B. Yelda OLCAY UÇKAN 1 Seçkin EVCİM 2 ARKEOLOJİK ALANLARDA LASER ÖLÇÜMLE BELGELEME ve KENT MODELİ OLUŞTURMA ÜZERİNE BİR ÖRNEK: OLYMPOS ANTİK KENTİ 3

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 3, Sayı: 16, Eylül 2015, s B. Yelda OLCAY UÇKAN 1 Seçkin EVCİM 2 ARKEOLOJİK ALANLARDA LASER ÖLÇÜMLE BELGELEME ve KENT MODELİ OLUŞTURMA ÜZERİNE BİR ÖRNEK: OLYMPOS ANTİK KENTİ 3 Özet Güneybatı Anadolu da, Likya Bölgesi nde yer alan Olympos antik kenti tarihte önemli bir yere sahiptir. Kentin en önemli özelliği yerleşim dokusunun Roma, Erken Hıristiyan ve Bizans dönemleri arasındaki değişiminin açıkça izlenebilmesidir. Bu çalışma, Olympos antik kentinin ve farklı dönemlerdeki kent dokusunun değişim süreçleri dikkate alınarak yerleşimin orijinal yapısını ortaya çıkarmak için gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın temel amacı, kentin bilimsel verilere dayanılarak sanal ortamda canlandırılabilmesi için yapıların ve yerleşim dokusunun 3B modellemelerinin üretilmesidir. Olympos un Roma ve Bizans dönemi kent dokusu bu şekilde çok daha kolay ve hızlı bir şekilde belirlenmiştir. Böylece Antik Çağ ın kültürel ve mimari mirası ve yapıların işlevleri daha anlaşılabilir hale gelmiştir. Anahtar Kelimeler: Likya, Olympos, Antik kent, Kentsel doku, 3B modelleme AN EXAMPLE ON CREATING CITY MODEL and DOCUMENTATION WITH LASER SCANNER IN ARCHAEOLOGICAL AREA: ANCIENT CITY of OLYMPOS Abstract Olympos, an ancient city located in the region of Lycia in southwest Anatolia, had an important place through history. The most striking feature observed at Olympos is that the urban texture reflects the Roman, Early Christian and Early Byzantine periods with the transformation attestable. In this paper, the ancient city of Olympos and the city's urban texture of different periods in detail by considering processes of change is intended to reveal the original structure. The main purpose 1 Prof. Dr., Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü, byolcay@gmail.com 2 Arş. Gör. Dr., Ordu Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü, seckinevcim@gmail.com 3 Bu çalışma, Anadolu Üniversitesi Proje Birimi tarafından 1206E093 no lu Olympos Antik Kenti ni özgün haline göre üç boyutlu canlandırma Projesi başlıklı projeyle desteklenmiştir.

2 B. Yelda Olcay Uçkan - Seçkin Evcim 2 of that study is produced 3D models for Olympos as an reanimation of the city in a virtual environment based on scientific data. The urban texture of Olympos in Roman and Byzantine periods determined much more easily and quickly carried out restitituon with 3D system. So that cultural and architectural heritage of the ancient world and its functions became more clear. Key words: Lycia, Olympos, Ancient city, Urban texture, 3D modeling GİRİŞ Bu çalışmada, Olympos Antik Kenti nin farklı dönemlere ait kent dokusu ile kentin değişim süreçlerinin anlaşılması ve olası orijinal halinin ortaya konulması amaçlanmıştır. Gerçekleştirdiğimiz çalışmaların temel amacı Olympos Antik Kenti nin üç boyutlu (3B) modellerinin sanal ortamda üretilmesi ve bilimsel verilere dayalı olarak kent restitüsyonunun (özgün haliyle canlandırma) gerçekleştirilmesidir. Böylece Olympos Antik Kenti nin 3B model yardımıyla orijinal halinin canlandırılarak daha anlaşılır hale gelmesi sağlanacaktır. 3B modellemelerde, 3B lazer tarayıcı ile elde edilmiş rölöve verileri kullanılmaktadır. Bu çalışmayla bir yandan modellemeye altlık oluştururken diğer yandan hassas şekilde yapı ölçümleri yapılarak belgeleme, koruma ve onarıma yönelik teknik çizimler de elde edilmiştir. 3B tarayıcı sisteminden alınan veriler kullanılarak Olympos un Roma ve Bizans Dönemlerindeki kent dokusu çok daha kolay ve hızlı bir şekilde belirlenerek restitüsyonu gerçekleştirilmiştir. Böylelikle kentin kültürel ve mimari mirasının biçim ve işlevleri daha net bir hale gelmiştir. Olympos Antik Kenti, son yıllarda yapılan çalışmalarla tarihi aydınlanan önemli bir Anadolu yerleşimidir. Antik dönemde Likya Bölgesi nin içinde konumlanan kent günümüzde Anadolu nun güneybatısında, Antalya İline 80 km. uzaklıkta yer alır (Res. 1). Akdeniz kıyısındaki kent, ortasından geçen Olympos Çayı ile ikiye ayrılmış vadi içine konumlanmıştır (Res. 2). Vadiyi oluşturan yüksek dağlardan güneyde Sepet ve Musa Dağı, kuzeyde Omurga Dağı yer alır. Tarihi süreç içinde bakıldığında Olympos un özellikle Roma ve Bizans dönemlerinde önemli bir liman kenti olduğu anlaşılmaktadır. Günümüze gelen veriler kentin Dor koloni kenti olarak kurulduğunu, Roma Dönemi nde ise Likya Birliği nin üç oy hakkına sahip önemli bir kenti olduğunu gösterir 4. Birlik üyesi iken MÖ 2. yüzyıldan 1.yüzyıla geçişte adının yer aldığı sikkelerin sonlanmasıyla Likya Birliği üyeliğinden çıkarıldığı ve cezalı bir kent durumuna geldiği izlenmektedir. Bu konuma gelmesinin nedeni ise Olymposlu Zeniketes in Roma imparatorluğuna karşı durması ve kentte hakimiyet kurma eylemidir. Zeniketes, bu faaliyetleri nedeniyle Roma İmparatorluğu tarafından Korsan olarak tanımlanmıştır. Günümüze gelen veriler incelendiğinde, Zeniketes in Phaselis ve Gelidonya Körfezi de dâhil olmak üzere Olympos ta yerleşmiş bir tür yerel Bey olması muhtemeldir. Roma İmparatorluğu nun MÖ 78 de düzenlediği sefer sonrası Zeniketes in Olympos taki hâkimiyeti de sona erer 5. MS 2.yüzyılda, Olympos un Roma İmparatorluğu egemenliğinde tekrar Likya Birliği nin seçkin üyelerinden biri olduğu izlenir. Antik kentin içinde yer alan Lykiarkh Mezarı bu durumun somut göstergelerinden birisidir. Mezar yazıtından Markus Aurelius Arkhepolis in, Likya Birliği nde Lykiarkh (Likya Birliği Başkanı) görevinde bulunduğu anlaşılmıştır. 4 Akşit 1967: 92-93; Strabon 1991: XIV.III.3. 5 Öztürk 2011:

3 3 Arkeolojik Alanlarda Laser Ölçümle Belgeleme ve Kent Modeli Oluşturma Üzerine Bir Örnek: Olympos Antik Kenti Yazıtlara dayanarak MS 3. yüzyılda Olympos ta eyalet valisine bağlı bir karakol olduğu görülmektedir. Buna dayanarak Olympos taki askerlerin Attaleia (Antalya) ya giden güzergâhın güvenliğini sağladıkları anlaşılmakta; böylece bölgedeki önemi ortaya çıkmaktadır 6. Olympos a Hıristiyanlığın gelişi, erken tarihlere rastlamaktadır. Olympos ve Likya Bölgesi nin ilk piskoposu olan Methodios, Hıristiyanlık tarihi açısından da önemli bir din adamıdır. Olympos Piskoposu olarak kaleme aldığı eserleri Hıristiyanlığın tanımlanması ve şekillenmesinde önemli rol oynamıştır 7. Kentin Hıristiyanlığa ilişkin bilgileri arasında konsil toplantıları önemli bir veri oluşturur. Buna göre MS 431 yılında Efes, MS 451 yılında Konstantinopolis konsillerine katılan Aristokritos, MS 458 tarihli Myra Metropolitliği nin imparator I. Leon a gönderdiği mektupta Piskopos Anatolius ve MS deki Konstantinopolis Synodu na katılmış olan Ioannes adları, kentin bilinen piskoposlarıdır. Ayrıca MS 6. yüzyıl sonu - 7. yüzyıl başına tarihlenen Kıbrıs buluntusu kurşun bir mühürde de Anania/Anianos, ya da Ioannes isimli Olympos lu piskoposun adı geçmektedir 8. Tüm bu veriler, Olympos un erken tarihlerden itibaren önemli bir piskoposluk merkezi olduğunu ve günümüzdeki dokusunun buna göre biçimlendiğini vurgular. MS 5-6. yüzyıllar, Olympos un üretim, ticaret ve nüfus açısından refah yıllarını kapsar. MS 7. yüzyıl için ise bu yorumu yapmak mümkün değildir. Bizans İmparatorluğu nun tümünü etkisi altına alan Arap akınlarının oldukça şiddetli cereyan ettiği Akdeniz de, kıyı yerleşimi olarak Olympos u da olumsuz etkilediği izlenmektedir. Günümüzde arkeolojik verilere dayanarak yapılan değerlendirmeler bu yüzyılla birlikte kentteki yaşamın büyük ölçüde durduğunu gösterir. Bölge genelinde görülen deprem ve salgın hastalıklar da gerek ölüm gerekse göç nedeniyle nüfus kaybı yaratmış olmalıdır. Günümüze kadar yapılan çalışmalarda Olympos un MS 7. yüzyıl sonrasına ilişkin verileri çok az yer tutar. Bölgenin Türkler tarafından ele geçirilmesinden sonra Olympos ta yerleşim izi olmayışı da ilginç bir bulgu olarak karşımıza çıkar. 18.yüzyıl sonrasında ise göçerlerin geçici yerleşimde bulundukları günümüze gelen bazı izlerden anlaşılmaktadır. Olympos kentinin tarihine ilişkin bulgular, günümüzdeki kentin MS 2. yüzyıl sonrası cezalı kent olmaktan çıkarılması ile MS 7. yüzyılda yukarıda sözü edilen nedenlerle bir şekilde terk edilmesi sürecine ait bir doku içerdiğini gösterir. Yaklaşık beş yüz yıllık sürecin yarattığı kent, tüm değişim ve dönüşüm sürecini de net olarak yansıtması bakımından önemli bir kentsel dokuya sahiptir. Bu doku incelenirken kentin sahip olduğu kronolojik dönemler de ortaya çıkmaktadır. Tarihi ve arkeolojik verilere dayanarak kentin en erken dönemi Hellenistik Dönem olarak saptanmaktadır. Bununla birlikte günümüze gelen mevcut yapılar ve kentsel doku ağırlıklı olarak Roma ve Bizans Dönemi yerleşimini yansıtır. Olympos kentinin genel yapısının Roma Döneminde kurgulandığı; Erken Hıristiyanlık ve Bizans dönemlerinde ise bu düzenin temel alınarak dönüşümün gerçekleştirildiği izlenmektedir. Pek çok antik kentin aksine Olympos un tüm kent ölçeğinde kazısı tamamlanmamış olmasına rağmen kent dokusunun okunabilmesi ve buna yönelik alan çalışmalarının sürdürülmesi kentin orijinal hali üzerine yorum yapmayı olası kılması açısından önemlidir. 6 Öztürk 2006: Olcay Uçkan/Kayapınar Hellenkemper/Hild 2004: 758.

4 B. Yelda Olcay Uçkan - Seçkin Evcim 4 Lazer Ölçüm ve 3b Modelleme Çalışmaları Pek çok arkeolojik çalışmada yeni olarak tanınmaya başlanan lazer tarama farklı disiplinler tarafından kullanılmakta olan bir teknolojidir. Hızlı sonuç alınması ve yüksek doğruluk nedeniyle, bu teknolojilerin mimari koruma ve arkeoloji çalışmalarında da kullanılması yapıların verilerinin toplanması, arşivlenmesi ve modelleme yapılması için çok uygundur. Doğru ve hızlı şekilde yapılamayan bir belgeleme arkeolojik çalışmanın ciddi anlamda yavaşlamasına ve daha sonrasında eserlerin restorasyonu ya da rekonstrüksiyonun doğru şekilde ortaya konamamasına neden olmaktadır. Dolayısıyla bilimsel olarak arkeolojik çalışmanın eksik kalmasına da yol açmaktadır. 3B lazer tarama, lazer ışınları kullanılarak fiziksel nesnelerin şeklinin tespit edildiği, temassız-tahribatsız bir ölçüm teknolojisidir. 3B lazer tarayıcılar nesnenin yüzeyinden elde edilen verilerle nokta bulutu oluştururlar ve bu nokta bulutu sanal ortamda nesnenin tüm yönleriyle algılanmasını sağlar. Diğer bir deyişle, 3B lazer tarama, fiziksel objenin tam boyut ve şeklini yakalama ve bilgisayar ortamına noktalardan oluşan üç boyutlu temsilini aktarma yöntemi olarak tanımlanabilir. Lazer tarama teknolojisinin sağladığı faydalar arasında hızlı veri toplama, yüksek nokta yoğunluğu, zengin üç boyutlu görselleştirme özellikleri, renkli görüntü oluşturma, reflektörsüz ölçüm yapma, ulaşılması zor veya güvenli olmayan yerlerde ölçüm yapma imkânı sayılabilmektedir. Yine de birçok uzmanın görüş birliğine vardığı en önemli özelliği yüksek yoğunlukta nokta ölçümü yapmasıdır. Bilimsel yöntemin henüz tanımlanmadığı ilk çağlardan bu yana karşılaştıkları problemlerle başa çıkma, evreni anlama ve doğaya hâkim olma, daha rahat ve güvenli yaşama isteği doğrultusunda ya sistemin kendisi üzerinde veya soyut/somut bir modeli üzerinde deneyler yapma ihtiyacı hissedilmiştir. Modeller bizim mekanizmasını bilmediğimiz olayları anlamamıza, kurguladığımız hipotezleri test etmemize yardımcı olurlar. Bu nedenle bilim alanında model kullanımı kaçınılmazdır. Son yıllarda gelişen bilişim teknolojileri vasıtasıyla modellemeler sanal ortamda, 3B modelleme başlığı altında gerçekleştirilmektedir. 3B modelleme kısaca, özel yazılımlar aracılığıyla canlı ya da cansız bir nesnenin herhangi üç boyutlu görünümünün bilgisayar ortamında matematiksel temsilini oluşturma ya da geliştirme süreci olarak tanımlanabilir. Bu süreç sonucunda ortaya çıkan ürüne 3B model denir. 3B model, iki boyutlu bir görüntünün 3B derleme (render) sürecinden geçmesi ve fiziksel olgulara benzer şartların bilgisayar ortamında canlandırılmasıyla oluşturulur. Canlandırmalar otomatik ya da manuel olarak oluşturulabilir. 3B bilgisayar grafikleri için geometrik veriyi manuel modellemeyle hazırlama süreci plastik sanatlara, özellikle de heykel sanatına benzer niteliktedir. Bu model ayrıca 3B baskı cihazları kullanılarak tıpkı bir heykel gibi fiziksel bir hale de getirilebilir. Farklı modelleme yöntemleri ve programları vardır. Günümüzde sanal ortamda en yaygın olarak kullanılan modelleme şekli nurbs (doğal) ve polygon (çokgen) modellemedir. 3B modeller, üç boyutlu ortamda üçgenler, çizgiler, kavisli yüzeyler gibi çeşitli geometrik elemanlarla birleştirilmiş nokta kümelerinden oluşan 3B nesneler sunar. 3B modeller birer veri (noktalar ve diğer bilgiler) derlemesi olarak elle, algoritmik (yordamsal modelleme) ya da üç boyutlu tarama sonucunda oluşturulurlar. Günümüzde lazer tarayıcıların en önemli uygulama alanlarından biri üç boyutlu kent modelleri oluşturmada binaların modellenmesi ve detayların çıkarılmasıdır. Son yıllarda bu konu ile ilgili yayımlanmış pek çok çalışma mevcuttur 9. Olympos ta 2006 tarihinden itibaren bu 9 Haala/Brenner 1999, Maas/Vosselman 1999, Vögtle/Steinle 2000, Fujii/Arikawa 2002, Fischer-Ausserer/Börner vd. 2004, Cargill 2008, Mueller/Vereenooghe vd. 2010, Porcelli/Cotino Villa vd

5 5 Arkeolojik Alanlarda Laser Ölçümle Belgeleme ve Kent Modeli Oluşturma Üzerine Bir Örnek: Olympos Antik Kenti yöntemle ölçüm çalışmaları gerçekleştirilmiş ve alandaki mevcut yapıların okuması yapılmıştır (Res. 3). Bu çalışmayla Olympos Antik Kenti nin hem günümüzdeki kent planı, hem de antik kentlere bir örnek teşkil etmesi açısından tarihi, kültürel ve çevresel verileri yansıtan üç boyutlu modellerin oluşturulması gerçekleştirilmiştir (Res. 4-5). Olympos Kent Dokusu Yukarıda teknik özellikleri aktarılan kent bütünündeki çalışmalarla elde edilen veriler, Olympos un tarih süreci içinde sahip olduğu kent dokusunu zaman içindeki değişim ve dönüşümü belirlemede önemli bir altlık oluşturmuştur. Buna göre kentin hem yapısal durumu cadde ve sokak düzenlemesiyle ortaya çıkmış hem de yapıların büyük oranda işlevi saptanmıştır 10. Olympos un kent planın en belirleyici unsuru, konumladığı topografyadır. İçine yerleştiği vadi ve ortasından geçip doğuda Akdeniz e açılan Olympos Çayı kente karakter kazandırır (Res. 6). Günümüze ulaşan izlere dayanarak kentin Roma ve Bizans döneminde şekillenen yapısının da bu temel etmenler göz önüne alınarak planlandığı izlenir. Kenti fiziksel olarak ikiye ayıran Olympos Çayı temel alınarak buna göre, cadde ve sokaklar ile kamusal, dini ve sivil yapılaşmanın biçimlendiği izlenir. Bu planlamada şüphesiz en önemli unsurlardan biri de doğusunda yer alan Akdeniz dir. Bu bağlantı Olympos un önemli bir liman kenti olduğu vurgusunu da yapması açısından önemlidir. Kentin kurulduğu ve yaşamın sürdüğü dönemlerde özellikle denizyolu kullanımının yaygın olduğu düşünüldüğünde Olympos un dış dünya ile bağlantı noktasını da oluşturduğu söylenebilir. Bununla birlikte kentin liman kuruluşuna ait arkeolojik verilerin henüz tespit edilememiş olması nedeniyle somut bir değerlendirme yapılamasa da orijinalde özellikle denizle birleşen akarsuyun ağzının kapanmaması için mendirek beklentisi olasıdır. Bununla birlikte deniz hareketi sonucu kıyının üzerindeki kumun temizlenmesiyle bu alanda liman döşemesinin tespit edilmiş olması liman kurgusunu yorumlamamız için oldukça önemli bir bulgudur. Günümüzde de izlenebilen Olympos Çayı kıyısında uzanan rıhtım duvarları ve merdivenler özellikle küçük teknelerin Çay içine girdiklerini gösterir. Dolayısıyla Çayın denizle birleştiği yerde derinliği korumak ve deniz hareketleriyle ağzın kapanmasını önlemek için orijinalde mendirek olması akla yatkındır. Kent modellemesinde de önerildiği şekilde Olympos un suyla birlikteliği göze çarpan bir unsur olarak karşımıza çıkar. Akdeniz ve Olympos Çayı ile birlikte kurgulanmış olan Kentin içindeki çok sayıda su kaynağı da sıra dışı bir durum sergiler. Günümüze gelen izler, Olympos un yapılandırılırken su kaynaklarını verimli bir şekilde kullandıklarını ve buna uygun drenajlar oluşturduklarını gösterir. Bu drenajın Olympos Çayına ulaştığı halen izlenebilen kanallarla sağlanmıştır. Bunun yanı sıra kentin su ile birlikteliğinin estetik olarak da düşünüldüğü gözlemlenmektedir. Kuzey Kentte, günümüzde bataklık bir alan olan ve içinde herhangi bir yapı kalıntısı olmayan çökük alanın orijinalde Gölet olma olasılığı kent modellemesine de yansıtılmıştır. Bu düşünceyi destekleyen en önemli unsur yapıların gölet çevresine göre yerleştirilmiş olmasıdır. Gölet olduğunu önerdiğimiz alanın bazı drenaj kanalları ile bağlantısı da bu düşünceyi destekler niteliktedir. Yukarıda da söz edildiği gibi Kent, ortasından Olympos Çayı geçen vadi içine yerleştirilmiştir. Özellikle drenaj ile ilgili kurulan altyapı ile birlikte veya sonrasında kentin 10 Olympos un Kent Dokusuna ilişkin yapılan son kapsamlı çalışma baskı aşamasında olan Olympos Band I kitabında yer almaktadır: Olcay Uçkan/Öncü/Evcim (Baskıda)

6 B. Yelda Olcay Uçkan - Seçkin Evcim 6 bilinçli şekilde Roma döneminde kurgulandığı izlenmektedir. Günümüzde Kuzey ve Güney Kent olarak tanımladığımız bu alanların cadde-sokak düzenlemeleri buna bağlı kamu, dini ve sivil yapılarıyla düzenli bir şemaya sahip olduğu anlaşılmaktadır. Bulguların derlenmesinde şüphesiz Bizans Dönemi kentinin Roma Dönemi ndeki temel verileri aynen kullanılarak biçimlenmesinin tespiti önemli bir olgudur. Mevcut veriler Erken Hıristiyanlık ve Bizans Döneminde yapılaşmanın Roma Kenti esas alınarak biçimlendiğini göstermektedir (Res. 7). Özellikle ana aksların aynen kullanıldığı izlenir. Bu durum göz önüne alınarak imar faaliyetleri konusunda belirleyici olan cadde-sokak düzenlemesi günümüze ulaşan veriler dikkate alınarak kent modellemesine yansıtılmıştır. Gerek Kuzey Kent gerekse Güney Kent, günümüzde Roma ve Bizans dönemine ait yapı bakiyeleriyle rahatça okunmakta ve pek çok yapının işlevi tanımlanabilmektedir. Buna göre bakıldığında Roma Dönemi nde Kuzey Kent te tapınım alanı ve mezar anıtlarının var olduğu ve dini işlevli biçimlendirildiği tespit edilmektedir. Güney Kent ise ağırlıklı olarak kamu yapılarını içermektedir. Dolayısıyla Roma Dönemi Olympos unda sosyal ve ticari yaşamın Güney Kent te kurgulandığı anlaşılmaktadır. Kentin bu iki yakasını birbirine bağlayan köprü ve köprü caddesi ise kentin iki yakasının aynı anda planlandığına ilişkin önemli bir bulgudur. Roma döneminde kurulan bu sistemin Bizans Dönemi nde de aynen kullanıldığı ancak köprünün bir şekilde yenilendiği günümüzde köprü mimarisinde kullanılan Roma devşirme malzemelerden anlaşılmaktadır. Roma İmparatorluğu nun kültürel birikimi üzerine kurulan Bizans imparatorluğu özellikle erken döneminde mevcut kentleri kullanmaya devam etmiş, bir süre sonra Hıristiyanlığın devreye girmesiyle birlikte değişen yönetsel unsurlarla kentlerde değişim ve dönüşüm süreci yaşanmıştır. Bu genel değerlendirmenin günümüzdeki arkeolojik bulgulara dayalı olarak Olympos için de geçerli olduğu izlenmektedir. Özellikle Roma Dönemi nin meclis yönetimleri, yerini Hıristiyanlıkla birlikte kentlere atanan Piskoposlara bırakmıştır. Bu yönetsel değişimin ister istemez kentlere yansıması kaçınılmazdır. Özellikle Piskoposların hem dini hem kamusal hem de özel ikametgâh olarak kullandıkları Piskoposluk Sarayı nın (Episcopeion) Kuzey Kent te ortaya çıkan kent dokusunu belirleyici odak oluşturduğu kent planı üzerinden de rahatlıkla izlenmektedir (Res. 8). Roma Döneminde Kuzey Kent in iki önemli güzergâhı olan Kuzey Kent Liman Caddesi ve Köprü Caddesi nin kesiştiği alanda yer alan Tapınak alanına konumlanan Piskoposluk Sarayı bu dönüşümün en belirgin örneği olması açısından da önemlidir (Res. 9). Olympos un en büyük boyutlu yapı topluluğu olan Piskoposluk Sarayı nda transeptli bazilika ve vaftizhane (Res. 10), rölik şapeli, sütunlu avlu (peristylium) ve yemek/toplantı salonu (triclinium) (Res. 11), piskopos konutu (Res. 12) ve çok sayıda mekân yer alır (Res. 13) 11. Dolayısıyla Roma Dönemi nin dini merkezini oluşturan alan, Bizans Dönemi nde de benzer işlevle kullanılmaya odak noktası olmaya devam ettiği izlenir. Yapılan arkeolojik çalışmalar, Olympos un Roma Dönemi yapılaşmasının MS 3. yüzyıldan sonra kesintiye uğradığını gösterir. Bundan sonraki süreçte, özellikle Erken Hıristiyanlık Dönemi nde kentin yapılaşmasına ilişkin bulgular net değildir. Bu durum netleşene kadar şimdilik Erken Hıristiyanlık Dönemine ilişkin yapılaşmanın MS 4. yüzyılda başladığı öngörülebilir. Yukarıda da söz edildiği gibi MS 5-6.yüzyıllarda artan yapılaşma sürecine kadar kentte var olan yapı faaliyetlerine ilişkin netlik olmaması bölgede etkili olduğu bilinen doğal afetlerin yıkıcı gücüyle de ilgilidir. MS 4-5. yüzyıllarda yaşanan deprem ve buna bağlı oluşan 11 Ayrıntılı bilgi için bkz: Öztaşkın 2013.

7 7 Arkeolojik Alanlarda Laser Ölçümle Belgeleme ve Kent Modeli Oluşturma Üzerine Bir Örnek: Olympos Antik Kenti kıyı hareketlerinden Roma Dönemi kentinin olumsuz etkilendiği düşünülmelidir. Çünkü Hıristiyanlığın kente gelişi ile birlikte sistematik bir yıkım olmadığı günümüze ulaşan bazı bulgularla tespit edilmektedir. Bu durumun en somut göstergesi Roma Dönemi yapılarının özellikle çok tanrılı inanca göre kurgulanmış mezar yapılarının günümüze kadar gelişi ve tekrar kullanılmış olmasıdır. Sonuç MS 5-6. yüzyıllar, Bizans İmparatorluğunun bütününde olduğu gibi Olympos için de yoğun yapılaşmanın izlendiği bir dönemdir. Kentin günümüzdeki dokusunda da izlenen bu yapılaşma, yukarıda sözü edilen dönüşümle bağlantılıdır. Kentsel bütünlüğü koruyan bu yaklaşım, Olympos u Bizans tarihi coğrafyası içinde önemli kılan bir unsurdur. Şüphesiz, bu dokunun tespit edilmesindeki en önemli avantaj Kentin terkedilmesinden sonraki tahribatın az oluşudur. Buna bağlı olarak MS 4-7. yüzyıllar arasına oturan stratigrafi de, Olympos un kent dokusu bütününde kentsel değişimin izlenebilmesini sağlaması açısından önemlidir. Bu çalışmanın bir başka hedefi de toplumsal fayda sağlamasına yönelik yaklaşımıdır. Son yıllarda arkeolojik alanlar ve antik kentler konusunda bilgi sahibi olmak isteyen kişilerin gezdikleri alanı daha iyi algılamaları da yapılan çalışma kapsamında hedeflenmiştir. Konuyla doğrudan ilgisi olmayan bireylere bu alanların terk edilmiş yerler olmasının öncesindeki durumunu göstermek, alanın hem algılanması hem de kültürel bilincinin arttırılması noktasında fayda sağlayacaktır. Bu durum, bireylere, arkeoloji ve uygarlık tarihi hakkında daha somut düşünmeleri ve anlamaları yönünde bilgiler sunarak toplumsal katkı açısından önemli bir hizmet olacaktır. Böylece günümüzdeki haliyle ziyaret edilen yerlerin taş yığınlarından oluşmadığı ve bir zamanlar insanların yaşadığı, ürettiği, mimarlık ve kültür tarihi açısından önemli merkezler oldukları bilinci de aktarılmış olacaktır. Buna bağlı olarak, yapılan çalışmaların sonunda elde edilen modelleme sanal ortamda paylaşılacaktır. Tarihi yapıların ve kent dokusunun elde edilen modelleme ile birlikte sanal ortama aktarılması ören yerlerinin ziyaret etme konusunda istekli ancak yerinde görme konusunda çeşitli engelleri olan kişilerin de bu taleplerini karşılayacaktır. Ayrıca koruma ilkeleri çerçevesinde, ziyarete kapalı olması gereken alanların da tanıtılması sağlanacaktır. KAYNAKLAR AKŞİT, O., (1967), Likya Tarihi. İ.Ü. Edebiyat Fakültesi, İstanbul. CARGILL, R. R., (2008), The Qumran Digital Model: An Argument for Archaeological Reconstruction in Virtual Reality, University of California, Los Angeles. FISCHER-AUSSERER, K.; BÖRNER, W.; GORIANY, M.; KARLHUBER-VÖCKL, L., (2004), Enter the Past. The E-way into the four Dimensions of Cultural Heritage (CAA 2003), British Archaeological Reports, Oxford. FUJII, K.; ARIKAWA, T., (2002), Urban Object Reconstruction Using Airborne Laser Elevation Image and Aerial Image, IEEE Transactions on Geoscience and Remote Sensing, 40(10), s HAALA, N.; BRENNER, C., (1999), Virtual City Models from Laser Altimeter and 2D Map Data, Photogrammetric Engineering & Remote Sensing, 65(7), s HELLENKEMPER, H.; HILD, F., (2004), TIB 8: Lykien und Pamphylien, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien.

8 B. Yelda Olcay Uçkan - Seçkin Evcim 8 MAAS, H.; VOSSELMAN, G.,(1999), Two Algorithms for Extracting Building Models from Raw Laser Altimetry Data, ISPRS Journal of Photogrammetry & Remote Sensing 54, s MUELLER, P.; VEREENOOGHE, T.; VERGAUWEN, M.; VAN GOOL, L.; WAELKENS, M., (2004), Photo-Realistic and Detailed 3D Modeling: The Antonine Nymphaeum at Sagalassos (Turkey), Computer Applications and Quantitative Methods in Archaeology (CAA2004) Beyond the Artifact - Digital Interpretation of the Past, s OLCAY UÇKAN, B.Y.; KAYAPINAR, L., (2015), Olympos Piskoposu Methodios ve Olympos Kenti, Kum dan Kent e Patara Kazılarının 25 yılı Uluslararası Sempozyum Bildirileri, Kasım 2013 Antalya (PATARA VII. 1), Ege Yayınları, İstanbul, s OLCAY UÇKAN, B.Y.; ÖNCÜ, Ö. E.; EVCİM, S., (2015), Olympos un Roma ve Bizans Dönemi Kent Dokusu, (Ed. B. Y. Olcay Uçkan), Olympos Band I. (Baskıda) ÖZTAŞKIN, G. K., (2013), Olympos Antik Kenti Episkopeion Yapı Topluluğu, Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir. ÖZTÜRK, H. S., (2006), M.Ö.II.-M.S. IV. Yüzyıllarda Likya-Pamfilya Bölgesinde Kırsal Alan Güvenliği, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. ÖZTÜRK, H. S., (2011), İÖ. II.-İS. IV. Yüzyıllarda Lykia nın Kırsal Güvenlik Problemleri, Uluslararası Genç Bilimciler Buluşması I: Anadolu Akdenizi Sempozyum Bildirileri. s PORCELLİ, V.; COTİNO VİLLA, F.; SENABRE, J. B.; TORRES, V. E.; CHAPAPRİA, J. E., (2013), Integration of 3D Laser Scanning and Virtual Reconstructions as Research and Educational Tools for Representing the Past. The Case Study of Roman Baths of Edeta, Archaeology in the Digital Era, Papers from the 40th Annual Conference of Computer Applications and Quantitative Methods in Archaeology (CAA), s STRABON, (1991), Coğrafya/Anadolu Kitap XII-XIII-XIV (Çev., A. Pekman). Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul. VÖGTLE, T.; STEİNLE, E., (2000), 3D Modelling of Buildings Using Laser Scanning and Spectral Information, International Archives of Photogrammetry and Remote Sensing Vol. XXXIII, Part B3, s

9 9 Arkeolojik Alanlarda Laser Ölçümle Belgeleme ve Kent Modeli Oluşturma Üzerine Bir Örnek: Olympos Antik Kenti Resim 1. Likya Bölgesi nde Olympos un yeri. Resim 2. Olympos kent planı ve yapıları.

10 B. Yelda Olcay Uçkan - Seçkin Evcim 10 Resim 3. 3D Lazer tarama örnekleri

11 11 Arkeolojik Alanlarda Laser Ölçümle Belgeleme ve Kent Modeli Oluşturma Üzerine Bir Örnek: Olympos Antik Kenti Resim 4. Olympos kent modeli, doğudan bakış. Resim 5. Olympos kent modeli, kuzeybatıdan bakış.

12 B. Yelda Olcay Uçkan - Seçkin Evcim 12 Resim 6. Olympos un yerleştiği topografya. Resim 7. Olympos kent planı ve cadde/sokak dokusu.

13 13 Arkeolojik Alanlarda Laser Ölçümle Belgeleme ve Kent Modeli Oluşturma Üzerine Bir Örnek: Olympos Antik Kenti Resim 8. Piskoposluk Sarayı, kuzeybatıdan bakış. Resim 9. Piskoposluk Sarayı planı.

14 B. Yelda Olcay Uçkan - Seçkin Evcim 14 Resim 10. Piskoposluk Sarayı, bazilika ve vaftizhanesi. Resim 11. Piskoposluk Sarayı, peristylium.

15 15 Arkeolojik Alanlarda Laser Ölçümle Belgeleme ve Kent Modeli Oluşturma Üzerine Bir Örnek: Olympos Antik Kenti Resim 12. Piskoposluk Sarayı, piskopos konutu. Resim 13. Piskoposluk Sarayı, genel görünüm.