AVİAN İNFLUENZA HASTALIĞI ACİL EYLEM PLANI 2015

Transkript

1 T.C. GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIĞI AVİAN İNFLUENZA HASTALIĞI ACİL EYLEM PLANI 2015 Sayfa 1 / 85

2 İÇİNDEKİLER Sayfa Kısaltmalar...3 Konya İli Tanıtımı İl Acil Eylem Planlama Komitesi.13 Giriş 14 Amaç ve Hedefler...15 Yasal Yetki AI (Avian İnfluenza) Hastalığı İhbarı 16 Salgın Bölgesinde Alınacak Genel Önlemler 16 Komuta Zinciri..17 Yerel Hastalık Kriz Merkezi YHKM (Yerel Hastalık Kriz Merkezi) Üyeleri...18 YHKM de Görev Dağılımı..19 Yerel Uzman Grubu Uygulama Kılavuzu Eğitim Hastalık Bilinci ve Halkla İlişkiler Ekler KISALTMALAR Sayfa 2 / 85

3 AB AI BKA VKE CBS EB FAO GB HSYŞ HTB KIB GKGM KB LV MVKAE RVH SKN ŞB GTHBİM GTHB GTHBŞM GKGM UHKM URL OB OİE RV YHKM YPAI :Avrupa Birliği :Avian Influenza :Bölgesel Kısıtlanmış Alan :Veteriner Kontrol Enstitüsü :Coğrafi Bilgi Sistemi :Enfekte Mekanlar (Bölgeler) :Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü :Gözetim Bölgesi :Hayvan Sağlığı ve Yetiştiriciliği Şubesi :Hastalık Temas Mekanları :GB ve KB yi Kapsayan Alan (Kısıtlı Bölgeler) :Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü :Koruma Bölgesi :Laboratuvar Veteriner Hekimi :Merkez Veteriner Kontrol ve Araştırma Enstitüsü :Resmi Veteriner Hekim :Sınır Kontrol Noktası :Şüpheli Bölgeler :Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı İl Müdürlüğü :Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı :Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Şube Müdürlüğü :Gıda Kontrol Genel Müdürlüğü :Ulusal Hastalık Kriz Merkezi :Ulusal Referans Laboratuvarı :Operasyon Birimi :Dünya Hayvan Sağlığı Teşkilatı :Resmi Veteriner :Yerel Hastalık Kriz Merkezi :Yüksek Patojenik Avian Influenza Sayfa 3 / 85

4 Devlet Yolu İl Yolu Köy Yolu Demir Yolu Toplam 415 Km Km Km. 315 Km Km. Sayfa 4 / 85

5 Sayfa 5 / 85

6 Sayfa 6 / 85

7 İLİN COĞRAFİ ÖZELLİKLERİ Konya ili Anadolu Yarımadası'nın ortasında bulunan İç Anadolu Bölgesi'nin güneyinde, şehrin kendi adıyla anılan Konya bölümünde yer almaktadır. İlimiz topraklarının büyük bir bölümü, İç Anadolu'nun yüksek düzlükleri üzerine rastlar. Güney ve güneybatı kesimleri Akdeniz bölgesine dahildir. Konya, coğrafi olarak 36041' ve 39016' kuzey enlemleri ile 31014' ve 34026' doğu boylamları arasında yer alır. Yüzölçümü km2 (göller hariç)'dir. Bu alanı ile Türkiye'nin en büyük yüzölçümüne sahip olan ilidir. Ortalama yükseltisi 1016 m'dir. İdari yönden, kuzeyden Ankara, batıdan Isparta, Afyonkarahisar, Eskişehir, güneyden, İçel, Karaman, Antalya, doğudan, Niğde, Aksaray illeri ile çevrilidir. Konya ili, doğal açıdan kuzeyinde Haymana platosu, kuzeydoğuda Cihanbeyli Platosu ve Tuz Gölü'ne, batısında Beyşehir Gölü'ne ve Akşehir Gölü'ne, güneyinde Sultan Dağları'ndan başlayan Karaman ilinin güneyine kadar devam eden, Toros yayının iç yamaçları önünde bir fay hattı boyunca oluşmuş volkanik dağlara, doğusunda ise Obruk platosuna kadar uzanır. İlin uç noktalarını kuzeyinde Kulu'nun Köşkler Mahallesi, batısında Akşehir'in Değirmen Mahallesi, güneyinde Taşkent'in Beyreli Mahallesi, doğusunda ise Halkapınar'ın Delimahmutlu Mahallesi uç noktalarını oluşturmaktadır. Konya il sınırları içerisinde kalan alan, Türkiye'nin Ana Tektonik Üniteleri'nden Orta Anadolu Birliği'nin güney kesimi ile Toros Birliği'nin orta kesiminde kalmaktadır. Toros Birliği farklı çökelme ortamlarını yansıtan ve geç Kretase Paleosen (ikinci zaman sonu dördüncü zaman başlangıcı) döneminde gelişen sıkışma kuvvetleri ile üst üste bindirilmiş kütlelerden meydana gelmektedir. Konya il sınırları içine giren alanda bunlardan Bozkır Geyikdağı ve Aladağ kütleleri gözlenmektedir. Gerek Toros Kuşağı'nda, gerekse Orta Anadolu birliğinde yörede yüzeyleyen en yaşlı kayaçlar olarak Paleozoik (birinci zaman) yaşlı kayaç birimleri Bozkır, Hadim, Seydişehir, Akören, Ahırlı, Beyşehir, Doğanhisar, Kadınhanı yörelerinde ortaya çıkmaktadır. Genellikle Paleozoik yaşlı birimlerin bir devamı niteliğinde olan Mesozoik (ikinci zaman) yaşlı kayaçlar ise yaygın olarak Ereğli, Bozkır, Seydişehir, Ahırlı, Akören, Altınekin, Kadınhanı, Beyşehir, Akşehir, Ilgın, Doğanhisar yörelerinde yüzeylemektedir. Mesozoik sonunda kapanan okyanusun sıkışması ile ortaya çıkan dağ oluşumu evresinde Toroslarda kütleler meydana gelirken okyanus kabuğu parçaları olan ofiyolitler bu kütlelerin arasında, özellikle Konya Meram, Ereğli güneyi, Bozkır güneyi, Karapınar ve Cihanbeyli civarında gözlenir konuma gelmiştir. Tersiyer'de (üçüncü zaman) denizin ve gölsel sedimanların yanısıra yaygın volkanik faaliyetlerle daha yaşlı birimlerin üzeri örtülmüştür. Denizel sedimanlar Ereğli ve Çumra civarında gözlenir. Konya ve çevresi Geç Miyosen (10 milyon yıl) Pliyosen döneminde blok faylanmalarla çökmeye başlamış daha sonra bu ortamda bugün de kalıntılarını gördüğümüz (Akgöl ve Hotamış gölü) büyük bir göl oluşmuştur. Bu göl, karasal ve gölsel sedimanlar ile doldurularak bugünkü ovalardan Ereğli, Karapınar, Cihanbeyli, Kulu, Sarayönü, Kadınhanı, Konya merkez ve çevre ilçeler ile Çumra Ovaları oluşmuştur. Bu dönemde meydana gelen volkanik faaliyetler ile Karapınar, Çumra, Akören, Selçuklu kesiminde Takkeli dağ, Acıgöl, Meke Gölü gibi volkanik yapılar ve tüfler ortaya çıkmıştır. Aynı zaman aralığında Ilgın civarında meydana gelen bir fay ile bugün kaplıca olarak kullanılan sıcak su çıkışları meydana gelmiştir. Bütün bu birimler Kuvaterner yaşlı genç karasal sedimanlarla örtülmüştür. Özellikle Konya Ovası ve bunun devamı niteliğindeki Ereğli ve Cihanbeyli Ovaları'nda, çok kalın alüvyal depolar bulunmaktadır. Konya ili sınırları içerisinde Türkiye'nin en büyük alüminyum (boksit) ve magnezit yataklarının yanısıra, kömür, kil, çimento hammaddeleri, kurşun-çinko, barit madenleri ile önemli oranda yer altı suyu rezervleri bulunmaktadır. Alüminyum (boksit) yatakları Seydişehir ilçesi Sayfa 7 / 85

8 güneyinde Üst Kretase zaman aralığında karasal ayrışmalarla meydana gelmiştir. Magnezit yatakları ise Meram ilçesi sınırları içerisinde olup tek başına hem Konya'nın hem de dünyanın en büyük rezervli (80 milyon ton) magnezit yatağıdır. Yunak civarında Magnezit ve az miktarda lüle taşı yatakları bulunmaktadır. Ilgın (Haremi Kurugöl), Beyşehir ve Seydişehir ilçelerinde Pliyosen yaşlı toplam 750 milyon ton rezervli linyit kömürü yatakları bulunmaktadır. Beyşehir, Selçuklu ve Ilgın civarında önemli miktarlarda kil yatağı vardır. Ayrıca Bozkır'da barit, Hadim (Kızılgeriş) ve Bozkır'da (Küçüksu) kurşun, çinko yatakları bulunmaktadır. Ayrıca Konya'nın birçok yerinde çimento hammaddelerinden kil, kalsit, jips, tras, kireçtaşı ve dolomit gibi hammaddeler bulunmaktadır. Konya ve çevresindeki Çumra, Ereğli, Cihanbeyli, Akşehir, Yunak ovalarında yaklaşık metreler arasında yer altı suyu bulunmakta ve bazı yerlerde bu su artezyen yapmaktadır. Konya ilinde en fazla alana sahip yeryüzü şekli ova ve platolardır. Ovaların tabanlarında yer alan çukur kısımlarında kapalı havzalar oluşmuştur. Yükseltiler az yer tutar, genellikle ilin güneyinde toplanmıştır. Ovalar, platolarla birbirinden ayrılmıştır. Platolar akarsular tarafından fazla derin parçalanmamıştır. Açık havza kısımları da vardır. Dağlar Dağlar İlin kuzey kısmında yer alan yükseltiler genel olarak doğu-batı doğrultusunda uzanır. En önemlisi Bozdağlardır. Bozdağlar üzerinde yer yer tepeler yükselir, bu tepelerin en yükseği Bozdağlar'ın batısındaki Karadağ Tepe'dir. (1919 m). Bu tepeler arasında da geçitler yeraalır. Konya'nın batısında yer alan sıra dağlar kuzeyden güneye doğru uzanırlar. En kuzeyinde Sultan Dağları (2169), Aladağlar (2339), Loras (2040), Eşenler (1951) yer almaktadır. Bölgenin güney kısmı Toros dağlarıyla sınırlanmıştır. Bu kuşakta ise Geyik (3130), Bolkar dağları (3134), Aydos dağları (3240) yer almaktadır. Bu alanda volkanik kütlelerin ve arazilerin önemli bir yeri vardır. Karapınar Ovası'nın güneyinde yer alan Karacadağ (2025), Konya'nın güney batısındaki Erenler Dağı (2319) batısında Takkeli Dağ (1400) yer almaktadır. Belirtilen volkanik dağların dışında Karapınar yakınlarında kül konilerine rastlanır. Bunlar genç volkanik faaliyetler sonucunda oluşturulmuş küçük konilerden ibarettir. İl sınırları içinde yer alan volkanik dağlar İç Anadolu Bölgesinin diğer volkanik dağları ile karşılaştırıldığında yükselti ve alanlarının daha az olduğu görülür. Konya'nın ormanları ve su kaynaklarının büyük bölümü buradaki yükseltilerde yer almaktadır. Bölgenin güneyindeki kireç taşlarından oluşmuş yükseltilerin bulunduğu yerlerde mağaralar oluşmuştur. Bunlardan Çamlık mağaralar ve Seydişehir'de bulunan Tınaztepe mağarası, milli park olmaya namzet mağaralarımız. Platoları Yöredeki Obruk ve Cihanbeyli Platoları ortalama 1000 m. yükseltiye sahip geniş düzlüklerden oluşurlar. Tuz gölünün batısında Cihanbeyli platosu, güneyinde ise Obruk platosu yer alır. Obruk platosu üzerinde kireç taşı tabakaları üzerinde gelişmiş karstik şekillerden olan obruklara rastlandığından bu isim verilmiştir. Bunların en büyüğü Kızören obruğudur. Konya'nın kuzeydoğusunda yer alan bu obruk kireç taşlarının çözülmesi ile oluşmuş yaklaşık 300 m. çapında 145 m. derinliğindedir. Obruk içerisine suların dolması ile aynı ismi alan bir de göl oluşmuştur. Göl tabanından fazla suları boşalttığından suları tatlıdır. Obruk platosu yörenin en çukur yeri olan Tuz Gölü ile Konya ve Ereğli ovalarını birbirinden ayıran bir eşik görünümündedir. Sayfa 8 / 85

9 İlin kuzeyini kaplayan Cihanbeyli Platosu genel olarak kireçtaşı tabakaları ile kaplıdır. Bu plato akarsular tarafından az parçalanmış dalgalı bir yüzeye sahiptir. Zengin bozkırlarla kaplı olan bu platolar, il hayvancılığı ve tarımı açısından önemlidir. Ovalar İl sınırları içerisinde ovalar platolardan sonra en fazla alanı kaplar. Buradaki ovalar, genel olarak buraya yerleşen bir gölün ortadan kalkması ve göl tabanında alüvyonların depolanması ile ortaya çıkmıştır. Obruk platosunun kuzeyindeki en çukur alanda Tuz Gölü yerleşmiş, güneyde ise Hotamış bataklığı ile İvriz bataklıkları burada oluşan eski göl kalıntıları olarak yer almıştır. Konya ve Ereğli ovaları yörenin en geniş ovalarıdır. Bu ovalar Konya ve Ereğli arasında geniş düzlükler şeklinde uzanırlar. Konya ili bu ovaların batı ucunda kurulmuştur. Bu dizi içerisinde, Çumra Ovası ve Karapınar'ın bulunduğu Karapınar ovasında eski Konya Gölü tabanının kum depoları rüzgar erozyonuna da imkan vermiştir. Bozdağların kuzeyinde Altınekin, Sarayönü ve Kadınhanı ovaları bulunur. Ilgın (Çavuşçu) gölü ve Akşehir gölünün yerleştiği çanakta bir çöküntü hendeğidir. Ilgın ve Akşehir ovaları, bu çöküntü hendeği içerisinde oluşmuş ovalardır. Bu ovalar dışında; Beyşehir ovası, Seydişehir ovası, Doğanhisar ovası ile Yukarı Sakarya ovalarının güney ucunu oluşturan Yunak ve Akgöl ovalarıdır. Akarsular Konya ili sınırları içerisinde daha çok mevsimlik ve sel rejimli akarsular yer alır. Buradaki akarsuların boyları kısadır. Konya ilinin geniş sahaları, kapalı havza olması sebebiyle akarsular ova tabanlarındaki bataklıklarda kaybolur. Bölgedeki akarsular kar ve yağmur suları ile beslenirler. Konya'daki yağış rejimi düzensiz olduğu için bu akarsuların rejimi de düzensizdir. Bir çoğu, yaz aylarında kururlar; ancak ilkbahar ve yaz aylarında kısa süreli sağanak yağışlar ile sel baskınlarına sebep olabilmektedir. Sel baskınları tarım alanlarında büyük zarara neden olur. Bundan dolayı bölgede erozyonla mücadele çalışması yapılmaktadır. Bu çalışmalar en fazla sel gelen dereler üzerine barajlar kurularak sürdürülmektedir. May ve Apa barajları buna örnektir. Konya'da akarsuların su toplama havzaları farklı yönlere akış gösterirler. Bunlardan Yukarı Sakarya Nehri'ne ulaşan Gökpınar Deresi ile Karadeniz'e, Göksu Nehri'nin kuzey kolu olan Hadim Çayı, Manavgat Nehri'nin yukarı havzası çevresindeki dere ve çaylar açık havza niteliğinde olup sularını Akdeniz e ulaştırırlar. Bunlardan Tuz Gölü, Çavuşçu Gölü, Beyşehir Gölü, Ereğli Ovasındaki Akgöl, Hotamış Bataklığı çevresindeki yükseltilerden kaynağını alan dereler ise kapalı havza şeklindeki bu alanlara akış gösterirler. Bölgenin güneyindeki kapalı havzanın merkezinde Konya ve Ereğli ovalarında kuraklık nedeniyle göl oluşmaz ve buradaki yükseltilerden kaynağını alan dereler ovada kaybolurlar. Konya'da yer alan en büyük ve en önemli akarsu Çarşamba Suyu'dur. Kaynağını Bozkır ilçesindeki yükseltilerden alır. Beyşehir Gölü'nün ayağı ile birleşerek Çumra Ovası sulama şebekesini oluşturur. Çarşamba Suyu üzerinde kurulan Apa Barajı hem selleri önlemek hem de Konya Ovasının bir bölümünde sulama yapmak için kurulmuştur. Konya ilinde Meram Çayı, Sille Deresi, May Deresi, İvriz, Bolasan, Çiğil, Doğanhisar İnsuyu, Göksu, Adıyan, Engilli, Çavuşköy, Karasu Çayları da önemli akarsulardandır. Şehrin içme ve kullanma suyu olarak kullanılan Hatıp, Çayırbağı, Mukbil ve Dutlu Suyu ve Hotamış Bataklığı çevresindeki çeşitli kaynaklarda önemlidir. Sayfa 9 / 85

10 Göller Konya ili sınırları içerisinde pek çok tabii göl ve bataklık bulunmaktadır. Bunların kimilerinin suları acı ve tuzlu, bazılarının da suları tatlıdır. Oluşum yönünden de birbirinden farklılıklar gösterirler. Tuz Gölü Kapalı havzasının merkezinde Tuz Gölü oluşmuştur. Ankara, Konya, Aksaray sınırlarının kesiştiği yerde olup bir kısmı Konya ili sınırları içerisinde yer almaktadır. Tuz Gölü Türkiye'nin yüzölçüm olarak ikinci büyük gölüdür. Derinliği 12 m. civarındadır. Yaz mevsiminde buharlaşmanın etkisi ile alanı oldukça küçülür. Kuruyan kesimlerde tuz tortulları meydana gelir. Türkiye'nin tuz ihtiyacının bir kısmı buradan temin edilir. Sulama ve su ürünleri için kullanılamaz. Beyşehir Gölü Konya ilinin batısında Konya-Isparta sınırı üzerinde yer almaktadır. Beyşehir Gölü, yurdumuzun 3. büyük gölüdür. Aynı zamanda en büyük tatlı su gölüdür. Tektonik-Karstik olaylarla meydana gelmiştir. Aynı zamanda Türkiye'nin en önemli milli parklarından biridir. Milli park alanı içerisinde aynı anda su sporları, dağ sporları ve av sporları yapmak imkanı vardır. Su ürünleri açısından ekonomik değeri yüksektir. Gölün iki plajı, 22 adası ve pek çok kayalığı bulunmaktadır. Göl Ornitolojik bakımdan önemli bir kuş üreme, barınma, beslenme ve konaklama merkezidir. Bu yönü ile de turizm açısından önem taşımaktadır. Akşehir Gölü Konya ilinin kuzey batısında Konya-Afyonkarahisar il sınırında yer alır. Suyu tatlıdır. Tektonik olaylarla meydana gelmiştir. Su ürünleri açısından ekonomik değer gösterir. Sulama suyu olarak kullanılmakta olup kamış üretimi de yapılmaktadır. Suğla Gölü Konya ilinin güneybatısında yer alır. Oluşumu tektoniktir. Yağışlı yıllarda alanı iyice genişlemekte kurak yıllarda ise göl kurumakta ve alüvyonlu göl tabanı ortaya çıkarak, iyi bir tarım alanı oluşturmaktadır. Suları tatlıdır. Su ürünleri ve sulama açısından önemi büyüktür. Ilgın (Çavuşçu) Gölü Konya ilinin kuzeybatısında yer alır. Oluşumu tektoniktir. Suları tatlıdır. Su ürünleri açısından önemlidir. Ayrıca bir ayağı ile Atlantı ovaları sulanmaktadır. Ereğli Akgöl Ereğli ilçesinin batısındadır. Eski göl tabanıdır. Çok sığ bir özelliğe sahiptir. Tatlı sulara sahiptir. İvriz deresinden gelen sularla beslenir. Akgöl sazlıklarında 200'ün üzerinde kuş türü yaşamaktadır. Bu yüzden tabiatı koruma alanı olarak kabul edilmiştir. Yunak Akgöl Yunak ilçesi yakınlarında küçük bir göldür. Suyu tatlıdır. Çoğu yeri bataklık halindedir. Göl Gökpınar Deresi ile Sakarya Nehrine boşalmaktadır. Bunların dışında Konya ilinin karstik sahalarında, karstik şekillerden olan obrukların sularla dolması ile çok ufak göller meydana gelmiştir. Bunlar Kızören obruğu, Timraş obruğu, Obruk gölü, Çiralı gölü, Meyil gölü de vardır. Obruk göllerden bazıları sulama amaçlı kullanılırken bazı obruk gölleri de turistik değer taşır. Sayfa 10 / 85

11 Volkanik olaylarla da göller meydana gelmiştir. Volkan konilerinin çevresinde volkanizmanın etkisi ile daire şeklinde çanaklar oluşmuştur. Bu çanaklara suların dolması ile küçük maar gölleri meydana gelmiştir. Bunlar Acıgöl Maarı ve Meke Gölü'dür. Karapınar ilçesi sınırları içerisinde bulunan bu krater göllerinin içerisinde magnezyum sülfat çözeltileri vardır. Bu nedenle suyu çok acıdır. İçinde canlı yaşamaz. Oluşumdan kaynaklanan özellikler nedeniyle Meke Gölü etrafındaki volkanik malzeme biriket yapımı ve benzer amaçlarla büyük ölçüde tahrip edilmiştir. Meke Gölü, Kültür Bakanlığı, Konya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından "1. Doğal Sit Alanı" ilan edilmiştir. Yeraltı Suları Konya ilinde Çumra, Ereğli, Cihanbeyli, Akşehir, Yunak ovalarında yaklaşık 20 ila 100 m. arasında zengin yer altı suyu bulunmaktadır. Bazı yerlerde bu su artezyen yapmaktadır. Bunun yanında binlerce adi kuyu kazılmıştır. Genellikle tarım amaçlı olarak pek çok sondaj kuyusu da açılmıştır. Konya çevresinde genellikle paleozoik mermerler, mesozoik kalkerler, neojen kalkerleri ve Alüvyonlar su taşıyan formasyonlardır. NÜFUS DURUMU 2014 yılı adrese dayalı nüfus kayıt sistemine göre Konya nın nüfusu kişidir. Yıllık nüfus artış hızı 14,1, kilometrekare başına düşen kişi sayısı ise 54 dür. İl merkezi nüfusu 2014 yılı adrese dayalı nüfus kayıt sistemine göre kişidir. TÜRKİYE VE KONYA İLİ KARŞILAŞTIRMALI NÜFUS GÖSTERGELERİ TOPLAM NÜFUS YILLIK NÜFUS ARTIŞ HIZI (BİNDE) NÜFUS YOĞUNLUĞU KONYA , TÜRKİYE ,7 13, Sayfa 11 / 85

12 İLÇELER İTİBARİYLE NÜFUS GÖSTERGELERİ İLÇE TOPLAM NÜFUS YILLIK NÜFUS ARTIŞ HIZI (BİNDE) NÜFUS YOĞUNLUĞU (KM 2 /KİŞİ) TOPLAM ,04 14, KARATAY ,88 30, MERAM ,85 20, SELÇUKLU , AHIRLI ,18-9, AKÖREN ,16-53, AKŞEHİR ,34 2, ALTINEKİN ,64-11, BEYŞEHİR ,97 15, BOZKIR , CİHANBEYLİ ,78-24, ÇELTİK ,57-18, ÇUMRA ,66 6, DERBENT ,76-36, DEREBUCAK , DOĞANHİSAR ,34-28, EMİRGAZİ ,53-20, EREĞLİ ,81 9, GÜNEYSINIR ,61-16, HADİM ,57-23, HALKAPINAR ,51-47,5 5 4 HÜYÜK ,79-28, ILGIN ,25-11, KADINHANI ,80-9, KARAPINAR ,10 6, KULU ,50-12, SARAYÖNÜ ,04-26, SEYDİŞEHİR ,17 2, TAŞKENT ,06-69, TUZLUKÇU ,30-31, YALIHÜYÜK ,78-93, YUNAK ,16-39,4 8 8 Sayfa 12 / 85

13 KONYA İLİ ACİL EYLEM PLANLAMA KOMİTESİ İbrahim Hayrullah SUN İL GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ Seyfettin BAYDAR Orhan TAT Vali Yardımcısı İl Müdürü İl Müdür Yrd. İL GIDA TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ (Hay. Sağ. Yet. Şube Müd.) Süleyman ÖZCAN Şube Müdürü Naim GÜRBÜZ Veteriner Hekim Mustafa DİRİK Veteriner Hekim Saynur YAĞCI Veteriner Hekim Ahmet EVCİ Veteriner Hekim Müslüm NALLI Veteriner Hekim Adnan ÖZTÜRK Veteriner Hekim İL JANDARMA KOMUTANLIĞI J. Albay Emin DURSUN İl Jandarma Komutanı İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ Yrd. Doç. Dr. Hasan KÜÇÜKKENDİRCİ KONYA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ Tahir AKYÜREK Yusuf IŞIKLIER İL EMNİYET MÜDÜRLÜĞÜ Mevlüt DEMİR İl Sağlık Müdürü Büyükşehir Belediye Başkanı Veteriner Hekim İl Emniyet Müdürü ORMAN VE SU İŞLERİ BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ Bekir KARACABEY Bölge Müdürü Yılmaz KOCAMAN 8.Bölge Müdür V. ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ Yusuf KARAASLAN İl Müdürü V. ZİRAAT ODASI BAŞKANLIĞI Ali ATAİYİBİNER KONYA VETERİNER KONTROL ENSTİTÜSÜ Emine ÇİFTÇİ Merkez Ziraat Odası Başkanı Enstitü Müdürü KONYA VETERİNER HEKİMLER ODASI BAŞKANLIĞI Prof. Dr. Aşkın YAŞAR Oda Başkanı SİVİL TOPLUM KURULUŞU TEMSİLCİSİ Hasan KONYA Ramazan GÜRBÜZ Konya Yum-Bir Başkanı İşletmeci Sayfa 13 / 85

14 G İ R İ Ş Bilindiği üzere hayvanlardan insanlara bulaşan hastalıklara zoonoz hastalıklar denir. Hayvanlardan insanlara iki yüzün üzerinde hastalık bulaşmaktadır. Bunlardan bir tanesi de Kuş Gribi diye bildiğimiz Avian Influenza (Tavuk Vebası) hastalığıdır. 100 yıldan beri tavuklarda görülen bu hastalık 1997 yılından itibaren dünyanın muhtelif ülkelerinde insanlara bulaşma özelliği göstermiştir. Ülkemiz göçmen kuşların göç yolları üzerinde bulunması nedeniyle sürekli olarak hastalık bulaşma riskiyle karşı karşıyadır. Hastalık ülkemizde ilk olarak Ekim 2005 tarihinde Balıkesir İli Manyas İlçesi Kızıksa Beldesinde ortaya çıkmış, Ocak 2006 tarihinden itibaren muhtelif illerde görülmüştür. Hastalık etkeni virüs, göçmen kuşlarla, özellikle yaban ördekleriyle köy tavuklarına veya açıkta beslenen kanatlı hayvanlara bulaşmaktadır. Kuş gribinin görülme riskini arttıran en önemli etmen açıkta yapılan kanatlı yetiştiriciliğidir. Ülkemizin sosyo-ekonomik yapısı ve alışkanlıkları nedeniyle köy tavukçuluğu yaygın şekilde yapılmaktadır. Bu nedenle kuş gribi vakaları yayılma eğilimi göstermektedir. Hastalığın hayvandan insana bulaşması; enfekte canlılarla aynı ortamı paylaşmak, hasta hayvanın ağız, burun akıntıları ve dışkısı ile temas etmekle olmaktadır. İnsandaki hastalık belirtisi 38 dereceyi geçen yüksek ateş, solunum yolu enfeksiyonu ve yaygın kas ağrısıdır. Tavuk ve tavuk ürünlerinin iyi pişirilerek yenilmesinde yarar bulunmaktadır. Hastalık nedeniyle tüketimin düşmesi ve ihracatın tamamen durmasıyla sektör ekonomik sıkıntıya girmiştir. Ayrıca diğer sektörler de dolaylı yönden olumsuz etkilenmektedir. Hastalık çıkmadan gerekli önlemleri almak, çıkması durumunda sorumluluk bilinciyle hızlı hareket ederek, hastalığı kontrol etmek ve yok etmek için gerekli önlemleri hayata geçirmek zorundayız. Sayfa 14 / 85

15 AMAÇ VE HEDEFLER Bu acil eylem planı, Avian Influenza (AI) hastalığı ile ilgili yüksek düzeyde bilinç ve hazırlıklı olmanın sürdürülmesi ve çevresel korumanın sağlanması için gerekli yerel önlemleri tanımlamak ve herhangi bir AI salgını karşısında uygulamak için hazırlanmıştır. Avian Influenza (Tavuk Vebası) hastalığına karşı Acil Eylem Planlamasının amacı; İlimizdeki tüm kişi, kurum ve kuruluşların Avian Influenza ( Tavuk Vebası ) hastalığını tanımaları ve sorumluluklarını yerine getirmek üzere hazırlık yapmalarına yardımcı olacak bilgi ve çerçeveyi sağlamaktır. Planlama, zoonoz hastalık olan AI (Tavuk Vebası) insanlara bulaşmasını azaltabilir, kamu hizmetlerinin sürekliliğini sağlayabilir ve AI salgınının ekonomik ve sosyal yükünü azaltır. Acil eylem planı ile herhangi bir insan veya hayvan AI salgınının ortaya çıkması durumunda hızlı ve etkin bir şekilde ortadan kaldırılması için gerekli bütün imkanlar, ekipman, personel ve diğer malzemeye uygun erişim sağlanacak, gerektiğinde kamu ve özel kurumların da işbirliği ile etkin bir mücadele programı yapılacaktır. Bu kapsamda Acil Eylem Planında İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, İl Sağlık Müdürlüğü, Orman ve Su İşleri Bakanlığı Bölge Müdürlüğü, Mahalli İdareler ve güvenlik birimlerince hastalık öncesi ve hastalık çıktıktan sonra neler yapılacağı özetle belirlenmiştir. Burada amaç; konuyla ilgili birçok kamu ve özel sektör kademesinden uzmanın işin içinde olması demektir. Halkın katılımı ise, yerel bilgilerin ve kaynakların en verimli şekilde kullanılması anlamına gelir. Bu, insanların işe sahiplenmelerini ve koruyucu önlemlere uymaları için en gelişmiş yöntemdir. Sayfa 15 / 85

16 YASAL YETKİ İhbarı mecburi Avian Influenza (AI) nın kontrolü için yasal yetkiler aşağıda belirtilen mevzuatta yer almaktadır: sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu - Bulaşıcı Hay. Hastalıkları ile Mücadelede Uygulanacak Genel Hükümlere İlişkin Yönetmelik - Tavuk Vebası Hastalığına Karşı Korunma ve Mücadele Yönetmeliği - İhbarı Mecburi Hayvan Hastalıkları ve Bildirimine İlişkin Yönetmelik - Hayvan Hastalıkları Tazminat Yönetmeliği 1.1. AI ( Avian Influenza) Hastalığı İhbarı 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanununun 4. Maddesi 6.fıkrası uyarınca bilinmeyen bir hastalığın ve bilinmeyen bir hastalıktan dolayı hayvan ölümlerinin ihbar edilmesi gerekmektedir Salgın Bölgesinde Alınacak Genel Önlemler Kordon ve Karantina Hareketlerin Kontrolü Hayvanların Öldürülmesi ve İmhası Temizlik ve Dezenfeksiyon Aşılama 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanununun 4. maddesi, Bulaşıcı Hayvan Hastalıkları ile Mücadelede Uygulanacak Genel Hükümlere İlişkin Yönetmeliğinin tüm maddeleri; Tavuk Vebası Hastalığına Karşı Korunma ve Mücadele Yönetmeliği nin Maddeleri ve arasındaki maddeler salgın bölgesinde gerekli önlemleri almak için yasal dayanak oluşturmaktadır sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanununun 4. Maddesi 1. Fıkrası (b) bendi, hastalığın kontrol altına alınması için şüpheli mekanların çevresinde kordon oluşturulması için gerekli yasal dayanağı sağlamaktadır. Yine 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanununun 4. Maddesi 1. Fıkrası (b) bendi, hastalığı kordon dışına yayabilecek hayvan, hayvansal ürünler ve diğer maddelerin hareketlerinin kısıtlanması için yasal dayanak sağlamaktadır. Tavuk Vebası Hastalığına Karşı Korunma ve Mücadele Yönetmeliği nin 50. Maddesi uyarınca ilgili yerlerin ve kontamine materyallerin temizlik ve dezenfeksiyonu zorunludur. Tavuk Vebası Hastalığına Karşı Korunma ve Mücadele Yönetmeliği nin Maddeleri ile arasında kalan Maddelerde ise salgın alanı ve çevresinde AI şüphesi altındaki hayvanlara aşılamanın yapılıp yapılmayacağına GTHB tarafından karar verileceği, Bakanlıkça aşılamaya karar verilmesi durumunda acil veya koruyucu aşılamada hangi aşının ne şekilde bir programla kullanılacağı ve aşılamada kullanılabilecek aşı bankalarına dair açıklamalar yer almaktadır Tazminat Hayvan Hastalıkları Tazminat Yönetmeliği ve Tazminatlı Hayvan Hastalıkları ve Tazminat Oranlarına Dair Yönetmelik hükümlerine göre itlaf ve imha edilen kanatlı hayvan ve hayvan maddelerine 4/4 oranında tazminat ödemesi yapılacaktır. Sayfa 16 / 85

17 1.4. Diğer Kişilerin Desteği 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanununun 4. Maddesi 8. fıkrasına göre; Belediyeler, hayvan hastalıkları ile mücadele ve kontrollerde Bakanlığa yardımcı olmakla yükümlüdür. 2- KOMUTA ZİNCİRİ 2.1. AI nin kontrolünden GTHB sorumludur. GTHB, AI nin kontrol stratejilerinin yönetimi için GKGM ne yetki verir GKGM, AI acil eylem planını Ulusal Hastalık Kriz Merkezi nde (UHKM) görevli memurun yetkisine devretmiştir. AI şüphesi ya da salgını durumunda bu merkez GKGM nin genel yönetimi altında ulusal stratejiyi koordine eder. UHKM müdürü Yerel Hastalık Kriz Merkezlerinin (YHKM) acil hastalık stratejilerini yönetmekle sorumludur. 81 İl de GTHBİM kendi bölgelerinde AI kontrol tedbirlerini almakla sorumludur Hastalığın teşhisinden sorumlu 8 adet Bölge Veteriner Kontrol ve Araştırma Enstitüsü mevcuttur. Konya İli nin bağlı olduğu enstitü Konya Veteriner Kontrol Enstitüsü dür Bornova Veteriner Kontrol Enstitüsü, Bakanlık tarafından AI hastalığının teşhisinde Ulusal Referans Laboratuarı olarak belirlenmiştir. 3. KONYA İLİ YEREL HASTALIK KRİZ MERKEZİ (YHKM) Yerel seviyede AI ye hazırlıklı olma ve uygulama kontrolü, HSY şubesinin sorumluluğunda olduğundan İlimizde bir AI salgınının başlangıç safhasında HSY Şubesinde, YHKM olacaktır. GTHBİM nden çok uzak mesafede enfekte mekanların bulunması halinde operasyon ünitesi kurulabilir Faaliyetler ve İşlevler: YHKM nin sorumlulukları ve görevleri; a)hazırlıklı olunma safhasındaki görev ve sorumlulukları; -Bölgede hastalıkla ilgili bilinçlilik ve hazırlıklı olma durumunun UHKM nin talimatları doğrultusunda devamlılığının sağlanması, -Hastalık kontrol uygulamalarını yerel olarak düzenlemek ve ulusal simülasyon tatbikatına katılmak, -Ekipman ve personel temini için diğer devlet departmanları ile bağlantıları muhafaza etmek ve karkasların imhası, -Canlı hayvanların tamamının tanımlanması. b)hastalığın görülmesi safhasındaki sorumlulukları; -UHKM ile devamlı görüşerek bir salgın sırasında kontrol stratejisini yönetmek ve uygulamak, -Bildirilen hastalık şüphesi ile ilgili olarak hemen inceleme yapılmasını ve yürürlükteki talimatlara uygun olarak örneklerin Konya VKE ne gönderilmesi işlemlerinin düzenlenmesini sağlamak, -Hastalık şüphesi raporlarını UHKM ne bildirmek, -Ulusal Uzman Grubu ile irtibat halinde bulunmak, -Hastalık teyidinden sonra Enfekte Mekanları beyan etmek, -UHKM ile irtibatlı olarak BKA ölçülerinin tespiti ve bölgelerin sınırlarının belirlenmesi, -KB ve GB deki işletmeler ile epidemiyolojik olarak bağlantılı işletmelerde en kısa zamanda bir hayvan sayımı yapmak, Sayfa 17 / 85

18 -Enfekte mekanlarda yapılan işlemleri denetlemek mekanların karantinası, hastalığa karşı hassas hayvanların değer tayini, kesim ve karkasların atılması (imhası), temizlik ve dezenfeksiyon, -KB ve GB de bulunan pazarların kapatılması ve hayvan hareketlerini kontrol amacı ile belediye zabıtası, polis, jandarma ile irtibat sağlanması, -En yüksek hastalık riski bulunan yerlerdeki canlı hayvan birimlerini belirlemek için Yerel Uzman Grubu ile irtibat sağlamak ve UHKM ne potansiyel enfekte birimlerin kesim işlemi için tavsiyede bulunmak, -KB ve GB deki canlı hayvan birimlerini gözlem altında tutmak. Hastalık teyit edilir edilmez KB deki bütün birimler denetlenmelidir. Ziyaretler Ulusal uzman grubunun tavsiyelerine göre belirlenmelidir, -Enfekte mekanlara giriş çıkışların, gerektiğinde pazarların ve personel ve taşıt vs. hareketlerinin izlenmesi, -Gerekli istisnaların ve eylemlerin uygulanması konusunda UHKM ile irtibatta bulunmak, -Epidemiyolojik incelemeler sırasında toplanan verileri, verilen hayvan hareket izinlerini, kullanılan personel ve ekipmanı, enfekte işletmelerdeki ve YHKM de oluşan olayları günlük kayıt altına almak, -Karkasların imhası ve dezenfektanların çevreye etkisini en aza indirme konusunda Yerel Makamla irtibatta bulunmak YHKM Üyeleri Başkan : İbrahim Hayrullah SUN (Vali Yardımcısı) Başkan Vekili: Seyfettin BAYDAR (Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürü) Üyeler: J. Albay Emin DURSUN (İl Jandarma Komutanı) Tahir AKYÜREK (Büyükşehir Belediye Başkanı) Yrd. Doç. Dr. Hasan KÜÇÜKKENDİRCİ (İl Sağlık Müdürü ) Mevlüt DEMİR (İl Emniyet Müdürü) Bekir KARACABEY (Orman ve Su İşleri Bölge Müdürü) Yusuf KARAASLAN (Çevre ve Şehircilik İl Müdürü V.) Emine ÇİFTÇİ (Veteriner Kontrol Enstitüsü Müdürü) Süleyman ÖZCAN (Hay. Sağ. Yet. Şube Müdürü) Hasan KONYA (Yum-Bir Başkanı) Ali ATAİYİBİNER (Merkez Ziraat Odası Başkanı) Prof. Dr. Aşkın YAŞAR (Veteriner Hekimleri Odası Başkanı) Ramazan GÜRBÜZ (İşletmeci) Sayfa 18 / 85

19 3.3. YHKM de bulunan imkanlar ve fiziksel kaynaklar ve görev dağılımı İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü a) Bütün izleme faaliyetlerinin tamamlanmasına kadar sadece bu amaç için kullanılmak üzere GTHBİM bünyesinde bir çalışma odası bulunmaktadır. b) Bu odada haritaların incelenmesi ve yuvarlak masa grup toplantılarının ve tartışmalarının yapılmasını mümkün kılacak ayrı bir masa mevcuttur. c) Temin edilen odada en az iki kişi için yeterli masa alanı ile internet bağlantılı masa üstü bilgisayar, telefon ve gerekli teknik donanım bulunmaktadır. d) TURKVET veri tabanlı, UHKM ile ve diğer bütün gerekli veri tabanları, laboratuvarlar ve diğer kuruluşlarla bağlantılı bir kayıt sistemi bulunmaktadır. e) Bir AI nin ortaya çıkışıyla ilgili bütün olayları kronolojik sırayla kaydetmek üzere, başka faaliyetlerle bağlantı kurulmasına ve koordinasyona imkan sağlayan ortak bir günlük tutulmaktadır. f) Bir AI salgını çıkması durumunda ilgili personel ile temasa geçilecek ve olayla ilgili olabilecek, İldeki özel Veteriner Hekimler ve yerel kuruluşlar dahil ilgili kişilerin güncel listesi hazırlanmıştır. g) İl Jandarma Komutanlığınca sağlanacak olan mahalle ve kasaba yerleşimlerinin, topoğrafik özellikleri, kamu yollarının gösterildiği ilçe veya daha geniş anlamda il veya bölgelerin ayrıntılı güncel haritaları (tercihen CBS formatında) kullanılacaktır. h) AI salgını çıkması durumunda temasa geçilmesi gerekli olan ve konuyla ilgili olabilecek İl deki yetkili çevre makamları ile çevreyle ilgili diğer kurumların güncel listesi hazırlanmıştır. i) Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü ile Belediyelerce belirlenen, karkasların, çevre ve özellikle yüzey ile yeraltı suları için bir zarar riski oluşturmayacak uygun tasfiye ve gömme sahalarında, imhası yapılacaktır. j) Numune alma kitleri bileşenleri (elemanları) ve koruyucu giysiler için gerekli depo alanı mevcuttur. k) Hastalık mihraklarında, Resmi veteriner hekimin kullanacağı, ihbar, teşhis ve itlafta gerekli malzeme ve ekipman GTHBİM tarafından sağlanacaktır. l) Bütün İlçe GTH Müdürlükleri, AI hastalığı ile ilgili görevlendirilecek olan personel, araç, alet, malzeme ve ekipman tespitlerini yapacak, her daim göreve hazır halde olacaklardır İl Sağlık Müdürlüğü İl de insan Avian Influenza hastalığının kontrolü için yapılacak çalışmaları planlamak, koordine etmek, izlemek ve denetlemek. Sağlık personeli ve halkın konu ile ilgili eğitilmesine katkıda bulunmak. a) İnsan Avian Influenza vakalarının kayıt altına alınarak takip ve tedavi edilmesini sağlamak, bildirimde bulunmak. b) Sağlık kuruluşlarında gerekli koruyucu ve tedavi edici malzemelerini temin etmek, dağıtımını yapmak. c) İnsan Avian Influenza vakası çıkan bölgede insanlara yönelik sürveylans çalışmalarını yapmak. Sayfa 19 / 85

20 d) Vaka çıkan yerlerde gerektiğinde insan barınma yerlerinin dezenfeksiyonunu organize etmek ve yapılmasını sağlamak. e) İnsan vakalarından numunelerin alınmasını sağlayarak, referans laboratuvarına göndermek. f) Sağlık kurum ve kuruluşlarında gerekli planlamanın yapılması ve ihtiyaca göre yoğun bakım ünitelerinin alt yapısının güçlendirmesini sağlamak. g) İnsan Avian Influenza vaka yönetiminde profilaksi hizmeti verecek ve hastaların yatırılacağı hastaneleri belirlemek, vakaların naklini temin etmek. h) Avian Influenza hastalığına bağlı olan insan ölümlerinde cenazenin defni belediye sınırları dışında ise defin işleminin sağlık müdürlüğünün kontrolünde gerçekleşmesini sağlamak. i) İl Hıfzıssıhha Kurulunu toplantıya davet etmek ve alınan kararlarda Sağlık Müdürlüğü görev ve yetki alanına giren konuların uygulanmasını sağlamak Orman ve Su İşleri Bakanlığı Bölge Müdürlüğü-Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü: a) Arazide çalışacak tüm personelini Kuş Gribi konusunda eğitmek. b) Konya İli sulak alanlar listesini hazırlamak ve göçmen kuş rotalarını belirleyip KUŞ GRİBİ RİSK HARİTASI oluşturmak. c) Avcı Eğitimlerinde Sulak alan Riski/Kuş gribi konularını işlemek. d) Yaban Hayvanları üreten tesislerin kontrolünün sıklaştırılması. e) Aİ çıkması durumunda kanatlılarda av yasağını, İl Av Komisyonuna önermek. f) Başlatılan av yasağını kurum olarak ciddi takip etmek. Bu hususta zaten var olan Jandarma, Mahalle Muhtarı, Kır Bekçisi yetkilisinin etkinleştirilmesinin sağlanması. g) İtlaf çalışmaları olur ise, Çukur Standardını belirleyip ona uyulmasını sağlamak. Çukur Standardı: Yerel Yönetici/ DSİ/ VIII. Bölge Müdürlüğünün önerdiği yere açılmalı. Yerleşim yerlerinin dışına (İnsan ve hayvan aktivitelerinin olmadığı yerlere) açılmalı. Yeraltı ve yerüstü sularının etkilenmeyeceği yerler seçilmeli. Çukur için mümkün olduğunca geçirgen olmayan killi toprakların bulunduğu alanlardan seçilmeli. Çukur açıldıktan sonra, altına geçirgen olmayan tabaka kil serilmeli, üzerine kireç serilmeli. İtlaf edilen hayvanlar sızdırmaz kalın poşetlere konulmalı, üzeri en az 1 m toprakla örtülmeli ( Yırtıcı vs. açmaması için). Toprak sıkılaştırılmamalı. Çukur kapandıktan sonra buraya kuş gribine yakalanmış hayvan gömülmüştür dikkat ediniz gibi uyarıcı levhalar konulmalı Diğer görevlerin kurumlara dağılımı: a) İtlaf sonrası imha edilecek hayvan ve hayvan maddeleri Belediyelerin sağlayacağı konteynerler ve araçlarla çevreye zarar vermeyecek şekilde imha yerlerine ulaştırılacaktır. İtlaf ve imha Sayfa 20 / 85

21 işlemlerinde gerekli olan personel, araç, alet, ekipman ve iş makinası temini, Belediyeler ve Sivil Toplum Kuruluşu (Yum-Bir) tarafından sağlanacaktır. b) Dezenfektanın ve karkas dekompozisyonu (bozulması) sonucu vücut dokuları ve sıvılarının çevreye ve özellikle yüzey ve yeraltı sularına yayılıp karışmasının izlenmesi ve kontrolünden, hiçbir zarar riski oluşturmayacak uygun tasfiye ve gömme sahalarının belirlenmesinden; Belediyeler, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, Orman ve Su İşleri Bakanlığı Bölge Müdürlüğü sorumludur. c) Mahallelerdeki itlaf sırasında İl Jandarma Komutanlığı, Merkez mahallelerde İl Emniyet Müdürlüğü gerekli tedbirleri sağlayacaktır. d) İl Milli Eğitim Müdürlüğü tüm okullarda hastalıkla ilgili eğitici ve doğru bilgiler verecektir. e) Yetişkinlerin eğitiminde İl Müftülüğü gerekli bilgilendirmeyi yapacaktır. f) 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunun 246. maddesi gereğince nüfusu yirmi binden fazla olan şehirlerde belediyelerce tayin edilecek mıntıkalar içinde hayvan beslenmesi yasaktır, denilmektedir. Bu nedenle şehirde hayvan beslenmesinin kontrolü belediyenin sorumluluğundadır. g) Hastalık çıkması durumunda İl Sağlık Müdürlüğü, Valilik Makamının emirleri ve kendi mevzuatları doğrultusunda çalışacaktır. h) İhtiyaç durumunda Veteriner Hekimler Odası ve Üyelerine yasaların ön gördüğü görevler verilecektir. Operasyon Birimi Kurulması: Bir bölgede birden çok sayıda mihrakın bulunması, Enfekte mekânların GTHBİM nden uzak mesafede olması, Popülâsyon yoğunluğunun çok yüksek olması, Popülâsyonun yoğun olduğu alanda işletmelerin çok yakın olması nedenlerinden dolayı Kriz Merkezimizin kararı ile İlçe Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüklerinde bir operasyon birimi oluşturulabilir Faaliyetler ve İşlevler: Operasyon birimi YHKM nce alınan kararlara uygun olarak aynı görevleri yerine getirecektir YHKM nde Bulunacak İmkanlar ve Fiziksel Kaynaklar a) Bütün izleme faaliyetlerinin tamamlanmasına kadar sadece bu amaç için kullanılmak üzere bir çalışma odası gereklidir, b) Bu odada haritaların incelenmesi ve yuvarlak masa grup toplantılarının ve tartışmalarının yapılmasını mümkün kılacak ayrı bir masa mevcut olmalıdır, c) Temin edilen odada en az iki kişi için yeterli masa alanı ile Internet bağlantılı masa üstü bilgisayar ve telefon bulunmalıdır, ç) Tercihen bilgisayar tabanlı, UHKM ile ve diğer bütün gerekli veri tabanları, laboratuvarlar ve diğer kuruluşlarla bağlantılı bir kayıt sistemi, d) Bir AI nin ortaya çıkışıyla ilgili bütün olayları kronolojik sırayla kaydetmek üzere, başka faaliyetlerle bağlantı kurulmasına ve koordinasyona imkân sağlayan ortak bir günlüğün tutulması, Sayfa 21 / 85

22 e) Bir AI salgını çıkması durumunda temasa geçilecek ve olayla ilgili olabilecek, özel kesimhane/kombina listesi, f) Köy ve kasaba yerleşimlerinin, topoğrafik özellikleri, kamu yollarının gösterildiği ilçe veya daha geniş anlamda il veya bölgelerin ayrıntılı güncel haritaları g) AI salgını çıkması durumunda temasa geçilmesi gerekli olan ve konuyla ilgili olabilecek il deki yetkili çevre makamları ile çevreyle ilgili diğer kurumların güncel listesi, h) AI aşılaması, hayvanların sahibi ve hareketlerle ilgili il/ilçe düzeyinde tutulan bütün kayıtlara kolayca erişilebilmesi, i) Numune alma kitleri bileşenleri ve koruyucu giysiler için gerekli depo alanı, 4. Yerel Uzman Grubu AI teyit edildiğinde YHKM bünyesinde bir Yerel Uzman Grubu oluşturulur. 4.1 Grup: ADI SOYADI ÜNVAN ADRES TELEFON Kamile KESLER Veteriner Hekim Konya VKE / M. Levent KAYNAR Veteriner Hekim Konya VKE / Naim GÜRBÜZ Veteriner Hekim İl G.T.H. Müdürlüğü / 1119 Mustafa DİRİK Veteriner Hekim İl G.T.H. Müdürlüğü / 1119 Saynur YAĞCI Veteriner Hekim İl G.T.H. Müdürlüğü / 1119 Ahmet EVCİ Veteriner Hekim İl G.T.H. Müdürlüğü / 1133 Gökhan DİNÇER Veteriner Hekim İl G.T.H. Müdürlüğü / 1133 Müslüm NALLI Veteriner Hekim İl G.T.H. Müdürlüğü / 1132 Adnan ÖZTÜRK Veteriner Hekim İl G.T.H. Müdürlüğü / Grubun sorumlulukları: a) Şüpheli vakalarda söz konusu sahaya gitmek, b) Hastalığın muhtemel kaynağını ve yayılışını araştırmak, c) İşletmelerdeki muhtemel enfeksiyon süresinin tahmini, ç) Enfekte işletmelerin durumu, hastalığa karşı hassas olanlar ile diğer canlı hayvanların sayı ve türleri ile yetiştirme şeklinin belirlenmesi, d) İşletmenin büyüklüğü, yeri, diğer işletmelerle ve kamu yolları vs. ile ilişkisinin belirlenmesi e) Risk değerlendirmesi yapmak ve temas edilen/edilecek işletmeleri kategorize etmek, f) Örnek toplamak ve göndermek, g) Ulusal Uzman Grubundan uzmanlarla irtibat kurmak ve gerektiğinde onları araştırma için davet etmek, ğ) Gözlem/tetkik ve epidemiyoloji raporlarını incelemek ve değerlendirmek, h) YHKM, UHKM ve Ulusal Uzman Grubuna rapor ve tavsiyeleri iletmek, ı) Koruyucu kesim ve/veya itlafla ilgili olarak YHKM ne tavsiyelerde bulunmak, i) KB sınırları ve diğer kontrol tedbirleri hakkında tavsiyelerde bulunmak Sayfa 22 / 85

23 5. UYGULAMA KILAVUZU 5.1. GİRİŞ Tanım Avian Influenza, tavuk, hindi, Gine tavuğu ve diğer kanatlı türlerinin ve özellikle göçmen su kuşlarının hafif ve hatta asemptomatik enfeksiyondan akut ve öldürücü boyuta kadar değişen viral etiyolojiye sahip bir hastalıktır Etiyoloji Avian Influenza virüsleri Orthomyxoviridae ailesinin A tipi virüsleri içerisinde yer alır. Tip A Influenza virüsleri serolojik olarak 15 hemaglütinin (H1-H15) ve 9 nörominidaz (N1-N9) alt tipinde kategorize edilirler. Her virüsün görünür şekilde herhangi bir kombinasyon içinde bulunabilen bir HA ve bir nörominidaz antijeni vardır. Avian Influenza tip A virüslerinin alt tiplerinin muhtemel kombinasyonlarının çoğunluğu kanatlı türlerinden izole edilmiştir. Bugüne kadar yalnızca H5 ve H7 alt tiplerinin hastalığa karşı hassas türlerde YPAI ye neden oldukları gösterilmiştir, ancak H5 ve H7 virüslerinin tamamı virülent değildir Epidemiyoloji Dünya üzerinde yayılışı AI virüsleri dünya üzerinde hindi, tavuk, Beç tavuğu, bıldırcın, keklik, sülün, kaz, ördek gibi birçok evcil kanatlılarda ve yabani türlerde yaygın olarak bulunmaktadır. AI virüsleri ekseriya dünyanın her yerinde sağlıklı görünüşlü göçmen su kuşları, kıyı kuşları ve deniz kuşlarında görülmektedir. YPAI A virüslerinin H5 ve H7 alt tipleri Avrupa da ve diğer yerlerde zaman zaman serbest yaşayan kanatlılardan izole edilmiştir. YPAI nedeniyle çıkan salgınlar yıllarında ABD de Pensilvanya bölgesinde kaydedilmiştir. Hastalık son yıllarda; 1997 yılında Çin de, 2000 yılında İtalya da, 2001 yılında Honduras ta, 2002 yılında ABD(Virginia, Kuzey Carolina, Connecticut) ve Şili de, 2003 yılında Hollanda, Belçika, Almanya ve Güney Kore de, 2004 yılında Güney Afrika, Honduras, Endonezya, Honkong, Kamboçya, Laos, Malezya, Pakistan, Şili, Tayland, Tayvan, Vietnam da, 2005 yılında ise Moğolistan, Kazakistan, Rusya Federasyonunda ve Türkiye de çıkmıştır. Yaygınlığı hakkında detaylı bilgi için Word Animal Health ve OİE bültenlerinin son yayınlarına bakılabilir. Türkiye deki son durum Ülkemizde AI hastalığı ilk kez 2005 Yılı Ekim ayında tespit edilmiştir yılında hastalık Zonguldak, Samsun (2), Sakarya (2), Sinop ve Edirne illerinde görülmüştür. 12 Nisan 2008 tarihinde Edirne İlindeki son hastalık mihrakı söndürülmüş ve Dünya Hayvan Sağlığı Teşkilatına (OIE) bildirilmiştir. Son vakanın sönüş tarihinden sonra 3 ay yapılan izleme çalışmalarının ardından OIE ye tarihinde Ülkemizin hastalıktan ari olduğu bildirilmiştir. Hastalık sadece köy tavuklarında görülmüş ve hiçbir entegre tesise bulaşmamıştır. Yapılan epidemiyolojik araştırmalar sonucu 2008 vakalarının hepsinin avcılık kökenli olduğu tespit edilmiştir kanatlı itlaf edilmiştir YTL tazminat olarak ödenmiştir. Sayfa 23 / 85

24 Son olarak ülkemizde; Mayıs 2015 tarihi itibariyle, Kastamonu, Balıkesir, Bursa, İzmir, Kocaeli, Manisa, Çanakkale, Muğla ve Adıyaman illerinde hastalık vakalarına rastlanmış olup, mihraklar devam etmektedir. İlimizdeki Durum İlimizde AI hastalığı ilk defa 26/01/2006 tarihinde Karatay İlçesi İsmil Kasabası nda tespit edilmiştir. İldeki tüm AI mihrakları alttaki tabloda belirtilmiştir. İl İlçe Köy Çıkış Tarihi Sönüş Tarihi KONYA Karatay İsmil Kasabası KONYA Derbent Yassı Ören Köyü KONYA Akşehir Reis Kasabası AI virüsünün Ülkemize ve İlimize Girişi ile İlgili Risk Değerlendirmesi AI enfeksiyonunun problem teşkil ettiği ülkelerden enfekte canlı kanatlıların ya da ürünlerin yasal ya da yasa dışı yollarla ithalatı Enfekte kanatlıların hareketleri Canlı kanatlı pazarları Göç yolları Yaban hayatı Doğa parkları ve göller Su kuşlarının dışkıları ile kontamine olmuş su birikintisi ve dereler Köy hayvanları Epidemiyolojik açıklamalar 1. Hastalığa karşı hassas türler AI virüsü hemen bütün ticari evcil ve yabani kanatlı türlerinde etkilidir. Maymun, domuz, at ve sığırlarda, foklarda ve balinalardan enfeksiyonlar bildirilmiştir; tavuklardan kaynaklanan ve insanlar için öldürücü olan virüs suşunun görülmesi 1997 yılında Hong Kong dan bildirilmiştir. 2.Virüsün Dayanıklılığı Çevrede: Influenza virüsleri çevresel ortamda ve özellikle serin ve nemli koşullarda uzun zaman sürelerinde canlılıklarını korurlar. Dışkı materyalinde infektivite 4 0C de gün, 20 0C de 7 gün süre ile muhafaza edilmiştir. Influenza virüsleri çok fazla su kuşlarının bulunduğu göllerden ve havuz sularından izole edilmiştir. Konakçıda (hastalığın patogenezi dahil): AI virusları tavuklar için olduğu kadar diğer türler için de çok çeşitli virulens özelliği göstermektedir. YPAI, gallinaseöz kanatlı türlerinde solunum ve mide barsak ve/veya sinirsel belirtilerin görüldüğü yüksek oranda mortaliteye neden olabilen son derece bulaşıcı ve genelleşmiş viral bir hastalıktır. Diğer kanatlı türlerinde YPAI virüs enfeksiyonu klinik olarak belirtisiz özellikten son derece öldürücü özelliğe kadar değişen aralıkta meydana gelebilir. Su kuşları ve deniz kuşları gibi yabani su kanatlıları AI virüsünün önemli rezervuarları olarak bilinmektedirler ancak bu hayvanlar enfeksiyonun klinik belirtilerini çok seyrek olarak gösterirler. Hastalığın klinik belirtileri virüsün solunum kanalında replikasyonu ve bunu müteakip iç organlarda ve beyinde sistemik replikasyonu sonucunda meydana gelir. Nonpatojenik virüs suşları yalnızca solunum ve barsak kanalı yüzeyinde replikasyon gösterirler. Sayfa 24 / 85

25 Karkaslar: AI virüsü karkaslarda ortam sıcaklıklarında yalnızca birkaç gün canlılığını koruyabilirken buzdolabı sıcaklıklarında 23 güne kadar canlı kalır. Viremik safhada işlenen kuşlar virüs içeren kanları veya dışkı materyali ile diğer karkasları bulaştırırlar. Paketleme ve depolama sırasında oluşabilen damlama da enfekte karkaslardan kontamine olmuş olmaları ihtimalinden dolayı önemlidir. Et ürünleri: Virüs kanatlı et ürünlerinde canlı kalabilir. Pişirilmiş tavuk için inaktivasyon süresi hakkında virüs suşlarına göre farklılıklar bulunmuştur. Pişirilmiş tavuk etinde AI viruslarıni öldürdüğü kabul edilen minimum sıcaklıklar; 70 0C de en az 30 dakika; 75 0C de en az 5 dakika veya, 80 0C de en az 1 dakika Yemeklik yumurta ve yumurta ürünleri: Şiddetli şekilde etkilenen kanatlıların yumurtlamalarının durmasına karşılık salgının erken dönemlerinde yumurtlanan yumurtalar albuminde, sarıda ve/veya yüzeyde AI virüsü içerebilir. Virüs çatlak ya da sağlam kabuktan geçebilir, ya da daha önemlisi yumurta kaplarını bulaştırabilir. Yumurtalarda ve viyollerde canlı kalma süreleri geniş çapta yayılma için yeterli olmaktadır. Yumurta pulpu ürünleri diğer bir virüs kaynağıdır. Döllenmiş yumurtalar: AI virüsü enfekte damızlık tavukların yumurtladığı yumurtalardan izole edilmiştir. Kanatlı yan ürünleri : Kanatlı sakatat unu ve evde beslenen hayvan yemleri genellikle 1000C nin üzerinde birkaç dakikadan bir saatten fazlasına kadar ısıtılmaktadır ve bu da AI virüsünü öldürmek için yeterlidir. Ancak eğer bu işlemler usulüne uygun olarak yapılmamış veya pişirilmiş ürün daha sonra işlenmemiş ürün tarafından kontamine edilmişse, AI virüsü yan ürünlerde birkaç hafta canlı kalabilmektedir. Atık ürünler: AI virüsünün atık ürünlerde canlı kalma potansiyeli mevcuttur ve hareket öncesinde ürünler uygun işlemlere tabi tutulmadığı takdirde virüs bu ürünlerin naklinde kullanılan araçlarla çevreye yayılabilir Hastalığın yayılması AI viruslarının bütün suşları kanatlılar için yüksek yayılma özelliğinde değildir, yüksek ve düşük virulensli virüsler düşük yayılma özelliğine sahip olabilir, fakat sürüler yoluyla geçiş sonrası konakçı için taşıyıcılık kadar patojenite de sahada artış gösterebilir. Yabani kuşlar: Göçmen su kuşları ile doğrudan ya da dolaylı temas kanatlılar için en önemli enfeksiyon kaynağıdır. Canlı kanatlılar: Kanatlılar arasında AI virüs suşlarının yayılabilirliği çok büyük farklılıklar sergilemektedir. Dışkı ve solunum salgıları ile temas önemli olurken hava yolu ile yayılma önemli görülmemektedir. Saha salgınlarının direkt yayılma mı yoksa kişi ve araç gereçler yolu ile ikincil yayılma mı olduğu konusu karmaşıklık arz etmektedir. Yumurtalar: AI virüsünün yayılma potansiyelinin olduğunu gösterir şekilde yumurta kabuğunda ve yumurta sarısı ve albuminde tespit edilmesine rağmen enfekte yumurtalar yolu ile dikey bulaşma ispat edilebilmiş değildir. Embriyo gelişiminin erken döneminde optimal kuluçka sıcaklıkları C AI virüsü için öldürücü olabilir, ya da enfekte embriyolar kuluçka esnasında virüs tarafından öldürülebilirler. Kuluçka sürecinde virüsün kalıcılığı yumurta kabuğu kontaminasyonuyla yüksek bir olasılıktır. Araç gereçler: AI uzun mesafelere kuş kafesleri, peletler, yumurta doldurulan tepsiler, gübre yem bulaşık giysilerle, ekipman ve taşıtlarla süratli bir şekilde yayılabilmektedir. Sayfa 25 / 85

26 İnsanlar: Enfekte işletmelere giriş ve çıkışlarda, enfekte dışkı yada solunum yolu sekresyonları ile kontamine araç, ekipman, personel ve yem malzemelerinin hareketlerinde görevli insanlar etkenin taşınmasında rol oynayabilirler Hastalık Seyri Virüsün önceden temiz olan bir sürüye, bölgeye ya da ülkeye girmesinin hızlı bir şekilde yayılma gösteren yüksek morbidite ve ölümlülük oranına sahip salgına yol açması olasıdır. 1. Sonuçlar a) Halk Sağlığı Avian İnfluenza virüsünün, genetik materyalindeki değişiklikle (mutasyonla) insanlara yönelik olarak da hastalık yapıcı nitelik kazanabileceği ve salgınlara yol açabileceği ifade edilen bilgiler arasındadır. İnsandan insana bulaşmanın olmadığı virüsün, mutasyonla insandan insana bulaşma özelliğine de sahip olabileceği belirtilmektedir. H5N1 YPAI zoonotik bir hastalıktır. İnsanlar enfekte kuşlarla yakın temas ve yoğun şekilde YPAI virüsleri ile kontamine ortamlarda çalışma yolluyla (enfekte kanatlıların kesimi, enfekte barınakların temizlik işlerinde çalışan kişiler) enfeksiyona yakalanabilirler. Enfeksiyon et ve yumurta gibi kanatlı ürünlerinin muamele edilmesi ya da tüketilmesi ile yayılmaz. Influenza virüslerinin kanatlılar içindeki dönüşümünün azaltılması ve eliminasyonunun sağlanması için acil tedbirler alınması tavsiye edilmektedir. Hastalıkta önemli olan korunma önlemleridir. Bunun için kanatlı çiftliklerinde çalışanların hijyen kurallarına uymaları, eldiven ve maske gibi ekipmanlarla gerekli diğer korunma önlemlerini almaları sağlanmalı ve bu kişilerin bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi konusunda hassasiyet gösterilmelidir. Ayrıca, gerektiğinde virüslere etkili ilaçlarla korunma yoluna gidilebilir. b) Sosyo-ekonomik kayıplar Başlıca kayıplar yüksek oranda mortalite ile yumurta ve et üretimindeki azalma ve verimlilik düşüşünden kaynaklanan kayıplardır. Salgını yok etme politikasına bağlı olarak uzayan süreler nedeniyle daha başka kayıplar da söz konusu olabilir. Ürün akışındaki aksaklıklar ve azalan tüketim, salgının kontrol altına alınabilmesi için gerekli süreye bağlı olarak çiftliklerde, hizmet sektöründe ve ilgili endüstrilerde iş kayıplarına neden olabilir. Küçük bir salgında dahi endüstrinin yer değiştirmesi normal pazarlama şekillerinin değişikliği söz konusudur. Büyük ebeveyn ve temel nitelikteki sürülerde çok değerli genetik kayıp oluşabilir. Salgın teyit edildiğinde ihracat pazarları kapanabilir, fakat bu süreç hastalıklı mıntıka politikası uygulanarak kısaltılabilir. Bir mıntıka politikasının uygulanması halinde, uygulamaya konması ve sıkı şekilde yürütülmesi gerekli olan yok etme (kökünü kazıma) stratejisi ve hareket kontrolleri yetiştirme programları ve yumurta, tavuk, kanatlı, piliç, hindi ve et kanatlılarının satışı dahil bir çok endüstri uygulamalarının şiddetli şekilde aksaması sonucunu doğuracaktır. Çeşitli malların pazarlama sürelerinin ötesindeki gecikmeler önemli üretim maliyet artışlarına ve kısa zaman içinde kayıplara yol açabilir ve salgınlara doğrudan maruz kalmayan üreticileri arz kaybı ve aksaklıkları nedeniyle kayba uğratabilir. Ev ve Süs Hayvanları Satış yerleri hayvan hareket kontrollerinden olumsuz etkilenebilir TEŞHİS Klinik Belirtiler İnkübasyon periyodu 3-7 gündür. Klinik bulgular; iştahsızlık, şiddetli depresyon, yumurta veriminde ani düşme, yüzde ödem, ibik ve sakallarda siyanoz ve şişkinliktir. Seröz mukozalarda peteşiyel kanamalar ve ani ölümler görülür. Sayfa 26 / 85