KİMYA MÜHENDİSLİĞİNİN EVRİMİ AKTÜEL KONULAR. Bülent Atamer Kimya Yük. Müh. 4.UKMOP/İZMİR Ocak 2015

Transkript

1 KİMYA MÜHENDİSLİĞİNİN EVRİMİ AKTÜEL KONULAR Bülent Atamer Kimya Yük. Müh. 4.UKMOP/İZMİR Ocak 2015

2 MÜHENDİSİN DOĞUŞU 19.yüzyıl sonları Fordist üretim Kütlesel/ölçekli üretim Bant üretimi Göreli yüksek ücret ve yüksek alım gücü Tek işyeri ve sendikal örgütlenme Taylorist yönetim/örgütlenme İşin niteliksiz parçalara bölünmesi Emeğin ürüne yabancılaşması Maddi emek ile zihinsel emek ayrışması Mühendislik eğitiminin formalleşmesi Mühendisin Rolü: parçaların birleşmesinden oluşan sürecin tasarımı ve işletilmesi

3 REFAH TOPLUMU VE TAM İSTİHDAM 29 krizi ve Keynezci politikalar Devlet ekonomiye müdahalesi Milli sınırlarda ulusal kalkınma Milli sanayileşme ve kalkınma Gümrükle koruma Sınırlı dolaşım Planlama ile kalkınma ve sanayileşme Taylorist örgütlenme ve Fordist üretim

4 POST-ENDÜSTRİYEL/POST-FORDİST SÜREÇ Ülkeler coğrafyasından metropoller coğrafyasına Şirketler hegemonyasında mal, para ve bilgi dolaşımının sınırsızlaştırılmasına «Fabrika»nın tek bir montaj hattına dönüşmüş dunyaya yayılması ve her an yer değiştirecek esnekliğe, ölçeksizliğe kavuşması

5 ÜRETİM YERİ Kütle üretiminden esnek üretime Büyük miktarlarda toplu üretmekten farklı ve değişken ürünlerin ilk kez ve sınırlı miktarda üretimine Ömrü kısalmış ürünler ve dolayısıyla tasarımın önemi Zamanında ve hatasız üretilen ürün FORD yerine TOYOTA

6 MADDİ BÜYÜMEDEN MALİ BÜYÜMEYE Mal ticaretinden para ticareti ve spekülasyona Yapay varlıklar, fonlar vb İşletmelerde para yönetimi: yönetimin işlevinin çelik değil para üretmek olması Girişimcilik: devlet dairelerinde, üniversitelerde, vakıflarda, müzelerde, vb Piyasaların(bono, para, kredi, döviz, senet, altın, karbon, atık) hacmının şişmesi ve yekpare bir pazara dönüşmesi

7 Ücretli işlerin bünye dışına taşınması: taşaronluk, fason iş, götürü iş Merkezlerde esnekleşme ile çevrede informelleşme ve proleterleşme süreçlerinin eklemlenmesi İşsizlik, ücret-dışı çalışma, arızi-iş Şirket birleşmeleri ve personel azaltmaları zihin işçiliğinin proleterleşmesi ve yabancılaşması kendi içinde üst-orta-alt olarak ayrışması

8 MÜHENDİSİN EVRİMİ Üretim sürecinin tasarımı ve yönetimi rolünün giderek teknoloji bilgisinin sahibi olma rolüne yönelişi

9 İŞ Ev-iş yeri ayrımının ortadan kalkması Özel yaşam-iş yaşamı sınırlarının kaybolması Mesai saati kavramının kaybolması Çok yüksek gelirli üst yöneticiler, orta gelirli beyaz yakalılar, yoksul-işsiz beyaz yakalılar tablosu Rekabetçi işsizlik ortamında iş bulmak için sürekli eğitim, daha yüksek nitelik Profesyonel performansa dayalı istihdam imkanı ve ücret için yaşam boyu eğitim zorunluluğu

10 YENİ İHTİYAÇLARA YÖNELİK TARTIŞMALAR 1988 tarihli Amundsen Raporu[4] mühendisin post-liberal dönemdeki rolünü sorgular. Kimya mühendisliğinin temel bilime daha yakınlaşmalı yeni teknolojileri (özellikle biyoteknoloji, biyomedikal cihazlar, elektronik malzeme, polimer ve seramikler) hedeflemeli mevcut teknolojilerde önderliğini sürdürmeli çevre koruma ve iyileştirmeye yönelmeli ileri hesaplama araçlarını uygulayabilmeli yüzey, arayüz ve mikroyapılara yönelmeli

11 AMUNDSEN ÖNGÖRÜLERİ Kimya mühendisliğinin proseslere olan vurgudan çok ürün ve ürün geliştirmeye yöneleceğini öngörür. ABD de proses mühendisliği çalışmalarından, birkaç merkez dışında çoğu bölüm uzaklaşır ve ürün mühendisliğine yönelinir temel bilim ve mühendislik konularında çok disiplinli çalışmalara yatkın, yeni araştırma alanlarında çalışabilecek bireyler yetiştirmeye yönelik olarak daha fazla lisans üstü imkanlar yaratılır.

12 AVRUPA DA DEĞERLENDİRMELER 1988 de Bologna Magna Charta Universitatum raporu ile başlayan 1998 Sorbon toplantısı ve ardından 1999 Bologna da üye ülke bakanları deklarasyonları yayınlanır Halen 47 ülke sürece bağlıdır Sosyal ve insani büyüme ve Avrupa yurttaşlığı fikrini zenginleştirecek ve birleştirici bir Bilgi Avrupasının varlığını güçlendirecek yol olarak görülür

13 BOLOGNA SÜRECİ Yurttaşların - mobilitesini teşvik edebilmek, - işsziliği azaltmak ve - Kıtanın gelişmesi için Avrupa Yüksek Öğrenim alanının yaratılması öngörülür. Üniversitelerin uyumunun ve kıyaslanabilirliği Avrupa yüksek eğitim sisteminin uluslararası rekabet düzeyinin yükseltilmesi

14 KISA VADELİ HEDEFLER En fazla 10 yıl içinde ulaşılması öngörülen hedefler: dereceler sisteminin ortaklaştırılması Avrupa yurttaşlarının iş bulma ve uluslararası rekabet şartlarına kavuşması İki temel öğrenim döngüsü:lisans ve lisans üstü En az üç yıl süreli birinci kademe ikinci kademenin master ve/veya doktora olması iş piyaslarının ihtiyacına uygun niteliğin sağlanması öğrenci dolaşım sistemlerinin yaygınlaştırılması, teşviki, dolaşım engellerinin kaldırılması

15 TAAHÜTLER VE TAVSİYELER Kültürel, dilsel, ulusal değerlere saygı, üniversite özerkliği ve çeşitliliğe saygı Universitelerin katkısının sağlanması İki yıl içinde tekrar toplanarak gelişmelerin değerlendirilmesi Resmi raporlamalar, izleme raporları ve sivil raporlamalar AB TR Yüksek öğretime katılan öğrenci %14 %12 Yüksek öğretim için ayrılan kamusal kaynak(%gdp)

16 EFCE Avrupa ülkelerindeki kimya mühendisliği örgütlerinin 1950 lerde oluşturduğu federatif üst örgüt EFCE(European Federation of Chemical Engineering) Türkiye den KMO da örgüte üye yönetim kurulunda da bir temsilcimiz Faaliyetleri arasında iki yılda bir, her seferinde bir üye örgütün düzenlemesini üstlendiği Kongre(ECCE), çalışma grupları ve seksiyonlar

17 MESLEKİ TATMİN 2011 de EFCE tarafından yapılan saha çalışmasında meslekten duyulan menuniyet ortalamada %83 en yüksek olduğu Danimarka da da %96 [8]. Bu oran ülkemizde %66 [5]

18 İNGİLTERE DE KİMYA MÜHENDSİLERİNİN ÇALIŞMA ALANLARI kimyasallar (%23-21), elektronik (%18-30), yakıtlar (%16-11), gıda (%11-4), malzeme(%3-3), biyoteknoloji(%9-16), kağıt(%2)[8].

19 YUNANİSTAN 3 kimya mühendisliği okulu, yaklaşık kimya müh var; Yunanistan Teknik Odasına üyelik oranı % yılında mezun mühendis 263, yük müh 47, PhD 41 İşsizlik yaklaşık %10,2; tüm mühendislerde %4,5 %45 özel sektörde ücretli; %17,5% işletmelerde çalışıyor %43.9 kendi uzmanlık alanında ; %27 diğer uzmanlıklar ilgili konularda; %16 tasarım alanında çalışıyor %30 un bir işyerinde çalışma süresi ortalama 5-10 yıl çalışıyor Günlük ortalama çalışma süresi 11 saat %48.1 in yıllık geliri 25k altında

20 ÜNİVERSİTELER VE MEZUN SAYILARI Halen ülkemizde 35 kadar kimya mühendisliği bölümü var, Birleşik Krallık(BK) da bu sayı 30, Yunanistan da 3 Sözkonusu bölümlerin bir yılda verdiği mezun sayısı Türkiye de 2500 dolayında. BK da mezun sayısı 2013 yılında 1700 lisans, 1500 yüksek lisans ve 370 doktora Aynı sayılar 2005 yılında sırasıyla 800, 480 ve 220 imiş. Yani son 8 senede 2 kat artmış

21 İŞSİZLİK BK da istatistik ilk 6 aydaki işsizlik olarak veriliyor: bu oran %9 dolayında tüm teknik içerikli meslekler ortalaması da aynı oranı gösteriyor, yani kimya mühendisliğinde fazladan bir işsizliğe işaret etmiyor.[9]

22 ABD MÜHENDİS SAYILARI

23 ABD GELİR KARŞILAŞTIRMASI

24 ÜLKEMİZDE MMP PROFİLİ 1955 MMP sayısı: 6.8bin %62 üç büyük kent %98 erkek %71 en az bir «dil biliyor» 1976 MMP sayısı: 50bin %62 üç büyük kent %92 erkek 2009 MMP sayısı 450bin %46 üç büyük kent %79 erkek %80 en az bir «dil biliyor» and %35 «yeterli düzeyde» biliyor %55 TMMOB üyeliği(%17-%100 arasında) %13 lisans üstü derece yapmış

25 2009 MESLEK VE İŞ TATMİNİ %66 istediği alanda eğitim almış %52 mesleğiyle ilgili düş kırıklığı yaşamış İş bulma olanakları düşük Para kazanma olanakları düşük Meslek uygulamaları tatmin edici değil İş tatmini düşük Ücret az Statü ve kariyer düşüklüğü Sevilen işin yapılmaması

26 2009 MESLEK VE İŞ TATMİNİ İş tatmininde sıralama MMP içindeki oran Tasarım-proje %25.6 Arge % 9.4 Planlama %13.9 İmalat %16.2 Medyan aylık gelir 1000 $

27 2009 MESLEK VE TOPLUM Destek oranı >%50 olan ifadeler Meslek kullanımı sırasında bilgileri yenileme ihtiyacı artıyor Giderek toplumsal sorumluluğumuz artıyor Sorunlarımız halkımızın sorunlarının parçası Toplumsal ve siyasal sorunlardan uzak kalamayız Mesleğimizin önemi giderek artıyor Mesleki konularda karar verirken temel ölçüt teknikbilimsel doğrulardan ibaret değildir

28 %82.5 çalışıyor 2009 ÇALIŞMA ŞEKLİ %44.6 devlet %69.7(1976) %78.6(1955) %54.7 özel % 3.6 işsiz ve iş aramakta toplam %16.2 %12.6 işsiz ve iş aramıyor 1976 da %1.3 Meslek dışı alanda çalışma % da %6.7

29 2009 ÇALIŞMA STATÜSÜ Çalışan MMP ların %81 ücretli %84(1998) %18.3 ortak veya kendisine ait işyeri %16(1998) İşyerlerinin: % kişi % kişi %21 >500 kişi MMP lerin %50 yönetici

30 2009 ÖRGÜTLENME TMMOB üyelik oranı %55.2 Yeni mezunlarda üyeleşme oranı 1/3 KMO üyelik oranı %39.3 İşyerlerinde sendikal örgütlülük %42.5 İşyerindeki sendikaya üyelik %17

31 KİMİ SONUÇLAR VE TARTIŞMA İHTİYACI eğitimin Bologna süreci öngörüleriyle uyumu sorunlu sayıca fazla mezun veriliyor meslekdaşların çalıştırıldığı alanlara ilişkin bilgi az akademi, sanayi, idare, sendikal ve mesleki örgütlerin katılımıyla çözüm aramak gerekiyor gelişmiş ülkelerde yüksek istihdam, mesleki tatmin ve güven ve yüksek ücret tablosu yaşanırken ülkemizde tersi durum var meslektaşlarımızın uluslararası ilişkileri kısıtlı yurtdışı kongrelere katılım seviyesi düşük EFCE çalışma gruplarına katılan bilim insanı sayısı çok az sivil izleme ve raporlama yapılmıyor

32 KAYNAKLAR [1] Ali Artun, Fordizm ve Mühendisin Dönüşümü, TMMOB, Ankara, 1999 [2] Andre Gorz; İktisadi Aklın Eleştirisi; 1988; ter: Işık Ergüden; Ayrıntı; 1995 [3] Ahmet Haşim Köse, Ahmet Öncü; Kapitalizm, İnsanlık ve Mühendislik; TMMOB, 2000 [4] [5] Türkiye de Mühendis-Mimar-ŞP Profil Araştırması, TMMOB, 2009 [6] Tanıl Bora vd.; Boşuna mı Okuduk?; İletişim; 2011 [7] [8] Prof. Richard Darton, Oral presentation in EFCE Board Meeting, Perspectives on European Chemical Engineering, Berlin, 2011 [9] Özel iletişimle sağlanan bilgiler, Claudia Flavell-While, Director of publications, Institution of Chemical Engineers (IChemE)