Türkiye de Kurumsal Yönetim *

Transkript

1 Bankacılar Dergisi, Sayı 53, 2005 Türkiye de Kurumsal Yönetim * Uluslararası Finans Enstitüsü Önsöz Kurum, gelişmekte olan piyasalara sermaye akımlarının artması üzerine, bu piyasalarda özsermaye portföyünde 70 milyar dolarlık pay sahibi olan 16 önde gelen aktif yönetimi firmasının kıdemli yöneticilerini Uluslararası Finans Kurumu nun (IIF in) Özsermaye Danışma Grubu nu kurmak üzere Ocak 2001 yılında davet etmiştir. Alliance Capital Ltd. in Gelişmekte Olan Piyasalar Özsermaye lerinin (Emerging Markets Equities) Genel Müdürü ve yatırım sorumlusu Edward Baker tarafından yönetilen toplantıda, Kurumun üyelik esaslarına kısmi ilgi duyan gelişmekte olan piyasalara sahip ülkelerde kurumsal yönetim düzenlemelerini yürürlüğe koymayı amaçlamıştır. İlk kez Şubat 2002 yayımlanan ve 2003 yılında gözden geçirilen IIF Kurumsal Yönetim İlkeleri (IIF İlkeleri olarak kullanılacaktır) yatırım ortamını, azınlık hissedarlarının yönetim kurullarının yapısı ve sorumlulukları ile şirket yönetimi ve şirket mülkiyetinin şeffaflığı için yönergeler yayımlayarak yatırım ortamının geliştirilmesini amaçlamaktadır. Şirket/hissedar ilişkilerinin ölçülmesi bağlamında IIF İlkeleri ilkelerinin standart olarak uygulanmasına yönelik stratejiler ülke odaklıdır. Ülke Çalışma Kolları Brezilya, Çin, Hindistan, Lübnan, Meksika, Polonya, Rusya, Güney Afrika, Güney Kore ve Türkiye de oluşturulmuştur. Temmuz 2004 te Türkiye Çalışma Kolu, İstanbul ve Ankara da Edward Baker tarafından yönetilen ve hükümet, T.C. Merkez Bankası, Sermaye Piyasası Kurulu, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası, özel şirketler, hukuk firmaları, rating kuruluşlarının yöneticileri ve kurumsal yönetim ile ilgili danışmanların yanı sıra TÜSİAD, CGFT, KYD, YASED gibi Türk endüstrisinin kurumsal yönetiminde aktif rol alan özel sektör gruplarının ve Alliance Capital den Sanem Bilgin, Sabancı Üniversitesi nden Melsa Ararat ve IIF ten Richard Gordon ın katılımları ile toplantılar düzenlemiştir. Özet Değerlendirme Kurumsal Yönetim in yasal ve kurumsal çerçevesi özellikle geçmiş bir kaç yılda IMF ile işbirliği halinde tamamlanan yapısal reformlara paralel şekilde gelişmiştir. Gelişme ilk olarak 1981 yılında Sermaye Piyasaları Kanunu nun kabulü ve SPK nın oluşturulması ile daha sonra SPK tarafından muhasebe ve denetim standartları için resmi tebliğ ve Kurumsal Yönetim İlkelerinin -uyum ya da açıklama temelinde- çıkarılması ile başlamıştır. Firma Yönetim Kurulu gözetim fonksiyonunu güçlendirmek için ayrıca yeni SPK düzenlemeleri oluşturulmuştur. Ticaret Kanunu nda şu anda yapılmakta olan değişiklik taslağında Türkiye nin kurumsal yönetim altyapısında bir çok önemli eksikliklerin olduğu söylenmektedir. * IIF-Institute of International Finance, (April 2005), Corporate Governance in Turkey: An Investors Perspective, Equity Advisory Group,Task Force Report. Çeviren: M. Ayfer Kitiş, Diğde Çalık ve Şaban Toros, TC Ziraat Bankası A.Ş Organizasyon Bölümü. 121

2 Uluslararası Finans Enstitüsü Bu çabalara rağmen birtakım problemler mevcuttur. Türkiye özsermaye kültürünü geliştirmekte olmasına rağmen nispeten az sayıda firma İMKB de işlem görmektedir. Bu işlem gören firmaların çoğu tek bir hissedar tarafından yönetilmekte, bu da azınlık hissedarları için alınan birçok önlemi etkisiz kılmaktadır. SPK nın Kurumsal Yönetim Endeksi oluşturacağı ile ilgili planı açıklamasına rağmen, İMKB de işlem gören firmaların SPK prensiplerine uyduklarını söylemek neredeyse imkansızdır. Çok az sayıda firma SPK prensiplerine uymaktadır. Gelişmekte olan ülkelerdeki tipik ciddi uygulama ve yürürlüğe koymadaki zayıflıklar, Türkiye de düzenleyici otoritelerin istekli çabalarını ve kurumsal yönetim çerçevesindeki zayıflıkları belirleme çabalarını gölgelemektedir. Ama yine de Türkiye nin Avrupa ile birleşme beklentisi değişim için önemli bir katalizör olup, Türkiye nin Kurumsal Yönetim uygulamaları bu çerçevede hızla gelişebilecektir. Bu zemine rağmen Çalışma Kolu Raporu, aşağıdaki alanlarda ilerlemeler kaydedildiğini belirtmektedir. Mülkiyet yapılarında şeffaflık, Uluslararası finansal raporlama standartlarına, enflasyon muhasebesine ve konsolide raporlamaya uyum, İdareci olmayan üyelere sahip denetleme komitelerinin kurulması ve denetleme standartlarının yükseltilmesi, Halka açık şirketler üzerinde düzenleyici gözetim, Bankaların ve finansal kurumların düzenleme ve denetleme çerçevesi. Çalışma Kolu nun yapmış olduğu çalışmalara dayanarak Türkiye deki kurumsal yönetimin geliştirilmesi, ivme kazanması ve sorunların giderilmesi için aşağıda yer alan görüşler tavsiye edilmiştir: Çoklu oy hakkının ortadan kaldırılmasına yönelik adım atılması, örneğin bunun ortadan kaldırılması için belirli bir zaman dilimine ihtiyaç duyulması, Çoğunluk hissesine sahip ortakların yönetici atamalarındaki özel haklarının kaldırılması ve atama komisyonlarınca seçilmiş atamaların kısıtlanması ve oy hakkının küçük bir yüzdesine sahip hissedarlara atama haklarının tanınması, Hissedar anlaşmazlıklarının hakem kararı ile çözülmesi, İMKB deki firmaların iyi kurumsal yönetim bağlılıkları için, IIF ilkeleri temel alınarak kurumsal yönetim kurallarının tarafsız alt küme anahtarlarının yaratılması, Yöneticilerin hatalarından dolayı görevden uzaklaştırılması amacıyla SPK nın güçlendirilmesi, SPK kurumsal yönetim ilkelerinin uygun hukuki bağlayıcı kurallara, düzenlemelere, şartlara dönüştürülmesi. Çeşitli tahminlere göre halka açık Türk firmaların yaklaşık yarısı aileler ya da ilgili kuruluşlarca, genellikle çoklu oy hakkı sağlayan kurucu hisseleri ve/veya yönetim kurulu atama hakları aracılığıyla kontrol edilmektedir. Sonuç olarak, azınlık hissedarlarının haklarının korunması tam ifşaat ve titiz finansal raporlamaya dayanmaktadır. Bu iki alanda Türkiye geçmiş yıllara göre önemli ilerlemeler kaydetmiştir. Türkiye deki şirket topluluklarının bu kuralları uygulamasını zor bir hale getirmesine rağmen, zaruri kurallar firma sahipleri ve ilişkili taraflar arasındaki işlemlere saygı göstermek şartı ile geniş ifşaatları gerekli kılmaktadır. Kural dışı alım satım yasaklanmıştır. Yeni kanunlar; enflasyon muhasebesi ve 2005 yılından itibaren IFRS ye (Uluslararası Finansal Raporlama Sistemi) adaptasyonu ve 122

3 Bankacılar Dergisi konsolide raporlamayı zorunlu olarak gerektirmektedir. SPK bu Kanunların izlenmesi ve uygulanmasında aktif bir rol oynamıştır. İMKB 30 endeksi şirketlerinin bir süredir IFRS ye uygun raporlama yapmasına rağmen, tutarlılık son zamanlarda çıkarılan yasal değişikliklerle sağlanmıştır. Birçok yönetim kurulu halen oy haklarının çoğunluğunu elinde tutan hissedardan bağımsız hareket edememektedir. Bir araştırmaya göre borsaya kote firmaların yüzde 80 inin en az bir yönetim kurulu üyesi, şirket kontrolünü elinde tutan aile mensubudur. Ortalama olarak yönetim kurulu üyelerinin üçte birinden fazlası kontrolü elinde tutan ailenin aynı soyadına sahip üyesidir ve bu çalışma evlilik dolayısıyla kurulan akrabalığı ve uzaktan akrabalığı da kapsamamaktadır. Kurul prosedürleri sıklıkla kağıt üzerinde olup, denetim ve planlama gereğince gerçekleştirilememektedir. Yeni SPK şartlarına göre, firma kurulları idareci olmayan bir kurul üyesi tarafından yönetilen ve çoğunluğu idareci olmayan üyelerden oluşan denetleme komitelerine sahip olmalıdır. SPK ilkeleri, zaruri olmamakla birlikte, hem kurul adaylarının atanması hem de tazminat konularını ele alan kurumsal yönetim komitelerinin kurulmasını tavsiye etmektedir. Çok az şirket SPK ilkelerinin tavsiyesi doğrultusunda bağımsız yönetim kurulu üyesini yönetim kuruluna dahil etmektedir. Bu konulardan bazılarını ele alan Ticaret Kanunuyla ilgili düzeltme taslakları hazırlanmaktadır. Düzeltme taslaklarını hazırlayan komite, fazla ketum olduğu ve özel sektöre yeterince danışmadığı için eleştirilmiştir. Hükümet yetkilileri, çalışma kolu üyelerine, kanun tasarısı meclise gönderilmeden önce taslağın özel sektör ile birlikte tartışmaya açılarak yorumların dikkate alınacağını temin etmişlerdir. Uyum ve şeffaflık esaslarıyla uygulanan SPK ilkeleri, kimi eksikliklere dikkat çekmekte olup, hisse sahiplerinin haklarına geniş biçimde yer vermektedir, bir hisseye karşılık bir oyu desteklemekte ve bağımsız kurul üyelerinin rolü ve kurul uygulama ve prosedürleri ile ilgili önemli yönergeleri sağlamaktadır. Yine de bazı istisnalar haricinde bu kurallar şu anda tam olarak takip edilmemektedir. SPK, İMKB nin ilkeleriyle ve derecelendirme kuruluşlarının değerlendirmelerine uyumlu bir hisse senedi piyasası endeksi oluşturma girişim planlarını duyurmuştur. Ancak bazı ilkeler uyumluluğun değerlendirilmesini oldukça öznel hale getirebilecek bir şekilde hazırlanmıştır. Bu endeksin, ayrı bir pazara karşı olarak (örneğin Brezilya daki yeni pazar) nasıl çalışılacağı konusu açık değildir. Çalışma Kolu; bağımsız derecelendirme maliyetinin ücret listesindeki kalifiye şirketlere önerilen yüzde 50 indirimin çok üstünde olabileceğinden endişe etmektedir. Ayrıca firmalar endekse uygun olmalarına rağmen bağımsız derecelendirme raporlarının kendilerinin kurumsal yönetim yapısındaki eksikliklerini ortaya çıkaracağından endişe duymaktadırlar. Değişik derecelendirme şirketlerince yapılan derecelendirmelerin karşılaştırılması konusunda kaygılar da bulunmaktadır. Yine de SPK beş firma hak kazandıktan sonra endekse başlayacağını ilan etmiştir. Bu esnada SPK borsaya kote bütün firmaların 2005 yıllık raporlarının içinde yer alması gereken bir Kurumsal Yönetim Uyum Raporu tasarlamıştır. Söz konusu rapor firmalardan uyumun olmadığı alanları belirlemelerini talep edecek, bu da firmaların kurallara uyma konusunda nasıl performans gösterdiklerinin iç yüzünün görülmesini sağlayacaktır. Eğer Endeks yaklaşımı çalışmazsa, Türkiye Çalışma Kolu, SPK nın ayrı bir İMKB listesi için temel oluşturacak IIF ilkelerine dayanan öznel olmayan, anahtar yönetim kurallarından bir alt küme yaratması gerektiğini düşünmektedir. Zaman içerisinde, bu kurallar tüm piyasalar için genişletilebilir. 123

4 Uluslararası Finans Enstitüsü İlgili bütün kanunların ve SPK yönergelerinin düzenlenmiş, kapsamlı ve güncel bir derlemesinin olmaması, uygulamaların gerçekleştirilmesini ve etkin yönetimini güçleştirmektedir. Türkiye Çalışma Kolu, SPK nın, kurumsal yönetim kuralları konusunda kapsamlı bir ana esaslar yönergesi hazırlaması gerektiğine inanmaktadır. Bu ana esaslar yönergesi (SPK internet sitesinde mevcuttur) yukarıda önerilmiş olan kurumsal yönetim piyasası kurallarına ilişkin kanun ve yönergelerin yanısıra SPK ilkelerindeki kalan diğer tavsiyeleri içermelidir. Etkin kural yürütmelerinin noksanlığı diğer bir endişe kaynağıdır. SPK, izleme ve icra/uygulama özelliklerini geliştirirken, Türkiye nin ağır ceza ve sivil mahkeme süreçleri, hantal prosedürlere, kanunlar konusunda yetersiz bilgiye sahip davacı ve hakimlere, yüksek sayıdaki dava sayısına bağlı olarak verimsiz kalmaktadır. Birçok prosedürle ilgili sorunu çözmesi beklenilen bir adli reform yasa tasarısı hükümet tarafından gözden geçirilmekle birlikte, bu yasa tasarısı eğitim ve dava sayısı konularını içermemektedir. Türkiye Çalışma Koluna ilişkin dile getirilen önemli bir sorun, grubun ana hissedarlara parti ilişkileri yoluyla sürekli olarak kar ayırmalarıdır. Bu tür faaliyetlerin cezası büyük olduğu halde, başarılı kovuşturmaların sayısı nispeten azdır. Zorunlu tahkim hükümleri azınlık hissedarlara, mahkemeye başvurmadan sözleşmeleri hükümsüz kılma ve ödemeleri geri alma dahil olmak üzere tazminat elde etme fırsatı yoluyla biraz destek sağlayabilmektedir. SPK ihlallerinin büyük kısmı piyasa manipülasyonuyla ilgilidir. Gözetim alanındaki en son gelişmeler SPK nin usulsüzlükleri daha etkili bir şekilde saptamasına olanak tanımalıdır. Bu raporda Çalışma Kolu nun toplantıları sırasında, tek ana hissedar kontrolü ve etkisiz olan Yönetim Kurulu ndan kaynaklanan problemlere odaklanarak tartışılan ana noktaları değerlendirilmektedir. Ayrıca, Türkiye deki özsermaye finansmanın oynadığı küçük rolü oluşturan güçleri ve bu güçlerin Türk ekonomisinin Avrupa Birliği ile birleşirken nasıl değişmesinin beklendiği de raporda ayrıca ele alınmaktadır. IIF ilkeleri ile karşılaştırmalı Türk kurumsal yönetim yapısı analizi, zorunlu kurallar ve SPK ilkelerinden yapılan alıntıların yer aldığı bir özetle birlikte verilmiştir. Bu raporun amacı Türkiye nin, IIF Özsermaye Danışma Grubu nun gelişmekte olan piyasa ülkelerinden oluşturmalarını istediği yatırım ortamını ne derece sağlayabildiğine ilişkin bir değerlendirme sunmaktır. Raporla diğer Çalışma Kolu raporlarında olduğu gibi, Türkiye deki kurumsal yönetime ilişkin ayrıntılı bir durum tespit raporu sunulması bu raporun amacı olmadığı gibi ne Çalışma Kolu ne de IIF bu rapordaki bilgilerin tam ya da doğru olduğunu herhangi bir şekilde iddia ya da garanti edemez. 124 Ana Kurumsal Yönetim Konuları Gelişen Özsermaye Kültürü Diğer birçok gelişmekte olan piyasalar gibi, Türkiye nin az gelişmiş bir özsermaye kültürü vardır. Son yıllarda piyasa kapitalizasyonu gayri safi milli hasılanın yüzde i oranında değişmekteydi. Bu seviye OECD ortalaması olan yüzde 135 in oldukça altındadır. Sadece 290 şirket İMKB de yer almaktadır. Gelir açısından en büyük 500 Türk şirketinden sadece 1/5 i kayıtlıdır. Halka açıklık oranı yüzde 20 ile 25 arasında düşük orandadır. Piyasa işlemleri borsa hacminin dörtte üçünü oluşturan aktif olarak ticaret yapan 25 şirket üzerinde yoğunlaşmıştır. Ayrıca Türk şirketlerinin çoğu, bir grup sahibi bankanın etrafında organize olmuş holdinglerin bir parçasıdır. En büyük beş iş grubu İMKB de işlem gören firmaların

5 Bankacılar Dergisi değerinin yarısını oluşturmaktadır. Holdingteki bir şirket kayıtlı olduğunda, diğer üye şirketleri denetleyen ana şirket genellikle kayıtlı olmamaktadır. Ücret değişimi ve transfer fiyatlaması, piramit şeklindeki ve çapraz ortaklık yapılarında önemli bir problemdir. Bu sene gerçekleşecek olan zorunlu konsolide raporlama bu tür suistimal durumlarının saydam olmasını sağlayacaktır. Genel olarak özsermaye piyasasına erişimi olmayan firmaların, IIF kurumsal yönetimin merkezinde yer alan azınlık hissedarlara koruma sağlamak için fazla bir teşvikleri olmayacaktır. Bu korumalara değer veren bir kurumsal kültür olmadan, yatırımcıların özsermaye marketini yatırım yapmak için iyi bir yol olarak görme olasılığı azalmaktadır. Türkiye de bu durum özsermaye finansmanına olan ilk talebin düşük bulunması sonucunda azınlık hissedar haklarına verilecek önemin azalmasına yol açmıştır. Bu durum, hissedar yatırım arzının düşük olmasına ve özsermaye finansman maliyetinin yüksek olmasıyla sonuçlanmıştır. Geçmiş Dönemdeki Zayıf Yapısal ve Makroekonomik Politikalar Türk firmalarının sermaye piyasalarını benimsememelerinin birçok sebebi vardır. Bunlardan bir tanesi, özel kurumsal finans talebi üzerinde olumsuz etki yapan zayıf yapısal ve makroekonomik politikalar tarihidir lere kadar Türk ekonomisi devlet iktisadi teşekküllerinin karışık yapısını yöneten ve piyasa girişine kısıtlamalar getiren bir hükümet tarafından yönetiliyordu. Devlet hükümet kontrolünü en üst seviyeye çıkarmak ve rekabeti ve firmaların yatırım fırsatlarını en az seviyeye indirmek için özel sektör firmalarıyla anlaşma yapmıştır. Bu durum özel yatırım sermayesi ihtiyacının nispeten düşük olmasına yol açmış ve devlet güvencesi dolayısıyla banka kredilerinin dikkatsizce yapılmasına neden olmuştur. Makroekonomik politikaların mirası her zaman özel yatırımları teşvik etmemiştir. Merkez Bankası yoluyla finanse edilen sürekli hükümet bütçe açıkları, 1980 lerde ortalama yüzde 50 lerde, 1990 larda ise ortalama yüzde 70 lerde seyreden yüksek enflasyona, 1996 da yüzde 30 un üzerinde zirve yapan yüksek reel faiz oranlarına, 1980 ve 90 lardaki ortalaması nispeten düşük ekonomik büyümeye yol açmıştır. Bu durum firmaların karlı yatırım fırsatlarını engellemiştir. Ayrıca garantili hükümet tahvillerinin yüksek faizli olması mevcut özel sermayenin büyük bir kısmının erimesine sebep olmuştur. İstikrarsız hükümetler, ordunun müdahaleleri politik istikrarsızlığı, faiz oranlarını arttırmış ve özel sektör yatırım fırsatlarını kısıtlamıştır. Diğer önemli problem başarısız vergi yönetimiydi. Kayıtlı firmaların nispeten doğru finansal bilgileri sağlaması onları gelir vergisi için önemli bir hedef haline getirmiştir. Personeli yetersiz olan Türk vergi otoritesi kayıtlı olmayan firmaların yıllık hesap denetiminin yapılmasını öncelikle ele almadığı için, kayıtlı firmalar vergilerin haksız bir kısmını ödemek zorunda kalmışlardır. Hükümet ve özel sektör görevlileri tarafından vergi yükü hakkındaki kaygılar firmaların kayıtlı olmak istememesinin nedeni olarak sürekli bir şekilde dile getirilmektedir. Son olarak özel emeklilik fonlarının piyasaya girişi çok yeni olup, sektör henüz gelişmemiş durumdadır. Emeklilik fonları ve diğer büyük yatırımcıların, şirketler kurumsal yöneticiler için oy kullanmasına izin verilmiyordu. Bunun sonucunda iyi kurumsal yönetimle ilgilenen kurumsal yatırımcının azlığı Türkiye yi diğer daha gelişmiş piyasalardan ayırmaktadır. 125

6 Uluslararası Finans Enstitüsü 126 Ucuz Sermaye ve Yüksek Kar İçin Aile Kontrolünü Destekleme Diğer gelişmekte olan piyasa ekonomilerinde olduğu gibi en büyük Türk firmalarının çoğu aile hakimiyetindedir. İMKB de işlem gören firmaların yüzde 45 inde hisse senetleri sahiplerinden tek bir tanesi oy hakkının yüzde 50 den fazlasını elinde tutmaktadır. Hesaplar değişmekle beraber Türkiye deki firmaların en azından 3 te 4 ünden fazlası ailelere aittir ya da bir aileye bağlı holding tarafından kontrol edilmektedir. Ana hissedarlar firmalarının üzerinde limitsiz kontrole sahip olmayı önemsemektedir. Sıkı kontrolü sağlamak için, aile bireyleri yeterince vasıflı olmadığı halde bazı durumlarda firmada yüksek ücretli işlere veya yan gelirlere sahip olmaktadır. Ayrıca denetleyen hissedarlar bazı durumlarda alışıla gelmiş şekilde şirket varlıklarının kullanılması gibi yollarla karı düşürerek azınlık yatırımcıyı aldatma yoluna gitmektedir. Bir çok aile şirketi yüksek iş standartlarını korumasına rağmen, medyada büyük ölçüde yer alan birkaç durum azınlık hissedarlarına haksız muamelenin önemli bir kurumsal yönetim sorunu olduğunu göstermektedir. Örneğin, 1999 yılında SPK Türk Tuborg ile ana şirketi Yaşar Holding ve Yaşar Holdinge bağlı firmalar arasında yapılan işlemleri incelemiştir. İnceleme sonucunda, Bimpas (Tuborg un pazarlama şirketi) tarafından sahip olunan Tuborg hisselerinin Selçuk Yaşar a (Yaşar Holding in sahibi) satıldığı ve ödemenin aslında 2 sene sonra yapıldığı SPK tarafından tespit edilmiştir. Tuborg ayrıca Altınyunus Otel (diğer Yaşar Holding şirketi) ile 15 yıllığına 15 odayı ilan edilen fiyatların üzerinde kiralamıştır. Bunlara ek olarak, Tuborg ana sözleşmesini ihlal ederek diğer bir Yaşar Holding firması olan Desa ya piyasa fiyatının altında varlık satarken Yaşar Vakfı na varlık bağışında bulunmuştur. Son olarak SPK Türk Tuborg un batmasını engellemek için Yaşar Holding in bankası olan Yaşarbank tan hisse satın aldığından şüphelenmiştir. Bu durum ispatlanamamış fakat Yaşarbank en sonunda iflas etmiş ve Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu na alınmıştır. Yaşar Holding bu olaydan sonra kurumsal yapısını geliştirmiş ve etkili iç denetim yapısına sahip Türkiye de iyi bilinen bir firma haline gelmiştir. Ayrıca, bundan sonraki süreçte bankacılık sisteminin düzenlemeleri kökten değişmiş ve firmalar arası borçlanma artık çok yaygın bir şekilde kullanılmamıştır. Aile, Firma Piyasaya Açılmasına Rağmen Kontrolü Elinde Tutuyor Kurucuların birden çok oy hakkının bulunmasının veya imtiyazlı hisselerin yaygınlığı aile kontrolünü sağlamak için kullanılan ana mekanizmadır. Bazı durumlarda aile oy haklarının çoğunluğuna sahip olmayabilir ancak yöneticileri tayin etmek için gereken özel nitelikli hisseleri elinde tutulabilir. Ayrıca kayıtlı firmalarda tek bir hissedar bir holdingin bünyesindeki çatışan veya piramit mülkiyet yapısını kullanarak kontrol edebilir. Böyle bir kurumsal ortamda azınlık haklarını korumak için yapılmış düzenlemeler çok etkili olamamaktadır. Mesela bazı kararlarda gereken hissedar onayına ilişkin ilkeler, oylama azınlık hissedarlarını içermeyecek şekilde olursa etkisiz kalacaktır. Kurullarda azınlık hissedar temsili ve bağımsız yöneticilerin bulunuşunu anlamsız kılacaktır. Çoğunlukla Türkiye deki kayıtlı firmalardaki oylama, azınlık hissedarlarını içermeyecek şekilde olmaktadır. Ayrıca, diğer gelişmekte olan piyasa ekonomilerinde, aile merkezli yapısı olan firmalarda durum çoğunlukla aynı olduğundan, kurullar çoğunlukla ana hissedar tarafından alınan kararları üstünde düşünmeden onaylar. Bir çok firma kurulları yönetici olmayan üyelerden oluşmasına rağmen, yönetici olmayan üyeler genellikle küçük azınlık oluşturup ana hissedarın izini takip edip kurulda az bir rol oynarlar. Genelde ikincil kurullarda görev yaptıklarından bu etkilerini azaltır. Çok yaygın bir uygulama da yöneticilere çok az veya hiç ücret vermemektir.

7 Bankacılar Dergisi Bu durum yöneticilerin kurullarda çalışmalarında caydırıcı bir rol oynamakta ve bazı bağımsız yöneticilerin bağımsız hareket etmekteki tereddütlerinin nedeni olarak görülmektedir. SPK Yönetim Kurulu üyelerinin ücretlendirilmesinin şirket performansı tabanlı olmasını tavsiye etmektedir. TÜSİAD bir tartışma dokümanı olarak firma kurul prosedürleri ve uygulamalarına i- lişkin bir kanun taslağı oluşturmuş, ancak şu ana kadar hiçbir firmanın bu dokümana uyduğu bildirilmemiştir. Ekonomiye, ana hissedarının performanstan çok hakimiyete değer veren aile şirketleri hakim olduğu sürece kurumsal yönetimin tüm seviyelerinin gelişmesi çok zor olabilir. Kuralların Uygulanmasının Yetersiz Olması Zorunlu kuralların güçlü bir şekilde uygulanması sorun yaratmaktadır. SPK büyük bir güce, giderek artan vasıflı ve profesyonel personel sahip olmasına rağmen, ülkedeki zayıf yönetim kültürü geleneği, verimsiz ve genellikle yararsız hukuk sistemi tarafından engellenmektedir. Temyizde başvurulan SPK kararları mahkemeler tarafından kabul görmemektedir. Hukuk sistemindeki temyizden kaçınma arzusu SPK nin koyduğu idari cezaların küçük olmasının sebeplerinden biri olabilmektedir. SPK nın internet sitesinde Sermaye Piyasası Kanunu nun ihlalin tam olarak ifşası ve suçlamaların son durumu görülememektedir. Türkiye, pek çok gelişmekte olan piyasada şirket faaliyetlerinin raporlanması yoluyla iyi kurumsal yönetimi ve azınlık hissedar haklarını desteklemede önemli bir rol oynayan finansal basının zayıf olduğu bir ülkedir. Pek çok gelişmekte olan piyasada basın, sadece kuralları ihlal eden şirketleri teşhir etmekle kalmaz; aynı zamanda iyi kurumsal yönetim uygulamalarını izleyenlere de övgüyle yer verir. Türkiye de finansal basın küçük ve monopol bir yapıya sahip olup ve kurumsal yönetim kurallarının uygulanmasında ters etkiye sebep olacak biçimde oldukça az etkiye sahiptir. Gelecek İçin Öngörüler Kurumsal yönetim, Türkiye nin ekonomisini Avrupa ile entegre etmeye ve kurumlarını Avrupa daki kurumlarla uyumlaştırmaya çalışması nedeniyle muhtemelen gelişecektir. Kamu şirketlerinin özelleştirilmeye başlanması, beraberinde piyasaya giriş için yasal engellerin ortadan kaldırılması ve devletin genel ekonomiye doğrudan müdahalesinin azalması, dikkatin kurumsal yönetimin önemine odaklanmasına yardım etmektedir. Son iki yılda Türkiye nin sermaye piyasasının daha derinleşmesini sağlayan yapısal ve makroekonomik politikalarda çarpıcı bir dönüşüme sahne olmuştur. Son bir kaç yıl içerisinde, IMF destekli program altında, kamu kesimi faiz dışı fazla GSMH nin yüzde 5 ini aşmış, bu da 2001 yılında yüzde 92 olan net kamu borcunun 2004 yılında GSMH ye oranının yüzde 65 e ineceği beklentisine neden olmuştur. Reel faizlerin şu sıralar hala yüksek olmasına rağmen, kamu borçlanma yükü azaldıkça reel faizler de düşecektir. Reel GSMH belirgin şekilde artmış ve arasında ortalama artış oranı yüzde 8 olmuştur. Bu belirgin yapısal ve makroekonomik gelişmelerin hem rekabeti hem de karlı yatırım olanaklarını büyük miktarda artırması böylelikle daha ucuz özel sektör finansmanı talebinin yükselmesine yol açması beklenmektedir. Gelişmeler mikro düzeyde de yaşanmıştır. Büyük holdinglerin yakın zamana kadar finansmanlarının çoğunu karşıladığı birçok grup bankası Fon a devredilmiştir. Sonuç olarak 127

8 Uluslararası Finans Enstitüsü geriye kalan bankalar daha sıkı gözetim altında olup grup içi borçlanmalar artık daha ender gerçekleşmektedir. Bankacılık sektörünün şeffaflığını ve kalitesini artırmak için bir çok yasal değişiklik yapılmıştır. 27 Haziran 2001 tarihli Bankaların Kuruluş ve Faaliyetleri Hakkındaki Yönetmeliğin uygulamaya konulmasıyla, kredi riski yoğunlaşmasını engellemek için risk grup tanımlaması ve bir grubun doğrudan veya bağlantılı borçlanma kredi hesaplaması uygulamaya konulmuştur. Bankaları, hisse senedi sahiplerini ve iştirakleri aynı risk grubunda değerlendiren bu düzenleme, risk yoğunlaşmasını önleyecek ve bankacılık sektörünün aktif yapısını geliştirecektir. Bir risk grubuna açtığı toplam krediler Bankalar Kanunu nda öngörülen sınırları aşan bankalar, bu risk gruplarına dahil kişilere ve firmalara başka kredi açmayacaklardır. Bankalar, öngörülen sınırları aşan kredi tutarlarını 2006 sonuna kadar dereceli olarak azaltarak bitirmelidirler. Büyük ortaklarından borçlanmanın bir finansman metodu olmaktan yavaş yavaş çıkması ile birlikte, firmalar finansmanlarını daha fazla şeffaflaştırabilmek için sermaye piyasalarına başvurmaya daha meyilli hale gelmiştir. Bankalarda kurumsal yönetimi geliştirmeye yönelik yaptırımlara, yönetim kurulunun bağımsızlığın önemli bir unsuru olduğunu düzenleyen hükümlere, bağlı firmalara verilen kredilere ilişkin düzenlemelere ve risk yönetimine daha geniş yer veren yeni bir bankalar kanununun çıkarılması beklenmektedir. Aynı zamanda, vergi yönetimi alanında da gelecek vaat eden gelişmeler olmuştur. Hükümet bu sorunun önemini kavrayarak kayıtdışı şirketlerdeki gelir vergisinin yönetimini geliştirecek ve geniş bir vergi mükellefi biriminin yaratılmasını içerecek bir reform üzerinde IMF ve diğer kuruluşlarla çalışmaktadır. Şu anda, Türk şirketlerinin bu değişen şartlara nasıl yanıt vereceklerini tahmin etmek güçtür. Yine de, pek çok Türk şirketinin iyi kurumsal yönetim uygulamaları geliştirmek için çalışmalara başladıkları kaydedilmelidir. Eğer bu şirketler daha rekabetçi ve karlı olan yeni Türk ekonomisinde başarılı olurlarsa (diğerleri başarısızken), gelecekte önemli bir katalizör olarak hareket edeceklerdir. Bu, şirket varlıklarının kendilerine değil şirkete ait olduğu fikri ile başa çıkamayan büyük hissedarların düşünce yapısında büyük ölçekli bir değişim gerektireceğinden zor/uğraştırıcı bir süreçtir. 128 Türkiye de Kurumsal Yönetim Çerçevesi Türkiye de, SPK biri kayıtlı, diğeri kayıtlı olmamasına rağmen 250 den fazla hissedarı olan iki farklı kamu/genel şirket grubu tanımlamaktadır. Bunların her biri için farklı yasal rejimler vardır. Bu rapor, kayıtlı firmalara uygulanan kuralları dikkate almaktadır. Azınlık Hissedarlarının/Küçük Hissedarın Korunması Türk Yasaları IIF ilkelerinde küçük hissedarların korunmasına ilişkin anahtar ana noktaların yaklaşık olarak üçte ikisine hitap etmektedir. SPK ilkeleri ile birlikte bu yasalar neredeyse tüm ana noktalara hitap etmektedir. Önemli gelişmeler için çoklu oylama haklarının ve kurucu hisseler için yönetim adaylık haklarındaki imtiyazların azaltılması alanında olmalıdır. Oy Hakkı Ticaret Kanunu vekaletle oylamaya olanak sağlamaktadır. Bununla birlikte, bazı şirketlerin küçük hissedarların oy haklarını uygulamalarını zor hale getirmek için karmaşık vekaletle oylama prosedürleri kullandıklarına dair raporlar bulunmaktadır. Sonuç olarak, SPK vekaletle oy kullanma prosedürlerini ayrıntılarıyla tam olarak açıklayan bir tebliğ yayımlamıştır. SPK Prensipleri aynı zamanda bir şirketin ana sözleşmesinde vekaletle oy kullanmayı

9 Bankacılar Dergisi sınırlayan hükümler bulunamayacağını da belirtmektedir. Vekaletle oy kullanma sistemlerinin suistimali SPK nin bu inisiyatiflerini/girişimlerini ortadan kaldırmakta gibi görünmektedir. IIF ilkeleri, bütün konularda/yayınlarda bir hissedara bir oy koşulunu talep etmektedir. Türkiye de ne oy hakkı olmayan hissedara ne de çoklu oy hakkı olan hissedara ilişkin zorunlu bir sınırlama bulunmamaktadır. Oy hakkı olmayan hissedarın nadir olmasına karşın, çoklu oy hakkı olan hissedar pek çok kayıtlı firmada bulunmakta ve çoklu oy hakkının aileler tarafından şirketlerin kontrolünü ele geçirmek için bir yol olarak kullanıldığından bahsedilmektedir. SPK Prensipleri oylama ayrıcalıklarından kaçınılması gerektiğini belirtmektedir. Ayrıca, Ticaret Kanunu nda çoklu oy hakkının kaldırılması yönünde bir değişiklik tasarı aşamasında olup uzun süredir söz konusu değişiklik yapılamamıştır. IIF ilkeleri, çeşitli/birikimli/toplu oylamaya olanak vermektedir. Türkiye de, toplu/birikimli oy kullanma gönüllülük esasına dayanır (garip bir biçimde, bu sadece 500 den fazla hissedarıyla kayıtlı olmayan şirketler için zorunludur) SPK Prensipleri toplu/birikimli oylamanın bir şirketin ana sözleşmesinde içerilmesi gerektiğini belirtmektedir. Şirket Sermaye Yapısı IIF ilkeleri, birleşmelerin ve büyük aktif/varlık hareketlerinin hissedarlarının onayını gerektirmesini şart koşmaktadır. Türkiye de birleşmeler hissedarların onayını gerektiren şirketin ana sözleşmesinde bir değişimi gerektirmektedir; ancak büyük aktif hareketleri hissedarların onayını gerektirmemektedir. Bununla birlikte, SPK Prensipleri bölünme ve satış, rehin satışı ya da önemli varlıkların kiralanmasını içeren bütün önemli kararların hissedarların onayını gerektirdiğini belirtmektedir. Mülkiyetin/sahipliğin tek elde toplanması nedeniyle böyle bir onayın sadece bir formalite olarak kalmasına rağmen, pek çok şirket bu uygulamayı izlememektedir. IIF ilkeleri, bir hissedarın hissesi yüzde 35 i geçtiğinde tüm hissedarlara eşit davranılacak şekilde kamu/genel/halka senetleri devralma teklifi yapılmasını istemektedir. Yasa aynı zamanda dağıtılmış hisse senedi sermayesinin makul eşiğini aşan bir telif yapıldığında, belirgin bir payın senetleri devralma teklifi yoluyla yapılmasını şart koşmaktadır. Yasa aynı zamanda bir birleşme ya da devralma altında küçük hissedarların hisselerini piyasa rayici üzerinde bir değerle satma hakları olması gerektiğini belirtmektedir. Türkiye de, senetleri devralma teklifi bir hissedarın hissesi/karı oy hakkının yüzde 25 ini geçtiğinde ya da ele geçen hisse yüzde 25 i geçmese de yönetim kontrol değişikliği durumunda sözkonusu olmaktadır. Bu aynı zamanda, bir hissedarın karı oy hakkının başlangıçta yüzde 25 ile yüzde 50 si arasında İMKB ve yüzde 10 oranında ya da 12 aylık bir sürede artıyorsa söz konusu olmaktadır. Yeni Sermaye Piyasası Kanunu Taslağında değerlendirmeler hakkında hükümler bulunmaktadır. IIF ilkeleri, sermaye artışı durumunda hissedarlar için şufa/önalım hakkını şart koşmaktadır. Türkiye de Ticaret Kanunu hissedarların önalım hakkı olduğunu belirtmektedir. Aynı zamanda, bu hakkın kamunun elindeki hisselerin (outstanding shares) sermayesinin çoğunluğunu elinde tutanın oylarıyla sınırlandırılabileceğini de belirtmektedir. SPK nın yönetiminde, yetkilendirilmiş hisse sermayesi sistemi ile görevlendirilen kayıtlı şirketler (kayıtlı şirketlerin pek çoğunun uyguladığı şekilde) şufa/önalım haklarının sınırlandırılma yetkisini yönetim kuruluna devredebilirler. Aynı zamanda, SPK her türlü sınırlamanın tüm hissedarlara eşit şekilde uygulanmasını gerektirmekte ve hissedarlar arasında eşitsizlik 129

10 Uluslararası Finans Enstitüsü yaratacak sınırlamaları yasaklamaktadır. Yeni yasa ile değişmesinin beklenmesine karşın, yürürlükteki Ticaret Kanunu ve Sermaye Piyasası Kanunu hisse geri satın alınmalarına izin vermemektedir. Hissedar Toplantıları/Diğer Haklar IIF ilkeleri, hissedarların hissedar toplantılarına gerekli önemi vermeleri ve gündemin bir kopyasına sahip olmaları gerektiğini belirtmektedir. Ticaret Kanunu, toplantı duyurularının ve ilgili tüm dokümanların yıllık toplantının en az 15 gün öncesinde hissedarlara gönderilmesi gerektiğini belirtmektedir. SPK Prensipleri duyuru süresini üç haftaya çıkarmakta ve duyuruların hem posta hem de elektronik araçlarla gönderilmesi gerektiğini belirtmektedir. Prensipler aynı zamanda toplantı duyurusu ile birlikte hangi materyallerin içerilmesi gerektiğini ayrıntılandırmaktadır. IIF ilkeleri, kamunun elindeki hisse senetlerinin minimum eşiğini kontrol eden hissedarların özel bir toplantı düzenleyebileceklerini belirtmektedir. Halka açık şirketlerde Türkiye de toplam hisse sermayesinin yüzde 5 ya da daha fazlasını kontrol eden hissedarlar Yönetim Kurulu ndan özel gündem maddeleri ile özel bir toplantı düzenlenmesini talep edebilmektedirler. IIF ilkeleri, hissedar toplantıları için yaklaşık yüzde 30 oranında karar yeter sayısına ve aynı zamanda en azından bazı küçük hissedarların varlığının gerektiğine işaret etmektedir. Türkiye de Ticaret Kanunu, ilk toplantı için yüzde 25 oranında karar yeter sayısı öngörmekteyken, ertelenmiş toplantılar için böyle bir karar yeter sayısı öngörülmemektedir. Aynı zamanda, Ticaret Kanunu bir şirketin ana sözleşmesinin değiştirilmesi söz konusu İMKB, ilk toplantıda yüzde 50 gibi daha fazla bir karar yeter sayısı ve ertelenmiş toplantıda üçte bir oranında karar yeter sayısı gerektiğini düzenlemektedir. Halka açık anonim şirketlerde Sermaye Piyasası Kanunu ilk toplantı için yüzde 25 toplantı yeter sayısı ve daha sonraki toplantılar için herhangi bir oran öngörmemektedir. IIF ilkeleri, hissedarların, küçük hissedarların büyük hissedarlarla sorunları çözümlemek için hakemlik prosedürüne başvurabilecekleri bir mekanizmaya sahip olmaları gerektiğini belirtmektedir. IIF ilkeleri azınlık hissedarlarının, hakim hissedarlarla aralarında çıkabilecek anlaşmazlıkları çözümlemek için hakemlik prosedürünü başlatabilecekleri bir mekanizmaya sahip olmaları gerektiğini belirtmektedir. Her ne kadar Türk kanunları hissedar hakemliğine atıfta bulunmasa da, kanunda hissedarların düzeltme talebiyle, dava açma ya da SPK ye şikayette bulunulmasına izin veren içtihatlar vardır. Şirket hisselerinin yüzde beşi ya da daha fazlasını hissedarlar toplantısından önceki altı aylık periyotta elinde tutan hissedarlar, toplantı sırasında, son iki yılı kapsayan suistimallerin araştırılması için özel bir denetçinin görevlendirilmesini talep edebilirler. Eğer bu gerçekleşmezse, bu sefer azınlık hissedarları mahkemeden özel denetçi tayin edilmesi için talepte bulunmaya hak kazanırlar. Bu durumda azınlık hissedarlarının ellerindeki hisseler süreç sona erinceye kadar emanete alınırlar. Eğer mahkeme talebi reddeder ya da talep kabul edilir ancak özel denetçi tarafından hazırlanan rapor iddia edilen suistimallerin gerçekleşmediğini saptar ve görevlendirmeyi talep eden hissedarların kötü niyetle hareket ettikleri tespit edilirse, bunu talep etmelerinden dolayı şirketin maruz kalabileceği zararlardan sorumludurlar. Eğer hissedar toplantısına yönelik gerekler yerine getirilmezse, herhangi bir hissedar toplantı kararının ilga edilmesini 3 ay içinde mahkemeden talep edebilir. 130

11 Bankacılar Dergisi Yönetim Kurulu nun Yapısı ve Yükümlülükleri Yürürlükteki Türk Kanunları IIF ilkelerinin yönetim kurallarıyla ilgili ana hükümlerinin yaklaşık üçte ikisini ihtiva eder. Bunlar CMP prensipleriyle birlikte hemen hemen tüm konuları kapsamaktadır. Daha kapsamlı bir gelişme, kurula aday gösterme prosedürünün geliştirilmesi ve tüm tarafların işlemlerinde açık ilkesinin gereklerini yerine getirme çabasına bağlıdır. Kurul Yapısı IIF ilkeleri bağımsız ve icracı olmayan yöneticiler hakkında bazı ana hükümler getirmektedir. Bağımsız yöneticiler, şirket ya da yönetimle şahsi iş ilişkisi içinde olmayan ve hakim hissedar olamayacak kişiler şeklinde tanımlanmıştır. IIF ilkeleri kapsamında kurulun minimum üçte biri icracı olmayan yöneticilerden oluşmalı, yine aynı şekilde bir kısmı da bağımsız olmalıdır. Buna ilaveten, bağımsız bir yönetici kurul üyesi önerme komitesinde bulunmalı ve azınlık hissedarları da yönetici önerebilecek bir mekanizmaya sahip olmalıdırlar. IIF ilkeleri ayrıca, bir kurul yeter sayısının bağımsız kurul üyelerinin katılımıyla sağlanması gerektiğini belirtir. Türk sisteminin önemli yönlerinden biri de, Ticaret Kanunu na göre kurul üyelerinin sadece genel kurulda ve yine sadece hissedarlar tarafından aday gösterilebilmesidir. Mamafih yöneticileri sadece kurucuların ya da diğer hak sahiplerinin aday gösterme yetkisine sahip olmaları da az rastlanan bir durum değildir. Aday göstermedeki kısıtlamalar bir yandan herhangi bir hissedarın yönetici aday gösterebileceği kaotik genel kurullara mani olurken, aynı zamanda da aday gösterme komitesinin faydasına işaret eder ve seçme haklı hisse sahiplerine kayda değer bir güç kazandırır. AIG Grup un Galatasaray Sportif A.Ş. ile olan ilişkisinin başarısızlığı çoğunluk hisse sahiplerinin mevcut Ticaret Kanunu altında nasıl azınlık hisse sahiplerini mağdur ettiğinin iyi bir örneğidir. Dava Türk mahkemelerinde görülmüş ve daha sonra uluslararası tahkime götürülmüştür. Mahkeme AIG lehine karar vermiş ancak Galatasaray Kulubü karara itiraz etmiştir. Nihai olarak AIG Galatasay Sportif A.Ş. den çıkmaya karar vermiştir. Ticaret Kanunu değiştirilmediğinden, aday gösterme haklarının elimine edilmesi ve şirket yönetmeliğine belli bir hisseye sahip hissedarların aday gösterme hakkına sahip olabileceği hükmünün konması probleme bir çözüm getirebilmektedir. Aday gösterme komitelerini (örneğin; kurumsal yönetim) etkin hale getirmek için komite tarafından önerilen bir hissedar kurul üyesine, yöneticileri aday göstermek üzere yetki tanınmasını teminen yönetmelik maddeleri tadil edilmelidir. Türkiye nin yürürlükteki kanunları gayrimenkul yatırım ortaklıkları şirketleri hariç bağımsız yöneticilere atıfta bulunmamaktadır. Oysa ki SPK prensiplerinin bağımsız yöneticiler hakkında detaylı kuralları vardır: Bu yöneticiler şirketle doğrudan ya da dolaylı hiçbir ilişki içinde olamazlar, ödenmiş sermayenin yüzde beşinden fazlasına sahip olamazlar, herhangi bir hissedar grubunu temsilen seçilmiş olamazlar, daha önce dış denetçi tarafından işe alınmamışlardır ve kurulda yedi yıldan fazla görev yapmış olamazlar. CMP prensipleri kurulun çoğunluğunun icracı olmayan yöneticilerden oluşmasını ve en az üçte birinin iki kişiden az olmamak kaydıyla bağımsız olmasına hükmeder. Hem yöneticileri aday gösteren ve ücretlerini belirleyen kurumsal yönetim komitesi, hem de denetim komitesi bağımsız yöneticilere yer vermeli ve icracı olmayan yöneticiler çoğunlukta olmalıdırlar. SPK kuralları yönetim kurulu için herhangi bir çoğunluk standartı getirmemektedir. 131

12 Uluslararası Finans Enstitüsü Son yıllarda icracı olmayan yöneticiler giderek artmaktadır. Ne var ki bu durum bağımsız yöneticilerde aynı değildir. Büyük holdinglerde icracı olmayan yöneticiler, holding şirketlerinden çok bağlı şirketlere konsantre olmakta, bu da genel etkinliklerini azaltmaktadır. Eskiden bağımsız yönetici olarak çalışacak insan havuzu yetersizken, günümüzde Türk yöneticilerini eğitmek amacıyla özel sektör gruplarınca harcanan çabalar, vasıflı Türk olmayan yöneticilerin daha kolay bulunabilmesiyle birleşerek (Türk ve çoğunlukla Avrupalı şirketlerin birleşmesi sonucunda) potansiyel yönetici arzını arttırmıştır. Buna rağmen, yönetici maaşlarındaki standardın düşük seyretmesi veya hiç olmaması, kalifiye insanların kurullarda pozisyon kabul etmeleri konusundaki cesaretlerini kırmaktadır ki bu da bağımsız yöneticilerin, yöneticilerin/sahiplerin tavsiyelerine eleştiride bulunmaksızın uymalarında bir faktör teşkil edebilmektedir. IIF ilkeleri, aday önerme, ücretlendirme ve denetleme şeklinde en az üç komitenin kurulması gerektiğini söyler. SPK, denetleme komitesi olan şirketlerin bu komitelerde en az üç icracı olmayan yönetici bulundurmaları gerektiğini belirtmiştir. SPK prensipleri aday gösterme ve ücretlendirme görevlerini üstlenen kurumsal yönetim komitesi için de aynı gerekleri vurgular. Prensipler ayrıca, bu komiteler için en iyi uygulama şekillerini de detaylarıyla anlatır. Kurumsal yönetim komiteleri seçimliktir ancak, denetim komiteleri zaruridir ve her bir komitenin üyelerinin çoğunluğu icracı olmamalıdır. IFF kodu ayrıca, azınlık hissedarlarının hem yıllık hem de diğer özel toplantılarda yönetici önerebilecekleri bir mekanizmanın kurulmuş olmasına işaret eden hükümler de taşımaktadır. Ticaret Kanunu, ödenmiş sermayenin en az yüzde onuna sahip hissedarlara toplantı ajandasına yönetici aday göstermenin de dahil olduğu madde ekleme hakkı verir. Bu sınır halka açık firmalarda yüzde 5 tir. IFF kodu, yöneticilerin maksimum üç yıllık dönemlere sahip olması ve dönem limitlerinin konması gerektiğini vurgular. Ticaret Kanunu en fazla üç yıllık bir dönem belirler ancak dönem limitleri içermez. Kamuya Bilgi Açıklama IFF kodu, değerli varlıkların iktisap ve satışın, yönetim kurulu değişikliklerini, ilgili taraflar arası pazarlıkları, şirket sahiplerinin değişmesi ve yöneticilerin sahip oldukları hisseleri içeren, hisse fiyatlarını etkileyebilecek her türlü maddi bilginin borsa aracılığıyla açıklanmasını sağlar. SPK ve SPK bildirgeleri, bilginin detaylı şekilde açıklanmasını sağlar. Aşağıdaki hususlar SPK ve İMKB ye gerekli durumlarda bildirilmelidir. Sermaye yapısındaki değişiklikler ve kontrol, Ana alımlar, satışlar ve duran varlıkların finansal kiralaması, Operasyon ve yatırımlardaki büyük çaplı değişimler, Finansal yapıdaki değişimler, katılımlar ve ortak girişimler, Büyük çaplı yönetim değişiklikleri, Varlık satın alma ve satmalarda detaylar. Kurul üyeleri ve birim yöneticileri tıpkı özsermayelerin en az yüzde 5 ine sahip hissedarlar gibi SPK ye bilgi vermek zorundadırlar. Ancak ticari sırlarla ilgili bilgiler açıklanmak 132

13 Bankacılar Dergisi zorunda değildir. SPK prensipleri, Türkiye dışındaki borsalara kote şirketlerin, o ülkelerdeki ifşaat kuralları neyi gerektiriyorsa, Türkiye de de aynı şekilde ifşaatta bulunmalarını sağlar. SPK, bilginin açıklanması için şirketlerle internet kullanımını kuvvetle desteklemektedir. SPK borsadan elektronik ortamda açıklanabilecek bilgi talep edilmesini teminen bir bildirge hazırlamış ve şirketin internet sitesinin kamu açıklamaları için kullanılması gerektiğini belirtmiştir. IIF ilkelerine göre, yöneticilerin maddi kazanımları yıllık raporda açıklanmalıdır. Türkiye deki kanunlar, yönetici kazançlarının ya şirket tüzüğünde belirlenmesini ya da yıllık toplantıda karara bağlanmasını öngörür. SPK prensipleri, hisse opsiyonlarını da içerecek şekilde yönetici kazançlarının yıllık raporda ifşa edilmesini ister ancak bu gözlemlenmemiştir yıllık raporlarında bazı açıklamaların ortaya çıkması umulmaktadır. Diğer Sorumluluklar IIF ilkeleri, kurul üyelerinin mevcut veya potansiyel menfaat çatışmalarının ifşa edilmesini gerektirir ve potansiyel bir çatışma olduğu yerde üyeler oy kullanmazlar. Ticaret Kanunu, yöneticileri hisse sahiplerinin onayı olsa bile şirketle işlem yapamayan gayrimenkul yatırım ortaklıkları hariç, kurul üyelerinin şirketle olan iş ilişkilerinin hissedarlarca onaylanmasını ve ifşa edilmesini talep eder. Kurul üyelerinin böyle konularda tartışmaya girmesine cevaz vermez. Bir SPK bildirgesi, ilgili kurul üyelerini de içerecek şekilde tarafların işlemlerinin yıllık raporda açıklanmasına hükmeder. IIF ilkeleri ve SPK prensiplerine göre, kurul, denetleme komitesinin nezaretinde, iç kontrol ve risk yönetimi sistemleri kurmak zorundadır. IIF ilkeleri, etkin bir yatırımcı ilişkileri programının önemine vurgu yapar. SPK prensipleri, kurumsal yönetim komitesine bağlı yatırımcı ilişkilerini ilgilendiren geniş zorunlulukları içermektedir. Bazı Türk şirketlerinin yatırımcı ilişkileri departmanı vardır. Ayrıca SPK prensipleri IIF ilkelerinde de olduğu gibi, çevresel ve diğer sosyal sorumluluk konularını içeren etik ilkeler politikasının belirlenmesini öngörür. Muhasebe/Denetim Türk mevzuatı IIF ilkelerinde muhasebe/denetim için gerekli anahtar ilkelerin üçte ikisini ihtiva etmektedir. Bunlar SPK prensipleri ile birleştirildiğinde hemen hemen tümünü içermektedir. Denetim komiteleri başkanlığının bağımsız yöneticilerce yürütülmesinin gerekli kılınmasıyla gelişme gerçekleşebilecektir. Standartlar SPK, halka açık tüm şirketlerin 2005 den başlamak üzere uluslararası finansal raporlama sistemini kullanmaları ve denetimden geçmiş finansal hesaplarını yarım yıllık periyotla sunmalarını gerektirecek bir bildiri yayımlamıştır. Bu IIF ilkeleriyle uyumludur. Buna ilaveten, 2004 başında başlamak üzere SPK, enflasyon muhasebesinin uygulanmasını gerekli kılmaktadır. Enflasyon son iki yıl boyunca, geçmişteki olağanüstü yüksek seviyelerden çarpıcı bir şekilde düşüş gösterirken, enflasyon muhasebesinin finansal şeffaflığa olan piyasa güvenini güçlendireceği beklenmektedir. 133

14 Uluslararası Finans Enstitüsü IIF ilkeleri bağımsız denetleyicileri gerektirmektedir; en iyi uygulama olarak, firmalar Muhasebecilik Geliştirme Üzerine Uluslararası Forum tarafından kabul edilen standartlara sıkı sıkıya bağlı kalmalıdırlar. SPK bildirilerine göre, şirketler SPK tarafından onaylanmış dış denetçiler tarafından tarafsızca denetlenmeli ve en azından her beş yılda bir şirketler denetçileri değiştirmelidirler. Denetçiler, yatırımcıları yanlış yönlendirirlerse bireysel yaptırımlara (medeni kanun yaptırımları) tabidirler. SPK prensipleri, denetçi firmaların eş zamanlı olarak danışmanlık hizmeti sağlamalarına izin vermez. Denetleme Komitesi IIF ilkeleri finansal altyapıya (background) sahip bağımsız bir yönetici tarafından yönetilen etkin bir denetleme komitesinin önemini vurgular. Komitenin, dış denetleme hizmetlerini kabul etmesi ve izlemesi gerekmekte olup, bağımsız denetçilerle olan irtibat yönetim kurulu üyeleri olmaksızın kurulmalıdır. SPK bildirisine göre, şirketler en azından iki tane yürütmede rolü bulunmayan müdürden oluşan bir denetleme komitesine sahip olmak zorundadırlar. Denetleme komitesi dış denetçi tarafından sağlanan görev ve hizmetlere nezaret etmek zorundadır. SPK prensipleri, denetleme komitesi başkanlığının bağımsız bir üye tarafından yapılmasını ve komite çoğunluğunun yürütmede rolü bulunmayanlardan oluşmasını zorunlu kılarak daha da ileriye gider. Tüm komite üyelerinin finansal tablo ve raporları analiz etme ve yorumlama kapasitesine sahip olmalarını da zorunlu tutmaktadır. Son zamanlarda cep telefonu şirketi Telsim (Uzan ailesi tarafından tek başına sahip olunan şirket), Motorola ve Nokia nın karışmış olduğu olay halka açık olmayan aile şirketlerinin üzerinde gözetim eksikliği olduğunun göstergesidir. Telsim, Motorola ve Nokia dan almış olduğu milyarlarca dolarlık parayı zimmetine geçirmekten suçlu bulunmuştur. Bu büyüklükteki bir olay tarafsız bir denetim komitesi bulunsaydı muhtemelen engellenebilirdi. Mülkiyetin ve Kontrolün Şeffaflığı Türk kanun-tüzüklerinin kısıtlayıcı maddeleri, IIF ilkelerinde yer alan, mülkiyet ve kontrolün transferine ilişkin ilkelerin yaklaşık dörtte üçünü içermektedir. Bunlar SPK prensipleri ile birleştirildiğinde hemen hemen tüm ilkeleri kapsamaktadır. Şirketin tümünü ele geçirmeye yetecek oranda hisse senedi satın alma tekliflerini (yukarıda tartışıldı) tetiklemesi gereken hisse mülkiyeti eşikleriyle ilgili konulara ilaveten, IIF ilkeleri hem müdürlerin hem de yüksek mevkideki yöneticilerin tuttuğu hisse miktarının açığa vurulması gerekliliğini ortaya koymaktadır. Yüzde 3 ten fazla pay sahibi olan hissedarların kimliği açıklanmalıdır. Müdürler ve yüksek mevkideki yöneticilerin tüm ilgili işlemleri açıklanmalıdır. Türk kanun-tüzüklerinin kısıtlayıcı maddeleri ve SPK prensipleri altında, bütün Yönetim Kurulu üyeleri, üst yöneticiler, halka açık şirketlerde öz sermayenin doğrudan veya dolaylı yüzde 5 inden fazlasına sahip hisse sahiplerinin şirketin hisse senetleriyle ilgili işlemler de dahil olmak üzere sermaye piyasasında yaptığı bütün işlemler açıklanmalıdır. SPK e göre, rekabete ve dürüstlüğe aykırı hisse alışverişinde bulunmak, bilgi sızdırmak (insider trading) hem idari hem de cezai yaptırımlarla cezalandırılabilecek bir suçtur. Bu hükmü güçlendirmek için SPK prensipleri, hisse senedi fiyatını etkileyebilecek bilgiye sahip olma potansiyeli bulunan yöneticilerin isim listesinin halka duyurulmasını gerektirmektedir. 134

15 Bankacılar Dergisi Düzenleyici Çevre ve Uygulama Türkiye nin kurumsal yönetim kurumsal çatısı, IIF ilkelerinin düzenleyici konularla ilgili bölümünde bulunan anahtar ilkelere işaret etmektedir. En çarpıcı problem etkin uygulamanın eksikliğidir. IIF ilkeleri, sermaye piyasaları denetleme makamı ve borsanın yeterli uygulama güçlerine sahip olmalarını ve takasların terk/kabul, yeniden gözden geçirme, askıya alma veya tüm listeleri yok etme gücüne sahip olması gerekliliğini ortaya koymaktadır. Ayrıca, her iki organizasyon siyasi olarak da bağımsız olmalıdır. Tüm uygulama (yürütme) otoriteleri usul hukuku da dikkate alınarak, yeterli personele ve profesyonel becerilere sahip olmalıdırlar. SPK, düzenlemeleri ve muhasebe standartlarını yayımlamak ve uygulamaya koymak (Yürütme ve Muhasebe Bölümü), piyasa bütünlüğünü sağlamak üzere gözetim yürütmek (Piyasa Düzenleme ve İzleme Bölümü) ve toplamda yatırımcıyı sağlama almak için geniş çapta gözetim yeteneklerine sahiptir. SPK, kesme (durdurma) ve vazgeçme emirleri yayımlayabilir, yönetsel cezalar tayin edebilir (tayin ettikleri cezaların çok düşük olduğuna dair raporlar bulunsa da) ve yasadışı hareketlerde dosyaları cumhuriyet savcısına gönderebilir. SPK büyük oranda siyasi olmayan bir süreç sonunda tayin edilmiş bağımsız, kanuni (yasal açıdan emredici) bir otoritedir. Kurul üyeleri sabit bir imtiyaza sahiptir ve yersiz siyasi ve diğer baskılara maruz olmadıkları görülmektedir. SPK personeli yüksek oranda kalifiye ve profesyonel olmakla övgü toplamıştır, ancak bazı gözlemciler, personelin birçoğunun genç ve sermaye piyasası operasyonlarında görece deneyimsiz olduklarını belirtmişlerdir. Devlet tarafından tanzim edilen halihazırdaki ücret tavanı, SPK nin kıdemli (senior quality) personel bulundurma şansını kısıtlamaktadır. Hem devlet hem de özel sektörden birçok gözlemci, SPK nin düzenlemeye yukarıdan aşağıya yaklaşımı uyguladığını belirtmişlerdir. Bu gözlemciler SPK nin Ankara dan İstanbul a taşınması ve orada yönetmelikleri yayımlamadan önce piyasa katılımcıları ile istişarede bulunması ile daha piyasa dostu görüneceği ve daha etkin olacağını ileri sürmüşlerdir. SPK personeli taslak yönetmeliklerin tamamının yorum için kesinlikle internet sitelerinde yayınlandığını ve birçok resmi kuruluşa, birliğe, kamu şirketlerine, denetim firmalarına ve konu ile ilgili diğer taraflara tartışılmak üzere gönderildiğini Çalışma Grubuna söylemişlerdir. Hükümet Türkiye deki tek borsa olan İMKB yi 1985 te kurmuştur. Bağımsız olmasına rağmen İMKB kendi kote etme (listeleme) ihtiyaçlarını kendisi saptamamış, bunlar Kanunla veya SPK tarafından belirlenmişlerdir. Kuralların işletilmesinde İMKB, SPK ile yakın çalışmaktadır ve gerekçesi olduğu zaman, hisse senetlerinin izleme listesine alınması ve tamamen silinmesini de kapsayan disiplin uygulamalarına gittiği bilinmektedir. Personel yüksek ölçüde kalifiye ve profesyonel olmasıyla tanınmaktadır yılında borsanın özelleştirilmesi planları yeni bir devlet ihale kanununun kabulü nedeniyle gecikmiş olmakla birlikte, hükümet özelleştirmeyi bu yılda tamamlamayı planlamaktadır. Genel Görünüş ve Öneriler Türkiye düşük büyümeli ve görece kapalı bir ekonomiden daha hızlı büyüyen ve AB ye daha entegre bir ekonomiye doğru ilerlemektedir. Şirketler, artan rekabet ve şirket büyümesi için fırsatlar vadeden bir ortamda başarılı olabilmeleri için gerekli olan özsermayeyi sağlamak istiyorlarsa, kurumsal yönetimlerini geliştirmek zorundadırlar. Hem devlet hem de özel sektör bu gerekliliği fark etmiş ve bu doğrultuda hareket etmektedir. Hükümet ve SPK; TÜSİAD, CGFT, KYD ve YASED gibi özel sektör kuruluşları ile birlikte, kurumsal yönetim 135

16 Uluslararası Finans Enstitüsü kurallarını (tüzük) geliştirmek için yoğun olarak çalışmışlardır. Ancak, özsermaye kültürünün yerleştirilmesi veya kurumsal yönetimin anahtar yönlerinin yeniden oluşturulması için alınacak önemli mesafe bulunmaktadır. Birkaç gözlenmiş istisna bulunsa da, Türkiye de aile şirketlerinin çoğunlukta olması bazı alanlarda ilerlemeyi sınırlamaktadır. Özellikle, hepsi olmasa da, birçok şirket aile kontrolünü sınırlayabilecek anahtar yönetim kısıtlamalarını uygulamaktan kaçınmıştır. Ancak, en son yapısal ve makroekonomik reformlar ortamı değiştirmiştir. Piyasaya giriş bariyerleri azaltılmış ve büyüme ivmelendirilmiş, hem rekabet hem de karlı yatırım için iş olanakları arttırılmıştır. Aynı zamanda grup bankalarından ucuz finansman olanaklarının kısıtlanmasına yönelik tedbirler alınmıştır. Türkiye nin AB ile yakınlaşması arttıkça ivmelenmesi gereken bu yeni iş ortamında, özsermayeye hem arzın hem de talebin de artması beklenmektedir. Kurumsal yönetim uygulamaları ortamın değişmesi dolayısıyla gelişecektir. Çalışma Grubu kurumsal yönetim üzerine aşağıdaki özel aksiyonların uygulanmasını önermektedir: Çifte oylama haklarını elemek için ilave adımlar (SPK prensiplerini, belirlenmiş bir zaman periyodunda elemeyi gerektirecek şekilde değiştirmek gibi) atılması, Tüm halka açık şirketlerin, kurumsal yönetim komitelerine sahip olması ve kurumsal yönetim komisyonlarına başkanlık edecek bağımsız yöneticilere sahip olması, Müdür atama imtiyazlarının ortadan kaldırılması, atamaların atama komitesince seçilenlerle ve oy hakkına sahip olmaya yetecek minimum paya sahip hissedarlarca önerilenlerle sınırlı kalması, Hissedar anlaşmazlıklarında emredici tahkim gerekliliği, SPK tarafından verilen bireysel cezaların artırılması, Tüm kurumsal yönetim kurallarına yönelik tek ve kapsamlı, referanslarla bütün bir uygulama rehberinin hazırlanması, İMKB deki firmaların iyi kurumsal yönetim bağlılığını yansıtan IIF ilkeleri temelli anahtar, nesnel yönetim kuralları alt kümesinin yaratılması, Ticari dava yargılamasında çifte muameleyi önlemek için mahkeme ve yargılama kurallarının belirlenmesi, SPK prensiplerinin hukuki bağlayıcı kurallara, düzenlemelere ve yönetmeliklere dönüştürülmesi. Aşağıda yer alan Türk otoritelerince alınacak geniş tabanlı tedbirler yönetim çatısını daha da güçlendirebilir: Bağımsız müdürler için ilave eğitim, SPK ve özel sektör arasında daha fazla istişare, Ticari davalara bakan yargıçlara daha fazla eğitim ve olası uzmanlaşmış mahkemelerin oluşturulması, Emekli fonlarının portföy özsermayesi yatırımları için yeni ilkelerin belirlenmesi. Görev ekibi Türkiye gezisi süresince hem devlet sektörü hem de özel sektör ile kurduğu diyaloğun geliştirilerek kuvvetlendirilmesini önermektedir. Çalışma Grubu sağlam kurumsal yönetim uygulaması geliştiren şirketlerin diğerlerince örnek alınmasını da önermektedir. Çalışma Grubu, kurumsal yönetimini geliştirerek büyümesini ve karlılık potansiyelini geliştiren her bir şirketin, özellikle Türk şirketlerinin gelecekte içinde yer almak zorunda kalacakları, gittikçe daha fazla rekabet ve karlılık içeren ortamda diğer şirketler için birer katalizör gibi davranacaklarına inanmaktadır. Çalışma Grubu yukarıdaki önerilerin uygulanmasının bu sürece büyük oranda destek olacağına inanmaktadır. 136

17 Bankacılar Dergisi EK: IIF Kurumsal Yönetim İlkelerinin Listelenen Şirketler Açısından Ticaret Kanunu (TK)/ Sermaye Piyasaları Hükümleri (SPH)/ Sermaye Piyasaları Tebligatları (SPT) ve SPK Mevzuatı İle Karşılaştırılması Konu IIF Kanunu Azınlık Hissedarının Korunması Oy Kullanma Hakları Vekaleten Oy Kullanma Firmalar vekaleten oy kullanmaya özendirilmelidir. Bir hisse bir oy ilkesi Toplu oylama Sermaye Yapısı Büyük toplu değişimlerde izlenecek prosedürler Bir hisse bir oy uygulaması hisse çıkarımı birinci gereklilik olmalıdır. Toplu oylamaya izin verilmelidir. Hissedarın birleşmeyi onayı ve belli başlı varlık işlemleri gerekmektedir. ZORUNLU Ticaret Kanunu (TK), Sermaye Piyasası Hükümleri (SPH), and Sermaye Piyasaları Tebligatları (SPT) KANUNA UY VEYA AÇIKLA Sermaye Piyasası Kurulu Şirket İdaresi Mevzuatı (SPK Mevzuatı) Vekaleten oy kullanma izni (TK Madde. 360, detaylı uygulama SPT Sır. IV, No. 8, Madde 4 vb.). Vekaleten oy kullanmayı kısıtlayan hükümler firmaların ortaklık anlaşmalarında bulunmamalıdır (SPK Mevzuatı Böl. I Madde. 4.6). Çoklu oy kullanılabilir hisse veya oy kullanılamaz hisse sahibi olunabilir. Oy kullanma hakkıyla ilgili öncelikler önlenmelidir. (SPK Mevzuatı Böl. I Madde. 4.5). Tercihli Toplu oylama benimsenmelidir. (SPK Mevzuatı Böl. I Madde. 5, Böl. IV Madde. 3.4). Birleşmeler firmaların genel hüküm maddelerinde değişiklik sebebidir, bu da hissedarların onayını gerektirir (TK. Madde. 388). Sermaye artırımı (Rüçhan hakkı) Hisse geri alımı Yapılan bir teklif halka arzda bulunan hisselerin makul bir fiyatının üzerinde İMKB, alımın büyük bir bölümü halka arz ile olmalıdır. Yüzde35 ten fazla hisseye sahip olmak, bütün hissedarlara eşit davranılacak bir halka arzı tetikler. Birleşmelerde veya devralmalarda, azınlık hissedarları hisselerini yasal olarak muhammen değerden satabilme hakkına sahiptirler. Hissedarın onayı gereklidir. Bir yılın içinde ve minimum başlangıç seviyesinde yapılan herhangi bir sermaye artışı öncelikle mevcut hissedarlara teklif verilerek yapılmalıdır. Hisse geri alımı bütün hissedarlara ayrıntılı bir şekilde açıklanmalıdır. Geri kalan hisseleri devralma teklifi için 12 ay içindeki oylama hisseleri, hissedarın yüzde 25 paya sahip olması, veya başlangıçta yüzde 25 ila yüzde 50 arısında iken yüzde 10 veya daha fazla artması ya da sahip olunan hisseye bağlı olmaksızın yönetim kontrolü değişikliği gereklidir. Verilen fiyat hedeflenen hisselere verilen fiyattan az olamaz. SPK sınırlı istisnalar getirebilir. (SPK Sır. IV, No. 8, Madde. 14 vb.). Büyük değişiklikler hissedarların onayını gerektirmektedir (bölünmeler ve satışlar, alımlar, rehinler veya büyük montanlı leasingler), (SPK Mevzuatı Böl. I Mad. 3.6). Geri kalan hisseleri devralma teklifi ile ilgili bilgi acilen açıklanmalıdır. (SPK Mevzuatı Böl. II Madde , 6) Sermaye artırımında, hissedarlar genellikle ellerindeki hisse oranında yeni hisselere sahip olabilirler. Hissedarların rüçhan hakkı kısmen veya tamamen hissedarlar toplantısında çoğunluğun kabul oyu ile kısıtlanabilir (TK Madde. 388). Kayıtlı sermaye sistemini uygulayan firmalar için (en çok listelenen şirketler) bu yetki kurulda tartışılabilir, bu kısıtlamalar bütün hissedarlar için eşit şekilde uygulanmalıdır. (SPK Madde. 12). Hissedarların yeni hisselere sahip olmasını kısıtlayan yetki, hissedarlar arasında eşitsizliğe sebebiyet vermemelidir. (SPK Madde. 12). İzin verilmez, bazı istisna durumlarında uygulanabilir (TK Madde. 329). 137

18 Uluslararası Finans Enstitüsü Hissedar Toplantıları Toplantı ihbarı ve gündemi Olağanüstü toplantılar Yabancı hissedarlara muamele Hissedarlar arasındaki anlaşmazlıklar Yeter Sayısı Toplantı ihbarı ve gündemi hissedarlara toplantıdan makul bir zamandan önce gönderilmelidir. Minimum başlangıçlı halka arz hisselerine sahip olan Azınlık hissedarları, olağan üstü toplantıları çağırma hakkına sahip olmalıdırlar. Yabancı hissedarlar yerli hissedarlarla eşit muamele görmelidir. Azınlık ve yönetimdeki hissedarlar arasındaki anlaşmazlıklarda, azınlık hissedarlarını tahkime götürecek bir prosedür mekanizması bulunmalıdır. Çok yüksek veya çok alçak tutulmamalıdır. Önerilen düzey yüzde 30 ve bazı bağımsız çoğunluk sahibi olmayan hissedarları kapsamalıdır. İhbar ve ilgili belgeler, yıllık toplantıdan en az 15 gün önce hissedarlara ulaştırılmalıdır. (TK Madde. 368). İhbardaki geniş detaylar ve gündem listelenmiştir. (SPK Mevzuatı Böl. I Madde. 3). Hisselerin en az yüzde 5 ine sahip olan hissedarlar olağan üstü toplantıları çağırabilirler. (TK Madde. 366, SPK Madde. 11). Azınlık ve yabancı hissedarlar dahil bütün hissedarlar eşit muamele görmelidir. (SPK Mevzuatı Böl. I Madde. 8.1). Sermayenin yüzde 5 ne sahip olanlar suistimal iddialarında hissedarlardan toplantı veya dilekçe ile mahkemeden bir denetçi atanmasını isteyebilir. Eğer hissedarlar toplantısı, kuralları ihlal ederse hissedarlar mahkemeye iptal davası için dilekçe verebilirler. (TK Madde. 348, 356, 367, 381 vb., SPK Madde. 12). Kurul, müşterek yönetim komitesi ve yatırımcı ilişkileri bölümü, azınlık haklarının korunması dahil hissedar haklarının kullanımını kolaylaştırmalıdır. (SPK Mevzuatı Böl. I Madde. 1). Ertelenmiş toplantıda genellikle, yeterlilik sayısı ve toplantının tehiri için sermayenin yüzde 25 hisseleridir Madde değiştirmek için yüzde 50 nin yüzde 33 ü yeterlidir. (TK Madde. 372, 388). Yapı ve Yönetim Kurulunun Sorumlulukları Kurul Yapısı Bağımsızlığın tanımı Yönetimle veya firmayla hiçbir zaman iş ve kişisel ilişkileri olamaz ve hissedarı, bu bağımsızlığıyla veya bağımsızlığı tehlikede olduğu iddiasıyla kontrol edemez. Bağımsız yöneticilerin hisseleri Toplantıların sıklığı ve kayıtları Yeter Sayısı Yönetimin en az üçte biri yürütme faaliyetinde bulunamaz., bu bağımsız olmanın çoğunluğudur. Büyük şirketler için yönetim kurulu toplantıları üç ayda bir, denetim komitesi toplantıları 6 ayda birdir. Toplantı tutanakları resmi tutanağa geçirilmelidir. İdari, idari olmayan ve idari olmayan bağımsız üyelerden oluşmalıdır. erhangi bir hüküm yok. Yöneticiler için 7 kriter, (şirketle doğrudan veya dolaylı ilişkisi olmamak, toplam hisse sermayesinin yüzde 5 inden fazlasına sahip olamamak, daha önceden herhangi bir özel hissedar grubunun temsili için seçilmemiş olmak, yönetimde 7 yıldan fazla görev almamış olmak, dış denetçiler tarafından görevlendirilmemiş olmak dahil) (SPK Mevzuatı Böl. IV Madde ). Herhangi bir hüküm yok. Yönetimde çoğunluk idari işlerde bulunmayanlardan olmalıdır. Yönetim Kurulunun üçte biri bağımsız ve en az iki kişi olmalıdır. (SPK Mevzuatı Böl. IV Madde 3.2.1; 3.3.1).yönetim kurulu başkanı ve genel müdürü aynı kişi olamaz ve kurulun çoğunluğu idari işlere katılmayan üyeler olmalıdır. (SPK Mevzuatı Böl. IV Art ). Herhangi bir hüküm yok. Yönetim kurulu en az ayda bir toplanmalıdır. yönetim kurulu kararları toplantı tutanağına geçirilmelidir. (SPK Mevzuatı Böl. IV Madde ; ; ). A.Ş. lerde yönetim kurulunun toplantı yeter sayısı Türk Kanunlarına göre üye sayısının 1 fazlasıdır. Karar yeter sayısı toplantıya katılanların salt çoğunluğudur. Yeter Sayısı maddelerde belirtilmelidir (SPK Mevzuatı Böl IV Madde. 2.18). 138

19 Bankacılar Dergisi Yönetici adaylığı, ataması Yöneticiler için süre limitleri. Kurul Komiteleri Açıklama Hisse senetleri fiyatlarını etkileyen bilgilerin açıklaması Bilgi açıklaması için prosedürler Yöneticilerin ödüllendirilmesi Diğer sorumluluklar Çıkar çatışması Bağımsız bir yönetici önderliğinde atama komitesi tarafından yapılmalıdır. Azınlık hissedarlarının yıllık olağan ve olağanüstü toplantılarda aday teklifi verebilecek bir mekanizma oluşturulmalıdır. Büyük firmalar için yeniden seçim 3 yılda bir belirtilen süre limitleridir. Kurul üç ana komite oluşturmalıdır: atama, tazminat ve denetim. Hisse senetleri fiyatlarını etkileyen herhangi maddi bilgi borsa ile açıklanmalıdır. Maddi bilgiler : hisse senedi alımı ve satımı, tahta değişimi bilgileri, hissedarların hisse senedi satış bilgileri, yöneticilerin hisse payları gibi bilgilerden oluşmaktadır. Yerel bilgi kanalları ve en iyi uygulama olarak şirketin internet sayfası Yıllık raporlarda açıklanmalıdır. Ödüllendirme kapsamında tazmin edilen hisse senetleri tam anlamıyla açıklanmalı ve hissedarların onayına sunulmalıdır. Yöneticiler arasındaki olası ya da gerçekleşen çıkar çatışmaları açıklanmalıdır. Herhangi bir konu hakkında çıkara sahip olan yönetim kurulu üyeleri oylamadan kaçınmalıdır. yıllık olağan ve olağanüstü toplantılarda, sermayenin en az yüzde 10 na sahip hissedarlar yönetim için bir aday teklif edebilirler (TK Madde. 366). Bağımsız Yönetici Başkanlığında ve idareci olmayan yöneticilerin çoğunluğunda, Yönetim Kurulu müşterek idare komitesi ile yönetici atama ve aday gösterme işlemleri yapılmalıdır. (SPK Mevzuatı Böl. IV 5.2, Maddeler) Yönetim Kurulu en fazla 3 yıl için en az 3 yöneticiden oluşmalıdır. (TK Madde. 312, 314) Bağımsız üyeler 7 yıldan daha fazla görevde bulunamazlar. (SPK Mevzuatı Böl. IV Madde ). İdari olmayan yöneticilerden asgari 2 kişiden oluşan denetim komitesi, firma denetimini inceler. (SPH Sır. X, No. 16 Madde. 28/A) Bağımsız yönetici başkanlığında idari olmayan yöneticilerin çoğunluğuyla ve ortak bir yönetimle olan ve bağımsız yöneticilerin çoğunlukta olduğu bir denetim komitesi (atama ve tazminat konularını da kapsayacak) olmalıdır. (SPK Mevzuatı Böl. IV Madde. 5.2, 5.3, 5.6, 5.7). Kamu açıklamaları hisse senedi alımı ve satımı, tahta değişimi bilgileri, hissedarların hisse senedi satış bilgileri, yöneticilerin hisse payları gibi bilgilerden oluşmalıdır. (SPT, VIII, No. 39). Şirketin değerini etkileyebilecek herhangi bir bilgi geç kalınmadan kamuya açıklanmalıdır. Yasal açıklamaların yanı sıra yatırımcılar ve pay sahiplerinin kararını etkileyebilecek bilgiler ayrıca açıklanmalıdır. (SPK, Mevzuat Bölüm II Madde. 1.3; 1.12). Açıklanacak bilgi borsa kuruluna medya veya elektronik ortamda yapılır (SPT Sıra VIII, No. 39, Madde. 16). Şirketin internet sayfası kamuoyuna açıklamalar için aktif olarak kullanılmalıdır. (SPK Mevzuat Bölüm. II Madde. 1.11). Yöneticilere verilecek bedel yıllık yönetim kurulu kararı ya da ana sözleşmede belirtilen hükümler dahilinde yapılır (TK Madde 333, 369). Yöneticilere verilecek hisse opsiyonlarını da içeren ödül yıllık raporda açıklanmalıdır (SPK Mevzuat II Madde 3.2.2). Yönetici çıkarına olduğu konuyu kurula açıklamalıdır. Yönetici konuyla ilgili tartışmaların içinde yer almayabilir. Hissedarların izni olmadan şirketle direk ya da dolaylı olarak herhangi bir iş ilişkisine girmeyebilirler. (TK Madde 332, 334, 335). Yönetim Kurulu üyeleri kendi çıkarlarına ait olan konularla ilgili konularda Kurul toplantılarına katılamazlar. (SPK Mevzuat Bölüm IV Madde 2.20). 139

20 Uluslararası Finans Enstitüsü İç kontrol ve risk yönetimi sistemi Yatırımcı ilişkileri Sosyal sorumluluk ve etik değerler Muhasebe/Denetim Standartlar Ulusal/Uluslararası GAAP Frekans Denetim kalitesi Denetim Komitesi Denetim Komitesi İç ve harici deneticiler ile İlişkiler//iletişim 140 Denetim komitesinin bir fonksiyonu şeklinde olmalıdır. Yatırımcı ilişkileri programına sahip olunmalıdır Sosyal sorumluluk ve çevresel konular ile ilgili politikalar oluşturulmalıdır. Kullanılan muhasebe standardı tanımlanmalıdır. Uygulanan standartlar yerel uygulamalara uygun olmalı, şirketin sahip olduğu şubelerde konsolide edilmiş (yıllık) olarak uygulanmalıdır. Mali yıl sonunda yarı yıllık iç denetim raporu Bağımsız kamu hesap uzmanları. En iyi uygulama olarak hesap uzmanları Uluslararası Muhasebecilik Gelişimi (IFAD) Forumunda planlanan küresel standartlara sahip olmalıdır. Büyük firmalarda finansal geçmişe sahip bağımsız yöneticiler tarafından başkanlığında olmalıdır. Komite harici denetçiler tarafından sunulan servisleri onaylamalıdır. Her servise ödenen ücret yıllık raporda belirtilmiş olmalıdır. Denetimciler ile iletişim idarecilerin olmadığı ortamlarda yapılmalıdır. Aynı zamanda olan denetim hükümleri ve tek ve bağımsız denetim harici servisler önlenmelidir. Denetim komitesi yönetimi denetlemek ve iç kontrol sisteminin etkinliğini artırmak zorundadır. (SPT Sıra X No. 16 Madde 28/A) Kurul iç kontrol ve risk yönetimi mekanizmalarını kurmak zorundadır. Denetim komitesi şirketin iç kontrol sisteminin çalışmasını denetlemelidir. (SPK Mevzuat Bölüm IV Madde 1.3.2; 5.6.4). Herhangi bir hüküm yoktur. Kurumsal yönetişim komitesi başkanı ile ilişkili yatırım ilişkileri departmanı için kapsamlı hükümler (SPK Mevzuat Bölüm I Madde 1.1). Herhangi bir hüküm yoktur. Etik değerler kurul tarafından hazırlanmalı ve kamuoyunun bilgisine sunulmalıdır ve bu konu ile ilgili bilgiler Genel Kurula sağlanmalıdır. Şirket kendi sosyal sorumluluğunu (çevre, kamu sağlığı, tüketici koruma vb) düşünmeli ve koyduğu etik kurallara bağlı davranmalıdır. (SPK Mevzuat Bölüm III Madde 6; 7). Enflasyon ayarlaması için IFRS kullanılmalıdır. (SPT Sıra XI No. 20 Madde 9; Sıra XI No. 25 Madde. 378 sıralı). Şirketler SPK ya finansal hesaplarını bildirmeli ve çeyrek dönemler bazında paylaşmalıdır. Yıl sonu ve yıl-ortası dönelerine ait finansal sonuçlar harici deneticiler tarafından denetlenmiş olmalıdır. Harici deneticiler (SPT Sıra XI No. 1 Madde 48, 49; Sıra XI No. 3 Madde 10).sertifikasına sahip olmalıdır. Şirket SPK sertifikasına sahip hesap uzmanlarınca bağımsız olarak denetlenmelidir. Hesap uzmanları yatırımcıları yanlış yönlendirmelerine karşı kamu oyu önünde sorumlu tutulurlar. ((SP Hükümleri Madde 16/4) (SPT Sıra X No. 16 Madde 32, 45). Bir denetim firması in fazla 5 yıllık sure için tutulabilir. (SPT Sıra X No. 16 Madde 24) Denetim firması bağımsız ve olmalı maksimum 5 yıllık dönemlerde rotasyona tabi tutulmalıdır. (SPK Mevzuat Bölüm II Madde Komisyon şirketin denetimlerine nezaret edecek icracı yetkiye sahip olmayan minimum 2 yönetici tarafından oluşmalıdır. (SPT Sıra X No. 16 Madde 28/A). Denetim komitesi bağımsız kurul üyesi başkanlığında faaliyet gösterir. Denetim komitesi üyelerinin çoğunluğu icracı olamazlar. Tüm komite üyeleri finansal hesaplar ve raporları analiz etmek ve yorumlama kabiliyetine haiz olmalıdır. (SPK Mevzuat Bölüm IV Madde 3.1.5, 5.2, 5.3). Denetim komitesi bağımsız denetçiler tarafından yapılacak işleri, randevuları nezaret ederek organize etmelidir. (SPT Sıra X No. 16 Madde 28/A).