sayımlara Göre Etnik Dağılım (1000 kişi) 1994 % 2002 % Makedon , ,2 Arnavut , ,2 Türk 78 4,0 77 3,9 Çingene 44 2,2 53 2,7 Sırp 40 2,1 35 1,8 Boşnak n/a n/a 17 0,8 Vlah 9 0,4 9 0,5 Diğer 38 2,0 20 1,0 Toplam a , Kaynak:The EIU, Macedonia, Country Profile 2006 a: Son sonuçlar n/a: belirlenememiş 2002 nüfus sayımına göre Slav dili konuşan Makedonlar nüfusun % 64,2 sini ve Arnavutlar % 25,2 sini oluşturmaktadırlar. Makedonların sayısının 1998 nüfus sayımıyla aynı olmasına rağmen, Arnavut nüfusundaki artış, ülkedeki Makedon nüfusunu %2 oranında geriye çekmiştir. İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,

11 En büyük iki dini grup toplam nüfusun yaklaşık %67 si ile Ortodoks Hıristiyanlar ve %30 u ile Müslümanlardır. Çoğu etnik Makedon Doğu Ortodoks Hıristiyanıdır yılına dek kendi kendini idare eden bir Makedon Ortodoks kilisesi bulunmakla beraber, bu kilise Sırp kilisesi ve tüm kiliselerin kabul ettiği Doğu Ortodoksluğun dünyadaki lideri olan patrik tarafından kabul edilmemekteydi. Osmanlı döneminde ataları Müslümanlığa geçen Makedonlar Pomaklar veya Torbeşler olarak bilinmektedir. Arnavut azınlıkta Sünni Müslümanlar çoğunluktadır Doğal Kaynaklar ve Çevre Makedonya, Balkanlardaki en küçük ülkedir ve batısındaki Arnavutluk tan bir miktar daha küçük, Bulgaristan ve Yunanistan ın ise dörtte birinden daha küçüktür. Avrupa anakarasında yalnızca Lüksembourg, Liechtenstein ve Slovenya bu ülkeden daha küçüktür. Ülkenin büyük bölümü, özellikle de batı yarısı dağlıktır ve bu bölgelere ulaşım yoktur. Toplam alanın yalnızca %19,1 i ova olarak %1,9 u da su yüzeyi olarak sınıflandırılmaktadır. Makedonya daki en yüksek dağ olan Golem Korab ın yüksekliği metredir. Dorukları metrenin üzerinde olan altı dağ daha vardır. Ülkede sıklıkla küçük depremler meydana gelmektedir, bununla birlikte, Üsküp ün büyük bölümünü yerle bir eden 1963 depreminden bu yana herhangi bir büyük hasar olmamıştır. Vardar nehri Üsküp ün kuzeybatısından başlayıp güneydoğusuna, Yunan sınırına doğru akar ve Selanik de denize ulaşır. İklim karasaldır. Yazları uzun ve sıcak kışları kısa ve soğuktur. Ülkede yaz turizmi için uygun çok sayıda göl bulunmaktadır. Bunların en popüler olanı Arnavutluk la olan güneybatı sınırında yer alan Ohrid gölüdür. Ohrid tarihsel bir öneme sahiptir. Balkanlardaki ilk üniversite 11 inci yüzyılda bu bölge yakınında kurulmuştur ve bu alan zengin bir bitki ve vahşi yaşam çeşitliliğine sahip olup, bunlar arasında ünlü Ohrid alabalığı da bulunmaktadır. Göl, Makedonya nın yakın zamandaki çok sayıda çevresel temizlik girişiminin odak noktası olmuştur. Bununla birlikte, ülkenin geriye kalan bölümünde, çevrenin korunması ile ilgili yapılan uygulamalar istikrarlı olmamıştır. Bunun en büyük nedeni finansman eksikliğidir Ulaşım Makedonya'dan geçen en önemli ulaşım bağlantısı olan Orta Avrupa Selanik demiryolunun Yunanistan'ın koyduğu ambargo sonucunda uzun bir süre kullanılmaz hale gelmesi, Makedonya'yı dış ekonomik ilişkilerini Arnavutluk (Durres Limanı) ve Bulgaristan (Burgaz limanı) üzerinden yürütmeye zorlamıştır. Bunun sonucunda her iki ülkeyle karayolu ve demiryolu bağlantılarının iyilşstirilmesi için çalışmalar yapılmaktadır. Bugün ülkedeki demiryollarının uzunlugu 700 km, karayollarının uzunlugu ise 12,522 kilometredir. Ülke, Güneydogu Avrupa Bölgesinde önemli iki koridorun kesişme noktasında yer almaktadır. Bölgenin Avrupa ya entegrasyonu açısından önem taşıyan 8. Koridor (E 65 Dogu Batı otoyolu Durres,Tiran, Üsküp, Sofya, Varna, Karadeniz kıyı şeridi) ve 10. Koridor un (E 75 Güney Dogu Kuzey otoyolu Selanik, Üsküp, Belgrad, Zagreb, Münih) Makedonya da yer alan bölümlerinin inşası için Avrupa Yatırım Bankası, Dünya Bankası ve AB kredi sağlamıştır. Avrupa Yatırım Bankası protokolüne uygun olarak AB nin 70 milyon Euro sağladığı Gratsko Demirkapı otoyol inşası tamamlanmıştır. Projenin İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,

12 finansmanında Dünya Bankası ulastırma kredisi ve AB fonlarından Phare programı çerçevesinde milyon Euro luk katkı sağlamıştır. Avrupa Yatırım Bankası, Demirkapı Gevgelija otoyolunu ve bu otoyolun Üsküp e bağlantısını finanse etmek için projelendirme çalışmalarını sürdürmektedir. Ayrıca E 75 otoyolunun Üsküp e bağlantısı için Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası, Yunanistan ve Tayvan katkıda bulunmak üzere çalışmalarını sürdürmektedir. Üsküp ve Ohri havaalanlarının yetersiz kapasitesi büyük uçaklara hizmet verilmesine izin vermemektedir. Her iki havaalanının da yenilenmesine yönelik çalışmalar devam etmektedir. Bu çalışmalar için hükümet Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası ile temas halindedir. Bu iki havaalanının yanısıra Bitola ve Strumica da havaalanı inşası hükümetin uzun vadeli projeleri arasında yer almaktadır Telekomünikasyon Uluslar arası Telekominikasyon Birliği nin yaptığı araştırmaya göre 2004 yılında Makedonya da sabit telefon saptanmıştır. Bir başka deyişle, ülkede 100 kişiye 25,2 sabit telefon düşmektedir. B urakam mobil telefon sektörünün gelişmesi nedeniyle 2003 yılına gore oldukça düşük seviyededir. Ocak 2001 de hükümet ülkenin ana telefon şebekesi Maktel in%51 ini Magyar Telekom a satmıştır. Bu satışla devletin kasasına 343,3 milyon Euro girmiş ve ülke tarihindeki en büyük özelleştirmeyi gerçekleştirmiştir. AB ise üyelik görüşmeleri sürecinde Makedonya nın sabit telefon şebekesini liberalleştirmesini öne sürmekte ve ülke bu konuda IMF ile çalışmalara devam etmektedir. Bu kapsamda IMF ile 3 yıllık bir anlaşma imzalanmıştır. Önceki hükümet ise 2001 yılının kasım ayında GSM lisansını 25 milyon dolara OTE adında bir Yunan firmasına satmıştır. Ancak satışa rağmen aksaklıklar nedeniyle bu servis 2003 tılıdnan once faaliyete geçememiştir. Maktel in Mobil Telefon desteği sektörün %70 ine hakim olup, tüketiciye hizmet vermektedir Enerji Makedonya nın kömür rezervleri oldukça zengindir. Ancak mevcut kömür düşük kalitedir ve metal işlemede kullanılan kok kömürü ve antrasit ithal edilmektedir. Diger yandan 221 km lik Selanik Üsküp petrol boru hattı projesi 1999 da baslatılmış ve Hellenic Petroleum tarafından gerçeklestirilen projeye EBRD (Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası) kaynak sağlamıştır. Boru hattının 2.5 milyon ham petrol taşıası ve petrolün taşınacağı Okta rafinerisinin Sırbistan ile Bulgaristan a petrol satışı yapması beklenmektedir. 910 km lik AMBO projesi ise Burgaz limanı, Makedonya ve Arnavutluk un Vlore limanı hattını inşa ederek Kafkaslar daki petrolün Avrupa ya nakledilemesini hedeflemektedir. 1.2 milyar dolarlık projenin inşasına 2005 yılında başlanmıştır. Hidroelektrik santrallerin enerji üretimine katkısı sebebiyle, mevcut santrallerin yenilenmesi ve yenilerinin inşasınşn karar mekanizması olan Makedonya Elektrik Kurumu nun özelleştirilmesi büyük önem taşımaktadır. Vardar Vadisi nde kurulması öngörülen barajlarýn yanısıra, Mala nehrinin Üsküp Debar Ohri sehirleri sınırları içinde kalan bölümünde Bsohkov Most Hidroelektrik santralinin inşası hedeflenmektedir. Ayrıca Vrutok, İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,

13 Raven, Vrben, Globacica, Tikves, Shpilje hidroelektrik santrallerinin yenilenmesini içeren projeye Dünya Bankası 25 milyon Dolar tutarında kredi sağlamaktadır. Enerji nakil hatlarının inşası Makedonya içinde enerji alt yapısının güçlendirilmesinde önem taşımaktadır. Bu projelerin hazırlık çalışmaları sürmektedir. 4. DIŞ TİCARET Makedonya Dış Ticaret Değerleri (milyon $) Yıllar İhracat İthalat Denge Hacim Kaynak:The EIU, Macedonia, Country Report June yılında ihracat 2001 yılına göre %3,7 düşüş göstererek 1,1 milyar Dolara gerilemiş ve ithalat yüksek uluslararası petrol fiyatlarının etkisiyle %16 artış gösterip 1,83 milyar Dolara ulaşmıştır yılında dış ticaret açığı 852 milyon Dolara kadar yükselmiştir yılında ihracatın ithalat değerinin gerisinde kalrak 1,6 milyar Dolara yükselmesi ve ithalatın 2,7 milyar Dolara çıkması sonucunda ticaret açığı büyüyerek 1 milyar Dolara ulaşmıştır. Başlıca Ürünler İtibarıyla Makedonya nın Dış Ticareti (2005) İhracat ( Fob) Milyon dolar ithalat (Cif) Milyon dolar Yiyecek ve Canlı Hayvanlar 167,2 Yiyecek ve Canlı Hayvanlar 343,2 Tütün 163,1 Tütün 31,1 Ham maddeler (yakıt dışında) 67,8 Ham maddeler (yakıt dışında) 106,7 Mineral Yakıtlar 163,6 Mineral Yakıtlar 618,4 Hayvansal ve Bitkisel Yağlar 2,9 Hayvansal ve Bitkisel Yağlar 30,0 Kimyasallar 90,7 Kimyasallar 333,9 Endüstriyel Ürünler 682,5 Endüstriyel Ürünler 947,6 Demir Çelik 535,2 Demir Çelik 288,4 Tekstil 50,3 Makinalar 563,0 Makinalar 109,9 Karayolu Taşıtları 158,3 Manifatura mallar(tüketiciye 589,9 Endüstriyel Makinalar 62,1 yönelilk) Giyecek 498,0 Manifatura mallar(tüketiciye 252,0 yönelilk) Metaller(Demir Dışında) 5,2 Diğer 4,2 Diğer 4,5 Toplam Toplam Kaynak:The EIU, Macedonia,Country Profile yılında, endüstriyel ürünler 682,5 milyon Dolar ile lider ihracat malları haline gelmiştir. Diğer taraftan demir önemli ihracat kalemi olmuştur. Bu ürünlerin ihracat değeri 1,2 milyar İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,

14 Dolardır. Diğer başlıca ihracat ürünleri arasında mineral yakıtlar ve tütün yer almaktadır. İthalatta ise önemli ürünler 2005 yılında yiyecek ve canlı hayvannlar, makinalar ve endüstriyel ürünler olmuştur. Sırbistan geleneksel olarak Makedonya nın en büyük ticaret ortağı olmuştur. Ekim 2000 de Yugoslavya daki rejim değişikliğinin ardından ihracatta gerçekleşen %31 lik artış Makedonya nın Sırbistan pazarına dönüşünü yansıtmaktadır yılının ilk yarısından bu yana, Sırbistan, Makedonya nın en büyük ihracat pazarı olarak Almanya nın yerini almıştır. İthalatta Ürün Grupları (milyon dolar) Gıda ve Canlı Hayvan 246, 5 271, 2 337, 5 343, 2 369, 0 İçecek Tütün 18, 0 24, 2 28, 0 31, 1 32, 1 Petrol dışı Hammaddeler 50, 1 60, 0 77, 4 106, 7 133, 6 Mineral Yağ ve Yakıtlar 263, 2 323, 1 397, 8 618, 4 760, 1 Hayvansal ve Bitkisel Yağlar 19, 9 24, 5 52, 9 30, 0 30, 7 Kimyasallar 211, 7 254, 9 281, 0 333, 9 365, 3 Sanayi Ürünleri 264, 8 333, 2 740, 8 947, , 8 Demir ve Çelik 44, 6 76, 0 298, 7 288, 4 371, 9 Makine ve Ulaşım Ekipmanları 408, 0 434, 3 504, 5 563, 0 688, 6 Taşıt Araçları 131, 0 102, 0 184, 5 158, 3 203, 2 Özel Sanayi Makineleri 53, 5 49, 6 61, 8 62, 1 87, 4 Tüketici Ürünleri 113, 3 128, 7 171, 9 252, 0 260, 9 Diğer 399, 7 452, 3 339, 8 2, 1 3, 6 Toplam Kaynak:EIU Economist Intelligence Unit, Macedonia, Country Profile 2007 Diğer taraftan ülkenin AB ile ticareti 2000 yılında artmaya başlamıştır. Bu durumun AB nin batı Balkanlar için ticari tercihlerinin genişlemesinin ve Kasım 2000 de Makedonya ile bir Stabilizasyon ve Birlik Anlaşmasının (SAA) imzalanmasının bir sonucu olarak devam etmektedir yılında AB ülkelerinin Makedonya nın ihracatındaki payı %50,7 ve ithalatındaki payı %45,3 dir. Başlıca Ticari Partnerleri İhracat Sırbistan ve Karadağ 22,1 20,0 20,7 22,5 23,2 Almanya 21,0 20,4 18,8 17,8 15,6 Yunanistan 10,5 13,2 13,6 15,3 15,0 İtalya 7,3 7,0 8,0 8,3 9,9 Bulgaristan 2,0 1,9 3,1 3,7 5,4 AB 50,8 54,7 56,4 53,1 55,2 İthalat Rusya 6,3 7,7 8,6 13,2 15,1 Almanya 14,3 13,2 12,5 10,4 9,8 İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,

15 Yunanistan 11,9 13,0 9,6 9,2 8,5 Sırbistan ve Karadağ 9,3 9,2 8,3 8,2 7,5 Bulgaristan 6,4 6,5 7,2 7,3 6,6 AB 45,3 43,7 47,2 45,5 43,9 Kaynak:EIU Economist Intelligence Unit, Macedonia, Country Profile 2007 Makedonya 4 Nisan 2003 te Dünya Ticaret Örgütüne katılmıştır. Anlaşmayla hammaddeler, aramallar ve bilgisayarlar gümrük vergisinden muaf olabilecektir. Ayrıca tarım ürünlerinde de vergi oranları %80 den %20 65 oranlarına çekilmiştir. Makedonya halihazırda Sırbistan ve Karadağ, Bulgaristan, Türkiye, Hırvatistan, Slovenya,Ukrayna, Avrupa Serbest Ticaret Alanı (EFTA) ve AB ile serbest ticaret anlaşmalarına sahiptir. Makedonya yılları arasında Arnavutluk, Bosna Hersek ve Romanya ile çeşitli ticari anlaşmalar imzalamıştır. 5. MAKEDONYA İLE TÜRKİYE ARASINDAKİ EKONOMİK VE TİCARİ İLİŞKİLER 5.1. İkili Ticaret Türkiye Makedonya Dış Ticaret Değerleri ($) Yıllar İthalat İhracat Denge Hacim Kaynak:DTM Makedonya ya olan ihracatımız son beş yılda 2001 yılı dışında artış gösterirken bu ülkeden ithalatımızda ise 2001 yılından sonraki yıllarda artış gözlenmiştir yılında iki ülke arasındaki dış ticaret hacmi 115 milyon dolar seviyesinde gerçekleşmiştir yılı ihracatımız 162,1 milyon dolar olarak gerçekleşirken, 2004 yılı ihracat rakamına göre %8,7 lik bir artış kaydedilmiştir. Ithalatımız ise 2005 yılında 2004 yılına benzer oranda gerçekleşmiş 51 milyon dolar seviyesinde kalmıştır yılında ihracatımız %5,8 oranında artış göstermiş ve iki ülke arasındaki dış ticaret hacmi 228,5 milyon dolara yükselmiştir. İhracatta Önem Arz Eden Ürün Grupları (dolar) GTİP Ürün adı Kazan;makina ve cihazlar,aletler,parçaları İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,

16 52 Pamuk Plastik ve plastikten mamul eşya Esasını hububat,un,nişasta,süt teşkil eden müstahzarlar Halılar ve diğer dokumaya elverişli maddeden yer kaplamaları 08 Yenilen meyvalar,kabuklu yemişler,turunçgil ve kavun kabuğu 73 Demir veya çelikten eşya Elektrikli makina ve cihazlar,aksam ve parçaları Mobilyalar,aydınlatma,reklam lambaları,prefabrik yapılar Motorlu kara taşıtları,traktör,bisiklet,motosiklet ve diğer Örme giyim eşyası ve aksesuarları Aluminyum ve aluminyum eşya Kağıt ve karton;kağıt hamurundan kağıt ve kartondan eşya Sebze,meyva,bitki parçaları,sert kabuklu yemiş konserveleri Kakao ve kakao müstahzarları Kaynak:DTM İthalatta Önem Arz Eden Ürün Grupları (dolar) GTİP Ürün adı Demir ve çelik Seramik mamulleri Ham postlar,deriler (kürkler hariç) ve köseleler Metal cevherleri,cüruf ve kül Pamuk Elektrikli makina ve cihazlar,aksam ve parçaları Yenilen çeşitli gıda müstahzarları Örme eşya Kazan;makina ve cihazlar,aletler,parçaları Örülmemiş giyim eşyası ve aksesuarları Demiryolu ulaşım araçları vb,aksam ve parçaları Demir veya çelikten eşya Plastik ve plastikten mamul eşya Motorlu kara taşıtları,traktör,bisiklet Çinko ve çinkodan eşya Kaynak:DTM 5.2. Türkiye ve Makedonya Arasındaki Mevcut Anlaşma ve Protokoller Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Anlaşması 17 Mart 1994 tarihinde Ankara'da imzalanmış ve 3 Nisan 1995 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması tarihinde Ankara da imzalanmıştır. Sözkonusu Anlaşma tarihinde yürürlüğe girmiş olup, vergilendirmeye ilişkin hükümleri tarihinden itibaren uygulanmaya başlanmıştır. İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,

17 Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması 14 Temmuz 1995 tarihinde imzalanmış, 27 Ekim 1997 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Türkiye Makedonya Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) I. Dönem Toplantısı Ağustos 1996 tarihlerinde Ankara ve İzmir'de yapılmış olup, KEK II. Dönem Toplantısı 9 12 Mart 1998 tarihleri arasýnda Üsküp te gerçekleştirilmiştir. KEK III. Dönem Toplantısı ise 3 4 Temmuz 2002 tarihleri arasında Ankara da gerçekleştirilmiştir. KEK IV. Dönem Toplantısı Nisan 2005 tarihleri arasında Üsküp te gerçekleştirilmiştir Türkiye Makedonya Serbest Ticaret Anlaşması Türkiye ile Makedonya arasındaki Serbest Ticaret Anlaşması, 7 Eylül 1999 tarihinde imzalanmıştır. 25 Temmuz 2000 tarihli, sayılı Resmi Gazete de yayımlanan ve 1 Eylül 2000 tarihinden itibaren yürürlüğe giren sözkonusu Anlaşma ile birlikte Türk ihracatçıları da Makedonya da AB ülkelerinin sahip olduğu tercihli rejimden faydalanmaktadır. Sözkonusu Anlaşma uyarınca, tarafların, GATT 1994 ve Dünya Ticaret Örgütü (WTO) hükümlerine uygun olarak en geç 1 Ocak 2008 yılında sona erecek bir geçiş dönemi sonunda bir Serbest Ticaret Alanı oluşturmaları öngörülmektedir. Anlaşmanın yürürlüğe girmesi ile her iki taraf da hassas ürünler dışında sanayi ürünlerinde yürürlükte olan gümrük vergileri ve eş etkili vergilerini kaldırmıştır. Hassas ürün listelerine ilişkin olarak, her iki ülke karşı taraf menşeli ürünlere uyguladığı gümrük vergilerini aşağıdaki takvime göre aşamalı olarak kaldıracaktır. Buna göre bir kısım ürünlerde Türkiye menşeli ürünlere uygulanan vergiler; Anlaşmanın yürürlüğe girdiği tarih itibariyle temel vergilerin %80 ine, 1 Ocak 2000 de temel vergilerin %60 ına, 1 Ocak 2001 de temel vergilerin %40 ına 1 Ocak 2002 de temel vergilerin %20 sine indirilmiştir. 1 Ocak 2003 de tamamen sıfırlanmıştır. Diğer Türkiye menşeli ürünler için gümrük vergisi, Anlaşmanın yürürlüğe girdiği tarih itibariyle temel vergilerin %90 ına indirilmiş, 1 Ocak 2007 de temel vergilerin %30 una indirilecek, ve 1 Ocak 2008 de tamamen sıfırlanacaktır. 6. PAZAR İLE İLGİLİ BİLGİLER 6.1. Dış Ticaret Mevzuatı Ülkede dış ticaret işlemleri Dış Ticaret Faaliyetlerine Dair Kanun ile düzenlenmiştir. Malların ithalatı ve ihracatı dış ticaret ile iştigal etmek amacıyla tescil edilmiş tüzel kişilerin vereceği gümrük beyannamesine dayalı olarak yapılır. İthalat yapılırken ithalatçı, ithalat işlemine ilişkin finansman koşulları, kaynak ve araçlarını beyan etmek zorundadır. Ödeme için gerekli dövizin mevcut olduğunu ispatlamak üzere gümrük beyannamesinin yanısıra yetkili bir bankadan bir belge sunulmalıdır. Yalnız aşağıdaki hallerde belge aranmaz: İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,

18 Telafi amacıyla ithalat, İhracat amacıyla ithalat, Aynı malların daha yüksek katma değerle ihracatı amacıyla ithalat, İhracat ile ödenmiş ithalat, Finansal kiralama(leasing) ile ithalat, Geçici ithalat, Diplomatik ve konsolosluk birimlerinin ithalatı, Fuar ve sergiler için geçici olarak ithalat, Numuneler ve reklam malzemeleri ithalatı Ödeme anlaşmasına dayalı malların ithalatı. İthalattaki miktar kısıtlamaları 31 Aralık 1996 tarihinden itibaren kaldırılmıştır. Ülkede ithalatın % 95 i herhangi bir kısıtlamaya ya da izne tabi değildir. Bununla beraber çeşitli amaçlarla bazı malların ithalatı değişik şekil ve derecede kontrol altında tutulmaktadır. Çeşitli ürünler için hazırlanan gümrük listelerine farklı uygulamalar yapılmaktadır, buna göre: Liste LB de yeralan veya bu kapsamda değerlendirilen malların ithali serbesttir. Liste LB1 de yeralan malların ithali Tarım Bakanlığı nın müsadesine tabidir. Bu mallar buğday, mısır, pirinç, bazı sebzeler ve Makedonya da yetiştirilen bazı diğer tarımsal ürünlerdir. Amaç tarımsal üretimi korumak olarak ifade edilmektedir. Liste LB3 de yer alan mallar ise sağlık, veteriner veya bitki koruma amaçlı kalite belgesi gerektiren veya menşe ülkede satışı yasak olan mallardır. Sözkonusu ürünler kalite garanti belgelerinin onaylanması veya özel olarak ithaline izin verilmesi halinde ithal edilebilirler. Liste LB7 ise hükümetin özel izni ile ithali mümkün olan malları kapsamaktadır. Bu iznin verilmesi veya verilmemesi hükümetin insiyatifindedir. Halen bu listede sadece ham deri bulunmaktadır. Liste D ise uluslararası anlaşmalar kapsamında ticareti özel hükümlere bağlanan malları kapsamakta olup, bu ürünleri gerçek ya da tüzel kişilerin ithalatına izin verilmez. Bunlar silah cephane, patlayıcı malzemeler, sanat ürünleri, narkotik maddeler, vb mallardır. Diğer taraftan çeşitli endüstriyel ürünler ile tarımsal mallar da kalite ve sağlık bakımından incelemeye tabi olup, ithalat izni ancak incelemenin olumlu sonuçlanmasına bağlıdır. Bir diğer ithalat türü de malların işlenip tekrar ihraç edilmek amacıyla üretim sürecine bağlı olarak, 6 12 ay süre ile geçici olarak ithal edilmesidir. Bu kapsamda bazı ham maddeler ile yarı mamuller geçici olarak ithal edilebilir. Ayrıca uzun dönemli imalat işbirliği anlaşması imzalanmış ise, ilgili şirket bu anlaşmanın geçerli olduğu süre boyunca ithal edilmesi gereken mallar bakımından ithalat rejiminin olağan hükümlerine tabi olmaz. Makedonya da ihracat serbest olmakla birlikte, LB1, LB3, LB7 ve D kapsamındaki malların ihracatında ilgili Bakanlıklardan lisans alınması gereklidir. İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,

19 Ayrıca Makedonya ile Avrupa Birliği arasında imzalanan anlaşmalara göre bazı demir çelik ürünleri ile çeşitli kategorilerde yeralan tekstil ürünleri için, çifte kontrol sistemi kapsamında, AB ülkelerine ihracat esnasında özel bir lisans alınması gereklidir. Makedonya ile ABD arasındaki ikili anlaşmalar gereğince de bazı tekstil ve tekstil ürünleri ihracında Makedonya Gümrük İdaresi tarafından "Visa seal" adı verilen bir tür izin belgesi düzenlenmektedir Kambiyo Mevzuatı Makedonya'da Kambiyo sistemi ile işleyişi Döviz İşlemleri Kanunu ile düzenlenmiştir. Makedonya nın para birimi Makedonya Dinarıdır (MKD). Bankalar ile diğer mali kuruluşların döviz işlemlerini Merkez Bankası (NBRM) ve yurtdışındaki firmaların benzer faaliyetlerini de Maliye Bakanlığı yürütmeye yetkilidir. Dinar'ın "iç konvertibilitesi" sağlanmıştır; yani döviz karşılığında dinar alınabilmektedir. "Dış konvertibilite" yani Dinarın uluslararası döviz piyasalarında kambiyo işlemlerine tabi olması ise henüz mümkün değildir. Makedonya da 19 Haziran 1998 tarihinden geçerli olmak üzere kambiyo işlemleri serbest bırakılmıştır. Yurtdışına çıkışta azami 5000 Dinar ve 1000 Alman Markı vatandaşlar tarafından birlikte götürülebilir. Ticari amaçlı seyahatlerde ise banka belgesinde kayıtlı miktar çıkartılabilir. Hem özel hem de tüzel kişiler yerli para cinsinden veya döviz üzerinden hesap açabilir ve 20 Nisan 1991'den sonra açılmış döviz hesapları serbest tasarruf edilebilir. İthalatta ödemeyi yapacak olan bankaya sözleşme, fatura veya gümrük beyannamesinin ibrazı şarttır. Genel olarak ödeme ancak mal ithal edildikten sonra yapılır; bu süre 180 günden fazla olamaz. 28 Şubat 1997'den itibaren sadece teçhizat ve yedek parçalar, bazı temel tüketim malları ile dış kredi ile finanse edilen mallar için önceden ödemeye izin verilmektedir. Hammaddeler de bu hükme tabidir. İhracat işlemlerinde ise krediye bağlı olmayan tüm gelirin ihracat tarihini izleyen 70 gün içinde ihracatçı tarafından Makedonya'ya getirilmesi gerekmektedir. Mal ve hizmet ihracatı haricindeki alacaklarda ise paranın alacağın vade tarihini izleyen 60 gün içinde Makedonya'ya getirilmesi şarttır. İhracatçılar dövizi ülkeye getirdikten sonra dört işgünü içinde döviz piyasasında satmak veya yurtdışında ödeme yapmak için kullanmak ya da daha sonra döviz piyasasında satmak üzere 90 gün boyunca bankada tutmak hakkına sahiptir Gümrük Rejimi ve İthalatta Alınan Vergiler Makedonya'da gümrük işlemleri "Gümrük Kanunu" ile düzenlenmiştir. Kanun Dünya Ticaret Örgütü Harmonize Sistemi ile bütünüyle uyumlu olup AB Nomenklatörü'ne de %90 intibak sağlamıştır. İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,

20 Gümrük Kanunu ile gümrük işlemlerinin niteliği, türü, kapsamı, gümrük alanı, gümrük kapısı ve ilgili personelin tanımları, görevleri, vb. belirlenmiştir. Kanun ile daha önceden mevcut olan farklı ödemeler kaldırılıp, tek bir gümrük oranı üzerinde birleştirilmiştir. Ayrıca oranlarda da indirime gidilerek dış ticaretin serbestleşmesi yolunda önemli bir adım atılmıştır. a) Antrepo Rejimi Gümrük Antrepoları ithal edilen malların gümrük işlemleri tamamlanıncaya kadar tutulduğu yerler olup, bekleme süresi azami 30 gündür; istisnai durumlarda bu süre 15 gün daha uzatılabilir. Umumi Antrepolar ithal edilen malların, antrepo belgesi ibraz edilmesi kaydıyla, gümrük resmi ödenmeden azami 1 yıl tutulduğu yerlerdir; istisnai hallerde bu süre uzatılabilir. Bunun dışında ithalatçılar ithal ettikleri malları Gümrük İdaresi'nin onayı ile fiktif antrepolarda tutabilir. Makedonya TIR Konvansiyonu'na ve ATA Karneleri Konvansiyonu'na taraftır. Ülkede serbest bölge bulunmamaktadır. b) İthalatta Alınan Vergiler Gümrük Vergileri Gümrük Vergisi ithal edilen malların değeri üzerinden (ad valorem), ancak cif kıymeti hesaplanarak, tahsil edilir. Ortalama vergi oranı %11 civarındadır. Ülkede 7 vergi dilimi mevcut olup, genellikle oranlar %0 ile %35 arasındadır. Mal grupları itibariyle oranlar aşağıdadır: Hammaddeler 0 %8 Makine ve teçhizat %5 %20 Tüketim malları %15 %35 Tarımsal ürünler %20 %60 Diğer bazı ürünlerin gümrük vergi oranları şöyledir: Çikolata : % 50 Süt, peynir, domuz eti ve ürünleri : % 35 Narenciye, buğday, şeker, şarap, bira :% Ayrıca eski Yugoslavya ülkeleri ile imzalanan serbest ticaret anlaşmasına göre bazı mallarda belirli bir tarife kontenjanları (kota) mevcut olup, bu kontenjan dahilinde ithalat gümrük vergisinden muaftır. Prelevman (Özel İthalat Vergisi): Gümrük vergisinden muaf olanlar dışındaki bazı mallar üzerinden alınmaktadır. Oran genellikle %7,5 olup, bazı mallar için %7,5 oranında ek yapılmaktadır. Bununla birlikte et ve et ürünleri, balık ve balık ürünleri, tereyağı ile ilaçlar, maden cevherleri, tohumlar, tarımsal ilaçlar için vergi oranı daha düşüktür. İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,

21 Satış Vergisi: İthalatta ithalatçıdan alınır. Vergi matrahı malın cif değeri, gümrük vergisi ve ithalatta ödenen diğer vergilerin toplamıdır. Vergi oranı genelde %25'dir. Ancak yatırım malları, bazı taşıt araçları, tarımsal makine ve teçhizat, bilgisayarlar, kitaplar, defterler, vb. gibi mallarda oran % 5'tir. Belgelendirme Harcı: Vergiden muaf olsun olmasın tüm dış ticaret işlemleri üzerinden alınır ve %1 oranındadır İthalatta Gerekli Belgeler Makedonya'ya ihracatta uluslararası ticari teamüllere uygun belgeler gereklidir. Bu belgeler aşağıdadır: Gümrük Beyannamesi: Hamule senedi/havayolu konişmentosu: İthalatçının ve nakliyecinin isteğine göre düzenlenir. İsme veya emre olabilir. Ticari fatura: Belirlenmiş bir biçimi yoktur. Asgari iki nüsha hazırlanması gerekir, ilave nüsha istenebilir. Malların tanımı, işaret ve adetleri, brüt ve net ağırlıkları, ambalaj sayısını, menşe ülkeyi ve istenilen diğer bilgileri kapsamalıdır. İhracatçı tarafından imzalanması gerekir; Menşe Şehadetnamesi İthalat Lisansı Çeki Listesi Proforma Fatura Sigorta poliçesi : Bazı mallar için gereklidir. : Zorunlu bir belge değildir. : İthalatçı talep edebilir. : Olağan kurallar geçerlidir Ambalajlama, Markalama ve Etiketleme Ülkede, malların etiketlenmesi konusunda özel düzenlemeler mevcut değildir; ancak genel olarak yanlış anlamalara ve/veya yanılgılara yol açacak ifadelere izin verilmez. Malın menşe ülkesinin belirtilmesi istenir ve yanlış menşe belirtilmesi yasaktır. Makedonya Ürün İşaretleme Birliği (EAU MAC) Mayıs 1994'ten bu yana EAN üyesidir. İhraç edilen tüm malların barkod (bar code) sistemine göre işaretlenmesi zorunludur Temsilcilik, Şube ve İştirak Açma Ülkede açılan bir temsilcilik Makedonya Temsilcilik Sicili'ne tescil edilerek faaliyetine başlayabilir. Ticaret Sicili'ne verilmesi istenen belgeler şunlardır: Firmanın unvanı ve ikametgahı, Şubenin ismi ve tescil yeri, İşin niteliği, Şubedeki çalışanların tam adedi. İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,