FIBROMIYALJI HASTALARINDA BEDENSEL BELİRTİLERİ ABARTMA, ALEKSİTİMİ, DEPRESYON İLE AĞRI İLİŞKİSİ

Transkript

1 A dana Num une Eğitim ve A raştırm a Hastanesi Tıp Dergisi w w w.adananum unetipdergisi.com 2013;1 (2):7-13 FIBROMIYALJI HASTALARINDA BEDENSEL BELİRTİLERİ ABARTMA, ALEKSİTİMİ, DEPRESYON İLE AĞRI İLİŞKİSİ RELATIONSHIP OF EXAGERRATION OF PHYSICAL SYMTOMS, ALEXITHYMIA, DEPRESSION AND PAIN IN FIBROMYALGIA PATIENTS Aylin KÜÇÜK1, Yarkın ÖZENLİ1, Nuran ERDEN2, Seçil UYSAL3 Adana Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Psikiyatri Kliniği, Adana1, Özel Median Hastanesi, İstanbul2, Zonguldak Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Psikiyatri Kliniği, Zonguldak3 ÖZET Amaç Fibromiyalji sendromu (FMS) bir kronik ağrı sendromu olup yaygın kas ağrıları, yorgunluk, bitkinlik ile seyreden, muayedede hassas noktaların tanıda önemli yer aldığı kronik bir hastalıktır. Etiyolojisi tam olarak saptanmamış olan FMS na, sıklıkla psikiyatrik bulgular ve uyku bozukluklarının da eşlik ettiği bilinmektedir. Bu çalışmada; bir grup Kadın fibromiyalji hastasında depresyon, bedensel belirtileri abartma, aleksitiminin varlığı ve depresyon, bedensel belirtileri abartma, aleksitimi ile hissedilen ağrı ilişkisinin gösterilmesi amaçlanmıştır. Gereç ve yöntem Çalışmaya Fibromiyalji sendromu (FMS) tanısı konan ve çalışmaya alınma ölçütlerini karşılayan ardışık 50 kadın hasta, kontrol grubu olarak da yaş, eğitim durumu açısından uyumlu 29 sağlıklı gönüllü kadın alınmıştır.hasta ve kontrol gruplarına sosyodemografik veri formu, Beck Depresyon Ölçeği (BDÖ), Toronto Aleksitimi Ölçeği (TAö-20), Bedensel Duyumları Abartma Ölçeği (BDAÖ), hasta grubuna ek olarak vizuel analog skala (VAS) uygulanmıştır. Bulgular Her iki grup arasında BDAÖ skorları açısından anlamlı farklılık bulunmamakla birlikte (p>0.087), FMS olan grupta BDÖ, TAÖ skorları kontrol grubuna göre anlamlı yüksek bulunmuştur (p<0.000, P<0.000).FMS grubunda VAS skorları ile BDÖ, TAÖ, BDAÖ skorları arasında pozitif ilişki bulunmuştur (0.440, p<0.004, 0.350, p<0.027, 0.532, p<0.0001). Sonuç FMS hastalarında depresyon ve aleksitimi önemli oranda tabloya eşlik etmektedir. Ağrı ile psikiyatrik bulgular arasında ilişki bulunmasına karşın beden duyumlarını abartma açısından sağlıklılardan farksız sonuç alınmıştır. Bu bulgular kronik ağrı semptomunun başlıca belirti olduğu FMS nun multidisipliner yakın takibe ihtiyaç gösteren bir hastalık olduğu düşündürtmektedir. Anahtar Kelimeler: Fibromalji sendromu, bedenselleştirme, aleksitimi, depresyon, ağrı ABSTRACT Objective Fibromyalgia syndrome (FMS) is a chronic pain syndrome, with a course of widespread muscle pain, fatigue and weariness, and sore points during examination plays an important role in diagnosis of this chronic sickness. While etiology of FMS is not exactly determined, it is frequently accompanied by psychiatric symptoms and sleep disorders. In this study, it is aimed to demonstrate the existence of alexithymia, depression, exaggeration of physical symptoms and relationship of sensible pain. 7

2 Methods 50 sequential female patients with Fibromyalgia syndrome (FMS) diagnosis, who meet the inclusion conditions of the study, and 29 healthy female volunteers of control group with concordant age and education, have been included in the study. Patient and control groups have been applied socio-demographic data form, Beck Depression Inventory (BDI), Toronto Alexithymia Scale (TAS-20), Somatosensory Amplification Scale (SSAS), and the patient group has been additionally applied visual analogue scale (VAS). Results Groups were similar in terms of age and gender (p= 0.233, 0.724, respectively). Mean levels of bloodalthough there has been no significant difference between the two groups SSAS scores (p>0.087), the group diagnosed with FMS had significantly higher BDI and TAS scores than the control group (p<0.000, P<0.000). The relation between BDI, TAS, SSAS and VAS was positive (0.440, p<0.004, 0.350, p<0.027, 0.532, p<0.0001). Conclusion FMS patients have significant proportions of accompanying depression and alexithymia. Although a correlation has been observed between pain and psychiatric symptoms, the results for somatosensory amplification are identical with those of the healthy. These findings give rise to thoughts that FMS, where chronic pain syndrome is the main symptom, is a sickness which needs close multi-disciplinary follow-up. Key words: Fibromyalgia syndrome, somatization, alexithymia, pain giriş Fibromiyalji sendromu (FMS) kronik ağrı sendromu olup yaygın kas ağrıları, yorgunluk, bitkinlik ile seyreden, muayedede hassas noktaların tanıda önemli yer aldığı kronik bir hastalıktır. E tiyolojide anorm al periferik-santral ağrı mekanizmalarının varlığı üzerinde durulmaktadır. Her iki mekanizmada var olan bu bozuklukların genetik bir orijine sahip olduğu düşünülmektedir (1,2,3). Amerikan Romatoloji Birliği (ARB) ölçütlerini kullanılarak yapılan genel nüfusun tarandığı çalışmalarda fibromiyalji yaygınlığı % oranın bulunmuştur (4,5). Ülkemizde yapılan bir çalışmada kadın popülasyonda yaygınlığı % 6.8 olduğu gösterilmiştir. Kadın cinsiyet, orta yaş, düşük eğitim düzeyi, düşük aile geliri ve boşanmış olm ak ülkem iz için risk etm enleri olarak b ild irilm iştir (6). G eçm işte psikosom atik hastalıklar sınıfında sayılan FM S nda, sıklıkla psikiyatrik bulgular ve uyku bozukluklarının da eşlik ettiği bilinmektedir. FM S nda depresyon ve anksiyete bozukluğu ve aleksitimi en çok çalışılan konular arasında olmuştur (7,8,9,10). FM S un duygudurum bozukluklarıyla ilişkisi uzun zamandır bilinmektedir. Hudson ve ark. (11) tarafından yapılan çalışm ada depresyon ve F M S nun ortak b ir spektrum dan geldiği vurgulanarak bir neden-sonuç ilişkisi olmadığı savunulmuştur. Bu çalışmada sağlıklı kontrollere göre FMS lu hastalar daha depressif ve anksiyeteli bulunmuştur. Ülkemizde FM S lu hastalarda depresyon v arlığ ın ı gösteren y ayın larlar bulunm aktadır (12,13). F M S nda görülen depresyonun, diğer hastalık gruplarına kıyasla daha kötümser, çaresiz ve anksiyeteli bir içeriği olduğu bildirilm iştir (14). Aleksitimi kişinin duygularını tanıma, tanımlama ve söze dökebilme zorluğu, som ut düşünm e eğilim i ve hayal kurabilme yeteneğinde azalma ile giden kişilik özelliklerini ifade eder. Kişinin duygularını yeterince yaşayamama ve söze dökememesinin, duygusal açıdan zorlandığında, bedensel belirtiler geliştirmesine yol açacağı düşünülmüştür (15,16). Ağrının önde giden hastalık belirtisi olduğu hastalık gruplarında aleksitimi varlığından söz edilmektedir (17,18). Ancak şuana kadar yapılan çalışmalar ile FM S da aleksitimin varlığı ile ilgili bir fikir birliği oluşmamıştır. Bedensel duyumları aşırı algılama normal ya da hafif bedensel belirtileri yoğun rahatsız edici ve felaket olarak algılama biçimidir. Barsky ve ark. (19,20) bu durumu açıklamak için bedensel 8

3 duyumları abartma (somatosensory amplification) hipotezini ortaya atmıştır. Yapılan çalışmalar F M S nun en önem li belirtisi olan ağrının psikiyatrik hastalıklar ile ilişkili olduğunu göstermiştir (21,22). Bu çalışmada, kadın fibromiyalji hastalarında bedensel belirtileri abartm a, aleksitim i ve depresyon varlığını araştırm ak ve bedensel belirtileri abartma, aleksitimi ve depresyon ile hissedilen ağrı arasındaki ilişkinin gösterilmesi amaçlanmıştır. GEREÇ VE YÖNTEM Bu araştırma, nitel ve nicel veri toplamak üzere tasarlanmış kesitsel bir çalışmadır. Çalışmaya katılan tüm hastalara ve kontrol grubuna çalışma hakkında bilgi verilmiş yazılı onamlan alınmıştır. Çalışma 70.Yıl Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Hastanesi FTR polikliniğine başvuran, Amerikan Romatoloji Birliği tarafından geliştirilen ölçütlere göre FMS tanısı konan ve ağır bir nörolojik hastalık ve psikiyatrik bozukluk öyküsü olmayan, okuryazar olan ve çalışmaya katılmayı kabul eden ardışık 50 kadın hasta, kontrol grubu olarak da yaş, eğitim durumu açısından uyumlu 29 sağlıklı gönüllü alınmıştır. Hasta ve kontrol gruplarına sosyodemografik veri formu, Beck Depresyon Ölçeği (BDÖ), Toronto Aleksitimi Ölçeği (TAÖ- 20), Bedensel D uyum ları A bartm a Ölçeği (BDAÖ), hasta grubuna ek olarak Vizuel analog Ağrı Skala (VAS) uygulanmıştır. Ölçekler Sosyodemografik Veri Formu: Anket formunda yaş, eğitim durumu, sosyoekonomik düzey psikiyatrik ve tıbbi hastalıklar sorgulandığı formdur. Beck Depresyon Ölçeği (BDÖ) : Depresyonda görülen bilişsel, duygusal, bedensel belirtileri ölçmektedir. Toplam puan yüksekliği depresyonu gösterir. Beck ve ark. (23) tarafından geliştirilmiş olup ülkemizde geçerlilik ve güvenilirliği Hisli N. (24) tarafından yapılmıştır. Toronto Aleksitimi Ölçeği (TAÖ-20) : Kişinin kendi duygu ve heyecanlarını tanıması olarak tanımlanan aleksitimiyi ölçmek için geliştirilmiştir. Likert tipi 1-5 arası puanlanan 20 maddeden oluşan kendini değerlendirme ölçeğidir. Bagby ve ark. (25) tarafından geliştirilm iş olup T ürkçe uyarlam ası Sayar ve ark. (26) tarafından yapılmıştır. B edensel D uyum ları Abartm a Ö lçeği (BDAÖ): Kişinin normal bedensel duyumlarını büyütm esini ölçen bir testtir. Likert tipi, 1-5 arasında puanlanan, 10 maddelik bir ölçektir. Barsky ve ark. (27) tarafından geliştirilmiş olup Türkçeye uyarlanm ası Güleç ve ark. (28) tarafından uyarlanmıştır. Visual Analog Ağrı Skalası (VAS): Ağrının şid d e tin i d e ğ e rlen d irm ed e b irço k skala kullanılmaktadır. Bunlardan VAS Price ve ark (29) tarafından geliştirilen bir skala olup, hastada ağrının şiddetini ölçmektedir, tekrarlı ölçümlerde güvenli, geçerli ve kullanılabilir bir ölçüm aracı olarak kabul edilmektedir. Akut ağrı şiddetinin çeşitli hasta popülasyonunda özellikle tedavinin/girişim in etkinliğini değerlendirmek için psikometrik incelemesi yapılan araştırmalarda VAS kullanılmaktadır. VAS; 10 cm. uzunluğunda, yatay ya da dikey olarak kullanılabilen ağrı yok ile başlayıp dayanılmaz ağn ile biten bir skaladır. Hastadan bu scala üzerinde hissettiği ağn şiddetine karşılık gelen noktayı işaretlemesi istenir. İşaret konulan nokta ile hattın en düşük ucu (0=ağrı yok) arasındaki m esafe santim etre olarak ölçülmekte ve bulunan sayısal değer hastanın ağn şiddetini göstermektedir (29). Bu araştırmada ağn şiddetini değerlendirm ek için dikey olarak hazırlanmış VAS kullanılmıştır. Verilerin İstatistiksel Analizi: Verilerin normal dağılıma uygunluğunu saptamada Kolmogorov- Smirnov testi uygulanmış, normal dağılım gösteren sürekli değişkenlerin analizinde t testi, normal dağılım gösterm eyen sürekli değişkenlerin analizinde ise Mann-Whitney U testi kullanılmıştır. Kategorik değişkenlerin analizinde ise ki-kare testi kullanılmıştır. Sonuçlar ortalama ± standart sapma, n olarak ifade edilmiştir. p değerinin <0,05 olduğu durumlar istatistiksel olarak anlamlı kabul edilm iştir. V erilerin analizinde SPSS 16.0 istatistiksel paket program ı kullanılm ıştır. BULGULAR Çalışmaya dahil edilen 50 fibromiyalji hastası kadının yaş ortalaması 38.96±7.50, kontrol grubu olarak alınan 29 sağlıklı gönüllünün yaş ortalaması 38.86±8.86 olarak bulunmuştur. Grupların eğitim düzeyi çalışm a grubunun 6.34±3.11 kontrol grubunun 6.55±4.90 olarak tespit edilmiştir. Çalışma grubunun % evli kontrol grubunun % evli olarak bulunmuştur. Çalışma ve kontrol grubu yaş, eğitim ve medeni halleri açısından istatistiksel olarak farksız bulunmuştur. Gruplar yaşadıkları çevre ve sosyoekonomik açıdan uyumludur. FMS olan grupta BDÖ, TAÖ skorları kontrol grubuna göre istatistiksel anlamlı yüksek bulunmuştur (p<0.000, p<0.000). Her iki 9

4 grup arasında BDAÖ skorları açısından istatistiksel anlam lı fark lılık b u lunm am ıştır (p>0.087), G rupların BD Ö, TAÖ ve BD AÖ sonuçları ista tistik sel k a rşıla ştırılm a sı T ablo 1 de görülmektedir. Tablo 1. Çalışma ve kontrol grubunun BDÖ, TAÖ ve BDAÖ verileri ve istatistiksel karşılaştırılması Ölçekler FMS grubu Kontrol grubu P n: 50 n:29 BDÖ 21.12± TAÖ BDAÖ 29.64± ± BDÖ: Beck Depresyon Ölçeği, TAÖ: Toronto Aleksitimi Ölçeği, BDAÖ: Bedensel Duyumları Büyütme Ölçeği, Mann-Whitney U testi ile p< Fibromiyalji grubunun VAS skorları ile BDÖ, TAÖ, BDAÖ skorları arasında pozitif ilişki bulunmuştur (p<0.05, p<0.05, p<0.05). ( Tablo 2). Tablo 2. FMS grubunun depresyon, aleksitimi ve beden duyumları abartılı algılama ile ağrı verileri arasındaki korelasyon katsayıları BDÖ TAS BDAÖ VAS BDO Pearson Correlation 1,378* 262,440** Sig. (2-tailed),016,102,004 TAS Pearson Correlation,378* 1,382*,350* Sig. (2-tailed),016,015,027 BDAO Pearson Correlation,262,382* 1,532** Sig. (2-tailed),102,015,000 VAS Pearson Correlation,440**,350*,532** 1 Sig. (2-tailed),004,027,000 BDÖ: Beck Depresyon Ölçeği, TAÖ: Toronto Aleksitimi Ölçeği, BDAÖ: Bedensel Duyumları Büyütme Ölçeği, *. P< 0.05, **p<

5 TARTIŞMA FM S lu hastaların fiziksel bulgularıyla bağdaşmayan iş gücü kayıplan, günlük aktivitelerinde kısıtlılık mevcut olduğu bilinmektedir. Bu çalışma da kliniğe ardışık olarak gelen kadın hastalar alınmıştır. Bunun en önemli sebebi kadın olmanın hastalık için risk faktörlerinden biri olması düşünüldüğündendir (6). Biz çalışmamızı kadın hastalar üzerine yoğunlaştırarak şu ana kadar literatürde savunulan FMS hastalığındaki psikiyatrik m orbiditenin ne ölçüde hastalığın seyrini etkilediği ve bedensel abartılı algının bu kadın hasta grubunda hastalığa etki eden bir faktör olup olmadığını ortaya koymaktır. Çalışmamızın en önemli bulgularından biri kadın FMS hastalan bedensel belirtileri abartma skorunun sağlıklı gönüllülerden farklı olmamasıdır. Daha önceki çalışm alarda FMS hastalarında bedenselleştirmenin (somatizasyon) daha yüksek oranda olduğu belirlenmiştir (30). Ancak bu bilgilerin tam tersi yayınlarda bulunmaktadır. Yapılan bir çalışm ada F M S lu bir grup hastanın ağrı bulgularında normalleştirme eğilimi olduğu ve bu nedenle tedavi arayışının azaldığı savunulmuştur. Bu çalışm ada bedensel belirtilerini abartılı algılamayan bu grubun duygularını söze dökmede dile getirmekte sorun yaşadıkları, sonuç olarak aleksitimik özellikleri taşıdıkları tespit edilmiştir (28). Bizim çalışmamız bu yayınla uyumlu nitelikte olup aleksitimi hasta grubunda kontrol grubuna göre istatistiksel anlamlı yüksek olarak bulunmuştur. da olsa erkek hastaların bulunması sonuçların hom ojenitesi açısından risktir. A yrıca FMS grubuna yaş ve eğitim düzeyi ve sosyoekonomik düzeyde birebir eş bir kontrol grubunun seçilmiş olmasıdır. Çalışm anın sınırlılığı ise ölçekler u y g u la n a ra k d e ğ e rle n d irm e y a p ılm a sı, yapılandırılm ış bir görüşme yapılmamasıdır. Ancak psikiyatrik bir tanı barındırmayan hasta ve kontrol grubumuzun gönüllü olmayacağı da göz önüne alınmalıdır. Sonuç olarak, FM S lu hastalarda depresyon ve aleksitimi yüksek olarak bulunmuştur. Ancak ilk bakışta yüksek olması beklenen bedensel duyumları abartma sağlıklı kontrol grubundan farksız olarak bulunmuştur. Çalışmamızın bir diğer bulgusu ise ağrı ile depresyon, aleksitimi ve bedensel duyumları abartılı algılama arasında ilişki bulunmasıdır. Bu bulgular, kronik ağrı bulgusunun başlıca belirti olduğu FM S nun multidisipliner yakın takibe ihtiyaç gösteren bir h astalık olduğu bize düşündürtm ektedir. FMS hastalarında psikiyatrik bir diğer tanı bulunma olasılığı oldukça yüksek bulunmuştur. Depresyon; %13-65 oranıyla en sık rastlanılan psikiyatrik bozukluktur (31,32). Burada ilk olarak şu sorular akla gelm ektedir. FMS bulguları nedeniyle mi depresyon oluşm aktadır ya da depresyonu olanlarda mı daha sık FMS olur, Son bir şık ise bu iki ayrı manifestasyon ortak bir spekturumun parçalanmıdır. Mutlaktır ki ağrıyla kronik seyreden birçok hastalıkta duygu durum bozulabilir. Ayrıca bazı yayınlarda ortak bir kökenden kaynaklanan farklı sendromlar olarak değerlendirme yapılmaktadır (33). Bu çalışmada FMS grubunda depresyon kontrollere göre yüksek bulunmuştur. Çalışmamızın en önemli avantajlarından biri sadece kadın hastalardan oluşan bir FMS grubu seçmemizdir. Daha önceki çalışmalarda az sayıda 11

6 KAYNAKLAR 1. Gur A. Fibromiyaljide etiyopatogenez. Türk Fiz T ıp R ehab D erg 2008;5 4 : Badley LA, Mc Kendree Smith NL. Central nervous system m echanism s of pain in fibrom yalgia and other m usculoskeletal disorders behavioral and psychologic treatment approaches. Curr Opin Rheumatol 2002;14: Bradley LA, Alarcon GS. Fibromyalgia. In: Kopm an W J (ed).a rthritis and A llied C?nditions. 14th edition.philadelphia: Zippincot&Williams&Wilkins; 2001.p W hite KP, Speechley M, Harth M. The London fibromyalgia epidemiology study: the prevalance of fibromyalgia syndrome in London, Ontario. J Rheumatol, Jul 1999; 26: Wolfe F, Ross K, Anderson J. The prevalence and characteristics of fibromyalgia in the general population. A rthritis Rheum 1995;38: Yunus MB. Fibromyalgia syndrome: clinical features and spectrum. The Fibromyalgia Syndrome: Current Research and Future Directions in Epidemiology, Pathogenesis and Treatment. Pillemer R (Ed), New York, The Haworth Medical Press Inc; 1994 p Okifuji A, Turk DC, Sherman JJ. Evaluation of the relationship between depression and fibrom yalgia syndrome: W hy aren t all p a tie n ts d e p re s s e d? J R h e u m a to l 2000;27: Nam piaparam pil DE, Shmerling RH. A review of fibromyalgia. Am J Manag Care 2004;10: Güleç H, Sayar K, Topbaş M, Karkucak M, Ak İ. Fibromiyalji Sendromu Olan Kadınlarda Aleksitimi ve Öfke, Turk Psikiyatri Derg 2004;15: Taşkın EO, Tıkız C, Yüksel EG, Fırat A, Tüzün Ç, A ydem ir Ö. Fizik tedavi ve rehabilitasyon polikliniğine ilk kez başvuran ve fibrom iyalji tanısı konan hastalarda depresif bozuklukların görülme sıklığı ve aleksitimi ile ilişkisi Anadolu Psikiyatri Derg 2007;8: Hudson J, Hudson M, Pliner L. Fibromyalgia and major depressive disorder: a controlled phenomenology and family history study. Am J P sy ch iatry 1985;142: Çeliker R, Borman P, Oktem F. Psychological disturbance in fibromyalgia: relation to pain severity. Clin Rheumatol, 1997;16: Sayar K, Acar B, Aydın T. Fibromiyalji hastalarında um utsuzluk ve depresyon. N oropsikiyatri A rsivi 1999;36: E rcolani M, T rom bini G, C hattat R. Fibromyalgic syndrome: Depression and abnorm al illness behavior. Psychother Psychosom 1994;61: Sifneos PE. Alexithymia and its relationship to hemispheric specialization, affect and creativity. P sy ch iatr C lin N orth Am 1988;11: Postone N. Alexithymia in chronic pain patients. Gen Hosp Psychiatry 1986;8: Okasha A, Ismail MK, Khalil AH, El Fikri R, Soliman A, Okasha T. A psychiatric study of nonorganic chronic headache patients. Psychosomatics 1999;40: Lum ley MA, A sselin LA, N orm an S. Alexithymia in Chronic Pain patients. Compr Psychiatry 1997;38: Barsky AJ, Goodson JD, Lane RS, Cleary PD. The amplification of somatic symptoms. P sy ch o so m M ed ;5 0 : Barsky AJ. Amplification, somatization, and the somatoform disorders. Psychosomatics 1999;33: Sayar K, Güleç H, Topbas M. Affective distress and fibromyalgia. Swiss Medical Weekly 2004;134: Evren B, Evren C,Yapıcı A, Hoşafcı Güler M. Fibromyalji hastalarında ağrı şiddeti ile psikiyatrik belirtiler arasındaki ilişki. Anadolu Psikiyatri Derg 2005;6: Beck AT, Ward CH, Mehdelson M, Mosk J, Erbaugh J. An inventory for measuring d e p re sssio n. A rch G en P sy c h ia try 1961;4: Hisli N. Beck depresyon envanterinin ü n iv ersite ö grencileri için geçerligi, güvenirligi. Psikoloji Derg 1989;7: Bagby RM, Taylor GJ, Parker JDA. The 20- Item T oronto- A lex ith y m ia-s cale-2. convergent, discriminant, and concurrent validity. J Psychosom Res, 1994;38: Sayar K, Güleç H, Ak I. Yirmi soruluk Toronto Aleksitimi Ölçeği nin güvenirliği ve geçerliliği. 37. Ulusal Psikiyatri Kongresi Bilimsel Çalışmalar Özet Kitabı, İstanbul, 2001, s

7 27. Barsky AJ, Wyshak G, Klerman GL. The Somatosensory Amplification Scale and its relationship to hypochondriasis.j Psychiatry Res 1990;24: Güleç H, Sayar K, Güleç MY. Bedensel D uyum ları A b artm a Ö lçeği T ürkçe Formunun Geçerlik ve Güvenirliği. Düşünen Adam 2007;20: E rd in e S. A ğrı. İstanbul: N obel T ıp Kitapevleri; Yunus MB. Fibromyalgia an overlapping disorders: the unifying concept of central sensitivity syndromes. Semin Arthritis Rheum 2007;36: Tot Ş, Toros F. Fibromiyalji sendromunun psikiyatrik bozukluklarla ilişkisi. Anadolu P sik iy a tri D erg isi ;3 : Kuloğlu M, Ülkeroğlu F, Tezcan AE, Ay M, A tm aca M, Kavuncu V. Fibrom iyaljili hastalarda psikiyatrik semptomatoloji ve tanı dağılımı. 6. Anadolu Psikiyatri Günleri Bilimsel Çalışmalar Özet Kitabı, Erzurum, 1997,s Hudson JI, Pope HG. Affective spectrum disorder: does antidepressant response identify a family of disorders with a common p a th o p h y sio lo g y. Am J P sy c h ia try 1990;147: Y azışm a adresi: Yarkın Özenli Adana Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Psikiyatri Kliniği Tel: ozyarkin@ gmail.com Not: Bu çalışma 48. Ulusal Psikiyatri Kongresinde, Bursa (2012) poster bildiri olarak sunulmuştur. 13