TOPLUMSAL C NS YET VE KALKINMA

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "TOPLUMSAL C NS YET VE KALKINMA"

Transkript

1 Kalk nmada Alternatif Yaklafl mlar TOPLUMSAL C NS YET VE KALKINMA Ayfle Gündüz Hoflgör (1) 69 (1) Orta Do u Teknik Üniversitesi (ODTÜ), Sosyoloji Bölümü Yaz m n bu kitapta yer almas na yönelik deste inden ötürü Tahir Dadak a; metnin gözden geçirilmesinde ki de erli eme inden ötürü ise Meral Akbafl a teflekkür ederim. Metin kalk nma ve toplumsal cinsiyet alan nda daha önce yazd m iki çal flman n gözden geçirilmifl ve güncellenmifl halidir. Yay nlar n künyeleri ise flöyledir: Gündüz Hoflgör, A. (2001). Convergence Between Theoretical Perspectives in Women-Gender and Development Literature Regarding Women s Economic Status in the Middle East. METU Studies in Development, 28 (1-2). Gündüz Hoflgör, A. (bask da) Kalk nma ve Toplumsal Cinsiyet. Y ld z Ecevit (der.) Toplumsal Cinsiyet Sosyolojisi Anadolu Üniversitesi yay n.

2 lerden itibaren egemen olan neoliberal politikalar, kalk nmada alternatif yaklafl mlar n aray fl n da beraberinde getirmifltir. Bu yaklafl mlar n alternatif olarak tan mlanmas ise tesadüf de ildir. Alternatif olarak kalk nmay kavramsallaflt rmak, mevcut neoliberal kalk nma ana ak m yaklafl mlara bir tür baflkald r ve elefltiri içerir. Kalk nma yaz n nda alternatif öngörüler özelikle üç alana yöneliktir: Kalk nman n amac ve hedefi nedir? Kalk nman n öznesini kimler oluflturur? Kalk nma sürecinde izlenecek yöntem nedir? (Pieterse 1998). Bu alternatif kalk nma yaklafl mlar nda birlefltirici temel husus ise, kalk nman n sadece iktisadi büyüme olarak alg lanmas ve buna dayal politikalar n ön planda tutulmas na yönelik elefltiri bar nd rmas d r da Dudley Seers n öncülük etti i alternatif yaklafl mlarda kalk nman n anlam eflitlik üzerinden tart fl lmaya bafllar ve günümüzde de bu bak fl aç s alternatif kalk nma yaklafl mlar nda önemini devam ettirir. Seers a göre: Bir ülkenin kalk nmas n belirleyen temel sorular flunlard r: (i) Kalk nma sürecinde yoksulluk nas l de iflti? (ii) flsizlik nas l de iflti? (iii) Toplumsal eflitsizlik nas l de iflti? E er üç hususta (yoksulluk, iflsizlik ve toplumsal eflitsizlik) azalma söz konusuysa, kuflkusuz o ülkenin kalk nm fll ndan söz edebiliriz. E er bu üç husustan biri ya da ikisi mevcut durumdan daha da vahim bir hal ald ysa, kifli bafl na düflen milli has lada yükselmeye bakarak o ülkenin kalk nm fll ndan söz etmek mümkün de ildir (Seers, 1969:3-4). Kalk nmada alternatif yaklafl mlar, iktisadi temelli kalk nma yaklafl m n n yerini insan-merkezli kalk nma yaklafl m n n almas n önemser biçiminde yorumlan r; yaklafl m kalk nma yaz n nda sürdürülebilir insani kalk nma biçiminde tan mlan r. Alternatif kalk nma yaklafl mlar nda bireyin maddi, sosyal ve psikolojik iyi-olma hali önemsenir. yi-olma ise bireyin temel ihtiyaçlar n karfl layabilmesi, mevcut kapasitesini gelifltirebilmesi ve özgür olmas yla mümkündür. Bu alternatif yaklafl mlara göre kalk nma, sosyal eflitli i ön planda tutan ideolojik durufl ekseninde topluluklar n sosyal, ekonomik ve toplumsal dönüflümlerini infla etmeyi hedefler. Kalk nma politikalar da sosyal ve ekonomik eflitsizli i gidermeye yönelik politikalar içerir. Hedeflenen toplumsal dönüflümün kat l mc yaklafl mla yön bulmas n ve sürdürülebilir insani kalk nma unsurlar n içermesini önemser. Alternatif kalk nma yaz n nda, kalk nma politikalar n n kad n ve erkek üzerindeki etkisinin farkl oldu u vurgusu da önemli bir tart flma konusunu oluflturur. Sözü geçen kavramsal çerçeveden hareketle, bu yaz da kad n, toplumsal cinsiyet ve kalk nma alan ndaki alternatif yaklafl mlar ve bu yaklafl mlar n güçlü ve zay f yönlerini tart flaca m. Kalk nman n özellikle kad n n ekonomik ve toplumsal konumunu nas l etkiledi ini anlamaya yönelik ise ulusal ve uluslararas örnekler sunaca m.

3 Kalk nma Yaz n nda Toplumsal Cinsiyet Yaklafl m Feminist ve toplumsal cinsiyet temelli yaklafl mlar, kalk nman n nas l tan mland n ve uzant s nda uygulanan kalk nma projelerine kad n n nas l konumland r ld n elefltirel bak fl aç s yla inceler. Mevcut yaz nda toplumsal cinsiyet temelli analiz oldukça genifl yer tutar; kendi içerisinde de çeflitlilik bar nd r r. Ancak, tüm bu yaklafl mlar bu yaz da tart flabilmem mümkün olmad ndan, ele alaca m yaklafl mlar modernist (Kalk nmada Kad n), çat flmac (Kalk nma ve Kad n, Toplumsal Cinsiyet ve Kalk nma) ve ekolojik (Kad n Çevre ve Kalk nma) yaklafl mlar oluflturacak. Yaklafl mlar ele al rken ise kalk nma politikalar n n kad nlar üzerinde nas l olumlu ya da olumsuz etkilerinin oldu unu tart - flaca m. Baz durumlarda kalk nma politikalar kad nla ilgili görünmez eflitsizli i derinlefltirmekte, kad nlar n yoksunlu unu ve yoksullu unu art rmakta; baz durumlarda ise kad n n güçlenmesinin yolunu açmaktad r aras nda kalk nma yaz n nda yer alan toplumsal cinsiyet yaklafl mlar genel olarak modernist ve çat flmac yaklafl mlar olarak s n fland r labilir. Bu dönemdeki kalk nmadaki toplumsal cinsiyet yaklafl mlar, mevcut iktisadi temele dayal kalk nma yaklafl mlar n sorgulamaya ve elefltirmeye bafllar lerde ortaya ç kan modernist yaklafl m liberal feminist kurama dayan r ler ve 1990 larda ortaya ç kan çat flmac yaklafl m ise Marksist ve sosyalist feminist kuramdan etkilenir. Bu yaklafl mda neoliberalizm elefltirilerinin merkezini oluflturur (Gündüz Hoflgör, 2001) larda ortaya ç kan Çevre, Kad n ve Kalk nma tart flmalar na ise ekofeminist kuram yön verir. 71 Modernist Kalk nma Yaklafl m : Kalk nmada Kad n Evrimci ve ifllevselci kuramlar taraf ndan etkilenen modernleflme ekolü, modernleflmeyi Amerikan/Bat l modeli takip eden, aflamal, geri dönülmesi mümkün olmayan, geliflme odakl ve uzun bir süreç olarak kavramsallaflt r r (So, 1990: 33-37). Geleneksellik s kl kla, bat l inanç ve bireyselli in yoklu u ile yüklenen geleneksel toplumlarda karfl lafl lan bir durumu yans t r. Bunun yerine, modernite rasyonalite, bireysellik, positivist ya da bilimsel e ilim ve demokratik de erler ile tan mlan r (Parpart, 1996: ). Bu ekole göre, Üçüncü Dünya ülkeleri kalk nm fl ülkelerin kalk nma yolundaki hareketlerinin benzeri biçimde bir geliflme sergilemelidirler. Klasik modernleflme okulundan ço u bilim insan, Üçüncü Dünya ülkelerinin bat l de- erleri kopyalamalar gerekti ini ileri sürer. Sonuç olarak bu ülkeler, d fl krediler ve yard mlara dayanmal ve geleneksel kurumlar n dönüfltürmelidirler (Rostow, 1964) larda ortaya ç kan klasik modernleflme yaklafl m kalk nmada cinsiyet temelli farkl l klar gözetmez. Klasik modernleflme yaklafl m, toplumsal yap daki olumlu de iflimlerin, kad n erkek gözetmeksizin tüm toplumu benzer biçimde etkileyece ini varsayar; bu sebeple kad nlara politika yap m nda özel önem atfetmez. Klasik modernleflme ekolü düflünürleri toplumsal cinsiyet eflitli i ile

4 ilgili en önemli etkenler olarak flunlar savunur: (i) teknolojik aç dan geliflmifl ya da saniyileflmifl bir ekonomi; (ii) genifl ailenin çözülerek yerini çekirdek aileye b rakaca akrabal k sistemi; (iii) demokratik devlet ve eflitlikçi s n f yap s ve (iv) laik dünya görüflü (Giele, 1992: 5). Bu varsay mlara dayaranarak, klasik modernleflme ekolü kad nlar n görece geri kalm fll n geleneksel tutumlar ve basit teknolojinin bir fonksiyonu olarak yorumlar. Bu ekole göre, bir toplumda sanayileflme özellikle hizmet sektöründeki ifl olanaklar n art r r. Dolay s yla, sanayileflmeye dayal ekonomik kalk nma, kad nlar ekonomik yaflama daha fazla kat lmalar n sa lar. Örne in, Rosen e göre (1982: 34) sanayileflmenin dayand bireysel baflar y vurgulayan sistem, kad nlar n istihdama kat larak ve gelir elde ederek kendi ayaklar üzerinde durmas n sa lar. Rosen e göre sanayileflmifl toplumda evli kad n n ücretli iflçi konumunda iflgücüne kat l m, ev içinde ataerkillikle pazarl k etme durumunda konumunu güçlendirmekle kalmaz, ayr ca kad n n para kazanmas özgürlü ünün temelini oluflturur. 72 Klasik modernleflme yaklafl m na göre, iktisadi kalk nma politikalar n n yaratt olanaklardan yararlanarak istihdama kat lan kad nlar liberal de erlerden de faydalan rlar (Tiano, 1987:217). Sanayileflmenin ve modernleflmenin dayatt unsurlar, örne in kad n n çal flma yaflam na kat lmas, aile iliflkilerini de dönüfltürür (Beaujot, 1995:275). Bu ekole göre, modern toplumdaki ifl bölümüne dayal farkl laflma kad nlar n toplumsal konumlar nda olumlu etki yarat r. Yap sal farkl laflman n sonucu olarak, geleneksel toplumdaki ailenin üstlendi- i ço u ifllevi, modern toplumda farkl kurumlar üstlenir. Örne in çocu un bak m ve e itimi sanayi toplumunda ailenin sorumlulu undan al n r; yerini ulusdevletin infla etti i krefl, anaokulu, temel ortaö retim okullar gibi e itim kurumlar al r (Rosen, 1982: 32). Çocuklar n bak m n bu kurumlara devreden evli kad nlara kendi bireysel baflar lar n art rmalar n sa layacak daha fazla imkân ve zaman kal r. Böylece, sanayileflmenin arac l yla kad n n toplumsal konumu güçlenir. Ayr ca, tar m toplumunda çocuk bak m, e itimi gibi ailenin yerine getirdi i önemli ifllevleri, sanayi toplumunda hünerli iflgücü sa lar. Bu durum özellikle e itimli kad nlar n ücretli ifl imkânlar na ulaflmas ve ekonomik ba ms zl klar n n artmas anlam na gelir. Klasik modernleflme yaklafl m, kad n n istihdama kat l m yla aile kurumunun da güçlenece ini varsayar. Efller aras ndaki eflitsizli in azalmas n n, geleneksel cinsiyet rolleriyle ilgili örüntüleri de zay flataca n ve kat iflbölümünün buharlaflaca n öne sürer. Klasik modernleflme yaklafl m, sanayileflmeyle birlikte kad nlar n karar verme süreçlerine daha fazla kat lacaklar n ; erkeklerin ise ev içi faaliyetlerinde daha çok sorumluluk üstleneceklerini savunur. Modern ve sanayileflmifl toplumlarda eflitlikçi normlar n yayg nlaflmas ataerkil ideolojiyi sarsacak, böylece kad nlar n gücü artacakt r (Rosen, 1982:3-7; Inkeles and Smith, 1974: 26; Taplin, 1989:7). K saca, klasik modernleflme yaklafl - m, kad nlar n statüsünün toplumlar n gelenekselden moderne do ru dönü-

5 flümleri sürecinde kaç n lmaz olarak geliflece ini varsayar. Bu gelenekselden moderne dönüflüm sürecinde, kad nlar n ekonomik kaynaklara daha fazla eriflme imkân bulaca n ve modern de erlerin benimsenmesiyle kad n n konumunun güçlenece ini öne sürer (Ward, 1984:9). Kandiyoti (1977) çal flmas nda Türkiye deki baz göçebe afliretlerinde, kasaba ve köylerinde yaflayan kad n ve erkeklerin toplumsal konumlar n karfl laflt r r. Araflt rmas nda geleneksel olarak tan mlad bu k rsal yerleflim birimlerindeki hanelerde yaflayan en yafll erke in (baban n), di er tüm hane üyelerine (genç erkekler ve tüm kad nlar) hükmetti ini ortaya koyar. Ayr ca, hem erkekler hem de kad nlar aras nda yafla dayal bir hiyerarflinin bulundu unu öne sürer. Kalk nma sürecinde durumun nas l bir hal ald n anlamak için ise çal flmas nda k rsal ve kentsel kad nlar n konumlar n karfl laflt r r. Ataerkil ideolojinin her koflulda bulundu unu, ancak kentlerde sanayileflmenin etkisiyle genifl ailenin yerini çekirdek aileye b rakt n, bu durumun ise yafll lar n gücünü ve ataerkilli i zay flatt n vurgular. Kandiyoti nin çal flmas kentli kad n n emek piyasas na kat l m n n aileleri taraf ndan kabul gördü ünü yans t rken, k rsal kad nlar n böylesi bir takdire sahip olmad n ortaya koyar (Kandiyoti, 1977). Kalk nmada kad n n konumu 1970 lerin bafl nda yeni modernleflme ekolünde sorgulan r ve kalk nma politikalar n n kad n erkek üzerindeki farkl etkisi oldu- u vurgusu bu ekolün çal flmalar nda ilk defa ele al n r. Modernleflme sürecinde geleneksel de erleri farkl yorumlayan yeni modernleflme yaklafl m, kad nlar n kalk nmadaki durumunu da anlamaya yönelik aç l m getirir. Araflt rmac lar, kad nlar n kalk nma sürecindeki de iflen toplumsal konumlar n aç klamak için kültürel unsurlara odaklanmaya bafllar. Örne in, bu dönemde Türkiye üzerine yap lan çal flmalar, kalk nman n erkekler ve kad nlar üzerinde farkl etkileri oldu unu öne sürer (Kandiyoti, 1977, 1984, 1988; Berik, 1987,1989). Berik in k rsal Orta Anadolu daki hal dokumac lar üzerine yapt çal flmas, 1980 lerden bu yana hal dokumac l gibi ihracata dayal hafif sanayi neo-liberal kalk nma stratejisinin, kad nlar n istihdama kat l mlar n teflvik etti ini yans t r. Ancak araflt rma, ücretli iflçi konumunda istihdama kat lan bu kad n dokumac lar n kendi yaflamlar üzerinde güç elde edemediklerini ortaya koyar. Uzun saatler ve zor koflullarda çal flmalar sonucunda elde ettikleri kazançlar n hanedeki erkeklere veren kad n iflçiler, ev içi iflleri, çocuk ve yafll bak m gibi sorumluluklar da efllerinin kat l m olmadan sürdürmeye devam ettirirler. Araflt rmalar, benzer bir durumun ran (Afshar, 1985) ve Afganistan da (Moghadam, 1992) da yafland n yans t r. 73 Benzer biçimde, Youssef (1974: 19-20) iktisadi kalk nma sürecinde Ortado u ve Latin Amerika da yaflayan kad nlar n toplumsal konumlar n karfl laflt rd çal flmas nda, kültürel farkl l klar n kad nlar n ekonomik konumlar üzerindeki etkisini inceler. Youssef un çal flmas her iki bölgedeki bir çok ülkenin 1970 te ayn ekonomik kalk nma aflamas nda olmalar na ra men, Latin Amerika daki kad nlar n tar md fl emek gücüne kat l m oranlar n n % 20 civar ndayken, bu oran n Ortado u da % 4 oldu unu yans t r. Ortado u ülkelerinde kad n n ka-

6 musal alandaki istihdama kat l m s n rl d r. Youssef bu fark kültürel unsurlarla aç klar lerde kalk nma çal flmalar nda ayn sosyal s n fa ait kad n ve erkeklerin de kalk nmadan farkl flekillerde etkilendikleri varsay m öne sürülür (Boserup, 1970). Özellikle sosyal s n f fark n n alt n çizen bu elefltiri, çat flmac yaklafl m taraf ndan dikkate al n r. Modernleflme kuram na alternatif oluflturan çat flmac ekol, modernitenin geleneksel toplumlar üzerindeki olumsuz etkilerini irdeler. Bu ekol Bat l ülkeler taraf ndan finanse edilen, emek yo un hafif sanayiye dayal ekonomik büyümeyi destekleyen kalk nma politikalar n n tüm toplumsal s n f ve katmanlara eflit yarar getirmeyece ini vurgular. Bir sonraki bölümde bu çat flmac kalk nma ekolü içerisinde bulunan iki yaklafl m (Kalk nma ve Kad n; Toplumsal Cinsiyet ve Kad n) ele alaca m. Çat flmac Kuram: Kalk nma ve Kad n ve Toplumsal Cinsiyet ve Kalk nma Yaklafl m 74 Baz düflünürler, çat flmac kuram varsay mlar yla geliflmifl ülkelerdeki kad n istihdam n analiz eder. Örne in Benston (1972); Hartman (1976); Armstrong and Armstrong (1994). Kalk nma ve Kad n yaklafl m bu düflünürlerin çal flmalar ndan ilham al r ve geliflmekte olan ülkelerdeki kad nlar n ekonomik durumlar n benzer kuramsal yaklafl mla analiz eder (Boserup, 1970, 1977; Saffioti, 1978; Safa, 1983; Ward, 1984; Finlay, 1989; Moghadam, 1992). Bu kuram tarihsel maddecilikle, özne ve yap z tl n birlefltirir. Yarat c özneyi, sosyal yap yla olan çat flmas nda örgütsel davranarak ç karlar na sahip ç kan aktörler olarak görür. Bu ekol içerisinde yer alan farkl paradigmalar ise iki grupta s - n fland r labilir: marjinalleflme yaklafl m ve sömürü yaklafl m (Elliot, 1977; Taplin, 1989; Tiano, 1987). Marjinalleflme Yaklafl m Çat flmac kuram, kad n n toplumsal konumunun kapitalist üretim sürecinde ortaya ç kan s n f çat flmalar na ba l oldu unu iddia eder. Kad n n toplumsal durumunu kapitalist üretim sürecindeki s n fsal konumu belirler. Buna ek olarak, kad n n üretim araçlar yla iliflkisi de erkekten farkl d r. Bu farkl l k kad n ve erkek aras ndaki iflbölümünden kaynaklan r. Kad n ev içerisinde yeniden üretime yönelik iflleri (yemek yapma, bulafl k ve çamafl r y kama, ütü yapma, çocuk do urma ve bakma, varsa hanede hasta ve yafll ya bakma gibi) yaparken, erkek kamusal alanda para kazanmak üzere ücretli ifl dünyas na kat l r. Ev içi emek kad n ve aile için de erlidir; oysa erke in eme i gibi ücretle de ifltirilmez. Kad n n üretti i emek Marks n kavramsallaflt rmas yla kullan m de erine sahiptir. Ancak kad n n ev içinde üstlendi i ifller ve üretti i bu kullan m de- eri olan emek paraya dönüflmedi inden eme inin de iflim de eri yoktur. Erkek ise para kazanmak için çal fl r; eme inin karfl l n para olarak al r. Dolay s yla, erkek para kazanan konumdad r ve eme i aile ve toplumun nezdinde kad n n eme inden daha de erlidir (Armstrong ve Arsmtrong, 1994). Bu durum

7 erke in kad ndan daha üstün say lmas n getirir. Özetle, çat flmac kuram öncelikle ekonomik etmenleri ve kad n n yapt iflleri dikkate al r. Kad n n ev içindeki ve iflgücündeki durumlar n, hem iflverenlerin hem de ailelerin ihtiyaçlar nezdinde inceler. Bu yaklafl ma göre kad n ve erkek aras ndaki fark ataerkil ideolojiden beslenir. Özetle, erkeklerden farkl olarak kad nlar ev içerisinde yeniden üretime yönelik tüm ifllerden sorumludur. Bu kadar yo un eme e ra men, hem hane nezdinde, hem de devlet politika ve istatistiklerinde kad n eme i ücretsiz aile iflçisi olarak s n fland r l r. Bu emek önemsiz ve görünmez emek olarak alg lan r. Kalk nma Merkezi Derne i nin yürüttü ü Karacada K rsal Alan nda Sektörel Geliflim Plan (Örnek ve di erleri, 2011) araflt rmas bölgedeki köylerde yaflayan kad n ve erkekler aras nda yukar daki kavramsallaflt rmada oldu u gibi keskin bir ifl bölümü bulundu unu; erkeklerden farkl olarak kad nlar n ev içerisindeki üretime yönelik tüm ifllerden sorumlu oldu unu yans tmaktad r. Örne in, kad n hane için yemek haz rlar, bulafl k ve çamafl r y kar, tezek yapar, evi temizler, ekmek yapar, evde hasta, yafll ve çocuklara bakar. Öte yandan büyükbafl hayvanc l kla geçimini sa layan köylerde hemen hemen tüm sorumluluk kad nlardad r. Hayvanlar n ve ah rlar n temizli i, yem verme, süt sa m, peynir yap m, sütün flirkete götürülmesi gibi tüm ifller kad n taraf ndan yap l r. Mand ra olan köylerde sütü bidonlarla kad nlar tafl r; sat fl s ras nda uzun kuyruklarda kad nlar bekler. Sütün köy d fl na pazarlanmas gerekti i durumlarda ise bu iflten erkekler sorumlu olur. Her iki koflulda da ödeme erkeklere yap l r. Hayvansal ürünlerin imalat n ve k smi düzeyde pazarlamas n kad nlar yapmalar na ra men, edinilen kazanç erke in kontrolündedir. Özetle, kad n eme i görünmez emektir. Kalk nma Merkezi, Karacada K rsal Alan nda Sektörel Geliflim Plan nda bu görünmez eme in görünür k l nmas n, özellikle ev içerisindeki eme- in göz önünde bulundurulmas n ; de er zinciri analizinde kad n n mevcut ifl yüküne ek ifl yükü eklenmemesini önermifltir (Örnek ve di erleri, 2011) 75 Çat flmac kuram n kavramsallaflt rmas na dayanarak, kalk nma ve kad n yaz - n ndaki marjinalleflme yaklafl m kapitalist üretimin kad nlar kamusal alandaki üretimden ve eme in üzerindeki siyasi denetimden ay rd n öne sürer (Elliot, 1977). Erkek kamusal alanda iflgücüne para karfl l nda meta üretmek üzere kat l r. Kad n ise ev içinde yukar da sözü geçen iflleri yapar ve bir sonraki nesli -yani gelece in iflgücünü oluflturacak çocuklar - do urur ve onlar n bak m hizmetlerini üstlenir; eme ini kullan m de eri biçiminde kapitalizmin devam etmesi için yeniden üretime katar. Ancak bu durum, kad nlar n ev d fl ndaki kamusal alandaki üretimden uzak düflmeleri ve erkeklere özellikle ekonomik aç dan ba ml olmalar anlam na gelir. Kad n evde kalarak marjinalleflir ve kaynaklara eriflemez konumda kal r. Bu durum kad n n toplumsal konumunu olumsuz etkiler. Marjinalleflme tezine göre, modernleflme söyleminde yer alan eflitlikçi vurguya ra men, özellikle kalk nma sürecinde kad n n ekonomik ve toplumsal marjinalli i artar. Örne in, kalk nmada kad n (modernleflme) yaklafl m na ilk elefltiriyi

8 getiren düflünür Boserup (1970), Latin Amerika daki kalk nma sürecinde, geleneksel çiftçilikten modern çiftçili e geçiflin kad nla erkek aras ndaki bilgi ve e itim seviyeleri aras ndaki fark derinlefltirerek, erke in toplumsal itibar n art rd n iddia eder. Boserup (1977) bu durumun sebeplerini flu flekilde aç klar: Hem kad n hem de erkek kalk nman n ma durlar olabilirken, kad n n modern üretim sürecine eriflimi daha s n rl d r. Çünkü (1) aile sorumluluklar kad n erkekten daha az hareketli k lar; (2) kad n n çal flaca ifller geleneksel yap dan ötürü s n rl d r; (3) ataerkil yap dan ötürü genellikle kad nlar daha az e itime ve teknik bilgiye eriflir; (4) ifle al mlarda, bu engeller olmasa bile, kad n cinsiyete dayal ayr mc l kla daha s k karfl lafl r; (5) erkek modern iflletmeler taraf ndan tercih edilirken, kad n geleneksel üretimde çal flmaya devam eder (Boserup, 1977: xii). 76 Marjinalleflme yaklafl m na göre, kad n kamusal alanda iflgücüne kat lsa bile, ev içindeki sorumlulu u devam eder. Bu durum kad n n ifl yükünü art r r. Modernleflme ekolünün varsayd gibi kalk nma kad n n toplumsal refah ve konumunu koflulsuz gelifltirmez. Bu yaklafl ma göre, kad n n toplumsal konumunu belirlemede maddi koflullar ciddi öneme sahiptir. Ancak, üretim iliflkileri ayn zamanda ataerkil yap ya dayand için bu yaklafl m, ekonomik analizin kalk nma sürecinde kad nlar n toplumsal konumlar n aç klamada yeterli olamayaca n n bilincindedir. Marjinalleflme yaklafl m, Engels in öngürüsünü izleyerek (1972), toplumda cinsiyete dayal iflbölümünü kad n erke e ba ml k lan önemli bir etmen olarak görür. Erke in mülkiyete sahip olmas, kad n n eme ine de sahip ve hakim olmas yla sonuçlan r. Ev içi eme in özellefltirilmesi ve kad n n ev içi üretim alan na hapsedilmesi, kad n n ezilmesinin temelidir. Engels gibi kalk nmada marjinalleflme ekolü de, ailenin ekonomik bir birim olarak kad nlar n boyun e mesinin ana sebebi oldu unu ifade eder. Özetle, kalk nma ve kad n yaklafl m içerisinde yer alan marjinalleflme tezi, kalk nman n genellikle ilk aflamas nda kad n n ekonomik ve toplumsal aç dan kenara itilece ini, ev içi üretime hapsolaca n ve böylece marjinalleflece ini öne sürer. Kad n n kapitalist üretim sürecinde gelece in iflgücünü do urmak ve büyütmekle sorumlu olaca n ve bu durumun kad n n marjinalli ini art raca- n varsayar. Bu yaklafl mdan etkilenen kalk nma kurulufllar kad n n marjinalleflmesini engellemek üzere politikalar gelifltirmifltir. Örne in Türkiye Kalk nma Vakf n n (TKV) (2), 1990 l y llarda Erzurum Uzundere k rsal alan nda gündelik ev iflleriy- (2) Türkiye Kalk nma Vakf 1967 y l nda Çukurova bölgesinde bir grup gönüllü giriflimci taraf ndan kuruldu. Vakf n temel amac, küçük ölçekli gelir getirici projelerle k rsal yoksulu güçlendirmekti. Kat l mc l k ve kal c l k (sürdürülebilirlik) ilkeleriyle yürüttü ü çal flmalar nda toplumsal cinsiyet yaklafl m n gündeme getirdi. Zira k rsalda birçok faaliyet kad nlar taraf ndan yürütülmekteydi, ancak kad nlar n özellikle kararlara kat l mlar s n rl yd. Örne in, TKV nin k rsal sanayinin desteklenmesine yönelik uygulad tavukçuluk (Köy-Tur A.fi. uygulamas ), hal c l k-kilimcilik, süt de erlendirme ve peynir üretimi, ar c l k gibi çal flmalarda özne hep kad nlard.

9 le u raflan k z çocuklar n n mesleki e itime yönlendirilmesine yönelik uygulad - proje, kad nlar n marjinalleflmesini azaltmaya yöneliktir. Erzurum Uzundere nin dört köyünün dahil oldu u alanda ekilebilir arazinin azl, toprak kayb, s k görünen seller ve genel olarak s n rl istihdam olanaklar, bu bölgenin erkeklerini ifl aramak üzere köylerin d fl na itmekteydi. Erkekler mevsimlik iflçi olarak çal fl rken, kad nlar ve çocuklar da köydeki iflleri yürütüyordu. Ekilebilir topraklar n afl r kullan m projenin yürütüldü ü köylerde ileri düzeyde yoksullu a yol açm fl ve çevreye zarar vermiflti. Bu yap sal sorunlar dikkate alan program, ILO- IPEC, UNDP, UNICEF ve UNFPA taraf ndan ortaklafla yürütüldü. Uzundere de yürütülen program, yoksulluk azalt c önlemleri, mesleki e itimi, e itsel deste- i, üreme sa l ve aile planlamas e itimlerini, çocuktan-çocu a e itimi, bilinç yükseltme ve savunuculuk faaliyetlerini kapsayan farkl ve tamamlay c müdahale araçlar içeriyordu. Projenin amac k z çocuklar n mesleki e itime yönelterek, onlar n ileride ifl sahibi olmalar n sa lamak ve marjinalleflmelerini önlemekti. Proje zorunlu e itimden sonra okula devam edemeyen k z çocuklar n n e itim ihtiyaçlar n karfl layacak bir modeli gelifltirmeyi de amaçlad. Modelin baflar ve sürdürülebilirli ini sa layabilmek için proje, hem toplumun geneline hem de yerel yöneticilere yönelik fark ndal k yaratma ve bilinç art rma faaliyetlerini de kapsad (Day o lu & Gündüz Hoflgör, 2011: ). Sömürü Yaklafl m Marjinalleflme yaklafl m gibi, sömürü yaklafl m da kad n n durumunu kapitalist üretim ve sermaye birikim sürecine ba l aç klar. Ancak, sömürü yaklafl m na göre, bu iliflkiler kad n sadece aile kurumu içinde bask lamaz; ayn zamanda, iflgücü içindeki konumundan ötürü sömürür (Elliot, 1977; Taplin, 1989; Tiano, 1987). Yine de marjinalleflme tezinin aksine, sömürü yaklafl m, geliflmekte olan ülkelerdeki kalk nman n kad n sanayi üretiminde daha merkezi k ld n öne sürer (Tiano, 1987). Bu yaklafl ma göre, kad n taraf ndan ev içinde gerçeklefltirilen sorumluluklar, ticarilefltirilmifl bir formda, ücretli emek biçiminde kamusal alana tafl n r. Örne in, evde yemek yapan kad nd r; g da sektöründe de kad n iflçi ço unlukla istihdam edilir. Ya da evde çocuk ve hasta bak m yine kad - n n sorumlulu undad r. Hastanalerdeki bak m hizmeti ya da krefllerdeki sorumluluklar yine kad nlar taraf ndan gerçeklefltirilir. Bu durum ücretlerle de ilgilidir. Kad n eme ini istihdam etmenin maliyeti, erke i istihdam etmenin maliyetinden genelde daha düflüktür. Dolay s yla, emek piyasas nda kad n n eme i erke e k yasla ucuz iflgücü nü oluflturur. Ayr ca kad n örgütlenmede ve sendikal haklar n aramada ço u zaman çekimser kalmakta ve iflverenden daha az talepkâr olmaktad r. Özetle, sömürü yaklafl m na göre, kalk nman n ileri aflamalar nda kad n iflgücü, kalk nmada sermaye birikimi aç s ndan önemlidir. 77 Toplumsal Cinsiyet ve Kalk nma Yaklafl m Yukar da tart fl lan Kalk nmada Kad n ve Kalk nma ve Kad n yaklafl mlar kad - na odaklan r. Kad n n erkekle toplumsal düzendeki ba lant s n göz ard eder. Bu eksikli i gidermek için Toplumsal Cinsiyet ve Kalk nma yaklafl m hem ev

10 içinde hem de iflyeri gibi kamusal alanda kad n ve erkek aras ndaki toplumsal ba lant y irdeler. Bu yaklafl m konuyu daha bütüncül ele al r ve kalk nmaya siyasi boyutu da eklemler. Toplumsal Cinsiyet ve Kalk nma yaklafl m, sosyalist-feminist kurama dayanarak, kad n n özel alanda yeniden üretim sürecine kat lmas n n önemini vurgular. Bu görüfle göre, kad n n gelir getirici faaliyetlerde çal flmas yeterli bir politika de ildir. Kad n n ev d fl üretime kat l rken, erke in de özel alandaki iflbölümüne kat lmas gereklidir. Toplumsal cinsiyet temelli kalk nma yaklafl m sosyal kalk nmay önemser; sadece gelir getirici faaliyet yaratma amac yla yetinmez, sosyal eflitsizlikleri ortadan kald rmaya yönelik toplumda bilinç oluflturmay ve fark ndal k yaratmay amaçlar. Bu yaklafl m kad n pasif özne olarak yorumlamaz, tersine kad n aktif öznedir. çinde bulundu u olumsuz ve eflitsiz koflullar kabullenmez, de ifltirmek için örgütsel mücadele verir. Bu mücadelesini ise yaklafl m n önemli buldu u her türlü iktidara karfl verir. 78 Ancak di er yaklafl mlarda oldu u gibi Toplumsal Cinsiyet ve Kalk nma yaklafl m da kad n ve erkek aras ndaki iliflkiyi yeterince analiz edememektedir. Kalk nma tart flmalar nda, modernleflmeci ve çat flmac kuramlar aras nda ortak bir noktaya e ilme oldu unu savunan Portes in (1990) izlerini yeni aç l mlarda görmek mümkündür. Çat flmac yaklafl mlarda, cinsiyet eflitsizli i, üretim ba lant lar ndan kaynaklan r. Toplumsal dönüflümün geçifl süreçlerinde kad n, kamusal ekonomik alandan çekilmekte, özel alanda sadece kullan m eme ini üretmektedir. Örne in tar mda makineleflme ya da k rdan kente göç kad n tar mdan koparmakta ve ev kad n konumuna hapsetmektedir. Kad n kalk nma sürecininin ön aflamas nda ekonomik ve sosyal aç dan marjinalleflmektedir. Toplumsal dönüflümün ileri safhalar nda ise Marksist-feminist ve sosyalist-feminist kuramlara göre kad n ekonomiye ucuz iflgücü olarak kat lmaktad r. Gerek Kad n ve Kalk nma yaklafl m gerekse Toplumsal Cinsiyet ve Kalk nma yaklafl m kad n n, ataerkil ideoloji ve kaynaklara ulafl m imkân ndaki s n rl l klardan dolay büyük ölçüde dezavantajl konumda oldu unu vurgular. Tüm bu tart flmalar n fl nda, kalk nman n ilk aflamalar nda kad n n marjinalleflmesinden; sonraki aflamalar nda ise ucuz iflgücü kayna olmas ndan söz etmek mümkündür. Ancak, kad n n sadece ekonomik ve sosyal aç dan de il, ayn zamanda ideolojik olarak da güçlenmesine ve toplumsal cinsiyete yönelik fark ndal k yarat lmas na ihtiyaç vard r. Özetle, kalk nma politikalar belli bir ideoloji çerçevesinde sosyal, ekonomik, kültürel ve toplumsal dönüflümleri hedefler. zlenen bu politikalar genellikle kad n ve erkek üzerinde farkl etkiler yarat r. Ataerkillik, sorunun temelini oluflturur. Ancak Kalk nmada Kad n yaklafl m na göre ataerkillik kültürel unsurlardan beslenir, Kad n ve Kalk nma ve Toplumsal Cinsiyet ve Kalk nma yaklafl mlar na göre ise ataerkillik sadece kültürel de il ayn zamanda ekonomik ve siyasi temellidir (Gündüz Hoflgör, 2010: ).

11 Kad n Çevre ve Kalk nma Yaklafl m 1970 lerin sonunda ortaya ç kan ekofeminist tart flmalar Kad n, Çevre ve Kalk nma yaklafl m n n temelini oluflturur. Ekofeminizm çevre, ekoloji ve feminist unsurlar birlikte ele al r. Bu görüfle göre kad n n erkek taraf ndan ezilmiflli i ile do an n kültür taraf ndan yok edilmesi aras nda paralellik vard r. kisinde de temel iktidar unsuru, kalk nma planlar ndaki ataerkil ideolojiye dayal bilimsel yaklafl mlard r (Mies ve Shiva, 1990) lerin sonunda ortaya ç kan görüfllerde, örne in Mies (1986) ve Shiva n n (1989) eserlerinde geçimlik tar m her ne kadar romantik olarak yorumlansa da, desteklenmesi gerekti i savunulur. Kalk nmakta olan ülkelerde, Kad n, Çevre ve Kalk nma yaklafl m Hindistan da yerel ormanlar korumaya yönelik kad nlar n bafllatt Chipko (Sar lma) eylemiyle bafllar. Hindistan n n Himalayalar Bölgesi tarih boyunca - özellikle de Hindistan n n ngiltere nin sömürgesi oldu u dönemde - do al kaynaklar n bol oldu u Hindistan dan ngiltere ye orman ürünlerinin hammadde olarak aktar ld bölge konumunda olmufltur. 19. yüzy l n sonlar nda ticari ormanc l k alan nda ngiltere nin uygulad politikalar, ülke içerisinde sömürgecili e karfl ç kan gruplarla yönetim elitini karfl karfl ya getirir. 20. yüzy lda da benzer direnç özellikle Gandi ideolojisinden beslenir ve bölge bir çok protestoya tan k olur. Özellikle Himalayalar n ulafl lamayan üst bölgelerinin s k ormanlarla kapl olmas, 1960 lara kadar devam eder. Ancak, bu tarihten sonra ormanlar n ticari amaca yönelik kesilmesi ve giderek azalmas, erozyonu ve kurakl beraberinde getirir. Merkezi çevreye ba layan yol inflaatlar, köylerde yaflanan h zl nüfus art fl, iflsizlik gibi itici faktörler bölgenin k rsal ndan kentlere göçe neden olur. Ancak ayn dönemde k rsalda geride kalanlar aras nda, Gandi ideolojisi ekseninde ekolojik dengeyi koruma amaçl yerel örgütlenmeler bafllar lerde özellikle k rsal alanda geride kalan kad nlar, küçük gruplar halinda tabandan örgütlenir; orman kesimini destekleyen politikalara ve uygulay c ataerkil iktidara karfl ç kmaya bafllar. Kad nlar ticari amaçl orman kesiminin kendi yaflamlar n, kültürlerini tehdit ve yok etti i vurgusu üzerinden farkl ancak fliddet içermeyen protestolar gerçeklefltirirler. Öyle ki; yerel düzeyde bafllayan bu direnç zamanla baflkenteki yönetime kadar ulafl r. Hareket, dünyadaki kad n, çevre ve kalk nma hareketinin de dönüm noktas n oluflturur. Protestolar süreç içerisinde Hindistan n farkl alanlar na yay l r. Kalk nma yaz n nda fliddet içermeyen k rsal kad n hareketi Chipko Hareketi olarak tan n r. Hindu dilinde Chipko sar lma anlam na gelir. 24 Mart 1974 y l nda orman kesimini engellemek için bir grup k rsal kad n ellerini birlefltirerek a açlara sar - l r; ve flu slogan söyler: a açlara sar l yoruz; a açlar kesmek istiyorsan z bizi de kesmeniz gerekiyor; Gandi ideolojisini eyleme geçiriyoruz. Ve kesimi engellerler. Hareket de ad n buradan al r. Chipko hareketi ekolojik ve ekonomik sömürüye karfl olmas yla ün yapar. Hareketin temel amac ise ticari ormanc l k hakk n d flar dan gelen (özellikle n-

12 giliz) tüccarlar n elinden alarak; toprak, su ve orman gibi do al kaynaklar n kontrolünün bölgede yaflayan Hintli kad nlara verilmesidir. Ve tüm bu uygulamalar ekolojik dengeyi bozmayacak biçimde uygulanmal d r. Hareket özellikle topraks z yoksul orman iflçilerini gözetir; onlar n yerelin kontrolünde olan bu iflletmelerde en az asgari ücretle çal flmalar n önerir; hatta tüccarlar n erkeklere içki satmalar n, kad na ve çocu a yönelik fliddeti beraberinde getirdi i varsay m üzerinden elefltirir. Özetle hareket, sadece ekonomik talepler içermez; ayn zamanda sosyal talepler de bar nd r r. Chipko hareketi, baflbakan Indra Gandhi nin 1980 y l ndan itibaren 15 y l boyunca orman alanlar n n koruma alt na al nmas karar yla, zaferle sonuçlan r. Ancak bölgedeki kad n hareketi devam eder; zamanla kad nlar n yerel ormanlardan ekolojik dengeyi gözeterek faydalanmalar n sa layacak kooperatifleflme çal flmalar na yönelir. Chipko hareketinin bir di er yans mas ise kalk nma yaz n nda olur. Örne in, bölgenin insan Vandava Shiva günümüzde hareketin önemli liderleri aras nda yer almaktad r. Harekete kat l m n ise flöyle tan mlar Vandava Shiva: 80 Himalayalar da do dum. Babam Himalayalar da ormanda çal fl rd. Annem ise Pakistan n kurulmas ndan sonra bürokrasideki görevinden al nd ve bir mülteci çiftli ine çal flmaya gönderildi Babam ile annem aras nda gittim geldim. kisi de bizi farkl aç lardan tamamlad Büyürken ormanlar n kesilmelerine tan k oldum. A açlara sar lan kad nlar n hareketini gördüm. Gönüllü olarak onlara kat ld m Annem babam hiçbir zaman bize ne yapmam z gerekti ini söylemedi. Fakat her zaman vicdan m z n sesini duymam z ve korkusuz olmam z ö ütlediler. En yüce güç vicdan m zd r. Bunun d fl nda güç yoktur. fiüphesiz ki Hindu felsefesinin etkisi büyük, bu felsefeyle büyüdüm; bu felsefe bize baflar l olaca m z için de il kendimiz için do ru neyse onu yapmam z ö ütler Bat da (Kanada da) kuantum fizi i üzerine doktoram yapt m; çünkü dünyay anlamak istiyordum Ancak tutkum ekolojiydi. Fizik ö retisinin bana büyük katk s oldu ama. Soruyorlar bazen; dünyada bu kadar çok ekolojik tahribat olmas na ra men halâ nas l bu kadar umutlu olabiliyorsun diye. Onlara yan t m çok basit oluyor. Tahribat kuantum fizi inin ileri sürdü ü gibi mutlak ç kt olarak almay n, netice farkl da olabilir... (Shiva, 2011: 13). Tar mdaki de iflim, teknolojinin ve sanayinin geliflimi ile h z kazan r. Özellikle h zl nüfus art fl ile birlikte li y llarda tar mda Yeflil Devrim ad verilen de iflim bafllat l r. Bu amaçla de iflimde sadece verim art fl hedeflenir, sentetik kimyasal tar m ilaçlar ve mineral gübrelerin kullan m artar. Bhopal felaketi 3 Aral k 1984 günü gerçekleflir; ABD kökenli Union Carbide firmas n n Hindistan n Bhopal flehrinde kurdu u tar m ilac üreten fabrikadan yanl fll kla k rk ton metil isosiyanat gaz n n d flar at lmas, yirmibine yak n kiflinin ölümüne, yüzellibinden fazla insan n zehirlenmesine neden olur. Greenpeace, bölgede kazadan 20 y l sonra, 2004 y l nda yapt ölçümlerde, toprakta normalin 6

13 milyon kat toksik madde bulundu unu yay nlar. Vandana Shiva tüm bu vahflete tan k olur. Bu olaylar kendisinin ekofeminizme yönelmesine ve Yeflil Devrim Vahfleti adl kitab yazmas na sebep olur y l nda biyoteknoloji alan nda kat ld bir toplant da firmalar n geneti i oynanm fl tohumlar n patentlerini alma isteklerini duyar. Vandana Shiva bunun bir tür diktatörlük oldu unu öne sürerek; üyesi oldu u sivil toplum örgütü arac l yla yerel tohumlar n yerel üreticilere da t lmas n n savunuculu unu bafllat r. Bu organizasyon arac l - yla di er ülkelerdeki yerel çiftçilere ve üreticilere ulafl r. Ve hareket küresel olarak büyür. Shiva n n içinde bulundu u Kad n, Çevre ve Kalk nma yaklafl m, genç kad nlar n de iflimin özneleri oldu unu ve daha yeni ve ak lc bir dünya yaratacaklar - na inanmaktad r. Kalk nmadaki dönüflüm ekofeminist hareket üzerinden gerçekleflecektir ve gücünü bu genç kad nlardan alacakt r. Shiva ya göre: Ekofeminizm dünyan n yarat c gücünü tan makt r. Bu güç kad n n yarat c gücünden beslenir. Ancak kapitalist ataerkil sistem bunu reddediyor. Bu iki gücü kad n ve genç olman n gücünü - tan mak de iflimi getirecek. Dünyan n herhangi bir yerinde kad n n güçlenmesi kariyer basamaklar n t rmanmas ndan geçmemeli. Bunu her yerde erkekler yap yor zaten. Onlar n yapt klar n taklit etmemeli genç kad nlar. Taklit etmeleri gereken esas do ad r. Ancak bu taklit özcülük savunuculu u anlam nda kad n n do aya biyolojik aç dan yak nl ndan kaynaklanmaz. Politik aç dan duruflumuz bunu gerektiriyor; çünkü zihinlerimiz sömürgelefl(e)medi bizim. Çünkü bizim yaflamlar m z y k c neoliberal ekonomi ve y k c siyaset taraf ndan sömürgelefl(e)medi. Bu yüzden toplumu baflka bir yola yöneltebiliriz. Dünyan n her yerinde baflka bir dünya yaratma gücü oldu unun fark na varan, uyanan de- iflim öncüleri genç kad nlara tan k oluyorum. Toplumsal de iflimin özneleri iflte bu kad nlard r.. (Shiva, 2011: 13) 81 Özetle, Kad n, Çevre ve Kalk nma yaklafl m n n afla dan-yukar ya kalk nma yaklafl m modeli, yerelin kendi ekonomik ve sosyal gelece ini flekillendirmesine f rsat sunan kat l mc l, uygulanabilirli i ve sürdürülebilirli i ön planda tutan bir kalk nma yaklafl m d r. Model yerelde kad n örgütlenmesini ve demokratik kat l m önemser. Hükümet d fl örgütler taraf ndan benimsenir ve uygulan r. Yukar dan-afla ya kalk nma yaklafl m nda ise kararlar merkezden ve genellikle kamu kurum ve kurulufllar taraf ndan al n r. Kad n, Çevre ve Kalk nma yaklafl m kendi içerisinde de farkl l klar içerir. Bir grup, ekonomik kalk nman n önemli oldu unu vurgulamakla birlikte do an n korunmas n n da (sürdürülebilir kalk nman n) gözetilmesi gerekti ini savunur. Yine bu yaklafl m, alternatif kalk nma modellerine öncülük eder. Örne in, yeflil enerjinin - günefl, rüzgar, biogaz gibi yenilenebilir çevre dostu alternatif enerji kaynaklar n n - yarat lmas n n ya da enerjinin verimli kullan lmas n n önemini bu yaklafl m gündeme getirir (Heinrich Böll Stiftung Derne i, 2009). Neden kad nlar çevre dostudur? ktisadi kalk nma uzmanlar na göre toplum-

14 sal cinsiyete dayal ifl bölümünde kad n düflük statülü ve yeniden üretim süreciyle ilgili rolleri üstlenir. Bu roller çevre ile ba lant l d r. Örne in, kad n k rsal alanda tarlalarda çal flan, flifal otlar ay rabilen kiflidir. Ya da kullan m ve içme suyunu tafl yan, ormandan yakacak getiren, dolay s yla uzun süre do ada bulunan yine kad nd r. K saca kad n do ayla iç içedir. Di er bir görüfle göre ise kad n da do a gibi do urgand r; dolay s yla do urdu unu kollayand r (Mies, 1986). Ancak bu yaklafl m ve benzetmeler kalk nma yaz n nda elefltirilir. Özellikle kültürün do adan daha güçlü varsay lmas n n, erke in de kad ndan daha güçlü varsay lmas anlam na gelmesi olumsuz karfl lan r. Yaklafl m n biyolojik temelli farkl l klara dayanmas, hak temelli (örne in kad n yurttafl hakk gibi) önermeleri yok saymas bir di er elefltiri unsurudur. Yine de Kad n, Çevre ve Kalk nma yaklafl m kalk nma yaz n na alternatif öneriler getirerek mevcut ataerkil bilimsel kavramsallaflt rmalar sorgulamaya açmas aç s ndan önemli ve de erli bir yaklafl md r. Sonuç Yerine Bu bölümde kalk nmadaki toplumsal cinsiyet yaklafl mlar n modernist (Kalk nmada Kad n), çat flmac (Kalk nma ve Kad n, Toplumsal Cinsiyet ve Kalk nma) ve ekolojik (Kad n Çevre ve Kalk nma) boyutta ele almaya çal flt m. Önemli buldu um iki bileflik hususun alt n çizmek istiyorum: 82 (1) 1970 lerden günümüze olan süreçte kalk nma yaz n na feminist kuram nüfuz etmifltir. Öyle ki yukar da ele ald m modernist yaklafl m liberal feminist; çat flmac yaklafl m Marksist-feminist ve sosyalist-feminist; ve ekolojik yaklafl m ekofeminist kurama dayan r. Asl nda bu durum toplumsal cinsiyet ana ak m politikalar n n kalk nma yaz n na dahil oldu u anlam na gelmektedir. Öyle ki bu durum, feminist kuram aç s ndan da önemli bir baflar d r. (2) kinci husus ise sözü geçen kalk nmada toplumsal cinsiyet yaklafl mlar - n n, kalk nma politikalar n n kad n ve erkek üzerindeki etkisinin farkl oldu- u ve bu durumun politika üretirken dikkate al nmas gerekti i vurgusudur. Asl nda bu iki husus toplumsal cinsiyet yaklafl mlar n neden alternatif kalk nma kavramsallaflt rmas nda konumland rd m aç klar niteliktedir. Bu yaklafl mlar n her birisi klasik kalk nma söylemini sorgulamakta ve alternatif kuramlar ve uygulamalar gelifltirme çabas göstermektedir. Ancak, her bir yaklafl m, kendi içerisinde farkl varsay mlar ve politika önerileri, güçlü ve zay f yönler de bar nd rmaktad r. Modernist yaklafl m, 1960 larda ortaya ç kan ilerlemeci ve iyimser kalk nma anlay fl n elefltirir; kalk nman n daha eflitlikçi zeminde toplumsal düzen getirece i varsay m n n gerçekleflmedi ini; tersine, kalk nma projelerinin kad n ve erkek üzerinde farkl ve ço u zaman kad nlar n aleyhine olumsuz etki yaratt - n öne sürer. Boserup kalk nma politikalar n n kad nlar marjinallefltirdi ini ve özellikle tar mda iflçileflmenin kad n n aleyine iflledi ini savunur. Bu marjinalleflme kad n n sadece ekonomik konumunu de il, ayn zamanda sosyal ko-

15 numunu da olumsuz etkilerken, kad n özel alanda yeniden üreten konumunda b rakmaktad r. Boserup un bu yaklafl m, sadece e itim ve istihdama dayal kalk nma politikalar n n kad nlar n ihtiyaçlar n karfl lamaya yetmeyece i; kad n ve erkek aras ndaki toplumsal eflitsizli i gidermeyece i do rultusundad r ler ve 1990 lardaki modernist yaklafl mdan çat flmac yaklafl ma geçifl, kalk nmada toplumsal cinsiyet yaz n na önemli katk getirir. Çat flmac kuram, tekel ikameci sanayileflmeden ihracata dayal sanayileflmeye geçiflle birlikte kad n istihdam ndaki de iflimi ve büyümeyi dikkatli biçimde inceler. Marjinalleflme ve Sömürü yaklafl mlar kad n n kapitalist üretim/yeniden üretim ve sermaye birikim sürecindeki rolünü irdeler; kalk nman n geliflmekte olan ülkelerdeki kad n sanayi üretiminde daha merkezi k ld n öne sürer. Asl nda bu sorgulama bir çok kalk nma politikas n n kad n gözard etti ini; bu politikalar n birço unun eril bir bak fl aç s yla haz rland n gündeme getirir. Çat flmac yaklafl m n kalk nma yaz n na bir di er önemli katk s ise kapitalist üretim ve yeniden üretim süreçlerinin ataerkil yap da birbirine nas l ba l oldu- unu ve kültürel olarak sistemi nas l besledi ini tart flmaya açmas d r. Kad n ve erkek aras ndaki eflitsizli in toplumsal cinsiyete dayal infla edilen ifl bölümünden kaynakland vurgusu, kalk nma yaz n nda kad n n güçlenmesi kavramsallaflt rmas n n zeminini oluflturur. Kad n n istihdama ücretli iflçi olarak kat l m n n önemi, kalk nma politikalar nda özellikle vurgulan r. Çat flmac yaklafl m n kalk nma yaz n na getirdi i bir di er önemli katk ise, kad n eme inin görünür k l nmas d r. Bu görünürlülük özellikle akademik yaz nda ve politika yap c lar n nezdinde kad n n özne oldu unu anlatma çabas d r. 83 Çat flmac yaklafl m n bir di er katk s ise kalk nmada toplumsal cinsiyete dayal Bat d fl kavramsallaflt rmalar n ve alternatif modelleri tart flan seslerin duyulmas na da ortam haz rlam fl olmas d r. Örne in Hintli iktisatç Amartya Sen in (1985), yoksullu un, yoksunlukla ve eflitsizlikle ilgili oldu unu ve bu durumun toplumsal cinsiyetten kaynakland n vurgulamas, 1970 lerden itibaren kalk nma tan m n tart flmaya açm flt r. Sen e göre kalk nma, gelir ya da kifli bafl na düflen milli has ladan öte toplumdaki f rsatlar n ço alt lmas ve kiflilerin kapasitelerinin gelifltirilmesi ve özgür olmalar yla mümkündür. Özellikle kad nlar n özgür toplumlarda mevcut kapasitelerini gelifltirmeleri, yarat lacak f rsatlarla mümkün olur vurgusunun sadece alternatif kalk nma yaz n na de il, Dünya Bankas gibi klasik kalk nma ekolünün temsilcisi kurumlar n söylemine de girmesi çarp c d r. Dünya Bankas 2012 raporunda toplumsal cinsiyet eflitli i kalk nmay ilgilendirir; kad nlar n hünerlerini ve becerilerini art rmak, yüksek (ve yükselen) ekonomik de er anlam na gelir.. cümlesi yer almaktad r (Dünya Bankas, 2011 :3). Öte yandan, yerelde kad n örgütlenmesini ve demokratik kat l m önemseyen Kad n, Çevre ve Kalk nma yaklafl m ise Chipko hareketinde oldu u gibi yerel, küçük, fliddetten ar nm fl alternatif örgütlenme modellerinin küresel ve kitlesel de iflimlere karfl duraca na ve direnç gösterece ine yönelik felsefesini

16 bugün de korumaktad r. Genç kad nlar kalk nmadaki bu de iflimin öznelerini oluflturmaktad r. Önümüzdeki dönemde de, kalk nmadaki toplumsal cinsiyet yaklafl mlar n n ideolojik bir kavram olan kalk nmay dönüfltürmeye devam edece ini düflünüyorum. Güçlenen - ancak k sm krize de giren - neoliberalizm karfl s nda, feminist kuramdan beslenen alternatif kalk nma kuramlar da ço almaya devam ediyor. Öyle ki bu alternatif yaklafl mlar, diyalektik biçimde - ekofeminizmde gördü ümüz gibi- yeni sentezler yarat yor, kalk nma politikalar na nüfuz ediyor, mevcut söylemleri irdeliyor, de ifltiriyor ve dönüfltürüyor. Tüm olumsuzluklara ra men, umudu yitirmeden daha eflit bir dünya yaratmak için kalk nmada toplumsal cinsiyet temelindeki eflitli i benimseyen yaklafl mlar gündemde tutmaya sab rla sebatla devam etmek gerekiyor. KAYNAKÇA 84 Afshar, H. (1985). The Position of Women in an Iranian Village. In H.Afshar (Eds.), Women, Work, and Ideology in the Third World. London: Tavistock. Amartya, S. (1985). Commodities and Capabilities. Oxford: Oxford University Press. Armstrong, P., & Armstrong, H. (1994). Theorizing Women's Work. Toronto: Garamond. Beaujot, R. (1995). Families. In J. J. Teevan and W.E. Hewitt (Eds.).Introduction to Sociology: A Canadian Focus. Scarborough, Ontario: Prentice Hall Canada Inc. Berik, G. (1987). From 'Enemy of the Spoon' to 'Factory': Women's Labour in the Carpet Weaving Industry in Rural Turkey. Paper presented at the meeting of Middle East Studies Association, New Orleans. Berik, G. (1989). Women Carpet Weavers in Rural Turkey: Patterns of Employment, Earnings and Status. Geneva: International Labour Office. Boserup, E. (1970). Women's Role in Economic Development. New York: St. Martin's Press. Boserup, E. (1977). Preface. Signs. 3(1), xi-xiii. Day o lu, M. & Gündüz Hoflgör, A. (2011). Türkiye de Çocuk flçili iyle Mücadelede zlenen Strateji ve Yöntemler: IPEC Deneyimi. Kemal nan (der.) Türkiye de Çocuk Eme i. Ankara: Ütopya Yay nevi. Dünya Bankas. (2012). World Development Report 2012: Gender Equality and Development. Washington: World Bank Report. Elliot, C. (1977). Theories of Development: An Assesment. In Wellesley editorial Committee (Eds.). Women and National Development, Chicago: University of Chicago Press. Engels, F. (1972) [1884]. The Origin of the Family, Private Property and the State. New York: International Publishers.

17 Finlay, B. (1989). The Women of Azua: Work and Family in the Rural Dominican Republic. New York, Westport, London: Praeger. Giele, J. (1992). Promise and Disappointment of the Modern Era: Equality for Women. In H.Kahne and J.Giele (Eds.).Women's Work and Women's Lives: The Continuing Struggle Worldwide. Boulder, San Francisco and Oxford: Westview Press. Gündüz Hoflgör, A. (2010). Türkiye de K rsal Kad n n Toplumsal Konumu: Bölgesel Eflitsizlikler, Yasal Müdahaleler ve K smi Kazan mlar. Hülya Durudo an, Fatofl Gökflen, Bertil Emrah Oder, Deniz Yükseker (der.) Koç Üniversitesi Toplumsal Cinsiyet Konferans Kitab. Koç Üniversitesi Yay n : Istanbul. Gündüz Hoflgör, A. (2001) Convergence Between Theoretical Perspectives in Women-Gender and Development Literature Regarding Women s Economic Status in the Middle East. METU Studies in Development, 28 (1-2). Hartman, H. (1976). Capitalism, Patriarchy, and Job Segregation by Sex. Signs, 1(3), Heinrich Böll Stiftung Derne i. (2009). ERENE: Yenilenebilir Enerji çin Avrupa Toplulu u. stanbul: Sena Ofset. Inkeles, A. & D.H. Smith. (1974). Becoming Modern. Cambridge, MA: Harvard University Press. Kandiyoti, D. (1977). Sex Roles and Social Change: A Comparative Appraisal Of Turkey's Women. In the Wellesley Editorial Committee. (Eds.). Women and National Development. Chicago: University of Chicago Press. Kandiyoti, D. (1984). Rural Transformation in Turkey and Its Implications for Women's Status, Women on the Move: Contemporary Changes in Family and Society. Paris: UNESCO. 85 Kandiyoti, D. (1988). Bargaining with Patriarchy. Gender and Society. 2(3), Mies, M. (1986). Patriarchy and Accumulation on a World Scale: Women in the International Division of Labour. London: Zed Books. Mies, M & Shiva, V. (1990). Ecofeminism. London: Zed Books. Moghadam, V.M. (1992). Development and Women's Emancipation: Is There a Connection?. Development and Change. 23(4), Örnek, A., Çiftçi, C., Jongerden, J. & Dadak, M.T. (2011) Mikro Bölge Kalk nma Modeli için bir Araflt rma: Karacada K rsal Alan nda Sektörel Geliflim Plan. Diyarbak r: Kalk nma Merkezi Yay n. Parpart, J.L. (1995). Deconstructing the Development 'Expert': Gender, Development and the 'Vulnerable' Groups. In M.Marchand and J.L. Parpart (Eds.). Feminism Postmodernism Development. London and New York: Routledge. Pieterse, J.N. (1998). My Paradigm or Yours? Alternative Development, Post-Development, Reflexive Development. Development and Change, Vol.29. No: 2. pp Portes, A. (1983). The Informal Sector: Definition, Controversy, and Relation to National Development. Review. 7(1), Rosen, B. (1982). The Industrial Connection: Achievement and the Family in Developing Societies. Chicago: Aldine. Rostow, W.W. (1964). The takeoff into self-sustained growth. In A. Etzioni and E. Etzioni (Eds.). Social Change. New York: Basic Books.

18 Safa, H. (1983). Women, Production, and Reproduction in Industrial Capitalism: A Comparison of Brazilian and U.S. Factory Workers. In J. Nash and M.P.Fernande-Kelly (Eds.). Women, Men and the International Division of Labour. Albany: SUNY. Saffioti, H. (1978). Women in a Class Society. New York: Monthly Review Press. Seers, D. (1969). The Meaning of Development. International Development Review. Vol. 11, no:4, pp:2-6. Shiva, V., (1989). Staying Alive. London: Zed Books. Shiva, V. (2011). Seeds of the Future. UWO AlumniGazette, Fall 2011, edition So, A. (1990). Social Change and Development: Modernization, Dependency, and World System Theories. Sage Library of Social Research 178. Newbury Park: Sage Publication. Taplin, R. (1989). Economic Development and the Role of Women. Great Britain: Gower Publishing Company Limited. Tiano, S. (1987). Gender, Work, and World Capitalism: Third World Women's Role in Development. In B.B. Hess and M.M. Ferree (Eds.). Analyzing Gender: A Handbook of Social Science Research. London: Sage Publication. Ward, K.B. (1984). Women in the World-System: Its Impact on Status and Fertility. New York: Praeger Press. Youssef, N. (1974). Women and Work in Developing Societies. Population Monograph Series no: 15, Institute of International Studies. Berkeley: University of California Press. 86

MURAT YÜKSEL. FEM N ST HUKUK KURAMI VE FEM N ST DÜfiÜNCE TEOR LER

MURAT YÜKSEL. FEM N ST HUKUK KURAMI VE FEM N ST DÜfiÜNCE TEOR LER I MURAT YÜKSEL FEM N ST HUKUK KURAMI VE FEM N ST DÜfiÜNCE TEOR LER III DR. MURAT YÜKSEL Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ö retim Görevlisi FEM N ST HUKUK KURAMI VE FEM N ST DÜfiÜNCE TEOR LER IV Yay

Detaylı

CO RAFYA GRAF KLER. Y llar Bu grafikteki bilgilere dayanarak afla daki sonuçlardan hangisine ulafl lamaz?

CO RAFYA GRAF KLER. Y llar Bu grafikteki bilgilere dayanarak afla daki sonuçlardan hangisine ulafl lamaz? CO RAFYA GRAF KLER ÖRNEK 1 : Afla daki grafikte, y llara göre, Türkiye'nin yafl üzerindeki toplam nufusu ile bu nüfus içindeki okuryazar kad n ve erkek say lar gösterilmifltir. Bin kifli 5. 5.. 35. 3.

Detaylı

önce çocuklar Türkiye için Önce Çocuklar önemlidir

önce çocuklar Türkiye için Önce Çocuklar önemlidir önce çocuklar Türkiye için Önce Çocuklar önemlidir 2002 May s ay nda yap lan Birleflmifl Milletler Çocuk Özel Oturumu öncesinde tüm dünyada gerçeklefltirilen Çocuklar çin Evet Deyin kampanyas na Türkiye

Detaylı

Lima Bildirgesi AKADEM K ÖZGÜRLÜK VE YÜKSEK Ö RET M KURUMLARININ ÖZERKL

Lima Bildirgesi AKADEM K ÖZGÜRLÜK VE YÜKSEK Ö RET M KURUMLARININ ÖZERKL D ü n y a Ü n i v e r s i t e l e r S e r v i s i Lima Bildirgesi AKADEM K ÖZGÜRLÜK VE YÜKSEK Ö RET M KURUMLARININ ÖZERKL BAfiLANGIÇ nsan Haklar Evrensel Beyannamesinin 40. y ldönümünde 6-10 Eylül tarihleri

Detaylı

DEĞERLENDİRME NOTU: Mehmet Buğra AHLATCI Mevlana Kalkınma Ajansı, Araştırma Etüt ve Planlama Birimi Uzmanı, Sosyolog

DEĞERLENDİRME NOTU: Mehmet Buğra AHLATCI Mevlana Kalkınma Ajansı, Araştırma Etüt ve Planlama Birimi Uzmanı, Sosyolog DEĞERLENDİRME NOTU: Mehmet Buğra AHLATCI Mevlana Kalkınma Ajansı, Araştırma Etüt ve Planlama Birimi Uzmanı, Sosyolog KONYA KARAMAN BÖLGESİ BOŞANMA ANALİZİ 22.07.2014 Tarihsel sürece bakıldığında kalkınma,

Detaylı

ÜN TE V SOSYAL TUR ZM

ÜN TE V SOSYAL TUR ZM ÜN TE V SOSYAL TUR ZM Bu ünitede turizmin çeflitlerinden biri olan sosyal turizmi daha ayr nt l bir flekilde ö renip, ülkemizdeki sosyal turizmin geliflimi hakk nda bilgiler edinece iz. Ç NDEK LER A. S

Detaylı

DR. NA L YILMAZ. Kastamonulular Örne i

DR. NA L YILMAZ. Kastamonulular Örne i I DR. NA L YILMAZ HEMfiEHR K ML Kastamonulular Örne i II Yay n No : 2039 Sosyoloji : 1 1. Bas - Ekim 2008 - STANBUL ISBN 978-975 - 295-936 - 1 Copyright Bu kitab n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m

Detaylı

Ders 3: SORUN ANAL Z. Sorun analizi nedir? Sorun analizinin yöntemi. Sorun analizinin ana ad mlar. Sorun A ac

Ders 3: SORUN ANAL Z. Sorun analizi nedir? Sorun analizinin yöntemi. Sorun analizinin ana ad mlar. Sorun A ac Ders 3: SORUN ANAL Z Sorun analizi nedir? Sorun analizi, toplumda varolan bir sorunu temel sorun olarak ele al r ve bu sorun çevresinde yer alan tüm olumsuzluklar ortaya ç karmaya çal fl r. Temel sorunun

Detaylı

Proje Yönetiminde Toplumsal Cinsiyet. Türkiye- EuropeAid/126747/D/SV/TR_Alina Maric, Hifab 1

Proje Yönetiminde Toplumsal Cinsiyet. Türkiye- EuropeAid/126747/D/SV/TR_Alina Maric, Hifab 1 Proje Yönetiminde Toplumsal Cinsiyet Türkiye- EuropeAid/126747/D/SV/TR_Alina Maric, Hifab 1 18 Aral k 1979 da Birle mi Milletler Genel cinsiyet ayr mc l n yasaklayan ve kad n haklar n güvence alt na alan

Detaylı

Uygulama Önerisi 1110-2: ç Denetim Yöneticisi- Hiyerarflik liflkiler

Uygulama Önerisi 1110-2: ç Denetim Yöneticisi- Hiyerarflik liflkiler Uygulama Önerileri 59 Uygulama Önerisi 1110-2: ç Denetim Yöneticisi- Hiyerarflik liflkiler Uluslararas ç Denetim Meslekî Uygulama Standartlar ndan Standart 1110 un Yorumu lgili Standart 1110 Kurum çi Ba

Detaylı

ANKARA ÜNİVERSİTESİ PSİKİYATRİK KRİZ UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ

ANKARA ÜNİVERSİTESİ PSİKİYATRİK KRİZ UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ PSİKİYATRİK KRİZ UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ Kuruluş : 27 Ekim 1989 Adres : Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Cebeci Kampüsü Dikimevi - Ankara Tel : 363 03 26-363 03 27 ANKARA ÜNİVERSİTESİ

Detaylı

3 9 12 13 14 29 2 5 Tablo-2: Kat l m Öncesi Mali Yard m Kapsam nda Uygulanan Hibe Programlar (devam ) Tablo-2: Kat l m Öncesi Mali Yard m Kapsam nda Uygulanan Hibe Programlar (devam ) Tablo-4:

Detaylı

Merkezi Sterilizasyon Ünitesinde Hizmet çi E itim Uygulamalar

Merkezi Sterilizasyon Ünitesinde Hizmet çi E itim Uygulamalar Merkezi Sterilizasyon Ünitesinde Hizmet çi E itim Uygulamalar Hmfl. Sevgili GÜREL Emekli, Ac badem Sa l k Grubu Ac badem Hastanesi, Merkezi Sterilizasyon Ünitesi, STANBUL e-posta: sgurkan@asg.com.tr H

Detaylı

1 OCAK 31 ARALIK 2009 ARASI ODAMIZ FUAR TEŞVİKLERİNİN ANALİZİ

1 OCAK 31 ARALIK 2009 ARASI ODAMIZ FUAR TEŞVİKLERİNİN ANALİZİ 1 OCAK 31 ARALIK 2009 ARASI ODAMIZ FUAR TEŞVİKLERİNİN ANALİZİ 1. GİRİŞ Odamızca, 2009 yılında 63 fuara katılan 435 üyemize 423 bin TL yurtiçi fuar teşviki ödenmiştir. Ödenen teşvik rakamı, 2008 yılına

Detaylı

Sürdürülebilir sosyal güvenli in önündeki zorluklar

Sürdürülebilir sosyal güvenli in önündeki zorluklar Sürdürülebilir sosyal güvenli in önündeki zorluklar Konular Geçmi ten önemli trendler Esneklik ve esnek güvence Bireyselcilik ve azalan dayan ma Silikle en toplum 2 Toplumsal: Daha az evlilik Daha fazla

Detaylı

Bir Müflterinin Yaflam Boyu De erini Hesaplamak çin Form

Bir Müflterinin Yaflam Boyu De erini Hesaplamak çin Form Bir Müflterinin Yaflam Boyu De erini Hesaplamak çin Form Bu formu, müflterilerinizden birinin yaflam boyu de erini hesaplamak için kullan n. Müflterinin ad : Temel formül: Yaflam boyunca müflterinin öngörülen

Detaylı

İşte Eşitlik Platformu tanıtıldı

İşte Eşitlik Platformu tanıtıldı İşte Eşitlik Platformu tanıtıldı Ocak 15, 2013-3:55:02 Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı'nın himayesinde kurulan ''İşte Eşitlik Platformu'' tanıtıldı. Toplumsal cinsiyete dayalı eşitsizlikle mücadele

Detaylı

Mehmet TOMBAKO LU* * Hacettepe Üniversitesi, Nükleer Enerji Mühendisli i Bölümü

Mehmet TOMBAKO LU* * Hacettepe Üniversitesi, Nükleer Enerji Mühendisli i Bölümü Nükleer Santrallerde Enerji Üretimi ve Personel E itimi Mehmet TOMBAKO LU* Girifl Sürdürülebilir kalk nman n temel bileflenlerinden en önemlisinin enerji oldu unu söylemek abart l olmaz kan s nday m. Küreselleflen

Detaylı

DÜNYA EKONOMİK FORUMU KÜRESEL CİNSİYET AYRIMI RAPORU, 2012. Hazırlayanlar. Ricardo Hausmann, Harvard Üniversitesi

DÜNYA EKONOMİK FORUMU KÜRESEL CİNSİYET AYRIMI RAPORU, 2012. Hazırlayanlar. Ricardo Hausmann, Harvard Üniversitesi DÜNYA EKONOMİK FORUMU KÜRESEL CİNSİYET AYRIMI RAPORU, 2012 Hazırlayanlar Ricardo Hausmann, Harvard Üniversitesi Laura D. Tyson, Kaliforniya Berkeley Üniversitesi Saadia Zahidi, Dünya Ekonomik Forumu Raporun

Detaylı

2007 YILI VE ÖNCES TAR H BASKILI HAYVANCILIK B LG S DERS K TABINA L fik N DO RU YANLIfi CETVEL

2007 YILI VE ÖNCES TAR H BASKILI HAYVANCILIK B LG S DERS K TABINA L fik N DO RU YANLIfi CETVEL 2007 YILI VE ÖNCES TAR H BASKILI HAYVANCILIK B LG S DERS K TABINA L fik N DO RU YANLIfi CETVEL NOT: Düzeltmeler bold (koyu renk) olarak yaz lm flt r. YANLIfi DO RU 1. Ünite 1, Sayfa 3 3. DÜNYA HAYVAN POPULASYONU

Detaylı

performansi_olcmek 8/25/10 4:36 PM Page 1 Performans Ölçmek

performansi_olcmek 8/25/10 4:36 PM Page 1 Performans Ölçmek Performans Ölçmek Cep Yönderi Dizisi Cep Yönderi Dizisi yöneticilerin ifl yaflam nda her gün karfl laflt klar en yayg n meydan okumalara ivedi çözümler öneriyor. Dizi içinde yer alan her kitapta, güçlü

Detaylı

SOSYAL ŞİDDET. Süheyla Nur ERÇİN

SOSYAL ŞİDDET. Süheyla Nur ERÇİN SOSYAL ŞİDDET Süheyla Nur ERÇİN Özet: Şiddet kavramı, çeşitli düşüncelerden etkilenerek her geçen gün şekillenip gelişiyor. Eskiden şiddet, sadece fiziksel olarak algılanırken günümüzde sözlü şiddet, psikolojik

Detaylı

Uluslararas De erleme K lavuz Notu No. 13 Mülklerin Vergilendirilmesi için Toplu De erleme

Uluslararas De erleme K lavuz Notu No. 13 Mülklerin Vergilendirilmesi için Toplu De erleme Uluslararas De erleme K lavuz Notu No. 13 Mülklerin Vergilendirilmesi için Toplu De erleme 1.0. Girifl 1.1. Bu K lavuz Notunun amac ; Uluslararas De erleme Standartlar Komitesine (UDSK) üye tüm ülkelerde,

Detaylı

ÖNSÖZ her üç kad ndan birinin fiziksel fliddet gördü ü, bir di eri de her on kad ndan dokuzunun daya hakl görmedi i

ÖNSÖZ her üç kad ndan birinin fiziksel fliddet gördü ü, bir di eri de her on kad ndan dokuzunun daya hakl görmedi i ÖNSÖZ Türkiye de kad na yönelik fliddet üzerine yap lm fl araflt rma say s yok denecek kadar azd r. Elimizdeki s n rl veriler, yerel veya bölgesel çal flmalara dayanmaktad r. T.C. Baflbakanl k Aile Araflt

Detaylı

Hiçbir zaman Ara s ra Her zaman

Hiçbir zaman Ara s ra Her zaman Ö RETMEN ÖZ DE ERLEND RME FORMU K fi L K ÖZELL KLER flimi seviyorum. Sab rl y m. Uyumluyum. fl birli ine aç m. Güler yüzlüyüm. yi bir gözlemciyim. yi bir planlamac y m. Çocuklara, ailelere, meslektafllar

Detaylı

3. SALON PARALEL OTURUM XII SORULAR VE CEVAPLAR

3. SALON PARALEL OTURUM XII SORULAR VE CEVAPLAR 3. SALON PARALEL OTURUM XII SORULAR VE CEVAPLAR 423 424 3. Salon Paralel Oturum XII - Sorular ve Cevaplar OTURUM BAfiKANI (Ali Metin POLAT) OTURUM BAfiKANI - Gördü ünüz gibi son derece demokratik bir yönetim

Detaylı

Uluslararas De erleme K lavuz Notu, No.11 De erlemelerin Gözden Geçirilmesi

Uluslararas De erleme K lavuz Notu, No.11 De erlemelerin Gözden Geçirilmesi K lavuz Notlar Uluslararas De erleme K lavuz Notu, No.11 De erlemelerin Gözden Geçirilmesi 1.0 Girifl 1.1 Bir de erlemenin gözden geçirilmesi, tarafs z bir hüküm ile bir De erleme Uzman n n çal flmas n

Detaylı

MALAT SANAY N N TEMEL GÖSTERGELER AÇISINDAN YAPISAL ANAL Z

MALAT SANAY N N TEMEL GÖSTERGELER AÇISINDAN YAPISAL ANAL Z MALAT SANAY N N TEMEL GÖSTERGELER AÇISINDAN YAPISAL ANAL Z Nisan 2010 ISBN 978-9944-60-631-8 1. Bask, 1000 Adet Nisan 2010 stanbul stanbul Sanayi Odas Yay nlar No: 2010/5 Araflt rma fiubesi Meflrutiyet

Detaylı

STRATEJ K V ZYON BELGES

STRATEJ K V ZYON BELGES STRATEJ K V ZYON BELGES BEYAZ K TAP S UNUfi Sivil toplum; demokrasi, insan haklar ve hukuk devleti kavramlar n n yerleflmesiyle ilgili taleplerden ekonomiyle ilgili endiflelere kadar sosyal yaflama dair

Detaylı

Matematikte sonsuz bir s fatt r, bir ad de ildir. Nas l sonlu bir s fatsa, matematikte kullan lan sonsuz da bir s fatt r. Sonsuz, sonlunun karfl t d

Matematikte sonsuz bir s fatt r, bir ad de ildir. Nas l sonlu bir s fatsa, matematikte kullan lan sonsuz da bir s fatt r. Sonsuz, sonlunun karfl t d Matematik ve Sonsuz G erek konuflma vermeye gitti im okullarda, gerek bana gelen okur mektuplar nda, ö renci ve ö retmenlerin matematikteki sonsuzluk kavram n pek iyi bilmediklerini gözlemledim. Örne in,

Detaylı

Belediyelerde e-arfliv Uygulamalar ile Dijitallefltirme Çal flmalar nda zlenmesi Gereken Yol Haritas

Belediyelerde e-arfliv Uygulamalar ile Dijitallefltirme Çal flmalar nda zlenmesi Gereken Yol Haritas Belediyelerde e-arfliv Uygulamalar ile Dijitallefltirme Çal flmalar nda zlenmesi Gereken Yol Haritas Uzman Zeynep Akdo an Ankara Üniversitesi, Türkiye, zsen@ankara.edu.tr, Prof. Dr. Fahrettin Özdemirci

Detaylı

256 = 2 8 = = = 2. Bu kez de iflik bir yan t bulduk. Bir yerde bir yanl fl yapt k, ama nerde? kinci hesab m z yanl fl.

256 = 2 8 = = = 2. Bu kez de iflik bir yan t bulduk. Bir yerde bir yanl fl yapt k, ama nerde? kinci hesab m z yanl fl. Bölünebilme B ir tamsay n n üçe ya da dokuza tam olarak bölünüp bölünmedi ini anlamak için çok bilinen bir yöntem vard r: Say - y oluflturan rakamlar toplan r. E er bu toplam üçe (dokuza) bölünüyorsa,

Detaylı

Üniversitelerde Yabancı Dil Öğretimi

Üniversitelerde Yabancı Dil Öğretimi Üniversitelerde Yabancı Dil Öğretimi özcan DEMİREL 1750 Üniversiteler Yasası nın 2. maddesinde üniversiteler, fakülte, bölüm, kürsü ve benzeri kuruluşlarla hizmet birimlerinden oluşan özerkliğe ve kamu

Detaylı

Kırsal Kalkınmada Yönetişim. Şanlıurfa Örneği Ülker Şener-Evren Aydoğan

Kırsal Kalkınmada Yönetişim. Şanlıurfa Örneği Ülker Şener-Evren Aydoğan Kırsal Kalkınmada Yönetişim Şanlıurfa Örneği Ülker Şener-Evren Aydoğan Çalışmanın arka planı Amaç: Kırsal kalkınmada yönetişim mekanizmalarının nasıl işlediği ve hangi araçların kullanıldığı Urfa özgülünde

Detaylı

YENİLENEBİLİR ENERJİDE EĞİTİM

YENİLENEBİLİR ENERJİDE EĞİTİM YENİLENEBİLİR ENERJİDE EĞİTİM Enerjinin Önemi Enerji, Dünyamızın en önemli ihtiyaçlarından biridir. Türkiye nin son otuz yılda enerji talebi yıllık ortalama %8 artış göstermiştir.ülkemiz elektrik enerjisinin

Detaylı

VERG NCELEMELER NDE MAL YET TESP T ED LEMEYEN GAYR MENKUL SATIfiLARININ, MAL YET N N TESP T NDE ZLEN LEN YÖNTEM

VERG NCELEMELER NDE MAL YET TESP T ED LEMEYEN GAYR MENKUL SATIfiLARININ, MAL YET N N TESP T NDE ZLEN LEN YÖNTEM VERG NCELEMELER NDE YET TESP T ED LEMEYEN GAYR MENKUL SATIfiLARININ, YET N N TESP T NDE ZLEN LEN YÖNTEM Fatih GÜNDÜZ* I-G R fi Son y llarda ekonomide meydana gelen olumlu geliflmelerle gayrimenkul piyasas

Detaylı

KÜRESEL GELİŞMELER IŞIĞI ALTINDA TÜRKİYE VE KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ EKONOMİSİ VE SERMAYE PİYASALARI PANELİ

KÜRESEL GELİŞMELER IŞIĞI ALTINDA TÜRKİYE VE KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ EKONOMİSİ VE SERMAYE PİYASALARI PANELİ KÜRESEL GELİŞMELER IŞIĞI ALTINDA TÜRKİYE VE KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ EKONOMİSİ VE SERMAYE PİYASALARI PANELİ 12 NİSAN 2013-KKTC DR. VAHDETTIN ERTAŞ SERMAYE PIYASASI KURULU BAŞKANI KONUŞMA METNİ Sayın

Detaylı

LE LG L YÖNETMEL KLER N DE ERLEND R LMES TOPLANTISI YAPILDI

LE LG L YÖNETMEL KLER N DE ERLEND R LMES TOPLANTISI YAPILDI Haberler 4857 SAYILI fi KANUNU LE LG L YÖNETMEL KLER N DE ERLEND R LMES TOPLANTISI YAPILDI 14 May s 2004 tarihinde Sendikam z Binas Mesut Erez Konferans Salonunda 4857 Say l fl Kanunu le lgili Yönetmeliklerin

Detaylı

2010-2013 İZMİR BÖLGE PLANI İLÇE LANSMAN SÜRECİ KINIK SONUÇ RAPORU

2010-2013 İZMİR BÖLGE PLANI İLÇE LANSMAN SÜRECİ KINIK SONUÇ RAPORU 1 2010-2013 İZMİR BÖLGE PLANI İLÇE LANSMAN SÜRECİ KINIK SONUÇ RAPORU Tarih: 10 Aralık 2010 Yaklaşık Katılımcı Sayısı: 40 Katılımcı listesindeki Sayı: 38 Katılımcı Düzeyi ve Profili: 2 3 4 Dağıtılan Belgeler:

Detaylı

İKİNCİ BÖLÜM EKONOMİYE GÜVEN VE BEKLENTİLER ANKETİ

İKİNCİ BÖLÜM EKONOMİYE GÜVEN VE BEKLENTİLER ANKETİ İKİNCİ BÖLÜM EKONOMİYE GÜVEN VE BEKLENTİLER ANKETİ 120 kinci Bölüm - Ekonomiye Güven ve Beklentiler Anketi 1. ARAfiTIRMANIN AMACI ve YÖNTEM Ekonomiye Güven ve Beklentiler Anketi, tüketici enflasyonu, iflsizlik

Detaylı

ARAMALI VERG NCELEMES NDE SÜRE. Adalet ilkin devletten gelmelidir Çünkü hukuk, devletin toplumsal düzenidir.

ARAMALI VERG NCELEMES NDE SÜRE. Adalet ilkin devletten gelmelidir Çünkü hukuk, devletin toplumsal düzenidir. ARAMALI VERG NCELEMES NDE SÜRE Adalet ilkin devletten gelmelidir Çünkü hukuk, devletin toplumsal düzenidir. ARISTO 88 ARAMALI VERG NCELEMES NDE SÜRE 1. KONU 213 say l Vergi Usul Kanunu nun (VUK) 142, 143,

Detaylı

United Technologies Corporation. Tedarikçilerden fl Hediyeleri

United Technologies Corporation. Tedarikçilerden fl Hediyeleri United Technologies Corporation Tedarikçilerden fl Hediyeleri Girifl UTC, malzeme ve hizmetleri bunlar n de erine bakarak sat n al r ve bu süreç içinde hem en iyi de er sa layan fiyat, hem de tedarikçilerle

Detaylı

Emtia Fiyat Hareketlerine Politika Tepkileri Konferansı. Panel Konuşması

Emtia Fiyat Hareketlerine Politika Tepkileri Konferansı. Panel Konuşması Emtia Fiyat Hareketlerine Politika Tepkileri Konferansı Panel Konuşması Erdem BAŞÇI 7 Nisan 2012, İstanbul Değerli Konuklar, Dünya ekonomisinin son on yılda sergilediği gelişmeler emtia fiyatları üzerinde

Detaylı

MESLEK MENSUPLARI AÇISINDAN TÜRK YE DENET M STANDARTLARININ DE ERLEND R LMES

MESLEK MENSUPLARI AÇISINDAN TÜRK YE DENET M STANDARTLARININ DE ERLEND R LMES MESLEK MENSUPLARI AÇISINDAN TÜRK YE DENET M STANDARTLARININ DE ERLEND R LMES Ahmet AKIN / TÜRMOB Yönetim Kurulu Üyesi 387 388 Genel Oturum III - Meslek Mensuplar Aç s ndan Türkiye Denetim Standartlar n

Detaylı

202 Türk ve Afrikal Sivil Toplum Kurulufllar / Turkish and African Civil Society Organizations

202 Türk ve Afrikal Sivil Toplum Kurulufllar / Turkish and African Civil Society Organizations 201 B RLEfiM fi M LLETLER ÇOCUKLARA YARDIM FONU (UNICEF) Ertan KARABIYIK UNICEF Türkiye Türkiye Temsilcili i E itim Bölümünün Çal flmalar Türkiye nin E itimle lgili Temel Göstergeleri Okul Öncesi E itim

Detaylı

Yeniflemeyen Zarlar B:

Yeniflemeyen Zarlar B: Yeniflemeyen Zarlar Ahmet, Belgün den daha uzun boyluysa, Belgün de Cemal den daha uzun boyluysa, Ahmet, Cemal den daha uzun boyludur, önermesi hiç kuflkusuz do rudur. Çünkü A > B ve B > C eflitsizliklerinden,

Detaylı

S STEM VE SÜREÇ DENET M NDE KARfiILAfiILAN SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNER LER

S STEM VE SÜREÇ DENET M NDE KARfiILAfiILAN SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNER LER S STEM VE SÜREÇ DENET M NDE KARfiILAfiILAN SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNER LER Erol LENGERL / Akis Ba ms z Denetim ve SMMM A.fi. 473 474 2. Salon - Paralel Oturum VIII - Sistem ve Süreç Denetiminde Karfl lafl lan

Detaylı

Başbakanlık Mevzuatı Geliştirme ve Yayın Genel Müdürlüğü 07.03.2012 06:18

Başbakanlık Mevzuatı Geliştirme ve Yayın Genel Müdürlüğü 07.03.2012 06:18 http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/03/201203... 1 of 5 6 Mart 2012 SALI Resmî Gazete Sayı : 28225 Atatürk Üniversitesinden: YÖNETMELİK ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ ASTROFİZİK UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ

Detaylı

NTERNET ÇA I D NAM KLER

NTERNET ÇA I D NAM KLER Mustafa Emre C VELEK NTERNET ÇA I D NAM KLER www.internetdinamikleri.com STANBUL-2009 Yay n No : 2148 letiflim Dizisi : 55 1. Bas m - stanbul - Haziran 2009 ISBN 978-605 - 377-066 - 4 Copyright Bu kitab

Detaylı

Asgari Ücret Denklemi

Asgari Ücret Denklemi Asgari Ücret Denklemi Av. Mesut Ulusoy MESS Hukuk Müflaviri ve Dr. Aykut Engin MESS E itim Müdürü flçilere normal bir çal flma günü karfl l olarak ödenen ve iflçinin g da, konut, giyim, sa l k, ulafl m

Detaylı

Türkiye Odalar ve Borsalar Birli i. 3. Ödemeler Dengesi

Türkiye Odalar ve Borsalar Birli i. 3. Ödemeler Dengesi Türkiye Odalar ve Borsalar Birli i 3. Ödemeler Dengesi 2003 y l nda 8.037 milyon dolar olan cari ifllemler aç, 2004 y l nda % 91,7 artarak 15.410 milyon dolara yükselmifltir. Cari ifllemler aç ndaki bu

Detaylı

Yrd. Doç. Dr. Olcay Bige AŞKUN. İşletme Yönetimi Öğretim ve Eğitiminde Örnek Olaylar ile Yazınsal Kurguları

Yrd. Doç. Dr. Olcay Bige AŞKUN. İşletme Yönetimi Öğretim ve Eğitiminde Örnek Olaylar ile Yazınsal Kurguları I Yrd. Doç. Dr. Olcay Bige AŞKUN İşletme Yönetimi Öğretim ve Eğitiminde Örnek Olaylar ile Yazınsal Kurguları II Yay n No : 2056 Hukuk Dizisi : 289 1. Bas Kas m 2008 - STANBUL ISBN 978-975 - 295-953 - 8

Detaylı

Osmancık İsmail Karataş Sağlık Meslek Lisesi

Osmancık İsmail Karataş Sağlık Meslek Lisesi Ünite Planı Öğretmenin Adı, Soyadı Okulunun Adı Okulunun Bulunduğu Mahalle Okulun Bulunduğu İl Emine ÇELİKCİ Osmancık İsmail Karataş Sağlık Meslek Lisesi Koyunbaba mahallesi ÇORUM Ünit Bilgisi Ünite Başlığı

Detaylı

Yay n No : 1891 letiflim Dizisi : 44. 1. Bask Ocak 2008 STANBUL ISBN 978-975 - 295-788 - 6

Yay n No : 1891 letiflim Dizisi : 44. 1. Bask Ocak 2008 STANBUL ISBN 978-975 - 295-788 - 6 I dil Say mer Sanal Ortamda Halkla liflkiler II dil Say mer, TED Ankara Kolejinin ard ndan lisans e itimini stanbul Üniversitesi, Bat Dilleri ve Edebiyatlar bölümünde tamamlam fl, yüksek lisans ve doktora

Detaylı

Uluslararas De erleme K lavuz Notu, No.8 Finansal Raporlama çin Maliyet Yaklafl m

Uluslararas De erleme K lavuz Notu, No.8 Finansal Raporlama çin Maliyet Yaklafl m Uluslararas De erleme K lavuz Notu, No.8 Finansal Raporlama çin Maliyet Yaklafl m 1.0 Girifl 1.1 Bu K lavuz Notu nun (KN) amac finansal raporlama için De erleme Raporu nu kullananlar ve haz rlayanlar Uluslararas

Detaylı

Animasyon Tabanl Uygulamalar n Yeri ve Önemi

Animasyon Tabanl Uygulamalar n Yeri ve Önemi Otomasyon Sistemleri E itiminde Animasyon Tabanl Uygulamalar n Yeri ve Önemi Murat Ayaz Kocaeli Üniversitesi Teknik E itim Fakültesi, Elektrik E itimi Koray Erhan Kocaeli Üniversitesi, Teknoloji Fakültesi,

Detaylı

İÇİNDEKİLER. ÖNSÖZ... v TABLOLAR LİSTESİ... xiv ŞEKİLLER LİSTESİ... xv KISALTMALAR... xvi GİRİŞ...1

İÇİNDEKİLER. ÖNSÖZ... v TABLOLAR LİSTESİ... xiv ŞEKİLLER LİSTESİ... xv KISALTMALAR... xvi GİRİŞ...1 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... v TABLOLAR LİSTESİ... xiv ŞEKİLLER LİSTESİ... xv KISALTMALAR... xvi GİRİŞ...1 BİRİNCİ BÖLÜM KAVRAMSAL AÇIDAN İŞSİZLİK, YOKSULLUK VE İSTİHDAMI ARTIRMAYA YÖNELİK POLİTİKALAR I. İŞSİZLİK...

Detaylı

PROJE ODAKLI İŞ GELİŞTİRME; Kent Atölyeleri örneği

PROJE ODAKLI İŞ GELİŞTİRME; Kent Atölyeleri örneği PROJE ODAKLI İŞ GELİŞTİRME; Kent Atölyeleri örneği A.Faruk GÖKSU-ÇEKÜL Vakfı www.cekulvakfi.org.tr www.kentselyenileme.org ÇEKÜL Vakfı, kurulduğu günden bugüne kadar, Kendini Koruyan Kentler adı altında,

Detaylı

Kent Yoksulluğu ve Gecekondu

Kent Yoksulluğu ve Gecekondu I Kent Yoksulluğu ve Gecekondu NAİL YILMAZ / YÜCEL BULUT İstanbul, 2009 Yay n No : 2225 Sosyoloji Dizisi : 03 1. Bas Eylül 2009 - STANBUL ISBN 978-605 - 377-143 - 2 Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye

Detaylı

Dikkat! ABD Enerji de Yeni Oyun Kuruyor!

Dikkat! ABD Enerji de Yeni Oyun Kuruyor! Dikkat! ABD Enerji de Yeni Oyun Kuruyor! Dursun YILDIZ topraksuenerji 21 Ocak 2013 ABD Petrol İhracatçısı Olacak. Taşlar Yerinden Oynar mı? 1973 deki petrol krizi alternatif enerji arayışlarını arttırdı.

Detaylı

Prof. Dr. Neslihan OKAKIN

Prof. Dr. Neslihan OKAKIN I Prof. Dr. Neslihan OKAKIN Marmara Üniversitesi..B.F. Çal flma Ekonomisi ve Endüstri liflkileri Bölümü Yönetim ve Çal flma Psikolojisi Anabilim Dal Ç a l fl m a Y a fl a m n d a nsan Kaynaklar Yönetimi

Detaylı

Ekip Yönetimi çin Araçlar 85. Ekip olarak karfl laflt m z en büyük meydan okuma: Ekip olarak en büyük gücümüz:

Ekip Yönetimi çin Araçlar 85. Ekip olarak karfl laflt m z en büyük meydan okuma: Ekip olarak en büyük gücümüz: Yorumlar: Ekip olarak karfl laflt m z en büyük meydan okuma: Ekip olarak en büyük gücümüz: Ekibin yapt n görmekten en çok hoflland m fley: Ekip Yönetimi çin Araçlar 85 EK P K ML DE ERLEND RMES Ekibinizin

Detaylı

Ekonomi Alan ndaki Uygulamalar ve Geliflmeler 2

Ekonomi Alan ndaki Uygulamalar ve Geliflmeler 2 Atütürk ün Dünyas Cengiz Önal Ekonomik kalk nma, Türkiye'nin özgür, ba ms z ve daima daha kuvvetli olmas n n ve müreffeh bir Türkiye idealinin bel kemi idir. Tam ba ms zl k ancak ekonomik ba ms zl kla

Detaylı

İçindekiler Şekiller Listesi

İçindekiler Şekiller Listesi 1 İçindekiler 1.GĠRĠġ 3 2. Mekânsal Sentez ve Analiz ÇalıĢmaları... 4 3. Konsept....5 4. Stratejiler.....6 5.1/1000 Koruma Amaçlı Ġmar Planı.....7 6.1/500 Vaziyet Planı Sokak Tasarımı....7 7.1/200 Özel

Detaylı

C. MADDEN N ÖLÇÜLEB L R ÖZELL KLER

C. MADDEN N ÖLÇÜLEB L R ÖZELL KLER C. MADDEN N ÖLÇÜLEB L R ÖZELL KLER 1. Patates ve sütün miktar nas l ölçülür? 2. Pinpon topu ile golf topu hemen hemen ayn büyüklüktedir. Her iki topu tartt n zda bulaca n z sonucun ayn olmas n bekler misiniz?

Detaylı

GÖRÜfiLER. Uzm. Dr. Özlem Erman

GÖRÜfiLER. Uzm. Dr. Özlem Erman GÖRÜfiLER Uzm. Dr. Özlem Erman Son y llarda dünyadaki h zl teknolojik geliflmeye paralel olarak t p alan nda da h zl bir de iflim yaflanmakta, neredeyse her gün yeni tan, tedavi yöntemleri, yeni ilaçlar

Detaylı

Bir Çal flan fle Almak

Bir Çal flan fle Almak Bir Çal flan fle Almak Cep Yönderi Dizisi Cep Yönderi Dizisi yöneticilerin ifl yaflam nda her gün karfl laflt klar en yayg n meydan okumalara ivedi çözümler öneriyor. Dizi içinde yer alan her kitapta,

Detaylı

YENİ DÜNYA DÜZENİNDE İNSANIN ÖRGÜTTE DEĞİŞEN ROLÜ

YENİ DÜNYA DÜZENİNDE İNSANIN ÖRGÜTTE DEĞİŞEN ROLÜ I Doç. Dr. Yonca Deniz GÜROL YENİ DÜNYA DÜZENİNDE İNSANIN ÖRGÜTTE DEĞİŞEN ROLÜ II YENİ DÜNYA DÜZENİNDE İNSANIN ÖRGÜTTE DEĞİŞEN ROLÜ Yay n No : 2377 flletme-ekonomi Dizisi : 447 1. Bask Ocak 2011 - STANBUL

Detaylı

ÇEVRE ve ORMAN BAKANLIĞI ĞİŞİKLİĞİ

ÇEVRE ve ORMAN BAKANLIĞI ĞİŞİKLİĞİ ÇEVRE ve ORMAN BAKANLIĞI İKLİM M DEĞİŞİ ĞİŞİKLİĞİ ve ENERJİ Sedat KADIOĞLU Müsteşar Yardımcısı 22 Ekim 2009,İzmir BİRLEŞMİŞ MİLLETLER İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ÇERÇEVE SÖZLEŞMESİ İklim Değişikli ikliği Çerçeve

Detaylı

Girişimcileri destekleyen

Girişimcileri destekleyen Girişimcileri destekleyen kurum ve kuruluşlar KONUYA BAŞLARKEN 1. 2. Girişimci adayları kuracakları işlerle ilgili ne gibi desteklere ihtiyaç duyarlar? Kredi, hibe, teşvik kavramları size ne ifade etmektedir?

Detaylı

İZMİR KÂTİP ÇELEBİ ÜNİVERSİTESİ ENGELSİZ ÜNİVERSİTE KOORDİNATÖRLÜĞÜ VE ENGELLİ ÖĞRENCİ BİRİMİ ÇALIŞMA USUL VE ESASLARI BİRİNCİ BÖLÜM

İZMİR KÂTİP ÇELEBİ ÜNİVERSİTESİ ENGELSİZ ÜNİVERSİTE KOORDİNATÖRLÜĞÜ VE ENGELLİ ÖĞRENCİ BİRİMİ ÇALIŞMA USUL VE ESASLARI BİRİNCİ BÖLÜM İZMİR KÂTİP ÇELEBİ ÜNİVERSİTESİ ENGELSİZ ÜNİVERSİTE KOORDİNATÖRLÜĞÜ VE ENGELLİ ÖĞRENCİ BİRİMİ ÇALIŞMA USUL VE ESASLARI BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak, Tanımlar ve Genel Esaslar Amaç Madde 1- (1)Bu

Detaylı

4/A (SSK) S GORTALILARININ YAfiLILIK AYLI INA HAK KAZANMA KOfiULLARI

4/A (SSK) S GORTALILARININ YAfiLILIK AYLI INA HAK KAZANMA KOfiULLARI 4/A (SSK) S GORTALILARININ YAfiLILIK AYLI INA HAK KAZANMA KOfiULLARI Resul KURT* I. G R fi Ülkemizde 4447 say l Kanunla, emeklilikte köklü reformlar yap lm fl, ancak 4447 say l yasan n emeklilikte kademeli

Detaylı

TÜRK YE B L MSEL VE TEKNOLOJ K ARAfiTIRMA KURUMU DESTEK PROGRAMLARI BAfiKANLIKLARI KURULUfi, GÖREV, YETK VE ÇALIfiMA ESASLARINA L fik N YÖNETMEL K (*)

TÜRK YE B L MSEL VE TEKNOLOJ K ARAfiTIRMA KURUMU DESTEK PROGRAMLARI BAfiKANLIKLARI KURULUfi, GÖREV, YETK VE ÇALIfiMA ESASLARINA L fik N YÖNETMEL K (*) TÜRK YE B L MSEL VE TEKNOLOJ K ARAfiTIRMA KURUMU DESTEK PROGRAMLARI BAfiKANLIKLARI KURULUfi, GÖREV, YETK VE ÇALIfiMA ESASLARINA L fik N YÖNETMEL K (*) Amaç ve Kapsam Madde 1- Bu Yönetmelik, Türkiye Bilimsel

Detaylı

1 Ekim 2008 sabah tüm sabah kamuoyunda ad na Sosyal Güvenlik Reformu

1 Ekim 2008 sabah tüm sabah kamuoyunda ad na Sosyal Güvenlik Reformu mali ÇÖZÜM 177 GENEL SA LIK S GORTASI LE HAYATIMIZDA NELER DE fiecek? Ali TEZEL* 1-G R fi 1 Ekim 2008 sabah tüm sabah kamuoyunda ad na Sosyal Güvenlik Reformu ad verilen 5510 say l Sosyal Sigortalar ve

Detaylı

RAN SLÂM CUMHUR YET ANKARA KÜLTÜR MÜSTEfiARLI I WEB S TES H ZMETE AÇILDI www.irankulturevi.com

RAN SLÂM CUMHUR YET ANKARA KÜLTÜR MÜSTEfiARLI I WEB S TES H ZMETE AÇILDI www.irankulturevi.com NTERNET S TES TANITIMI RAN SLÂM CUMHUR YET ANKARA KÜLTÜR MÜSTEfiARLI I WEB S TES H ZMETE AÇILDI www.irankulturevi.com ran slâm nk lâb n n 25. y ldönümü münasebetiyle hizmete aç lan ran slâm Cumhuriyeti

Detaylı

EVOK Güvenlik in hedefi daima bu kalite ve standartlarda hizmet sunmakt r. Hasan ERDEM R. Mustafa AL KOÇ. Yönetim Kurulu Baflkan.

EVOK Güvenlik in hedefi daima bu kalite ve standartlarda hizmet sunmakt r. Hasan ERDEM R. Mustafa AL KOÇ. Yönetim Kurulu Baflkan. EVOK Güvenlik, ülkemizde büyük ihtiyaç duyulan güvenlik hizmetlerine kalite getirmek amac yla Mustafa Alikoç yönetiminde profesyonel bir ekip taraf ndan kurulmufltur. Güvenlik sektöründeki 10 y ll k bilgi,

Detaylı

Bilgi A ac n n Kültürel Miras E itimleri başlığı alt nda, gençlerin dile gelen yap lar n öykülerine kulak kesildi i Kentin ncir Çekirdekleri projesi

Bilgi A ac n n Kültürel Miras E itimleri başlığı alt nda, gençlerin dile gelen yap lar n öykülerine kulak kesildi i Kentin ncir Çekirdekleri projesi Bilgi A ac n n Kültürel Miras E itimleri başlığı alt nda, gençlerin dile gelen yap lar n öykülerine kulak kesildi i Kentin ncir Çekirdekleri projesi var. Proje Tan t m Neler Yapaca z? Proje, gençlerin,

Detaylı

Tablo 2.1. Denetim Türleri. 2.1.Denetçilerin Statülerine Göre Denetim Türleri

Tablo 2.1. Denetim Türleri. 2.1.Denetçilerin Statülerine Göre Denetim Türleri 2 DENET M TÜRLER 2.DENET M TÜRLER Denetim türleri de iflik ölçütler alt nda s n fland r labilmektedir. En yayg n s n fland rma, denetimi kimin yapt na ve denetim sonunda elde edilmek istenen faydaya (denetim

Detaylı

Sosyal Araştırmalar Enstitüsü. Nobody s Unpredictable

Sosyal Araştırmalar Enstitüsü. Nobody s Unpredictable Sosyal Araştırmalar Enstitüsü Nobody s Unpredictable Gündelik Hayatın Demokrasisi Ipsos KMG Sosyal Ara t rmalar Enstitüsü, Ipsos Sosyal Ara t rmalar Enstitüsü nün uzmanl n ve deneyimini Türkiye ye ta mak

Detaylı

stanbul Kültür Üniversitesi, Türkiye

stanbul Kültür Üniversitesi, Türkiye 215 ROMANYA LE BULGAR STAN IN AB YE EKONOM K ENTEGRASYONU Yrd. Doç. Dr. Mesut EREN stanbul Kültür Üniversitesi, Türkiye 1. Girifl Avrupa Birli i nin 5. ve son genifllemesi 2004 y l nda 10 Orta ve Do u

Detaylı

Yrd. Doç. Dr. Nurullah UÇKUN YATIRIMLARDA STRATEJ K KARAR VERME SÜREC

Yrd. Doç. Dr. Nurullah UÇKUN YATIRIMLARDA STRATEJ K KARAR VERME SÜREC Yrd. Doç. Dr. Nurullah UÇKUN YATIRIMLARDA STRATEJ K KARAR VERME SÜREC STANBUL-2010 Yay n No : 2332 flletme-ekonomi Dizisi : 386 1. Bas m - Mart 2009 2. Bas m - Nisan 2010 ISBN 978-605 - 377-253 - 8 Copyright

Detaylı

H. Atilla ÖZGENER* Afla daki ikinci tabloda ise Türkiye elektrik üretiminde yerli kaynakl ve ithal kaynakl üretim yüzdeleri sunulmufltur.

H. Atilla ÖZGENER* Afla daki ikinci tabloda ise Türkiye elektrik üretiminde yerli kaynakl ve ithal kaynakl üretim yüzdeleri sunulmufltur. Mevcut Kaynaklar Kullan lmas na Ra men 2020 li Y llarda Türkiye de Elektrik Enerjisi Aç Olabilir mi? H. Atilla ÖZGENER* I. Türkiye nin Elektrik Enerjisi Durumunun Saptanmas Türkiye nin elektrik enerjisi

Detaylı

Parti Program ve Tüzüklerin Feminist Perspektiften Değerlendirilmesi i

Parti Program ve Tüzüklerin Feminist Perspektiften Değerlendirilmesi i Parti Program ve Tüzüklerin Feminist Perspektiften Değerlendirilmesi i Parti içi disiplin mekanizması (cinsel taciz, aile içi şiddet vs. gibi durumlarda işletilen) AKP CHP MHP BBP HDP Parti içi disiplin

Detaylı

2. Projelerle bütçe formatlar n bütünlefltirme

2. Projelerle bütçe formatlar n bütünlefltirme 2. Projelerle bütçe formatlar n bütünlefltirme Proje bütçesi haz rlarken dikkat edilmesi gereken üç aflama vard r. Bu aflamalar flunlard r: Kaynak belirleme ve bütçe tasla n n haz rlanmas Piyasa araflt

Detaylı

BU DAY, UN. nteraktif e-dergi Say : 1 / 2012 NEWS. ve SEKTÖRÜMÜZ.

BU DAY, UN. nteraktif e-dergi Say : 1 / 2012 NEWS. ve SEKTÖRÜMÜZ. nteraktif e-dergi Say : 1 / 2012 BU DAY, UN ve SEKTÖRÜMÜZ. Ülkemizdeki bu day ve un sektörümüz y ldan y la geliflim göstermektedir. Ülkemizin bu day yetifltirilme elveriflligi, un fabrikalar m z n teknolojik

Detaylı

Gürcan Banger Enerji Forumu 10 Mart 2007

Gürcan Banger Enerji Forumu 10 Mart 2007 Enerji ve Kalkınma Gürcan Banger Enerji Forumu 10 Mart 2007 Kırılma Noktası Dünyanın gerçeklerini kırılma noktalarında daha iyi kavrıyoruz. Peşpeşe gelen, birbirine benzer damlaların bir tanesi bardağın

Detaylı

KURUMSAL SOSYAL SORUMLULUK VE ÖNEMİ ÇEVRE VE İŞ SAĞLIĞI GÜVENLİĞİ İLE İLİŞKİSİ. Gürbüz YILMAZ Makina Mühendisi A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı

KURUMSAL SOSYAL SORUMLULUK VE ÖNEMİ ÇEVRE VE İŞ SAĞLIĞI GÜVENLİĞİ İLE İLİŞKİSİ. Gürbüz YILMAZ Makina Mühendisi A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı KURUMSAL SOSYAL SORUMLULUK VE ÖNEMİ ÇEVRE VE İŞ SAĞLIĞI GÜVENLİĞİ İLE İLİŞKİSİ Gürbüz YILMAZ Makina Mühendisi A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı Kurumsal Sosyal Sorumluluk (KSS) Çevre İş Sağlığı Güvenliği ŞİRKETLER

Detaylı

Kocaeli Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Ö retim Üyesi. 4. Bas

Kocaeli Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Ö retim Üyesi. 4. Bas 1 Prof. Dr. Yunus Kishal Kocaeli Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Ö retim Üyesi Tekdüzen Hesap Sistemi ve Çözümlü Muhasebe Problemleri 4. Bas Tekdüzen Muhasebe Sistemi Uygulama Tebli leri

Detaylı

KAVRAMLAR. Büyüme ve Gelişme. Büyüme. Büyüme ile Gelişme birbirlerinden farklı kavramlardır.

KAVRAMLAR. Büyüme ve Gelişme. Büyüme. Büyüme ile Gelişme birbirlerinden farklı kavramlardır. KAVRAMLAR Büyüme ve Gelişme Büyüme ile Gelişme birbirlerinden farklı kavramlardır. Büyüme Büyüme, bedende gerçekleşen ve boy uzamasında olduğu gibi sayısal (nicel) değişikliklerle ifade edilebilecek yapısal

Detaylı

Para Arzı. Dr. Süleyman BOLAT

Para Arzı. Dr. Süleyman BOLAT Para Arzı 1 Para Arzı Bir ekonomide dolaşımda mevcut olan para miktarına para arzı (money supply) denir. Kağıt para sisteminin günümüzde tüm ülkelerde geçerli olan itibari para uygulamasında, paranın hangi

Detaylı

6 MADDE VE ÖZELL KLER

6 MADDE VE ÖZELL KLER 6 MADDE VE ÖZELL KLER TERMOD NAM K MODEL SORU 1 DEK SORULARIN ÇÖZÜMLER MODEL SORU 2 DEK SORULARIN ÇÖZÜMLER 1. Birbirine temasdaki iki cisimden s cakl büyük olan s verir, küçük olan s al r. ki cisim bir

Detaylı

BURSA DAKİ ENBÜYÜK 250 FİRMAYA FİNANSAL ANALİZ AÇISINDAN BAKIŞ (2005) Prof.Dr.İbrahim Lazol

BURSA DAKİ ENBÜYÜK 250 FİRMAYA FİNANSAL ANALİZ AÇISINDAN BAKIŞ (2005) Prof.Dr.İbrahim Lazol BURSA DAKİ ENBÜYÜK 250 FİRMAYA FİNANSAL ANALİZ AÇISINDAN BAKIŞ (2005) Prof.Dr.İbrahim Lazol 1. Giriş Bu yazıda, Bursa daki (ciro açısından) en büyük 250 firmanın finansal profilini ortaya koymak amacındayız.

Detaylı

Dünyada ve Türkiye de Güncel Verilerle HIV/AIDS. Hacettepe Üniversitesi AIDS Tedavi ve Araflt rma Merkezi (HATAM)

Dünyada ve Türkiye de Güncel Verilerle HIV/AIDS. Hacettepe Üniversitesi AIDS Tedavi ve Araflt rma Merkezi (HATAM) Dünyada ve Türkiye de Güncel Verilerle /AIDS Dr. Aygen Tümer Hacettepe Üniversitesi AIDS Tedavi ve Araflt rma Merkezi (HATAM) Dünyada /AIDS Dünya Sa l k Örgütü (DSÖ)/UNAIDS taraf ndan Aral k 2010 tarihinde

Detaylı

Bu yaz girifle gereksinmiyor. Do rudan, kan tlayaca m z

Bu yaz girifle gereksinmiyor. Do rudan, kan tlayaca m z Yoksulun fians Bu yaz girifle gereksinmiyor. Do rudan, kan tlayaca m z sonuca geçelim: Teorem. Yoksulun zengine karfl flans yoktur. Bu çok bilinen teorem i kan tlayabilmek için her fleyden önce önermeyi

Detaylı

Milli Gelir Büyümesinin Perde Arkası

Milli Gelir Büyümesinin Perde Arkası 2007 NİSAN EKONOMİ Milli Gelir Büyümesinin Perde Arkası Türkiye ekonomisi dünyadaki konjonktürel büyüme eğilimine paralel gelişme evresini 20 çeyrektir aralıksız devam ettiriyor. Ekonominin 2006 da yüzde

Detaylı

Ders 6: PAYDAfi ANAL Z

Ders 6: PAYDAfi ANAL Z Ders 6: PAYDAfi ANAL Z Paydafl analizi nedir? Paydafl analizi, durum analizi aflamas nda projenin sonuçlar ndan do rudan ya da dolayl olarak, olumlu ve olumsuz etkilenecek olan, kifli, grup ve kurulufllar

Detaylı

Yapı ve Deprem Yönetmelikleri, alan kullanım yönetmeliklerinin gözden geçirilmesi ve gerekiyorsa yeniden düzenlenmesi

Yapı ve Deprem Yönetmelikleri, alan kullanım yönetmeliklerinin gözden geçirilmesi ve gerekiyorsa yeniden düzenlenmesi Afet Yö netimi İnsan toplulukları için risk oluşturan afetlerin önlenmesi ve zararlarının azaltılması, afetlere karşı hazırlıklı olunması, afet anında hızlı ve etkili bir kurtarma, ilk yardım, geçici barındırma

Detaylı

: TRE Investment-TRE II Proje Tarihi : 01.2005-06.2005 nflaat Tarihi : 06.2005-12.2006 Ana Strüktür. : Betonarme Karkas Ana fllev

: TRE Investment-TRE II Proje Tarihi : 01.2005-06.2005 nflaat Tarihi : 06.2005-12.2006 Ana Strüktür. : Betonarme Karkas Ana fllev EGEM MARLIK 00/ - 0 Yap Tan t m Genel görünüm O live Park Evleri Mimari Tasar m : M art D Mimarl k, Metin K l ç Mimari Proje ve Uygulama Ekibi: Özgür Dinçer, Gökhan Yadel, Okan Taflk ran, brahim Deniz,

Detaylı

YEM Ödülleri 2008 YEM M MARIN LK YAPISI ÖDÜLÜ ALTIN ÇEKÜL YAPI ÜRÜN ÖDÜLÜ YEM MEDYA ONUR ÖDÜLÜ YEM M MAR TASARIM ÖDÜLLER www.yemodul.com YEM Ödülleri 2008 YEM M MARIN LK YAPISI ÖDÜLÜ ALTIN ÇEKÜL YAPI ÜRÜN

Detaylı

HEMŞİRE İNSANGÜCÜNÜN YETİŞTİRİLMESİ VE GELİŞTİRİLMESİ

HEMŞİRE İNSANGÜCÜNÜN YETİŞTİRİLMESİ VE GELİŞTİRİLMESİ HEMŞİRE İNSANGÜCÜNÜN YETİŞTİRİLMESİ VE GELİŞTİRİLMESİ Doç. Dr. Ülkü TATAR BAYKAL İÜ Florence Nightingale Hemşirelik Fakültesi Hemşirelikte Yönetim Anabilim Dalı ve Yönetici Hemşireler Derneği Yönetim Kurulu

Detaylı