BÖLGESEL GÖSTERGELER TRC Güneydoğu Anadolu 2008

Transkript

1 TÜİK BÖLGESEL GÖSTERGELER TRC Güneydoğu Anadolu 2008 ISSN TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU

2 TÜİK BÖLGESEL GÖSTERGELER TRC Güneydoğu Anadolu 2008 TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU

3 BÖLGESEL GÖSTERGELER 2008 TRC Güneydoğu Anadolu İstatistiki veri ve bilgi istekleri için Bilgi Dağıtım Grubu Tel: + (312) Fax: + (312) Yayın istekleri için Döner Sermaye İşletmesi Tel: + (312) Fax: + (312) Yayın içeriğine yönelik sorularınız için Bölgesel İstatistikler Takımı Tel: + (312) Fax: + (312) İnternet E-posta bilgi@tuik.gov.tr Yayın No 3311 ISSN Türkiye İstatistik Kurumu Yücetepe Mah. Necatibey Cad. No: Çankaya-ANKARA / TÜRKİYE Bu yayının 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu na göre her hakkı Türkiye İstatistik Kurumu Başkanlığı na aittir. Gerçek veya tüzel kişiler tarafından izinsiz çoğaltılamaz ve dağıtılamaz. Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası, Ankara Tel: * Fax: Temmuz 2009 MTB: Adet ISBN

4 Önsöz ÖNSÖZ Türkiye statistik Kurumu, ülkemizin ekonomik, sosyal, demografik ve kültürel yap s ile ilgili say m ve ara t rmalardan elde etti i bilgileri, ba ta kamu kurum ve kurulu lar ve ara t rmac lar olmak üzere kamuoyunun kullan m na sunmaktad r. Yay nlar, tutarl l k, zamanl l k, effafl k ve gizlilik ilkeleri çerçevesinde kaliteli veri üretimi ve hizmet sunumu ilkelerine göre haz rlanmaktad r. Dünyada ve ülkemizde istatistiki bilgiye duyulan ihtiyac n her geçen gün artmas na paralel olarak, üretilen istatistiklerin iyile tirilmesi, geli tirilmesi, bölgesel istatistiklerin toplanmas, bölgelerin sosyoekonomik analizlerinin yap lmas, bölgesel politikalar n çerçevesinin belirlenmesi ve Avrupa Birli i Bölgesel statistik Sistemi ne uygun kar la t r labilir istatistiki veri taban olu turulmas amac yla, ülke genelinde statistiki Bölge Birimleri S n fland rmas ( BBS) tan mlanm, bu kapsamda Kurumumuzun Bölge Te kilatlar n n güçlendirilmesi ve daha fonksiyonel hale getirilmesi için gereken altyap kurulmu tur. Yerel düzeyde kalk nma projeleri üretildikçe, veriye olan talep de artacakt r. Bu yay nda yer alan bölgesel veriler BBS ye göre s n fland r lm t r. Bölgesel düzeyde ayr nt l verilerin üretilmesi, kay tlara dayal verilerin geli tirilmesine ba l d r. Ulusal kay t sisteminin güncel olarak sürdürülmesi için TÜ K taraf ndan yürütülen faaliyetler devam etmektedir. Bölgesel düzeyde veri talebinin yüksekli i göz önünde bulundurularak haz rlanan bu yay n, de i ik zamanlarda yay nlanan resmi istatistikler bir araya getirilerek, her a amadaki karar al c ve kullan c lara kolayl k ve zaman tasarrufu sa layacakt r. Bu yay n, ayn zamanda bölge yöneticilerinin verdikleri hizmetteki geli meleri ve eksiklikleri tesbit etmek amac yla, üretilen verileri göstergelere dönü türerek karar almada kolayl k sa layacak, BBS ye göre 2. düzeyde TRC1 (Gaziantep, Ad yaman, Kilis), TRC2 ( anl urfa, Diyarbak r) ve TRC3 (Mardin, Batman, rnak, Siirt) bölgelerini kapsayan 1. düzeyde TRC Güneydo u Anadolu bölgesi bilgilerini içermektedir. Ayr ca yay nda, kullan c lar n kar la t rma yapabilmelerini sa lamak üzere TRC11 (Gaziantep), TRC12 (Ad yaman), TRC13 (Kilis), TRC21 ( anl urfa), TRC22 (Diyarbak r), TRC31 (Mardin), TRC32 (Batman), TRC33 ( rnak) ve TRC34 (Siirt) 3. düzeyde bölge birimleri olan illerin göstergelerine de yer verilmektedir. Yay n n tüm kullan c lara kolayl k sa lamas n ve faydal olmas n dilerim. A. A. Ömer TOPRAK Başkan Ba kan V. III

5 İçindekiler Ç NDEK LER Sayfa Önsöz çindekiler Aç klama Genel Bilgiler III V VII IX 1. Temel Göstergeler 1 2. Nüfus ve Sosyal Yap 35 Nüfus E ilimleri, Demografi ve Göç 41 Sa l k 78 E itim 82 Kültür 95 Adalet 103 Seçim 115 Çevre 118 gücü 126 Gelir Da l m 130 Tüketim Harcamalar Ekonomik Yap 133 Milli Gelir 137 D Ticaret 138 Fiyat ve Endeksler 142 Maliye 143 statistikleri 147 Enerji 150 n aat 152 Ula t rma 156 Tar m 163 Turizm 182 Ek 1. Veri kaynaklar lgili Bilgilere Ula mak için 187 V

6 Açıklama AÇIKLAMA 1. Giri Bölgesel düzeyde kullan c talebi dikkate al narak seçilen belirli de i ken ve göstergelerden olu an bu yay n kullan c lar n bölgesel veriye daha kolay ula abilmesi amac yla haz rlanm t r. Ayr ca grafiklerle verinin daha kolay anla labilmesi amaçlanm t r. 2. Kapsam Yay n, 2000 y l ndan ba layarak mevcut en son y l verilerini içermekte, TRC 1. düzey Güneydo u Anadolu bölgesi, TRC1 (Gaziantep, Ad yaman, Kilis), TRC2 ( anl urfa, Diyarbak r) ve TRC3 (Mardin, Batman, rnak, Siirt) 2. düzey bölgeleri, ile TRC11 (Gaziantep), TRC12 (Ad yaman), TRC13 (Kilis), TRC21 ( anl urfa), TRC22 (Diyarbak r), TRC31 (Mardin), TRC32 (Batman), TRC33 ( rnak) ve TRC34 (Siirt) 3. düzey illerinin yan nda, BBS 1. düzey (12 Bölge), BBS 2. düzey (26 Bölge) ve BBS 3. düzey (81 il) göstergelerini kapsamaktad r. 3. Veri Kaynaklar Yay nda sunulan verilerin önemli bir k sm Türkiye statistik Kurumunun çal malar ya da ilgili kurumlarla yap lan i birli i ile elde edilmi tir. Bir bölümü ise ilgili kurumlar n yay nlar ndan oldu u gibi al nm t r. Yay n n ilk k sm nda bu verilerden yararlan larak göstergeler hesaplanm t r (ek 1). 4. S n flamalar statistiki Bölge Birimleri S n fland rmas Bölgesel istatistiklerin toplanmas, geli tirilmesi, bölgelerin sosyo-ekonomik analizlerinin yap lmas, bölgesel politikalar n çerçevesinin belirlenmesi ve Avrupa Birli i Bölgesel statistik Sistemine uygun, kar la t r labilir istatistiki veri taban olu turulmas amac yla ülke çap nda statistiki Bölge Birimleri S n fland rmas tan mlanm t r. statistiki Bölge Birimleri S n fland rmas nda iller 3. düzey olarak tan mlanm ; ekonomik, sosyal ve co rafi yönden benzerlik gösteren kom u iller ise bölgesel kalk nma planlar ve nüfus büyüklükleri de dikkate al narak 1. düzey ve 2. düzey olarak grupland r lmak suretiyle hiyerar ik statistiki Bölge Birimleri S n fland rmas yap lm t r. Buna göre: 1. düzey: 2. Düzey Bölge Birimlerinin grupland r lmas sonucu tan mlanm olup, 12 adettir 2. düzey: 3. düzeydeki kom u illerin grupland r lmas sonucu tan mlanm olup, 26 adettir 3. düzey: l düzeyinde 81 adet statistiki Bölge Birimi yer almaktad r. Her il bir statistiki Bölge Birimini tan mlamaktad r. S n fland rmaya ili kin ayr nt l bilgi statistiki Bölge Birimleri S n fland rmas tablosunda verilmektedir. Simge ve K saltmalar... Bilgi elde edilememi tir - Bilgi yoktur 0 Kullan lan birimin yar s ndan azd r TL Türk Liras $ ABD Dolar BBS statistiki Bölge Birimleri S n fland rmas TÜ K Türkiye statistik Kurumu TÜFE Tüketici Fiyatlar Endeksi GSYH Gayri Safi Yurtiçi Has la SGP Sat nalma Gücü Paritesi % 20 lik gelir grubu Toplam hane gelirleri küçükten büyü e do ru s ralanarak, hanehalk say lar 5 e it parçaya bölünmek suretiyle gelir gruplar olu turulmu tur. USSS, 3.Rev-ISIC, Rev.3 Tüm Ekonomik Faaliyetlerin Uluslararas Standart Sanayi S n flamas FÜS-CPA Faaliyetlere Göre Ürünlerin statistiki S n flamas VII

7 Açıklama statistiki Bölge Birimleri S n flamas ( BBS) 1. Düzey 2. Düzey 3. Düzey 1. Düzey 2. Düzey 3. Düzey TR Türkiye TR1 stanbul TR8 Bat Karadeniz TR10 ( stanbul) TR81 (Zonguldak, Karabük, TR100 stanbul Bart n) TR811 Zonguldak TR2 Bat Marmara TR812 Karabük TR21 (Tekirda, Edirne, TR813 Bart n K rklareli) TR211 Tekirda TR82 (Kastamonu, Çank r, TR212 Edirne Sinop) TR821 Kastamonu TR213 K rklareli TR822 Çank r TR22 (Bal kesir, Çanakkale) TR823 Sinop TR221 Bal kesir TR83 (Samsun, Tokat, TR222 Çanakkale Çorum, Amasya) TR831 Samsun TR3 Ege TR832 Tokat TR31 ( zmir) TR833 Çorum TR310 zmir TR834 Amasya TR32 (Ayd n, Denizli, TR9 Do u Karadeniz Mu la) TR321 Ayd n TR90 (Trabzon, Ordu, TR322 Denizli Giresun, Rize, TR901 Trabzon TR323 Mu la Artvin, Gümü hane) TR902 Ordu TR33 (Manisa, TR903 Giresun Afyonkarahisar, TR331 Manisa TR904 Rize Kütahya, U ak) TR332 Afyonkarahisar TR905 Artvin TR333 Kütahya TR906 Gümü hane TR334 U ak TRA Kuzeydo u Anadolu TR4 Do u Marmara TRA1 (Erzurum, Erzincan, TR41 (Bursa,Eski ehir, Bayburt) TRA11 Erzurum Bilecik) TR411 Bursa TRA12 Erzincan TR412 Eski ehir TRA13 Bayburt TR413 Bilecik TRA2 (A r, Kars, I d r, TR42 (Kocaeli, Sakarya, Ardahan) TRA21 A r Düzce, Bolu, TR421 Kocaeli TRA22 Kars Yalova) TR422 Sakarya TRA23 I d r TR423 Düzce TRA24 Ardahan TR424 Bolu TRB Ortado u Anadolu TR425 Yalova TRB1 (Malatya, Elaz, TR5 Bat Anadolu Bingöl, Tunceli) TRB11 Malatya TR51 (Ankara) TRB12 Elaz TR510 Ankara TRB13 Bingöl TR52 (Konya, Karaman) TRB14 Tunceli TR521 Konya TRB2 (Van, Mu, Bitlis, TR522 Karaman Hakkari) TRB21 Van TR6 Akdeniz TRB22 Mu TR61 (Antalya, Isparta, TRB23 Bitlis Burdur) TR611 Antalya TRB24 Hakkari TR612 Isparta TRC Güneydo u Anadolu TR613 Burdur TRC1 (Gaziantep, Ad yaman, TR62 (Adana, Mersin) Kilis) TRC11 Gaziantep TR621 Adana TRC12 Ad yaman TR622 Mersin TRC13 Kilis TR63 (Hatay, TRC2 ( anl urfa, Diyarbak r) Kahramanmara TR631 Hatay TRC21 anl urfa Osmaniye) TR632 Kahramanmara TRC22 Diyarbak r TR633 Osmaniye TRC3 (Mardin, Batman, TR7 Orta Anadolu rnak, Siirt) TRC31 Mardin TR71 (K r kkale, Aksaray, TRC32 Batman Ni de,nev ehir, TR711 K r kkale TRC33 rnak K r ehir) TR712 Aksaray TRC34 Siirt TR713 Ni de TR714 Nev ehir TR715 K r ehir TR72 (Kayseri, Sivas, Yozgat) TR721 Kayseri TR722 Sivas TR723 Yozgat Toplam VIII

8 Genel Bilgiler GENEL B LG LER Gaziantep, Ad yaman, Kilis, anl urfa, Diyarbak r, Mardin, Batman, rnak ve Siirt illerini içine alan TRC Güneydo u Anadolu Bölgesi toplam ülke yüzölçümünün % 9,8'ine tekabül eden km² lik bir alana sahiptir. Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi (ADNKS 2008 Nüfus Say m ) verilerine göre; ki i olan ülke toplam nüfusunun % 10,3 üne tekabül eden Güneydo u Anadolu Bölgesi nüfusu olup, nüfusun ki isi ehirlerde ya arken, ki isi belde ve köylerde ya amaktad r. ehirde ya ayanlar n oran % 68, köyde ya ayanlar n oran % 32 dir. ADNKS verilerine göre (2008 Nüfus Say m ), y ll k nüfus art h z, bölgede 24,8, ülke genelinde ise 13,1 olarak gerçekle mi tir. Bölgenin kilometrekareye 96 ki i olan nüfus yo unlu u, 91 olan ülke nüfus yo unlu unun üstündedir. (ADNKS 2008) 2008 y l nda istihdam edilenlerin % 44,6 s hizmetler, % 31,3 ü tar m ve % 24,2 si sanayi sektöründe çal maktad r. Bölgenin i sizlik oran yine ayn y l için % 15,8, i gücüne kat lma oran % 35,7, tar m d i sizlik oran % 19,7 ve istihdam oran % 30,1 dir y l nda toplam tar msal alan hektard r. Bu alan n hektar toplam i lenen tar m alan, geri kalan ise uzun ömürlü bitkiler alan d r. BBS 2. Düzey, TRC1 Gaziantep, Ad yaman, Kilis Bölgesi Bölge Gaziantep, Ad yaman ve Kilis olmak üzere toplam üç ilden olu maktad r km² lik yüzölçümü ile Türkiye yüzölçümünün % 2,0 sine denk gelmektedir. Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi (2008 Nüfus Say m ) verilerine göre, bölgenin kilometrekareye 146 ki i olan nüfus yo unlu u, 91 olan ülke nüfus yo unlu unun üstündedir. Bölge illerinden Ad yaman 77, Kilis 85 nüfus yo unlu u ile bölge de erinin alt nda iken, Gaziantep ili 236 ile bölge rakam n n üstünde kalm t r. Bölgenin 2008 y l, y ll k nüfus art oran 24,9 dur y l nda bölge nüfusunun % 53,5 i 25 ya n alt ndad r ya aras nüfus, toplam nüfusun % 41,7 sini, 65 ya üstü nüfus, toplam nüfusun % 4,8 ini olu turmaktad r y l nda nüfusun ki isi ehirlerde ya arken, ki isi belde ve köylerde ya amaktad r. ehirde ya ayanlar n oran % 79, köyde ya ayanlar n oran % 21 dir y l nda istihdam edilenlerin % 34,9 u hizmetler, % 32,1 i tar m ve % 33 ü sanayi sektöründe çal maktad r. Bölgenin i sizlik oran yine ayn y l için % 16,4, i gücüne kat lma oran % 43,8, tar m d i sizlik oran % 21,3 ve istihdam oran % 36,6 d r y l nda toplam tar msal alan hektard r. Bu alan n hektar toplam i lenen tar m alan, geri kalan ise uzun ömürlü bitkiler alan d r. Bölgenin belli ba l tar m ürünleri tah l, bu day, arpa, üzüm, zeytin ve pamuk dur. Güneydo u Anadolu, Akdeniz iklimi ile kara ikliminin iç içe bulundu u bir bölgedir. Oldukça uzun geçen yazlar s cak ve kurak, k lar ise so uk ve ya l d r. Gece ile gündüz aras nda oldukça büyük s cakl k farklar vard r. GAZ ANTEP Tarihçesi Gaziantep'in tarih devirleri Kalkolitik, Paleolitik, Neolitik dönemler, Tunç Ça, Hitit, Med, Asur, Pers, skender, Selefkoslar, Roma ve Bizans, slam-arap ve slam-türk devirleri olarak s ralanabilir. Eskiden Ay ntap olarak adland r lan Gaziantep, ad n tarihin derinliklerinden, s fat n ise Milli Mücadeledeki kahramanl klarla dolu müdafaas ndan alm t r. Kurtulu Sava 'nda halk n göstermi oldu u üstün kahramanl klar sebebiyle ehre 8 ubat 1921 tarihinde T.B.M.M. taraf ndan "GAZ "lik ünvan verilmi tir. IX

9 Genel Bilgiler Co rafi Durumu Gaziantep ilinin do usunda anl urfa, bat s nda Osmaniye ve Hatay, kuzeyinde Kahramanmara, güneyinde Suriye, kuzeydo usunda Ad yaman ve güneybat s nda Kilis illeri bulunmaktad r. lin yüzölçümü km²'dir. lin denize olan uzakl 140 km. olup rak m ise 855 m dir. lde genellikle dalgal ve engebeli araziler yayg nd r. Güneyde Hatay ve Osmaniye s n r n olu turan Amanos (Nur) Da lar yer almaktad r. Burada tepeler m'ye kadar yükselmektedir. lin di er da l k k sm ise bir yandan Nur Da lar 'na paralel, slahiye lçesi ile Kilis ili aras nda, güneyde Suriye'den ba lay p kuzeyde Kahramanmara s n r na ula makta, di er yandan ise ilin kuzey s n r n Kahramanmara ve Ad yaman s n r boyunca, do u da F rat Nehri'ne kadar uzanmaktad r. l topraklar n Akdeniz den ay ran Amanos Da lar, bat da Adana yla, F rat Irma da do uda ilin anl urfa yla aras ndaki do al s n r çizer. slahiye ilçesinin do usunda yükselen Sof Da m lik doru uyla ilin en yüksek noktas d r. l alan n n yakla k dörtte birini olu turan ovalardan ba l calar ; slahiye, Barak, Tilba ar (O uzeli), Araban ve Yavuzeli dir. ldeki en önemli akarsu F rat Irma d r. Gaziantep yar karasal bir iklim yap s na sahip oldu undan yazlar oldukça kurak geçmektedir. Haziran ay n n son haftas ba lay p Temmuz ve A ustos aylar oldukça kurak geçer ve Eylül ay n n son haftas na kadar devam eder. Gaziantep ilinin çok büyük bir bölümü Güneydo u Anadolu step alan içinde kalmaktad r. lin Kuzeybat kesimi ise Akdeniz bitki örtüsü ile Güneydo u Anadolu step örtüsü aras nda bir geçit alan durumundad r. Güneydo u Anadolu step alan, Karacada, Mardin e i i ve Toros da lar aras ndaki Kuzey kesim Kilis ten Cizre ye kadar uzan r. Güneydo u Anadolu step alan n bat s ndaki Gaziantep l topraklar stepin as l çekirdek alan ile Akdeniz ikliminden etkilenen ya l k y eridi aras na s k m t r. Zeytin ve Antep f st a açlar ile örtülü metre yükseltide uzanan kalker platolard r. Gaziantep platosu ile güneydeki s n r bölgeleri K rm z -Kahverengi çok kireçli ve killi topraklarla kapl d r. dari ve Sosyo - Ekonomik Durumu Gaziantep ilinin nüfusu, 2008 Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi sonuçlar na göre ki idir. Nüfusun ki isi ehirlerde ya arken, ki isi belde ve köylerde ya amaktad r. ehirde ya ayanlar n oran % 87, köyde ya ayanlar n oran % 13 dür. Yine ayn nüfus say m sonucuna göre, il merkezi nüfusu , ilin nüfus yo unlu u ise km² ba na 236 ki idir. Nüfus bak m ndan en büyük ilçeleri s ras yla ahinbey, ehitkamil, Nizip ve slahiye dir. Yüzölçümü bak m ndan en büyük ilçesi, ehitkamil, nüfus ve yüzölçümü bak m ndan en küçük ilçe ise Karkam t r. Gaziantep teki ilçe say s 9, belediye say s 22 ve köy say s ise 435 dir. Kurulu undan bu yana dengeli bir ekilde geli mesini sürdüren Gaziantep Üniversitesi, çevre il (Kilis) ve ilçelere (Nizip, O uzeli) yay larak bir bölge üniversitesi haline gelmi tir. Gaziantep ili ehirle me oran, y ll k nüfus art h z ve sanayi i kolunda çal anlar n toplam istihdama oran bak m ndan Türkiye ortalamalar n n üstündedir. Ki i ba na gayri safi yurtiçi has la ve tar m kolunda çal anlar n toplam istihdam oran ise Türkiye ortalamas n n alt ndad r. Gaziantep nüfusu, ekonomik yap s, turizm potansiyeli ve Büyük ehir statüsü ile bir metropol ehirdir. Güneydo u Anadolu yu bat ya, Akdeniz ve Ortado u'ya ba layan kara ve demir yollar n n merkez noktas olmas, Gaziantep Havaalan 'n n uluslararas niteli e ç kar lm olunmas ile mal, hizmet ve ziyaretçi ak n yo unla t rmaktad r. Gaziantep topraklar n n 1/4'ü tar ma elveri li topraklardan olu mu olup bu topraklar n bir bölümü F rat Nehri'nin sular yla sulanmaktad r. Gaziantep'in sulama yap lan bu topraklar nda Antepf st, üzüm, pamuk, zeytin ve k rm z biber gibi ekonomik de eri yüksek sanayi bitkileri ile bu day, arpa ve mercimek gibi hububat ürünleri yeti tirilmektedir. lde özellikle tekstil ve g da sanayileri geli mi tir. Co rafi yönden GAP' n giri kap s, sanayisi ve ticari hacmi ile de GAP kalk nmas nda temel te kil eden Gaziantep, ekonomik yönden çevresindeki 18 ili etkisi alt nda tutmaktad r. Gaziantep; gezilip görülmeye de er tarihi, turistik ve do al güzellikleri, Kurtulu Sava ve Antep Savunmas hat ralar, yaylalar, ovalar, ören yerleri, leziz yemekleri, e siz el sanatlar, camileri, türbeleri, medreseleri, Antep evleri, hanlar, hamamlar, kastelieri, kiliseleri, ad n verdi i baklavas ve f st, sanayisi, insanlar n n kendine has çal kanl ve s cakl ile geçmi in ve gelece in bir arada ya and Gaziler ehridir. X

10 Genel Bilgiler ADIYAMAN Tarihçesi Ad yaman yöresinde Hititliler, Asurlular, Hurriler, Frigler, Persler, Makedonlar, Kommageneliler, Romal lar ve Bizansl lar ya am t r. ehri 8. yüzy lda Emevi komutanlar ndan Masur bni Caneve kurmu tur. Daha sonra Abbasiler, Eyyübiler, Selçuklular, Memlüklular ve Osmanl egemenli ine girmi tir y l nda Malatya iline ba l ilçe olan Ad yaman 1954 y l nda il olmu tur. Co rafi Durumu Ad yaman n kuzeyinde Malatya, bat s nda Kahramanmara, güneybat s nda Gaziantep, güneydo usunda anl urfa, do usunda ise Diyarbak r bulunmaktad r. Ad yaman ilinin yüzölçümü km² olup, rak m 669 m dir. Ad yaman' n kuzey kesimi Toroslar n uzant s olan Malatya da lar ile çevrilidir. Çelikhan, Gerger ve Tut lçelerinin arazilerinin ço u da l kt r. lin belli ba l da lar ; Akda, Dibek, Ulubaba, Gördük, Nemrut, Bozda ve Karada d r. Güneye inildikçe ova nitelikli araziler ba lar. Kahta, Samsat, Keysun ve P narba ovalar ilin önemli ovalar d r. F rat Nehri lin en önemli akarsuyudur. Gölba, nekli, Azapl Abdulharap Gölleri do al, Atatürk Baraj ise suni göldür. Ad yaman' do udan bat ya do ru bölen Anti Toroslar n kuzeyinde kalan da l k bölgenin iklimi ile güneyinde kalan bölgenin iklimi birbirinden farkl d r. Güneyi, yazlar kurak ve s cak, k lar l k ve ya l ; kuzeyi, yazlar kurak ve serin, k lar ya l ve so uktur. Atatürk Baraj Gölü alan n n olu mas ndan sonra, ilin ikliminde bir yumu ama ve nem oran nda bir art olmu tur. klimine benzer olarak bitki örtüsü de çe itlilik göstermektedir. Yüksek rak ml yerler genelde me e a açlar ile kaplanm olmakla birlikte, su ve toprak erozyonu nedeni ile ç plak hale gelmi araziler de mevcuttur. Yaz mevsiminin uzun ve kurak geçmesi dolay s yla orman içi bitki örtüsü yok denecek kadar azd r. Tar m yap lmayan alanlar çay r, mera, yabani a açlar ve makilerle kapl d r. Sazl k, batakl k alanlarda suyu seven bitki türlerine rastlanmaktad r. Rak m yükseldikçe a aç türleri de i mekte, kimi bölgelerde me eliklere rastlamak mümkün olmaktad r. dari ve Sosyo - Ekonomik Durumu Ad yaman ilinin nüfusu, 2008 Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi sonuçlar na göre ki idir. Nüfusun ki isi ehirlerde ya arken, ki isi belde ve köylerde ya amaktad r. ehirde ya ayanlar n oran % 56, köyde ya ayanlar n oran % 44 dür. Yine ayn nüfus say m sonucuna göre, il merkezi nüfusu , ilin nüfus yo unlu u ise km² ba na 77 ki idir. Nüfus bak m ndan en büyük ilçeleri s ras yla Merkez, Kahta ve Besni dir. Yüzölçümü bak m ndan en büyük ilçesi, yine Merkez, nüfus ve yüzölçümü bak m ndan en küçük ilçesi Samsat t r. Ad yaman daki ilçe say s 9, belediye say s 28 ve köy say s ise 428 dir. lde 2006 y l nda Ad yaman Üniversitesi kurulmu tur. Ad yaman ili ehirle me oran, y ll k nüfus art h z, ki i ba na gayri safi yurtiçi has la ve sanayi i kolunda çal anlar n toplam istihdama oran bak m ndan Türkiye ortalamalar n n alt ndad r. Tar m kolunda çal anlar n toplam istihdam oran ise Türkiye ortalamas n n üstündedir. Ad yaman sanayisi ço u orta ve küçük i letme ölçe inde, ço unlu u tar ma dayal sanayi dallar nda faaliyet gösteren i letmelerden olu maktad r. lde ticaretin yeterince geli ti ini söylemek mümkün de ildir. Ancak, mevcut tar m a rl kl potansiyeli ve son y llarda sanayisinde gösterdi i performans ile tar msal ürün çe it ve verimlili inde beklenen art lar n gelecekte ticari hayat olumlu yönde etkileyece i söylenebilir. El sanatlar na yönelik olarak kilim, savan ve el dokuma hal lar üretilmekte, iç ve d pazarlarda sat lmaktad r. Bunlar n d nda tar m ürünleri yan nda tekstil sektöründe üretimi gerçekle tirilen iplik ve haz r giyim ihracatç firmalara sat lmaktad r. Maden kaynaklar bak m ndan zengindir. Bu kaynaklardan baz lar ham petrol, kömür, çimento, mermer, tu la-kiremit ham maddeleri, manganez, demir, bak r cevherleri, fosfat, maden suyu ve kapl ca suyudur. Ülkemiz genelinde ç kar lan ham petrolün % 60' na yak n k sm Ad yaman'daki kuyulardan elde edilmektedir. Ancak son y llarda yeni petrol kuyular n n aç lmas yava lad ndan üretimde de buna paralel bir dü me gözlenmi tir. XI

11 Genel Bilgiler K L S Tarihçesi Kilis M.Ö y llar nda Halep krall na ba l yd. Hitit imparatorluk döneminin ba lamas yla Hitit etkisine girdi. M.Ö 356 da Makedonya'dan yola ç kan büyük skender; kuzey bat dan güney do uya do ru bütün Anadolu topraklar n i gal ederek skenderun körfezine dayanarak skenderun'u kurup Kilis üzerinden M s r a do ru yoluna devam etmi tir. M.Ö. 323 y l nda skender'in ölümüyle imparatorluk 3 general aras nda payla ld nda Kilis ve çevresi Selefki'nin egemenli i alt na girmi ve 227 y l Selefkiler devletinin egemenli i alt nda kalm t r. Türklerin bölgeye geli i 8. yy da ba lar. Harun Re it El-Mehdi döneminde Orta Asya'dan koparak islamiyeti kabul eden Horasanl O uz boylar gruplar halinde Abbasilerin hizmetine girmeye ba larlar. Kentin bugün bulundu u yerde Kilis ad yla geli mesi M s r-türk kölemen devleti zaman nda yani 1250 li y llarda ba lam t r. Osmanl devleti topraklar na Yavuz Sultan Selim taraf ndan 23 A ustos 1516 da Mercidab k köyü civar nda yap lan ve ayn adla an lan sava sonucunda kat lan Kilis bu dönemde Halep eyaletine ba l bir sancakt. Kilis Mondros mütarekesiyle aral k 1918 de önce ngilizler daha sonrada Frans zlar taraf ndan i gal edilir. Bölgedeki Ermeniler Frans zlarla birle erek Kilis lilere zor günler ya at rlar. Tüm yurtta seferberli in ba lamas yla Kilis'te kurulan Kilis Kuva-i Milliyesi dü manlarla kahramanca çarp arak 6 Aral k 1921 de kendi kurtulu unu kendi kazan r ve Gaziantep e yard ma gider. Kilis 1927 y l nda Gaziantep il olunca Gaziantep'e ba l bir ilçe olmu tur ve 6 Haziran 1995 tarihinde de il statüsüne kavu mu tur. Co rafi Durumu Kilis, Hatay-Mara olu u ile F rat rma aras nda uzanan Gaziantep Platosu nun güneybat k sm nda, Türkiye - Suriye s n r boylar nda bulunmaktad r. lin k rsal kesiminde ya ayan insanlar geçimini tar ma dayal olarak sa lamaktad r. Kilis'in yüzölçümü Km² dir. Co rafi yönden Kilis yöresi olarak adland r labilecek olan bu saha; bat s nda yer alan Hatay - Mara olu u içerisindeki slahiye ovas ndan Kurt Da lar 'yla ayr lmaktad r. Güneyde Suriye s n r yak n nda kuzey - güney yönlü olan bu da l k ku ak daha kuzeyde kuzeydo u - güneybat yönünü almakta ve kuzeybat dan s n rland rmaktad r. Kilis Ovas ve di er küçük ölçülü düzlükler d nda kalan çok geni k s m platolardan olu ur. Kilis ilinin iklimi genel karakterleri itibariyle Akdeniz iklimi içerisinde kal r. Akdeniz iklim bölgesi, Akdeniz havzas n n genel atmosfer dola m içerisindeki yeri gere i yaz n ço unlukla tropikal; k n ise kutupsal hava kütleleri gibi birbirinden farkl özellikler gösteren hava kütlelerinin tesirinde kal r. K n Akdeniz'den do uya do ru hareket eden hava kütleleri, Amanos da lar engelini a arak Hatay-Mara grabeni üzerinde alçal rlar. Daha az etkili olmakla birlikte Kurt da lar üzerinde yerden yükselir ve gittikçe alçalarak Kilis ovas na ula rlar. Güneydo u Anadolu step örtüsü ile Akdeniz bitki örtüsü aras nda bir geçit alan durumunda kalan Kilis co rafyas n n tar ma elveri li olmayan alan n n %16 s n çay r ve meralar, %12 sini fundal klar, %6 s n da ormanl k alanlar olu turur. Yakla k 7600 ha l k bir alana yay lan orman ve korular Kurt Da, Haremli Tepesi, Afrin Çay, Sabun Suyu, Deliçay yörelerinde yo unla m t r. Orman alt bitki örtüsü ise karaçal, püren ve kar k maki formasyonlar ndan olu ur. dari ve Sosyo - Ekonomik Durumu Kilis ilinin nüfusu, 2008 Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi sonuçlar na göre ki idir. Nüfusun ki isi ehirlerde ya arken, ki isi belde ve köylerde ya amaktad r. ehirde ya ayanlar n oran % 68, köyde ya ayanlar n oran % 32 dir. Yine ayn nüfus say m sonucuna göre, il merkezi nüfusu , ilin nüfus yo unlu u ise km² ba na 85 ki idir. Nüfus bak m ndan en büyük ilçeleri s ras yla Merkez ve Musabeyli dir. Yüzölçümü bak m ndan en büyük ilçesi ise Merkez dir. Nüfus bak m ndan en küçük ilçesi Polateli, yüzölçümü bak m ndan en küçük ilçesi ise Elbeyli dir. Kilis in ilçe say s 4, belediye say s 5 ve köy say s ise 136 d r. Kilis 7 Aral k Üniversitesi 2007 y l nda kurulmu tur. Kilis ili ehirle me oran, ki i ba na gayri safi yurtiçi has la ve sanayi i kolunda çal anlar n toplam istihdama oran bak m ndan Türkiye ortalamalar n n alt ndad r. Y ll k nüfus art h z ve tar m kolunda çal anlar n toplam istihdama oran ise Türkiye ortalamas n n üstündedir. Sanayisinin en belirgin özelli i tar msal ve hayvansal kaynak potansiyeline yönelik olmas d r. Nitekim il tar m nda önemli bir yer tutan zeytin, üzüm ve bu day ürünleri ayn zamanda imalat sanayinde pekmez, alkol, zeytinya, un ve bulgur üretim tesislerinde girdi olarak kullan lmaktad r. Kilis tarihinden itibaren "Kalk nmada I. Derecede Öncelikli Yöreler" kapsam nda bulunmaktad r. Kilis'in sanayile mesinde ve istihdam yarat lmas nda önemli rol oynayacak olan Kilis Organize Sanayi Bölgesi 1994 y l ndan itibaren yat r m program nda bulunmaktad r. XII

12 Genel Bilgiler BBS 2. Düzey, TRC2 anl urfa, Diyarbak r Bölgesi Bölge anl urfa ve Diyarbak r olmak üzere iki ilden olu maktad r km² lik yüzölçümü ile Türkiye yüzölçümünün % 4,4 üne denk gelmektedir. Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi (2008 Nüfus Say m ) verilerine göre bölgenin kilometrekareye 89 ki i olan nüfus yo unlu u, 91 olan ülke nüfus yo unlu unun alt ndad r. Bölge illerinden anl urfa n n nüfus yo unlu u 81 ile bölge de erinin alt nda iken, Diyarbak r ili 98 ile bölge rakam n n üstünde kalm t r. Bölgenin 2008 y l y ll k nüfus art oran 27,5 dir y l nda bölge nüfusunun % 60,6 s 25 ya n alt ndad r ya aras nüfus, toplam nüfusun % 35,9 unu, 65 ya üstü nüfus, toplam nüfusun % 3,5 ini olu turmaktad r. Nüfusun ki isi ehirlerde ya arken, ki isi belde ve köylerde ya amaktad r. ehirde ya ayanlar n oran % 63, köyde ya ayanlar n oran % 37 dir y l nda istihdam edilenlerin % 49,8 i hizmetler, % 33,4 ü tar m ve % 16,8 i sanayi sektöründe çal maktad r. Bölgenin i sizlik oran yine ayn y l için % 14,1, i gücüne kat lma oran % 31,8, tar m d i sizlik oran % 16,9 ve istihdam oran % 27,3 dür y l nda toplam tar msal alan hektard r. Bu alan n hektar toplam i lenen tar m alan, geri kalan ise uzun ömürlü bitkiler alan d r. Bölgenin belli ba l tar m ürünleri tah l, bu day, arpa, kuru baklagil, pamuk ve üzümdür. Hayvansal ürünler ise, deri, süt ve yumurtad r. Güneydo u Anadolu, Akdeniz iklimi ile kara ikliminin iç içe bulundu u bir bölgedir. Oldukça uzun geçen yazlar s cak ve kurak, k lar ise so uk ve ya l d r. Gece ile gündüz aras nda oldukça büyük s cakl k farklar vard r. ANLIURFA Tarihçesi anl urfa tarihinin Paleolotik ça a kadar uzand tespit edilmi tir. Kaz larda Neolitik ça Kalkolitik ça ve lk Tunç ça na ait çok say da de erli eserler ele geçirilmi tir. Bölge, Arami, Part, Roma, Bizans, Arap, Selçuklu, Selahattin Eyyubi, Mo ol, Memlük ve Osmanl hakimiyetinde kalm t r y l nda ngilizler ve Frans zlar n i galine u rayan anl urfa, 11 Nisan 1920 de bu i galden kurtar lm ve 1924 y l nda il durumuna getirilmi tir. Kurtulu Sava nda dü mana kar verilen üstün mücadele nedeniyle; tarihinde ç kart lan Say l Yasa ile ismi, anl urfa olarak de i tirilmi tir. Co rafi Durumu anl urfa do uda Mardin, bat da Gaziantep, kuzeybat da Ad yaman, kuzeydo uda Diyarbak r ile çevrilidir. lin güneyinde Türkiye - Suriye s n r uzan r. Yüzölçümü km² olup genelde bir ova görünümündeki il merkezinin rak m 518 m'dir. anl urfa ili, konum itibar yla Arap Platformu'nun kuzey bölümleri ile Güneydo u Toroslar n orta k sm n n güney etekleri üzerinde yer almaktad r. lin kuzeyinde bulunan da lar n yükseklikleri dü üktür. Da lar aras nda geni ovalar yer al r. lin en önemli akarsuyu F rat Irma 'd r. anl urfa kenti içinde göl olarak nitelendirilen Halil Ür - Rahman ve Aynzeliha olmak üzere iki göl mevcuttur. Ayr ca GAP Projesi ile yapay olarak olu turulan Atatürk Baraj Gölü Türkiye'nin en büyük gölü olup, il s n rlar içinde bulunmaktad r. anl urfa ili, genel olarak plato görünümünde olup ba l ca ovalar unlard r: Harran, Suruç, Viran ehir, Hilvan, Ceylanp nar, Bozova ve Siverek ovalar d r. anl urfa kara iklim özelli i gösterir. Yazlar çok kurak ve s cak, k lar bol ya l, nisbeten l man geçmektedir. Deniz etkisinden uzak bir bölgede bulunmaktad r. Bu özellik s cakl k ve ya bak m ndan kendisini göstermektedir. anl urfa tabii bitki örtüsü bak m ndan oldukça fakirdir. Çünkü yaz s cakl ve kurakl, tabii bitki örtüsünün geli imini engellemektedir. Tabii bitki örtüsü genellikle steptir. A aç topluluklar genellikle akarsu boylar nda görülür (kavak, sö üt vb.). Ayr ca Karacada, Siverek ve Halfeti civarlar nda yer yer me e, al ç, palamut gibi a aç topluluklar na rastlan r. Tektek Da lar nda ise geni bir alanda yabani f st k a açlar yer al r. Bunlar zamanla a lanarak üretime kazand r lm t r. Step kalkt ktan sonra bir çöl manzaras ile kar la l r. anl urfa'n n sulama yap lan alanlar nda ve de i ik bölümlerinde, özellikle F rat nehri havzas nda erozyonu önlemek için a açland rma çal malar na h z verilmi tir. XIII

13 Genel Bilgiler dari ve Sosyo - Ekonomik Durumu anl urfa ilinin nüfusu, 2008 Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi sonuçlar na göre ki idir. Nüfusun ki isi ehirlerde ya arken, ki isi belde ve köylerde ya amaktad r. ehirde ya ayanlar n oran % 56, köyde ya ayanlar n oran % 44 dür. Yine ayn nüfus say m sonucuna göre, il merkezi nüfusu , ilin nüfus yo unlu u ise km² ba na 81 ki idir. Nüfus bak m ndan en büyük ilçeleri s ras yla Merkez, Siverek ve Viran ehir dir. Yüzölçümü bak m ndan en büyük ilçesi ise Siverek tir. Nüfus ve yüzölçümü bak m ndan en küçük ilçe ise Halfeti dir. anl urfa daki ilçe say s 11, belediye say s 26 ve köy say s ise dir. H zl nüfus art ve k rsal alandan kentsel alanlara olan göç nedeniyle il merkezi ve ilçelerde yeni okullara ihtiyaç bulunmaktad r. anl urfa da kurulan ilk yüksek ö retim birimi anl urfa Meslek Yüksekokulu dur. (1976). Sonra Dicle Üniversitesine ba l Ziraat Fakültesi (1978), Mühendislik Fakültesi n aat Bölümü (1984) ve Gaziantep Üniversitesine ba l lahiyat Fakültesi (1988) kurulmu tur. Daha sonra 1992 y l nda Harran Üniversitesi kurulmu ve daha önce var olan okullar bu kanuna göre Harran Üniversitesine ba lanm t r. ehirle me oran, ki i ba na gayri safi yurtiçi has la, sanayi i kolunda çal anlar n toplam istihdama oran bak m ndan Türkiye ortalamalar n n alt ndad r. Y ll k nüfus art h z ve tar m kolunda çal anlar n toplam istihdama oran ise Türkiye ortalamalar n n üstündedir. anl urfa n n en önemli özelliklerinden biri dünyan n en büyük entegre bölgesel kalk nma projelerinden biri olan GAP n merkezinde yer almas d r. anl urfa, bu projenin hayata geçmesiyle birlikte önemli geli melere sahne olmaktad r. GAP projesinin k smen devreye girmesi ile birlikte özellikle 1995 y l ndan sonra anl urfa da sanayi tar m ürünlerine dayal olarak h zla geli meye ba lam t r. anl urfa'n n ekonomik yap s a rl kl olarak tar m sektörüne dayanmaktad r. l, bu day, arpa, antepf st, k rm z mercimek, nohut, ya üzüm ve susam üretiminde önemli bir yere sahiptir. GAP ile birlikte sulu tar m n yayg nla mas sonucu pamuk üretiminde büyük art lar olmu tur. Son y llarda serac l k ve örtü alt tar mda da önemli geli meler sa lanm t r. Hayvanc l k alan nda küçükba hayvanc l k ön plandad r. Büyükba hayvanc l k beklenen düzeyde olmasa da her geçen gün geli mektedir. Ar c l n geli tirilmesi ve yayg nla t r lmas için çal malar devam etmektedir. Atatürk Baraj ve F rat Nehri ise bal kç l k konusunda önemli bir potansiyel ta maktad r. Bu bölgemizde, modern bal kç l k tesislerinde az da olsa bal k üretimi yap lmaktad r. l ekonomisi aç s ndan önemli olan bir di er husus da, Akçakale S n r Kap s d r. D YARBAKIR Tarihçesi Diyarbak r tarihinin, önceleri M.Ö y l na kadar uzand bilinirken, son zamanlarda Çayönü kaz lar ile yap lan ara t rmalar sonucunda uygarl k geçmi inin M.Ö y llar na kadar uzand belirlenmi tir. Diyarbak r ve çevresinde Hurriler, Mitanniler, Hititler, Asurlar, Medler, Persler, Büyük skender, Romal lar, Bizansl lar, Araplar, Selçuklular ve Osmanl lar hüküm sürmü tür. Co rafi Durumu Do uda Batman, güneyde anl urfa ve Mardin, kuzeyde Elaz ve Bingöl, bat da Malatya ve Ad yaman, kuzeydo uda Mu illeriyle s n rl olan Diyarbak r n yüzölçümü km² dir. Diyarbak r ilinde yüzey ekilleri oldukça sadedir. Çevresi yüksekliklerle ku at lm t r. Ortas çukur bir havza durumundad r. Diyarbak r havzas denen bu çukur alan n eksenini bat -do u do rultulu geni Dicle Vadisi olu turur. Kuzeyden Güneydo u Toroslar yay ile ku at lm t r. Bu da lar Do u Anadolu Bölgesi'yle Güneydo u Anadolu'yu birbirinden ay r r. Diyarbak r havzas n n güneybat s nda ise Karacada kütlesi yükselir. Yüksekli i, en yüksek noktas olan Kolubaba doru unda metreyi bulur. lin en önemli akarsuyu Dicle'dir. Elaz ili s n rlar içinden ç kan bu akarsu, hemen sonra Diyarbak r topraklar na girer. Diyarbak r ili s n rlar içinde önemli göl yoktur. Diyarbak r'da sert bir kara iklimi egemendir. Yazlar çok s cak geçer. Ama, k so uklar çevresindeki iller kadar iddetli de ildir. Bunun ba l ca nedeni, Güneydo u Toroslar yay n n kuzeyden gelen so uk rüzgarlar kesmesidir. Kuzeydeki da lar n eteklerine do ru gidildikçe ya lar da artar. Son y llarda yap lan barajlar n olu turdu u yapay göller (Karakaya, Atatürk, Batman, Silvan Barajlar ) geni buharla ma yüzeyleri olu turmaktad r. XIV

14 Genel Bilgiler Do al bitki örtüsünü, genellikle otsu bitkilerin a r bast bozk r bitkileri olu turur. Bunlar ilkbaharda k sa bir süre içinde ye erip çiçeklenir, ama ya lar n kesilmesiyle yaz ba nda kururlar. Çevredeki da lar, yer yer me e ormanlar yla kapl d r. Orman bak m ndan çok yoksul olan Karacada ' n Diyarbak r ili içindeki kesimlerinde yer yer me e topluluklar na rastlan r. Ama ormanlar, ilin toplam yüzeyinin onda birini bile bulmaz. dari ve Sosyo - Ekonomik Durumu Diyarbak r ilinin nüfusu, 2008 Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi sonuçlar na göre ki idir. Nüfusun ki isi ehirlerde ya arken, ki isi belde ve köylerde ya amaktad r. ehirde ya ayanlar n oran % 70, köyde ya ayanlar n oran % 30 dur. Yine ayn nüfus say m sonucuna göre, il merkezi nüfusu , ilin nüfus yo unlu u ise km² ba na 98 ki idir. Nüfus bak m ndan en büyük ilçeleri s ras yla Ba lar, Kayap nar ve Yeni ehir dir. Nüfus bak m ndan en küçük ilçe Çüngü, yüzölçümü bak m ndan en büyük ilçe Merkez, yüzölçümü bak m ndan en küçük ilçe ise Kocaköy dür. Diyarbak r daki ilçe say s 17, belediye say s 29 ve köy say s ise 791 d r. 18 Aral k 1966 tarihinde Ankara T p Fakültesi bünyesinde ö retime aç lan Diyarbak r T p Fakültesi ile tarihinde Diyarbak r'da kurulan Fen Bilimleri Fakültesi, bugünkü Dicle Üniversitesinin olu mas nda temel te kil etmistir. Önceleri Diyarbak r Üniversitesi olarak faaliyet gösteren Üniversitenin ad, tarihinde Dicle Üniversitesi olarak de i tirilmi tir. ehirle me oran, ki i ba na gayri safi yurtiçi has la, sanayi i kolunda çal anlar n toplam istihdama oran bak m ndan Türkiye ortalamalar n n alt ndad r. Y ll k nüfus art h z ve tar m kolunda çal anlar n toplam istihdama oran ise Türkiye ortalamalar n n üstündedir. Diyarbak r ili ekonomisi tar m ve hayvanc l k a rl kl olmak üzere küçük çapl sanayi, turizm ve ticarete dayanmaktad r. lde ekilen belli ba l tar m ürünlerimiz bu day, arpa, pamuk ve k rm z mercimektir. Son y llarda sulu tar ma geçi çal malar n n h zlanmas yla pamuk ekimi a rl k kazanmaya ba lam t r. Bunun sonucu olarak 60 civar nda kütlü pamuk i leme tesisi, 10 civar ndada pamuk ya üretim tesisleri faaliyete geçmi tir. lde üretilen Golda türü pamuk Türkiye nin en iyi pamu udur. Son y llarda sulu tar ma geçi te ya anan geli meler sonucu tar ma dayal sanayide hareketlilik ya anm t r. GAP çerçevesi içinde in a edilen ve edilmekte olan Karakaya, Devegeçidi, Kral K z, Dicle gibi barajlar n önemli bir bölümü Diyarbak r çevresindedir. Hidroelektrik enerji yan nda baraj ve göletlerden elde edilen su, tar msal alanlarda yeni olanaklar sa lamaktad r. l, mermer merkezi olma yolundad r. Üretilen mermerin büyük k sm ihraç edilmektedir. BBS 2. Düzey, TRC3 Mardin, Batman, rnak, Siirt Bölgesi Bölge Mardin, Batman, rnak ve Siirt olmak üzere dört ilden olu maktad r km² lik yüzölçümü ile Türkiye yüzölçümünün % 3,3 üne denk gelmektedir. Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi (2008 Nüfus Say m ) verilerine göre bölgenin kilometrekareye 75 ki i olan nüfus yo unlu u, 91 olan ülke nüfus yo unlu unun alt ndad r. Bölge illerinden Batman ve Mardin s ras yla 104 ve 85 nüfus yo unlu u ile bölge de erinin üstünde iken, rnak 60 ve Siirt 55 ile bölge rakam n n alt nda kalm lard r. Bölgenin 2008 y l y ll k nüfus art oran 20,4 dür y l nda bölge nüfusunun % 62,6 s 25 ya n alt ndad r ya aras nüfus, toplam nüfusun % 33,7 sini, 65 ya üstü nüfus, toplam nüfusun % 3,7 sini olu turmaktad r. Nüfusun ki isi ehirlerde ya arken, ki isi belde ve köylerde ya amaktad r. ehirde ya ayanlar n oran % 62, köyde ya ayanlar n oran % 38 dir y l nda istihdam edilenlerin % 54,5 i hizmetler, % 25,8 i tar m ve % 19,3 ü sanayi sektöründe çal maktad r. Bölgenin i sizlik oran yine ayn y l için % 17,4, i gücüne kat lma oran % 30,7, tar m d i sizlik oran % 20,9 ve istihdam oran % 25,4 dür y l nda toplam tar msal alan hektard r. Bu alan n hektar toplam i lenen tar m alan, geri kalan ise uzun ömürlü bitkiler alan d r. Bölgenin belli ba l tar m ürünleri tah l, bu day, arpa, kuru baklagil, meyve, üzüm ve pamuktur. Hayvansal ürünler içinde süt ve yumurta önemli bir yer tutar. Güneydo u Anadolu, Akdeniz iklimi ile kara ikliminin iç içe bulundu u bir bölgedir. Oldukça uzun geçen yazlar s cak ve kurak, k lar ise so uk ve ya l d r. Gece ile gündüz aras nda oldukça büyük s cakl k farklar vard r. XV

15 Genel Bilgiler MARD N Tarihçesi F rat ve Dicle nehirleri aras nda Mezopotamya bölgesinde, tarih boyunca pek çok medeniyet yerle mi tir. Bir da n tepesinde kurulmu olan Mardin, Yukar Mezopotamya'n n en eski ehirlerinden biridir. M.Ö.4500' den ba layarak klasik anlamda yerle im gören Mardin, Subari, Sümer, Akad, Babil, Mitaniler, Asur, Pers, Bizans, Araplar, Selçuklu, Artuklu, Osmanl Dönemi'ne ili kin bir çok yap y bünyesinde harmanlayabilmi önemli bir aç k hava müzesidir. Mardin, 1923 y l nda Türkiye Cumhuriyeti Devleti nin s n r ehri olmu tur. Co rafi Durumu Mardin topraklar n n yakla k % 4.8 ini kaplayan da lar do u - bat istikametinde uzan r ve ovadan ortalama 600 metre yükseklikte çok geni bir kütle olu turur. Mardin ilinin yüzölçümü km 2 dir. Yükselti baz kesimlerde 1000 m üzerine ç kar. Da lar genellikle ç plakt r. Büyük bölümü kalkerli oldu undan çatlaklar ve yar klar olu mu tur. Yüzey sular çatlaklardan dibe çekilmekte ve ovalara yak n platolarda yüzeye ç kmaktad r. Killi ve kireçli yap l topraklarda Mardin, Maz da, Derik, Midyat, Savur ve Nusaybin'in yükseklerinde me e a açlar na rastlan r. Da lar n kalkerli kesimleri H zla a narak platolara dönü mü tür. Bu platolar yer yer yüzeye ç kan lavlarla kapl d r. Mardin'de Gümü Çay, Ça ça suyu ve Savur Çay yan s ra Seyhan Deresi ve Ye illi Gülzar Deresi bulunmaktad r. Dicle ve F rat nehirlerinin kollar il topraklar nda koridor olu turmu tur. Dicle Vadisi ile K z ltepe, Mardin ve Nusaybin Ovalar mevcuttur. Mardin iklimi Akdeniz iklimine benzer özellikler ta r. Yazlar çok kurak ve s cak k lar ise bol ya l ve l mand r. Mardin'de k mevsiminde olu an yüksek bas nç alan k aylar n n so uk geçmesine yol açar. lin kuzey kesiminde zaman zaman kara iklimine benzer özellikler görülür. Mardin'in iklimini ova ve da kesimi olarak iki ekilde de erlendirmek mümkündür. ki kesimdeki farkl l k ya, s cakl k ve rüzgar de erlerinde ortaya ç kar. Ova kesiminde yazlar çok s cak geçer, k lar ise l man ve ya murludur. Bu kesimde az miktarda ve kal c olmayan kar ya lar görülür. Da kesiminde ise yazlar ovaya nispeten daha serin, k lar ise iddetli rüzgar, bol ya mur ve kar ya l geçer. Mardin ili otsu bitkiler, meyve a açlar ve orman a açlar bak m ndan de i ik türlerin varl itibariyle zengindir. Bunun temel nedeni ova kesimi ile da kesimi aras nda yükselti fark n n 600 m civar nda olmas ve iklim özelliklerinin yer yer de i iklik göstermesidir. dari ve Sosyo - Ekonomik Durumu Mardin ilinin nüfusu, 2008 Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi sonuçlar na göre ki idir. Nüfusun ki isi ehirlerde ya arken, ki isi belde ve köylerde ya amaktad r. ehirde ya ayanlar n oran % 56, köyde ya ayanlar n oran % 44'dir. Yine ayn nüfus say m sonucuna göre, il merkezi nüfusu , ilin nüfus yo unlu u ise km² ba na 85 ki idir. Nüfus bak m ndan en büyük ilçeleri s ras yla K z ltepe, Merkez, Midyat ve Nusaybin dir. Yüzölçümü bak m ndan en büyük ilçesi ise K z ltepe dir. Nüfus bak m ndan en küçük ilçesi Ömerli, yüzölçümü bak m ndan en küçük ilçesi ise Ye illi dir. Mardin in ilçe say s 10, belediye say s 31 ve köy say s ise 577 dir. Mardin Artuklu Üniversitesi 2007 y ll nda kurulmu tur. Mardin ili ehirle me oran, y ll k nüfus art h z, ki i ba na gayri safi yurtiçi has la ve sanayi i kolunda çal anlar n toplam istihdama oran bak m ndan Türkiye ortalamalar n n alt ndad r. Tar m kolunda çal anlar n toplam istihdama oran ise Türkiye ortalamalar n n üstündedir. Mardin ilinin geleneksel ekonomik yap s tar m, ticaret ve son zamanlarda art gösteren imalat sanayi ile küçük çapl sanayi ve el sanatlar na dayal d r. Mardin, di er illere ve özellikle yurtd na, Ortado u ya yak n s n r illerinden birisi olmas özelli iyle de transit ta ma güzergah nda önemli bir yere sahiptir. lde iç ve d ticarete konu olabilecek sanayi ürünleri yeterli düzeyde bulunmamakla birlikte son y llarda yeni üretim imkanlar n n olu mas yla olumlu bir seyir izlemektedir. Mardin de g da, ta a ve topra a dayal in aat, tar msal makinalar, üretim makinalar, kimyasal ürünler, dokuma - giyim sanayileri sosyo - ekonomik etki potansiyeli ve rekabet gücü yüksek sektörler bulunmaktad r. Ekonomik faaliyetlerin geli tirilmesi ve ekonomik yap n n sanayile me yönünde gerçekle mesi ildeki eksiklikleri ve i sizli i ortadan kald rabilecektir. Mardin ilinin, dünyan n ya an r S T kentlerinden biri olmas, bünyesinde çok say da tarihi ve turistik de erlerin mevcudiyeti turizm potansiyelini olu turmu tur. Suriye ile s n r il olmas sebebiyle s n r ticareti yap lmaktad r. XVI

16 Genel Bilgiler BATMAN Tarihçesi Batman n tarihi hakk nda en eski bilgiler halk hikayeleri, mitler ve heredot tarihinde verilmektedir. Ortak verilere göre MED kral Abtyagestin in torunu Kyros kar t Erpagazso M.Ö. 550 y l nda yenilince MED asilzadeleri aras ndaki utanc ndan dolay MED lerin ya ad Media bölgesinin kuzeybat ucundaki topraklar na geri çekilmek zorunda kalm t r. Ba ka bir görü e göre de Kyros Pers egemenli i alt nda kalmamak için bu bölgeye yerle mi tir. Karaçal, sazl k ve batakl ktan olu an bu bölgenin ortas nda yapay bir adac k olu turup, ad na han obas anlam nda olan "Elekhan" denilmi tir. 352 y l nda Büyük skender in istilas na u rayan Elekhan, daha sonra Lesepkoslar, Partlar, Romal lar, Sasani ve Bizans n hakimiyetine geçmi tir. Artuklular, Mo ollar, lhanl lar, Celaliler, Karakoyunlular, Akkoyunlular ve 1500 y l nda Sevafilerin eline geçmi tir. Osmanl döneminde, Elekhan telafuz de i ikli ine u rayarak halk dilinde Elah zamanla " luh" ismini alm t r. Batman, luh adl bir köy iken 1937 y l nda bucak olmu tur. Ad 1950 y l nda Batman Çay 'ndan dolay Batman olmu tur y l nda Siirt iline ba l ilçe olan Batman, 1990 y l nda il olmu tur. Co rafi Durumu Kuzeyinde Mu, bat s nda Diyarbak r, do usunda Bitlis ve Siirt, güneyinde ise Mardin bulunmaktad r. Batman ilinin yüzölçümü km 2, denizden yüksekli i 550 m dir. Batman ilinin kuzey ve kuzeydo usu yüksek, sarp ve da l k olup güneyi ise da l k ve engebelidir. Dicle nehri bat dan do uya akarak il topraklar n n içinden geçer. Batman çay, Batman - Diyarbak r il s n r n çizerek Dicle nehri ile birle ir. l merkezi Batman çay havzas nda düz bir arazi üzerine yerle mi tir. lin do usunda petrol üretimi yap lan m yükseklikte Raman da ve Güneydo u toroslar vard r. Batman da karasal iklim hüküm sürmektedir. Bölgede yazlar s cak ve kurak, k lar ise so uk ve ya l geçer. S cakl k ortalamas yazlar 40 C, k lar ise -5 C dir. Kar ya lar az görülür. l yeralt su rezervi bak m ndan da oldukça zengindir. l topraklar bozk rlarla kapl d r. Buralarda bozk r bitkilerinden ba ka bitkiye rastlanmaz. Da l k bölgelerde az olsa da me elikler vard r. dari ve Sosyo - Ekonomik Durumu Batman ilinin nüfusu, 2008 Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi sonuçlar na göre ki idir. Nüfusun ki isi ehirlerde ya arken, ki isi belde ve köylerde ya amaktad r. ehirde ya ayanlar n oran % 72, köyde ya ayanlar n oran % 28'dir. Yine ayn nüfus say m sonucuna göre, il merkezi nüfusu , ilin nüfus yo unlu u ise km² ba na 104 ki idir. Nüfus bak m ndan en büyük ilçeleri s ras yla Merkez ve Kozluk tur. Yüzölçümü bak m ndan en büyük ilçesi, Kozluk, nüfus ve yüzölçümü bak m ndan en küçük ilçe ise Hasankeyf tir. Batman n ilçe say s 6, belediye say s 12 ve köy say s ise 274 dür. Batman Üniversitesi 2007 y l nda kurulmu tur. Batman ili ehirle me oran, ki i ba na gayri safi yurtiçi has la ve sanayi i kolunda çal anlar n toplam istihdama oran bak m ndan Türkiye ortalamalar n n alt ndad r. Y ll k nüfus art h z ve tar m kolunda çal anlar n toplam istihdama oran ise Türkiye ortalamalar n n üstündedir. Batman ekonomisi petrol, tar m ve hayvanc l a dayal bir ekonomik yap sergilemektedir. Bu nedenle, tar m sektörü ekonomide birinci sektör olma özelli ini korumaktad r. lin ormanl k alanlar di er kom u illere nazaran daha fazlad r. lin genelinde tar m arazilerinin sulanmas yeterli olmad ndan endüstri bitkisi yeti tiricili i varolan rezervin çok alt nda bulunmaktad r. Batman da tütün tar m ön plandad r. Ancak yeti tirilen tütünler kalitesiz oldu undan bu sektör hem tar mla u ra an vatanda a hem de devlete yük olmaktad r. Batman ili hudutlar içerisindeki kültür arazileri her türlü ekim ve dikime müsaittir. Türkiye genelinde oldu u gibi Batman da da sanayi gün geçtikçe geli mektedir. Batman n sanayi geli iminde merkez ilçede bulunan Tüpra ve Türkiye Petrolleri Anonim Ortakl tesislerinin büyük pay bulunmaktad r. XVII

17 Genel Bilgiler IRNAK Tarihçesi rnak, Nuh un Gemisi kal nt lar n n oldu u öne sürülen Cudi Da n n kuzeyinde ehr-i Nuh ad yla kurulmu, önceleri erneh, daha sonraki y llarda ise rnak ad n alm t r. rnak ili tarihte bir çok önemli devletin ba kentini kendi topraklar nda bar nd rm t r. Birinci Babil devletinin ba kenti Babil (Kebeli Köyü) Cizre s n rlar içindedir. Ayn zamanda Guti (GUD ) imparatorlu unun ba kenti olan Bajarkard Silopi ilçesi topraklar ndad r. Osmanl döneminde köy olan rnak, 1927 y l nda Siirt'e ba l ilçe, 1990 y l nda ise il olmu tur. Co rafi Durumu l; bat da Mardin, kuzeyde Siirt, kuzeydo uda Hakkari, güneyde Irak ve Suriye ile çevrilidir. Yüzölçümü km² olan rnak, ortalama m rak m ile deniz seviyesinden yüksektir. rnak, bat ve güney kesimindeki baz düzlükler d nda, büyük bölümü akarsular taraf ndan derince yar lm platolar halindedir. Bu co rafi yap içerisinde 2 agro-ekolojik alt bölge bulunmaktad r. Birinci agro-ekolojik alt bölge, rak m m aras ndaki geni ovalar n yer ald Cizre, Silopi ve dil lçelerini; ikinci agro-ekolojik alt bölge ise rak m 1000 m ve üzerindeki engebeli, sarp yamaçlar ve yüksek da lar n yer ald, tar m alan n n az, buna kar l k orman ve meralar n geni çapta bulundu u Merkez, Beytü ebap, Güçlükonak ve Uludere ilçelerini kapsamaktad r. rnak ba l ca akarsular Dicle Nehri ile Hezil, Ça layan ve K z lsu Çaylar d r. Da l k kesimlerde Güneydo u Toroslar sistemine ba l yüksek kütleler vard r. lin önemli da lar ; Cudi, Gabar, Namaz ve Alt n Da lar d r. Cizre, Silopi ve dil ilçeleri geni düzlükler halindedir. rnak Merkez, Beytü ebap ve Uludere ilçelerinde k lar serttir. Kuzeyden gelen so uk havalar k n bu yörenin sert ve karl geçmesine neden olur. Cizre, dil, Güçlükonak ve Silopi ilçelerinde k lar daha l k fakat yazlar a r s cakt r. klimin karasal olmas do al bitki örtüsü üzerinde etkili olmaktad r. Mevsim içindeki ya lar n az olmas, do al bitki örtüsünün bozk r olmas na neden olmu tur. Da l k alanda yer alan ormanlar seyrek niteliktedir. Ormanalt bitki örtüsünü kurakç l bitkilerin olu turdu u bu bölgedeki ba l ca a aç türü me edir. dari ve Sosyo - Ekonomik Durumu rnak ilinin nüfusu, 2008 Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi sonuçlar na göre ki idir. Nüfusun ki isi ehirlerde ya arken, ki isi belde ve köylerde ya amaktad r. ehirde ya ayanlar n oran % 63, köyde ya ayanlar n oran % 37dir. Yine ayn nüfus say m sonucuna göre, il merkezi nüfusu , ilin nüfus yo unlu u ise km² ba na 60 ki idir. Nüfus bak m ndan en büyük ilçeleri s ras yla Cizre, Silopi, Merkez ve dil dir. Yüzölçümü bak m ndan en büyük ilçesi, Merkez, nüfus ve yüzölçümü bak m ndan en küçük ilçe ise Güçlükonak t r. rnak taki ilçe say s 7, belediye say s 20 ve köy say s ise 235 dir. l genelinde son y llarda, okulla ma oran yükselmektedir. rnak Üniversitesi, 22 May s 2008 tarihinde 5765 say l Kanun ile kurulmu tur. Rektörlü e ba l olarak yeni kurulan ktisadî ve darî Bilimler fakültesi, Mühendislik Fakültesi ile lahiyat Fakültesinden, Dicle Üniversitesi Rektörlü üne ba l iken ad ve ba lant s de i tirilerek olu turulan ve Rektörlü e ba lanan rnak Meslek Yüksekokulu ile Cizre Meslek Yüksekokulundan, Rektörlü e ba l olarak yeni kurulan Sosyal Bilimler Enstitüsü ile Fen Bilimleri Enstitüsünden olu maktad r. rnak ili ehirle me oran, ki i ba na gayri safi yurtiçi has la, tar m kolunda çal anlar n toplam istihdama oran ve sanayi i kolunda çal anlar n toplam istihdama oran bak m ndan Türkiye ortalamalar n n alt ndad r. Y ll k nüfus art h z ise, Türkiye ortalamas n n üstündedir. lde faaliyette bulunan herhangi bir organize sanayi bölgesi bulunmamaktad r; ancak çal malar sürdürülmektedir. Bölgeye ve ülkemize büyük katk da bulunan asfaltit yataklar il alan n %70 ini kaplamaktad r. rnak, Uludere ve Silopi hatt nda 87 milyon ton olarak tahmin edilen toplam rezervi enerji ihtiyac n kar lamak için 30 a yak n ile gönderilmektedir. Habur Gümrük Müdürlü ünde; 2004 y l ile birlikte Irak ile i hacminde büyük bir art meydana gelmi tir. XVIII

18 Genel Bilgiler S RT Tarihçesi Mevcut bilgilere göre Siirt tarih yönünden çok eski bir geçmi e sahiptir. M.Ö y l ba lar ndan M.Ö. 4. yüzy la kadar s ras yla Samiler, Babil ve Asur mparatorlu u, Medler, Persler, M.S. ki dönemde Romal lar, Partlar ve Sasaniler bölgede hakim olmu lard r. Siirt, 1514 Çald ran Zaferinden sonra Yavuz Sultan Selim taraf ndan Osmanl mparatorlu una kat lm t r. 26 Eylül 1919 y l nda 48 Say l Heyet-i Umumiye Karar ile ba ms z sancak haline getirilen Siirt, 1923 y l nda il olmu tur. Co rafi Durumu Siirt do udan rnak ve Van, kuzeyden Batman ve Bitlis, bat dan Batman, güneyden Mardin ve rnak illeri ile çevrilidir. Yüzölçümü km² dir. l merkezinin rak m 895 m olmakla birlikte, arazi yap s n n ini li-ç k l olmas nedeniyle, il genelinde rak m 600 ile m aras nda de i mektedir. l topraklar n n büyük bölümü da larla kapl d r. Kuzeyde Mu Güneyi Da lar, do uda Siirt Do usu Da lar ilin do al s n rlar n olu turan s ra da lard r. Oldukça k r k bir arazi yap s na sahip olan Siirt yüksek da ve platolardan olu maktad r. Siirt'te karasal iklim hüküm sürmekte ve dört mevsim en belirgin özellikleriyle ya anmaktad r. Do u ve kuzey bölgelerinde k lar daha sert ve ya l, güney ve güneybat bölgelerinde l k geçer. Yazlar s cak ve kurakt r. Siirt il alan yaprakl orman ku a ile bozk r ku a aras ndad r. Toros da lar 'n n Güneydo u Toroslar ad yla an lan bölümleriyle, buradan kuzeye do ru uzanan plato ve da larda önemli ölçüde azalm me e a açlar vard r. dari ve Sosyo - Ekonomik Durumu Siirt ilinin nüfusu, 2008 Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi sonuçlar na göre ki idir. Nüfusun ki isi ehirlerde ya arken, ki isi belde ve köylerde ya amaktad r. ehirde ya ayanlar n oran % 60, köyde ya ayanlar n oran % 40'dir. Yine ayn nüfus say m sonucuna göre, il merkezi nüfusu , ilin nüfus yo unlu u ise km² ba na 55 ki idir. Nüfus bak m ndan en büyük ilçeleri s ras yla Merkez, Kurtalan ve Pervari dir. Yüzölçümü bak m ndan en büyük ilçesi, Pervari, nüfus ve yüzölçümü bak m ndan en küçük ilçe ise Ayd nlar d r. Siirt teki ilçe say s 7, belediye say s 13 ve köy say s ise 280 dir. Siirt çe itli e itim göstergeleri bak m ndan, Türkiye genelinde sonlara dü mektedir. Siirt Üniversitesi kurulmu tur y l nda Siirt ili ehirle me oran,ki i ba na gayri safi yurtiçi has la ve sanayi i kolunda çal anlar n toplam istihdama oran bak m ndan Türkiye ortalamalar n n alt ndad r. Y ll k nüfus art h z, tar m kolunda çal anlar n toplam istihdam oran ise Türkiye ortalamas n n üstündedir. Halk n ba l ca geçim kaynaklar ; tar m, hayvanc l k ve el sanatlar d r. Belli ba l tar m ürünleri olarak; bu day, pamuk, arpa, mercimek, nohut, tütün özellikle zivzik çe idi çok me hur olan nar, üzüm ve me hur Siirt F st say labilir. Hayvanc l k çok modern usullerle olmamakla birlikte, daha çok küçük ba besicili i ve özellikle Pervari de ar c l k eklinde, yayg n olarak sürdürülmektedir. Pervari de üretilen bal tabii oldu u için, özellikle stanbul dan çok ra bet görmektedir. El sanatlar olarak; il merkezinde battaniye tezgahlar yayg n olup, buralarda tiftikten dokunan Siirt Battaniyesi, ülke genelinde tan nmakta ve talep edilmektedir. 200 tezgah n y lda 100 ton tiftik i leyerek ürettikleri bu battaniyeler; yaln zca gri, kahverengi ve siyah renklerde üretilmektedir. Üreticiler; battaniyelerin üzerine, istenilen yaz lar yazmakta, resimleri i lemektedir. Son zamanlarda manto, kaban ve döpiyes gibi kad n giysilerinin yap m nda da kullan lmaya ba lanan bu battaniyeler, küçük çapl olmakla birlikte, baz Avrupa ülkelerine de ihraç edilmektedir. XIX

19 Temel Göstergeler Sayfa Açıklama 2 Tablo 1.1 BBS birinci düzey (12 bölge) gösterge ve s ralamalar, BBS ikinci düzey (26 bölge) gösterge ve s ralamalar, BBS üçüncü düzey (81 il) gösterge ve s ralamalar, Grafik 1.1 ehir-köy nüfusunun toplam nüfus içindeki oran, Nüfus yo unlu u, Toplam ya ba ml l k oran, Y ll k nüfus art h z, Ö retmen ba na dü en ö renci say s (ilkö retim), 2008/ Yüz bin ki i ba na dü en hastane yatak say s, Belediyelerde ki i ba temin edilen günlük içme ve kullanma suyu miktar, Ki i ba na toplam elektrik tüketimi, Ki i ba na GSYH, gücü göstergeleri, Çal an say lar n n Türkiye toplam içindeki pay, Maa ve ücretlerin Türkiye toplam içindeki pay, Ki i ba na bitkisel üretim de eri, Ki i ba na canl hayvanlar de erleri, Ki i ba na d ticaret, TÜFE-Bir önceki y l n ayn ay na göre de i im oran (%), Harita 1.1 ehir nüfusunun toplam nüfus içindeki oran (%), Nüfus yo unlu u, Nüfus art h z, lkö retimde ö retmen ba na ö renci say s, 2008/

20 Temel Göstergeler 1. TEMEL GÖSTERGELER Bu bölümde bölgedeki geli melere ait temel göstergeler BBS 1. düzey (12 bölge), BBS 2. düzey (26 bölge) ve BBS 3. düzey (81 il) ayr m nda verilmi tir. Ki i ba na göstergeler hesaplan rken her bir düzey için ilgili y la ait Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi (ADNKS) nüfus say m sonuçlar kullan lm t r. Tan m ve Kavramlar Nüfus art h z : Birbirini izleyen iki say m n kesin sonuçlar na dayan larak, do al art ba nt s n n yard m ile hesaplanmaktad r. Do al art ba nt s n n gösterimi öyledir: P n =P o.e rn Bu ba nt daki terimlerden: P n : iki ard l say mdan ikincisini, P o : iki ard l say mdan birincisini, e : (sabit say ), n : iki say m aras nda bulunan zaman birimi say s n, r : iki say m aras nda, zaman birimi içerisindeki nüfus art h z n göstermektedir. Nüfus yo unlu u: Bir kilometrekareye dü en nüfustur. Nüfus yo unlu u hesaplan rken göl dahil yüzölçümü verileri kullan lm t r. ehir nüfusu: l ve ilçe merkezleri belediye s n rlar içindeki nüfustur. Köy nüfusu: Belde ve köylerdeki nüfustur. Ya : Ki inin bitirmi (tamamlam ) oldu u ya t r. Cinsiyet oran : Her 100 kad n için erkek say s d r. Toplam ya ba ml l k oran : ya grubundaki her 100 ki i için 0-14 ve 65 ve daha yukar ya gruplar ndaki ki i say s d r. (0-14 ya taki nüfus)+(65 ve daha yukar ya grubundaki nüfus oran Ba ml l k Oran = * 100 (15-64) ya taki nüfus gücüne kat lma oran : gücünün kurumsal olmayan çal ma ça ndaki nüfus içindeki oran d r. sizlik oran : gücündeki her 100 ki i içinde i siz olanlar n n say s d r. Bir ba ka deyi le, i siz hanehalk nüfusunun i gücüne oran d r. hracat: Bir ülkede yerle ik ki i ve kurumlar n di er ülkelere mal satmas d r. thalat: Bir ülkede yerle ik ki i ve kurumlar n di er ülkelerden mal sat n almas d r. Ki i Ba na Reel Gayri Safi Yurt çi Has la: Sat nalma Gücü Paritesi de erlerine bölünerek ortak bir para birimine dönü türülen, ki i ba na GSYH de erleridir. Bu ekilde, her ülkede paran n sat n alma gücü e itlenmekte ve ülkelerin üretti i gerçek mal ve hizmet miktarlar n n kar la t rmas sa lanmaktad r. 2