İnekçilikte Döl Verimi ve Meme Sağlığının Önemi

Transkript

1 Simental Yetiştiriciliği Paneli İnekçilikte Döl Verimi ve Meme Sağlığının Önemi Prof.Dr.Şükrü Küplülü -Prof.Dr.Rıfat Vural ; Ankara Üniversitesi Veteriner Fak. Veteriner Hekim Ahmet Baş; TİGEM, Sığırcılık Şube Müdürü , İzmir Ramada Otel Damızlık Sığır Yetiştiricileri Merkez Birliği

2 İnekçilik bir denge sektörüdür

3

4 REPRODÜKTİF SÜREÇTE KRİTİK KONTROL NOKTALARI İşletme Koruma ve tedavi

5 Kayıt ve Monitörizasyon Çiftliğin genel girdileri ve çıktıları Harcamaların Verim/ Fayda oranını belirlemesi Sürünün yönetiminde bilgisayar teknolojisinin kullanılması Sürüye katılım ve sürüden çıkarılma nedenleri, hastalıklar ile fertilite parametreleri oluşturulmalıdır.

6 Başarı için Kalifiye İnsan Gereklidir Yönetici Veteriner Hekim Zooteknist Sağlık Teknisyeni Sağımcılar Diğer Çalışanlar EN ÖNEMLİ ÖN KOŞULDUR!

7 Görev Tanımı Çiftlikte görev alan her personelin görev tanımının yapılması gerekir. İnsan kaynaklarının tanımlanmış göreve uygunluğu ölçülmelidir. Ön eğitim ile uygun hale getirilerek görev verilmelidir. SÜREKLİ MESLEK İÇİ EĞİTİM UYGULANMALIDIR.

8 Performans ve Denetim Tanımlanmış bölüm ve görevlerde sonuçların objektif olarak ortaya konması Uygulayıcıların performansının ölçülmesi Başarının ödüllendirilmesi ÖLÇME, DEĞERLENDİRME VE DENETİM YAPILMAZSA ÇİFTLİK YÖNETİLEMEZ.

9 İnekçilikte Hedefe Ulaşmanın Ön Koşulları PLANLAMA Tesisin kurulacağı yer Tesisin bölümlerinin lokalizasyonu ve uyumu (Doğumhane, Buzağı ünitesi, Sağımhane, Fresh grup, VS ) Gübre ve Çevre yönetimi Bölümlerin hayvan sayısına göre fiziki kapasitesi YEM MADDELERİNİN DEPOLANMASI Siloların, silaj çukuru ve konsantre yemlerin tedarik, depolama ve dağıtım planlamasının yapılması

10 Çiftlik İşletim Senaryosunun Oluşturulması Buzağının sevk ve idaresi Barınma, aşılama, beslenme Kolostrum beslenme stratejisi Maternal immuniteden bireysel immuniteye geçiş döneminde sevk idare ( günler arası) Sütten kesme ve kaba yeme geçiş Buzağının sosyalleştirilmesi sürecinde stresten koruma

11 Anne Adayı Damızlık Düvelerin Sevk ve Fiziki gelişimlerin takibi Pre-breeding immunizasyon Genital organ skorlarının belirlenmesi Fizyolojik statüye uygun beslenme İdaresi (İlk 2 Ay)

12 KURU ve GEÇİŞ DÖNEMİNİN SEVK ve İDARESİ Kuru dönem; gebeliğin son iki ayıdır Önemi : Meme sağlığı ve postpartum bozukluklar * Yeni enfeksiyon riski * Subklinik enfeksiyonların ilerlemesi * Subklinik stafilokokların sağaltım şansı

13 Kuru dönemin fizyolojisi (lasktasyonun durması) Sağılmama (Prolaktin azalması) Meme içi basınç artışı Epiteliyal işlev baskılanması Acı (Adrenalin) Vasokonstriksiyon Memeye yönelik kan akımı azalışı LAKTASYONUN DURMASI

14 Düve ve İneklerde Kuru Dönem Kuru dönemde meme sağlığını korumaya yönelik stratejiler -21 gün stratejileri; İmmunizasyon (Kolostrumda olması gereken antikorlar için aşılama) Erken kuru dönemde beslenme İneklerde anyonik beslenme (Vitamin, iz element, mineral madde destekleri)

15 Yıllık VKS Çizelgesi

16 Doğumda VKS / Tohumlama Sayısı

17 Doğumhane Uygun fiziki koşulların sağlanması (Kuru- temizhijyenik- geniş alanlar) Stresin azaltılması Enerji ve mineral madde eksikliklerine karşı önlem alınması Doğumu durduracak stres faktörlerinin minimize edilmesi Doğumda; Genital kanal travmalarının minimize edilmesi Genel sağlığının denetlenmesi ve sorunlara yönelik protokollerin oluşturulması

18 Fresh Grup Çiftliğin EN ÖNCELİKLİ grubudur. Genel metabolizma ve enfeksiyonlar açısından en iyi denetlenmesi gereken gruptur. Postpartum günde klinik muayene yapılmalıdır. Rektal palpasyon USG Vaginoskopi Metabolik Parametreler Abomazum deplasmanı muayeneleri Metritis, kistik ovaryum, kalıcı CL ve inaktif ovaryum olguları sebep sonuç ilişkisine göre değerlendirilmelidir.

19 Fresh Grup Tohumlama süreci günlerde USG ile gebelik muayenesi PGF2α ve GnRH gibi hormonlar ile, antioksidan, vitamin ve mineral maddeler uygulanması ile hayvanın gebeliğe hazırlanması Bu amaçlara ulaşmak için ÖSTRUS TAKİBİ ön koşuldur.

20 BESLENME Çiftlik maliyetlerinin %55 ini beslenme giderleri oluşturur. Gruplara göre uygun kompozisyonda beslenme stratejileri uygulanır. Kaba yem ve Konsantre yemlerin mikrobiyel ve hijyenik kalitesinin denetlenmesi gerekir. (MİKOTOKSİKOZİS!!!)

21 SAĞIM SÜRECİ VE MEME SAĞLIĞININ KORUNMASI Meme korunması gereken bir organdır. Profesyonel sağımcı kullanılması Sağım sürecinin doğru yürütülmesi Sağım hijyeninin azami dikkatle sürdürülmesi Sağım makinalarının vakum pulzasyon oranlarının doğru olması Buzağı- Düve- İnek Meme sağlığı koruma protokollerine uyulması

22 DÜŞMANINI TANIMAYAN SAVAŞ KAZANAMAZ SUBKLİNİK VE KLİNİK MASTİTİS ETKENLERİNİN TARANMASI HER MEVSİMDE VE ÇİFTLİKTEKİ ETKENE GÖRE ERADİKASYON PROGRAMLARI UYGULANMASI

23 GEBE DÜVENİN MEME SAĞLIĞININ KORUNMASI Meme sağlığı ve fertilitede kritik kontrol noktalarının denetimi(haccp) Gebeliğin 6.ayından itibaren başlamak gerekir Tehdit Çevresel mastitis etkenleri (Koliformlar) CNS ler Enterobacteriacea ailesi Doğal kolon mikroflorası Dışkı ile çevre kontaminasyonu E. coli Klebsiella pneumonia Serratia marcessans Enterobacter aerogenes

24 Meme işlevi, immunolojisi ve fotoperiyod (Prolaktin, IGF-I, Lipid metabolizması, Hepatik metabolizma) Fotoperiyod Kısa (8 sa. Işık, 16 sa. Karanlık) Uzun (16 sa. Işık, 8 sa. karanlık) Buzağı (emme-pubertas) Uzun fotoperiyod Meme paranşimi gelişimi Gebe düve Kuru dönemdeki inek Kısa fotoperiyod (Gebeliğin son iki ayı) Kısa fotoperiyod (Gebeliğin son iki ayı) Laktasyonda süt verim artışı Süt verimi artışı Laktasyonda düve ve inek Uzun fotoperiyod Management of photoperiod in the dairy herd for improved production and health J ANIM SCI 2003, 81: G. E. Dahl and D. Petitcler

25 GEBE DÜVENİN MEME SAĞLIĞININ KORUNMASI Meme sağlığı ve fertilitede kritik kontrol noktalarının denetimi(haccp) KORUNMA (Çevre temizliği, altlık) Teat dipping : 5 haftada bir Periparturient dönem antibiyotik kullanımı * Son iki ay kuru dönem preparatı ** Doğuma yakın günlük antibiyotik (meme içi) *** Lokal ve paranteral antibiyotikler Yaz aylarında corynebacterium pyogenese karşı sinek mücadelesi

26 Monitörizasyon ve Biyogüvenlik 7/24 Monitörizasyon yapılması gereken bölümler Doğumhane, Fresh Grup ve Buzağı ünitesi Çiftlik girişleri, bölümler arası geçişler sıkı hijyenik kurallara tabi tutulmalıdır.

27 Metabolik Profil: Fizyolojik ve Patolojik Profillerin Oluşturulması Postpartum dönem metritis etkenlerinin bilinmesi Klinik ve subklinik mastitis etkenlerinin bilinmesi Serolojik yoklamalar yapılarak: Viral Bakteriyel Paraziter etkenlerin belirlenmesi

28 Süt inekçiliğinde meme-reprodüktif açıdan sürü sağlığı 1. Tesisin doğru kurulması 2. Koruyucu sağlık hizmetlerinin önemi * Aşılamalar, antiparaziter uygulamalar v.b. 3. Damızlık seçimi 4. Sürünün sağlığının ve verimliliğin devamlılığı

29 Meme sağlığı ve fertilitede kritik kontrol noktalarının denetimi(haccp) (hazard analysis and critical control points) Fertilizasyon Gebelik Doğum Postpartum dönem sorunları Postpartum ilk östrusler Yeni gebelik Kuru dönem Sağım prosedürü ve sağım makinelerinin denetimi *Fertilizasyon bozukluğu * Embriyonik ölüm * Abortuslar *Güç doğumlar * Periparturient mastitisler * Buzağı ölümleri * Uterus enfeksiyonları, ovaryum kistleri anöstrus * Östrus belirleme ve tohumlama stratejileri * Kuru dönem aşılama ve mastitis kontrol programları

30 DAMIZLIK BUZAĞI Meme sağlığı ve fertilitede kritik kontrol noktalarının denetimi(haccp) Yeni doğanda meme lobu kontrolü a. Meme lob ve başının eksik olması (agenesis) b. Meme lob ve başının fazla olması (hiperteli) Genetiktir, damızlık özelliğini belirler (Çok özellikli ineklerin buzağılarında ana meme loplarından uzaksa 6 aya kadar operatif girişim? )

31 DAMIZLIK BUZAĞININ BARINMASI ve MEME SAĞLIĞI Meme sağlığı ve fertilitede kritik kontrol noktalarının denetimi(haccp) Agalactia!

32 DAMIZLIK BUZAĞI Meme sağlığı ve fertilitede kritik kontrol noktalarının denetimi(haccp) Genital organların işlev kriteri a. Vulva muayenesi * Küçük vulva: Segmental aplasi göstergesidir b. Doğum ağırlığı ve büyüme hızı

33 DÜVELERDE MEME ÖDEMİ- MEME SAĞLIĞI Ödem, boşaltılmasını-sağılabilirliğini önemli düzeyde etkiler: 1. Bez metabolizmasını baskılar 2. Bez dejenerasyonları oluşturur 3. Meme enfeksiyonları oluşturur

34 DÜVELERDE MEME ÖDEMİ (PREDİSPOZİSYON FAKTÖRLERİ) 1. Genetik 2. Beslenme hataları K (% 2) Na (30 g/gün) Mg ( 0,4 mg.) 3. Aşırı kilo alma (Yüksek VKS) 4. Oksidatif stres (hücre sağlığı; enerji üretiminde suya kadar indirgenememe)

35 DÜVELERDE MEME ÖDEMİ (KORUNMA) 1. VKS denetimi 2. Rasyonda protein/enerji dengesi * Na, K ve Mg dengelerinin sağlanması 3. Egzersiz 4. Antioksidanların uygulanması

36 Vitamin E Vitamin A Vitamin C Beta-karoten Glutation Azot/Sülfür DÜVELERDE MEME ÖDEMİ (ANTİOKSİDAN UYGULAMALARI) Fe ve Mo iz düzeyde: prooksidan özellikli

37 DÜVELERDE GÜÇ DOĞUMUN ETKİLERİ Güç doğumların önemi 1. Düvenin reproduktif geleceğini belirler 2. Buzağının viabilitesini belirler 3. Düvenin sürüden çıkarılmasına neden olur Güç doğumların nedenleri 1. Gelişim eğrisinin uygun olmaması 2. Irk predispozisyonu 3. Hatalı besleme (aşırı perivaginal yağ dokusu)

38 İNEK ve DÜVELERDE POSTPARTUM DÖNEM (MEME SAĞLIĞI ve FERTİLİTE) Reproduktif sürecin en önemli dönemidir Bu dönemde; 1. Periparturient mastitisler 2. Akut uterus enfeksiyonları 3. Retentio sec. 4. Prolapsus uteri 5. Metabolik hastalıklar (Hipokalsemi, Ketozis) 6. Anöstrus 7. Ovaryum kistleri 8. Düşük gebelik oranı KURU DÖNEMİN (DRY PERİOD) ve GEÇİŞ DÖNEMİNİN HATALI SEVK ve İDARESİ

39 Pre-post Partum Kritik Süreç

40 Periparturient dönemde İmmun Yetersizlik (Fizyolojik Dezavantaj)

41 RETENTIO SECUNDINARUM Korunma: Kuru dönemde dengeli rasyon Egzersiz Doğum alanının geniş ve stressiz olması Doğum hijyeni 0,1 ppm Se (oral+enjeksiyon) Vitamin A (doğumdan 4-8 hafta önce) Ca:P 1,5:1-2,5:1 Aşırı zayıf ya da aşırı kilolu olmamalı Çam iğnesi toksikasyonu Viral ve Bakteriyel abortus etkenlerine karşı aşılama Büyük inek-büyük boğa büyük yavru : Ret. Sec. Genetik

42 Uterus Enfeksiyonlarının Tanısında Vaginoskopinin Önemi

43

44 Semptomsuz İnfertilite (Repeat Breeder : Teorik bir model) Tohumlama Tohumlanan inek Tutan inek Dönen inek oranı (%) normal (Bu oran %15 den fazlaysa ekonomik kayıp)

45 Multifaktoriyal Sendrom: Repeat Breeder RB Etiyoloji Genetik Çevresel Repeat Breeder Suni tohumlama Uterus Ovaryum

46 Embriyonik Ölümler

47 ÖSTRUSUN GÖRÜLME ZAMANI ve ÖSTRUS EVRESİNE GÖRE EN UYGUN TOHUMLAMA ZAMANI

48 Uygun zamanda Tohumlamanın Önemi (Östrus Gözlem + Tohumlayıcı Faktörü)

49 ÖSTRÜS-OVULASYON VE TOHUMLAMA Östrüs Süresi: saat Optimum tohumlama zamanı Östrusun 1. yarısı sonu-2. yarısı Bazı östrüslerin 6 saat kadar kısa sürmesi yeni stratejilerileri gerektirir RB da östrüs semptomu uzun sürer

50 Östrüsün İzlenememesinin Sonuçları Yanlış zamanda tohumlama Suni tohumlama esnasında progesteron oranının yüksek olması.

51 Mevsim-ısı stresi-rb Isı stresinin ineklerde önemi 32 C ve üstü ineklerde stres oluştururlar Isı ile nemin stres üzerinde bindirme etkisi vardır İneklerin termoregulasyon mekanizması zayıftır

52

53 Mevsim Isı Stresi - RB

54 Follikül Gelişim Bozukluğu

55 104/40 95/35 84/29 74/23

56 MEVSİM-ISI STRESİ-RB İştah azalır, NED oluşur, follüküler gelişme bozukluğu ve ikizlik oranında artmaya neden olur Termoregulasyon için kan akımı uterus dışı organlara gider uterus az vaskülerize olur bu da uterus da toksik maddelerin birikimine neden olur (fertilisazyon bozukluğu veyahut embriyonik ölüm) Respiratorik alkolozis oluşur

57 MEVSİM-ISI STRESİ-RB Orta büyüklükteki follikül sayısı azalır. İkinci dalgadaki dominant follükülü hem baskılar hem de 2-3 gün daha erken oluşmasını sağlar. Ovule olacak follikülün 2-3 gün daha yaşlı folliküllerden olması ve FSH zamanından önce pik yapmasından dolayı fertiliteyi olumsuz etkiler.

58 ISI STRESİNİN OOSİT ve EMBRİYO ÜZERİNE ETKİLİ OLDUĞU DÖNEM

59

60

61 İz Elementler - Fertilite

62 Beslenme vitamin ve mineral maddeler RB Mineral ve vitamin özellikle fosfor Mn,Cu ve Co eksiklinde follikül büyüme problemi Ovulasyon gecikmesi Östrüs semptomlarında azalma β- Karoten, Vit. E ve Se eksikliğinde ovulasyon gecikmesi

63 Yem Maddeleri / Sağlık - Fertilite

64 VKS- Ovaryum Aktivitesi (İlk Ovulasyon)

65 VKS-Ketozis

66 Embriyonik Ölüm - VKS - NED

67

68

69 Sonuç ve Öneriler

70