HASTA, HEKİM VE İLAÇ SEKTÖRÜ İÇİN ETKİLEŞİMLİ İZMİR İLİ POLEN İZLEM VE KARAR DESTEK SİSTEMİ

Transkript

1 T.C. DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ HASTA, HEKİM VE İLAÇ SEKTÖRÜ İÇİN ETKİLEŞİMLİ İZMİR İLİ POLEN İZLEM VE KARAR DESTEK SİSTEMİ HAKAN CENGİZ MEDİKAL İNFORMATİK ANABİLİMDALI YÜKSEK LİSANS TEZİ İZMİR-2011 TEZ KODU: DEU.HSI.MSc

2 T.C. DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ HASTA, HEKİM VE İLAÇ SEKTÖRÜ İÇİN ETKİLEŞİMLİ İZMİR İLİ POLEN İZLEM VE KARAR DESTEK SİSTEMİ MEDİKAL İNFORMATİK ANABİLİMDALI YÜKSEK LİSANS TEZİ HAKAN CENGİZ Danışman Öğretim Üyesi: Prof. Dr. Oğuz DİCLE TEZ KODU: DEU.HSI.MSc

3 Dokuz Eyltil Universitesi Sa!hk Bilimleri EnstitListi Medikal informatik Anabilim Dah, Trbbi Biligim Ytjksek Lisans programt o$rencisi Hakan cengiz 'HAsrAy HEKiM ve ilag sektorti igiru erxilegimli izmin id polrn izlru ve KARAR DESTEK sisremi' konulu YLiksek Lisans tezini JS.,96.l2nl!...tarihinde basartlt olarak tamamlamtgtlr. f'y BA9l D,: $w biaa e*( I UYr Doc. D. P,"/ b" WV qeilici ^ ^ A At al (7 AAW,l6/,'*5 Uvr Yo,,J. Dor.hAdil ilexqak O,)(,r',/u4" UYE h/ D, llrur/ Vtu/)n2

4 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER... i TABLO DİZİNİ... iii ŞEKİL DİZİNİ... iv TEŞEKKÜR... vi ÖZET... 1 ABSTRACT GİRİŞ VE AMAÇ GENEL BİLGİLER Bilişim Altyapısı Açık kaynak kodlu yazılımlar Hosting (barındırma) nedir? Domain (alan adı) nedir? Bir web sitenin yapısı Wordpress v En çok kullanılan Wordpress eklentileri Media Wiki Web Sitesi Performans Testi ve Analizi Load Impact Test Yazılımı Load Impact Test Yazılımının Çalışma Prensibi Websiteoptimization.com Test Yazılımı GTmetrix Test Yazılımı Botanik Altyapısı Polen Nedir? Palinoloji Bilimi Botanik Nomenklatürü (Botanik İsimlendirme) Polenler neden alerjiktir? Küresel polen veritabanları Ülkemizde tasarlanmış farklı illere ait alerjen polen takvimleri Polen Toplama Yöntemleri Gravimetrik Yöntem Volumetrik Yöntem i

5 3. GEREÇ VE YÖNTEM Araştırmanın tipi Araştırmanın yeri ve zamanı Araştırmanın evreni ve örneklemi Çalışma materyali Bilişim altyapısının oluşturulması Kullanıcı sınıfının belirlenmesi Araştırmanın değişkenleri Veri toplama araçları Araştırma planı Verilerin değerlendirilmesi Araştırmanın sınırlılıkları Etik kurul onayı BULGULAR Alan adı ve barındırma hizmetleri seçimi Wordpress Kurulumu Wordpress ayarları ve eklentilerin kurulumu Polen Veri Girişi Polen Wiki Polen Topla Eklentisi Web Sitesi Performans Testleri ve Analiz Sonuçları Load Impact Test Yazılımı Sonuçları Websiteoptimization.com Sonuçları GTmetrix test sonuçları TARTIŞMA SONUÇ VE ÖNERİLER KAYNAKLAR EKLER EK-1 Etik Kurul Raporu EK-2 Özgeçmiş ii

6 TABLOLAR DİZİNİ Sayfa No Tablo 1 İzmir İli nde saptanan odunsu bitkilerin polenleri Tablo 2 İzmir İli nde saptanan otsu bitkilerin polenleri Tablo 3 Genel istatistiksel tanı Tablo 4 Toplam nesne boyutu Tablo 5 Harici nesne sayısı Tablo 6 İndirme süresi Tablo 7 izmirpolen.org web sayfasının bileşenleri iii

7 ŞEKİLLER DİZİNİ Sayfa No Şekil 1 Wordpress sayfa yapısı Şekil 2 Farklı morfolojiye sahip polen türleri Şekil 3 Botanik nomenklatürü Şekil 4 Polenin sporoderm tabakalanması Şekil 5 Bursa İli ne ait alerjen polen takvimi Şekil 6 Ankara İli ne ait alerjen polen takvimi Şekil 7 Durham polen ve spor tuzağı Şekil 8 Rotorod Sampler 85 polen ve spor toplama cihazı Şekil 9 Volumetrik yöntem için polen toplama araçları Şekil 10 Web tabanlı alerjen polen takviminin altyapısı Şekil 11 Wordpress içerik yönetim sisteminin sunucuya yükleme işlemi Şekil 12 Yapılandırma dosyası oluşturma sayfası Şekil 13 Veritabanı bağlantı ayarları Şekil 14 Wordpress kurulumu öncesi web sitenin erişim bilgilerinin oluşturulması Şekil 15 Wordpress içerik yönetimine giriş Şekil 16 Siteye giriş paneli Şekil 17 Yönetim Paneli Şekil 18 Kurulum sonrası websitenin yayınlanan anasayfası Şekil 19 Sitenin genel ayarlar bölümü Şekil 20 Site üzerinde eklenti aranması ve yüklenmesi Şekil 21 Eklenti kurma penceresi Şekil 22 Kurulacak eklentinin aranması Şekil 23 Eklentinin kurulum onayı Şekil 24 Eklentinin sunucudan indirilmesi ve paketin açılması Şekil 25 Eklenti kurulumunun gerçekleştirilmesi Şekil 26 Site üzerinde kurulu ve aktif eklentiler Şekil 27 Polen veri giriş ekranı Şekil 28 Veritabanına girilmiş olan polen verileri Şekil 29 Polen verisi arama Şekil 30 PolenViki de bir polen türü hakkında bilgi edinme iv

8 Şekil 31 Web sitenin açılış sayfasının analizi Şekil 32 Web sitenin kullanıcı sayısına bağlı açılış hız grafiği Şekil 33 Web sitenin GTmetrix de analiz çizelgesi Şekil 34 Web sitenin performans raporu v

9 TEŞEKKÜR Beni bu konuya yönlendirip, benden her zaman bilgisini ve sonsuz anlayışını eksik etmeyen Medikal İnformatik Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Oğuz DİCLE ye, proje süresi içersinde her zaman yardımını gördüğüm Prof. Dr. Gül Güner AKDOĞAN, Prof. Dr. Yusuf GEMİCİ, Prof. Dr. Aytül Z. SİN, Doç. Dr. M. Cenk ECEVİT ve Alirıza ARIBAŞ a, desteklerini esirgemeyen her zaman bana güvenen ve yanımda olan sevgili aileme; adını sayamadığım, emeği geçen tüm arkadaşlarıma; sonsuz sevgi, saygı ve teşekkürlerimi bir gönül borcu bilirim. vi

10 HASTA, HEKİM VE İLAÇ SEKTÖRÜ İÇİN ETKİLEŞİMLİ İZMİR İLİ POLEN İZLEM VE KARAR DESTEK SİSTEMİ Hakan Cengiz Medikal İnformatik Anabilim Dalı, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Dokuz Eylül Üniversitesi İnciraltı, 35340, İzmir / TÜRKİYE hakancengiz@gmail.com ÖZET Amaç: Bu çalışmanın hedefi İzmir alerjen polen takviminin düzenli olarak güncellendiği bir web sayfası tasarlayarak, hekim, hasta ve diğer son kullanıcıların hizmetine sunmaktır. Yöntem: Çalışmanın bilişim sistemi bölümünde web tabanlı sistemin tasarımı için açık kaynak kodlu PHP yazılım diline sahip veritabanı yönetim sistemi olarak MySQL kullanan Wordpress 3.1 kullanıldı. Kullanıcı kesimi ve sistemin tasarım aşamasında kullanıcıların gereksinimleri belirlendi. Polen verilerinin kolay girilmesi için İzmir de varlığı belirlenmiş polen türlerinin isimleri Latince ve Türkçe olarak veritabanına girildi. Polen ile etkileşime girebilecek ve alerjen seviyesini arttırabilecek havadaki diğer parametreler için (CO 2, SO 2 ve NO x ) veri giriş bölümü oluşturuldu. Polen verileri, Lanzoni (volumetrik yöntem) ve Durham (gravimetrik yöntem) araçları ile elde edilmesi planlandı. Bu çalışmada, Durham polen yakalama aracı kullanıldı. Polen türlerinin, laboratuvarda analiz ve sayım işlemi sonucu miktarları belirlendi. Bulgular: Çalışmamızda Botanik, Hava İzleme, Kulak Burun Boğaz, Alerji bölümlerinden alınan verilere adresinde yer verildi. Gravimetrik yöntem ve Durham aracı ile elde edilen İzmir polen verileri bu siteye eklendi. Böylece inhalan alerjisi ile ilgilenen profesyonellere yerel veriler sağlanması amaçlandı. İzmir halkına 1

11 ve İzmir i ziyaret eden ya da edecek turistlerin yararlanması amacı ile web adresi hizmete sunuldu. Sonuç: İzmir polen takvimi hakkında bilgilendirmek amacıyla oluşturulan web tabanlı site sağlık profesyonelleri ve hastaların hizmetine sunuldu. Anahtar sözcükler: Alerjen polen izlem, alerjen polen takvimi, karar destek sistemi, Wordpress, PolenViki 2

12 INTERACTIVE POLLEN MONITORING AND DECISION SUPPORT SYSTEM FOR PATIENT, PHYSICIAN AND PHARMACEUTICAL INDUSTRY IN İZMİR Hakan Cengiz Department of Medical Informatics, Health Sciences Institute, Dokuz Eylül University, İnciraltı, 35340, İzmir / TURKEY ABSTRACT Objective: The main purpose of this study is to design and regularly update a website on which an allergen pollen calender for Izmir area and to serve it to be used by medical personal, patients and other others are already public. Method: In order to design the web based system, Wordpress 3.1 which is an open source and PHP based software and using MySQL as database management system, was used in the information system part of the study. Possible user profiles and their demands were determined. The Turkish and the Latin names of all pollen species which belong to Izmir region were uploaded to the database in order to make the process of uploading the pollen data easier. A data upload section was created for other air variables, such as CO 2, SO 2 and NO x, that can possibly interact with pollens and change allergen levels. It was planned to gather the pollen data with using volumetric (Lanzoni) and gravimetric (Durham) methods. The Durham pollen catch device was used in this study. The amounts of pollen species were determined and analysed in a laboratory. Results: The website address is as and the data from Botanic, air monitoring, otorhinolaryngology departments were used. Izmir pollen data that 3

13 were obtained by using gravimetric method and Durham device were given to this web site. So that, local data can be provided to professionals who are dealing with allergies involving inhale system. This website is dedicated for the use of the public of Izmir and tourists. Conclusion: The website on which an allergen pollen calender for Izmir area and to serve it to be used by medical personal or patients. Key Words: Allergen Pollen Monitoring, Allergen Pollen Calendar, Decision Support System, Wordpress, PollenWiki 4

14 1. Giriş ve Amaç Ülkemizde geniş ve çeşitli bitki örtüsünün yer alması ve mart-haziran aylarında polen salınımının artış göstermesi ile alerjik hastalıkların artması doğru orantılı bir olgudur. Polenler önemli bir alerjen grubunu oluşturur. Çocukların ve astım hastalarının inhalasyon yolu ile çok fazla alerjenik etkiye maruz kalması polenlerin etkisinin olduğu önemli bir olgudur. Ülkemizdeki astım rinit prevalansı %10 15 arasındadır [1]. Bu olgu halk sağlığı açısından düşünüldüğünde önemli bir çoğunluğu teşkil etmektedir. Polen salınım miktarlarının bilinmesi hekim ve ilaç üreticileri için önemlidir. Son yıllarda bölgesel olarak polen salınımlarının yüksek duyarlılıkta belirlenebilmesi gelişen teknoloji ile mümkün hale gelmiştir. Bu konu üzerine Avrupa da önemli projeler oluşturulmaktadır [2]. Ancak ülkemizde klinik amaçlarla kullanılabilecek bir polen veri bankasının bulunmadığı ve bu konuda yeterince çalışma yapılmadığı saptandı. İzmir İli için böyle bir çalışmanın yapılması diğer bölgelerde planlanacak bu tür çalışmalara kaynak sunacaktır. Sağlık alanında web tabanlı uygulamaların artması ile araştırmalarda düzenli veri girişi sağlanmaktadır. Ayrıca verinin kontrolü, tekrar gözden geçirilmesi, işlenmesi, grafikleştirilmesi gibi görevlerin gerçekleştirilmesi kolaylaşmaktadır. Verinin erişilebilirliği ve güncel olması web tabanlı uygulamalarda öne çıkan avantajlardandır [3,4]. Bu çalışmada, palinoloji uzmanlarından alınan havadaki polen miktarının ölçümünden elde ettikleri periyodik verilerin web tabanlı bir portal ile kullanıcılara ulaştırılması ve kullanıcı gereksinmelerine göre çıkarım yapmaları sağlanacaktır. Web tabanlı olması nedeniyle zaman ve konumdan bağımsız olarak bilgiye erişimin sağlanacağı düşünülmüştür. Çalışmamızda hastaların polen alerjisi için bilgilendirilmesinde, hekimlerin sağaltım planlaması yapmasında, koruyucu hekimlik uygulamalarında ve araştırma verisi elde etmede, ilaç sektörünün ise stok planlamasında yararlanabilecekleri bir karar destek sistemi oluşturulmuş olacaktır. 5

15 2. Genel Bilgiler 2.1. Bilişim Altyapısı Bu çalışmada kullanılan yazılımlar ve eklenti araçları aşağıda anlatılmıştır Açık kaynak kodlu yazılımlar Açık kaynak kodlu yazılımlar bir topluluk ya da bireyler tarafından katkıda bulunulan, kodları genelde ücretsiz olarak ticari kullanıma, sınırsız yayıma ve düzenlemeye dahi izin veren lisanslara sahip yazılımlardır. Açık kaynak kodlu yazılım hazırlamak için genel kullanım lisansından (GPL) türetilmiş kendi açık kaynak kodlu lisansına sahip PHP web programlama dili ve MySql veritabanı yönetim sistemi Wordpress te kullanılmıştır. PHP v5.0 WEB PROGRAMLAMA DİLİ Web sunucularında derlenerek web sayfalarına dönüştürülen betik dilidir. Apache web sunucuları PHP kodlarını yorumlayabilir. Bu projede Apache sunucu altında çalışan PHP programlama dili Wordpress de eklenti geliştirmek için kullanılmıştır. APACHE SUNUCUSU v Birçok farklı sunucu hizmetini yerine getirmek için genel kullanım lisansı altında geliştirilen ve kullanıma sunulan açık kaynak kodlu bir web sunucusudur. İnternet üzerinde devingen ve durağan web sayfalarını yayımlamak için kullanılır. Yerel çalışan sürümleri de vardır. MYSQL Ücretli lisans seçeneği de bulunan açık kaynak kodlu veritabanı yönetim sistemidir. Tüm dünyada hızlı ve güvenilir olması nedeniyle tercih edilmektedir. İnternette web sunucularının birçoğu veritabanı yönetimi için MySQL tercih etmektedir. Yerel çalışan sürümleri de vardır. 6

16 GIMP v2.6 GIMP bir başka deyişle GNU Image Manipulation Program, gelişmiş bir resim oluşturma ve fotoğraf düzenleme yazılımıdır. Gimp, özgür bir yazılım olup ücretsizdir. Adobe Photoshop a alternatif bir program olmakla beraber başta GNU/Linux olmak üzere MS Windows, MAC OS X gibi işletim sistemlerinde de çalışabilir Hosting (barındırma) nedir? Web sitelerini yayınlayan sunucularda yer almak ve web sitemizin dosyalarını yayınlamak için hosting (barındırma) firmalarına gereksinim vardır. Bu firmalar web sitesi dosyalarının sunucularda fiziksel olarak tutulmasını sağlarlar. Barındırma; süreye, alan miktarına, ağ genişliğine ve işlem hızına göre değişkenlik gösterir. Ayrıca bu özelliklere göre firmadan firmaya ücretler de değişkenlik gözlenmektedir Domain (alan adı) nedir? Yayınlanacak web sitesi için bir domain (alan adı) satın alınması gerekir. Örneğin izmirpolen.org adresi gibi. Genelde çok değişken olmayan yıllık ücreti vardır. İnternet üzerinde aynı adı taşıyan sadece bir web sitesi bulunabilir. Alan adına erişmek isteyenler DNS (Domain Name System = Alan Adı Sistemi) tarafından fiziksel dosyalarımıza yönlendirilirler. Aynı firmadan alan adı ile barındırma hizmeti alınırsa otomatik olarak bu iki hizmet bağlantılanır. Eğer farklı firmalardan alınırlarsa, barındırma hizmetinin DNS (alan adı yönlendirme sunucuları) sini alan adı hizmeti veren firmaya bildirmek gerekir [5]. Bu iki adımdan sonra web sitesi internet üzerinde genel erişime açık olarak yer alır. Web sitesine erişmek için Firefox, İnternet Explorer gibi herhangi bir web sitesi tarayıcısı kullanılabilir Bir web sitenin yapısı Web sitelerinde her tür veri yayınlanabilir. Kullanıcıların bu verilere erişim kolaylığını sağlamak için açıklayıcı içerikler ve bağlantılar içeren web sayfası denilen dosyalar 7

17 kullanılır. Her web sitesi index denilen bir anasayfaya sahiptir. Basit bir web sitesi durağan ve dinamik sayfalar denilen iki tip sayfa içerebilir. Durağan sayfaların içerikleri sabittir. Elle güncellenebilirler. Kullanıcı ile tam etkileşimde bulunamazlar. Dinamik sayfaların içerikleri ise değişkendir. Erişen kullanıcı tarafından sunucuda çalışan bir program ya da içerik yönetim sisteminden sistematik olarak güncellenir. Kullanıcı ile etkileşim sağlanır. Günümüzde içerik yönetimine sahip dinamik sayfalar (PHP, ASP, JSP ) kullanan Wordpress, Joomla, PHPBB gibi web yazılımları vardır. Wordpress bunların içinde dokümantasyon, kullanım kolaylığı, güvenlik gibi konularda oluşturduğu program kitaplığı sayesinde öne çıkmaktadır. Her ne kadar eklenti sayısı Joomla kadar olmasa da, Wordpress te eklenti yazmak daha kolaydır Wordpress v3.1.0 Wordpress tüm dünyada yaygın kullanım alanına ve açık kaynak kodlu içerik yönetim sistemine sahip blog sistemidir. Blog günü gününe ya da belli periyotlar ile tutulan web günlükleridir. Hem İnternet üzerinde yayınlanmasının kolaylığı hem de genel kullanım lisansı (GPL) sayesinde hızla yaygınlaşmıştır. Wordpress in tasarımı eklentilerin gerçek bir bilgisayara yazılım kurar gibi kurulması, PHP dili ile yazılmış olmasının eklemeler yapabilme nedeniyle basit ve güvenilirdir. Eklentiler Wordpress görünüm teması, yazılımsal-işlevsel eklentiler ve içerik eklentilerinden oluşur. Belirlenen bir işi Wordpress web sitesi şablonunda gerçekleştirmek için Wordpress çalışma altyapısı oluşturulmuştur. Wordpress eklentileri, Wordpress eklenti yazım kurallarına uygun yazılır. Wordpress dokümanlarında eklentilerin nasıl geliştirileceği yayınlanmıştır. Eklenti geliştirmek ve yayınlamak, hatta güncellemek oldukça kolaydır. Wordpress eklentileri.zip uzantılı sıkıştırılmış tutulur. Wordpress in eklentileri için bir web sitesi, temalarına için bir diğer web sitesi vardır. Üye olduktan sonra temalar ve eklentiler buradan paylaşılabilir. Eklentiler yazılırken Wordpress kitaplığından kullanılacak fonksiyonlara ve parametrelerine göz atmak önemlidir. Çünkü veritabanı yönetim sisteminde bilinen sorgulama, 8

18 ekleme, güncelleme ve silme gibi işlemler Wordpress kitaplığında dışarıdan herhangi bir kod girişine yer vermeyecek şekilde geliştirilmiş halde hazır olarak bulunmaktadır. Wordpress kitaplığında neredeyse eksiksiz olarak tüm yapılabilecek işlemlere ait fonksiyonlar vardır. Buna rağmen daha karmaşık işlemler için fonksiyon yazmak gerekirse, Eklentinin güvenli ve hızlı çalışması için yapılabilecekler eklenti geliştirme kılavuzunda yer almaktadır. Önceden yazılmış bir Wordpress eklentisini her hangi bir metin düzenleyici de açarak öğrenmek uygun bir yol olacaktır. Bir Wordpress eklentisi herhangi bir sayfada, web sitesinin sayfalarının kenar çubuğunda veya hiçbir görünümü olmadan arka planda ya da içerik yönetim sisteminde çalışabilir. Wordpress sayfa yapısı ve stil dosyasında ki temel yerleşim aşağıda görülmektedir: Şekil 1. Wordpress sayfa yapısı 9

19 Şekil 1. Wordpress sayfa yapısı Her bölümün içeriklerinin hazırlandığı dosya ayrı bir PHP dosyası halinde tutulur. Bu dosyaların tümüne Wordpress teması denilmektedir. Bir tema tüm bu sayfaların yanında ortak kullanılan CSS (Cascading Style Sheets, Basamaklı Stil Şablonları) stil sayfası da bulundurur. Yoksa Wordpress CSS stil sayfası kullanılır. Bazı temalar nav (navigation) ya da aside (sidebar) içermezler. Temalar tasarımlarına göre 1 sütun, 2 sütun, 3 sütun yada blok olarak, renklerine göre, Wordpress in hangi sürümlerine uyumlu olduklarına göre, lisansına göre ticari, mobil, ücretsiz olarak yada sağladığı reklam, özel alan gibi sonradan eklenebilir özelliklerine göre kategorilere ayrılırlar. Wordpress kullanılarak yeni kurulmuş bir websitesinde, Wordpress ile birlikte gelen TwentyTen teması kullanılmaktadır. TwentyTen teması Wordpress tarafından optimize edilmiş, kodları gözden geçirilmiş, sınanmış ve güncellemeleri devam eden bir temadır. Header.php dosyası tema destekliyorsa bir başlık resmi taşır. Desteklemiyorsa sadece web sitenin bağlantısını taşır. Eğer header.php tema dosyasında içerik bulamazsa section(içerik) bölümünden itibaren websitesi görüntülenir. Bazı temalarda logo bölümü olup header.php içinde tanımlandığı yerde belirtilen ölçülerde görüntülenir. Ayrıca sayfa erişim menülerinin bulunduğu bir çubuk da tutabilir. Tema hazırlanırken 10

20 bunlar için yer ayrılmıştır. Header.php içinde menü alanına gereksinim duyuyorsanız, bunu elle eklemek de kolaydır. Header.php dosyasına eklenecek menü için kısa kodu Wordpress kitaplığından bulup, yeni açacağınız bir HTML çerçeve içinde PHP kodu kullanarak temanızı düzenleyebilirsiniz. Sidebar.php dosyası Wordpress içerik yönetim sistemine girdikten sonra görünüm bölümünde bileşenle sayfasında seçilen bileşenleri taşır. İstenilen bileşen sürükle bırak ile kenar çubuğuna(sidebar) aktarılır. Bileşenin desteklediği ayarlar burada yapılır. Kaydetme işlemi her değişiklikten sonra otomatik olarak yapılır. Kenar çubuğuna sadece kenar çubuğu aracını destekleyen eklentiler ve Wordpress bileşenleri eklenebilir. Yine de istenilen bir özellik sidebar.php içinde kod eklenerek yapılabilir. Footer.php dosyası alt bilgi gibi yada eklentilerin gereksinim duyduğu yayın, istatistik gösterdikleri bilgileri tutar. Header.php, sidebar.php ve footer.php dosyaları Wordpress index.php dosyası tarafından sırayla çağrılırlar. Wordpress tema dosyasında tanımlı olduğu gibi yerleştirilirler. İçerdikleri kodlar asenkron şekilde çalışırlar. Bu sayede hata oluştuğunda diğer bileşenlerin yüklenmesi durdurulmaz. Ayrıca Wordpress içerik yönetiminden sorumlu olduğundan, içerikler her birini ayrı ayrı sayfalar gibi işleyerek hatalı sayfanın bir diğerini etkilemesini önler, hataları kayıtlandırır ve tanımlanmış kurtarma, hata gösterme gibi görevleri yerine getirir En Çok Kullanılan Wordpress Eklentileri Polen Topla v1.0 Wordpress Eklentisi Eklentinin amacına göre; veri girişi, veri özetleri ve eklenti ayarları adında üç ana alt sayfası vardır. Polen Topla eklentisi geliştirilmeden önce kullanıcıdan veri alabilen birçok Wordpress veritabanı eklentisi incelenmiştir. Çoğunda ortak olarak kullanılan Wordpress kitaplığındaki hazır fonksiyonlar mercek altına alınmıştır. Polen Topla eklentisi geliştirilirken, herhangi başka bir Wordpress sitesinde eklenti ekleme ile basit ve hızlı kullanıma uygun derlenmiştir. 11

21 Configure SMTP v3.0.1 Görünümde yer almaz. Arka planda e-posta sunucusuna bağlanma işlemlerini devralır ve yönetir. E-posta alıp gönderme işlemlerinde e-posta sunucu ayarlarını atamak için kullanılmıştır. Fast Secure Contact Form v Ziyaretçilerin web sitenin iletişim sayfasından web site yöneticilerine e-posta göndermesi için kullanılan iletişim formu aracıdır. İletişim sayfasında görünür bir formu yer alır. Arka planda içerik yönetim sisteminde form tasarımı ve ayarları vardır. Log User Access v0.1 Web sitesine erişim sağlayan kayıtlı kullanıcı kayıtlarını tutar. Görünümde yer almaz. Veritabanına ilgili verileri kaydeder. Register Plus Redux v3.7.3 Web sitesine üye kaydetme aracıdır. Sadece yeni üye kaydı sayfasında görünümü vardır. Üye kayıt formu tasarımı içerik yönetim sistemi içinde yapılmaktadır. User Access Manager v1.1.4 Kayıtlı ve kayıtsız kullanıcıların hangi sayfalara erişebileceğini belirleyen kısıtlayıcı eklentidir. Kullanıcıya görünür bir görünümü yoktur. Sadece yöneticiler içerik yönetimi sistemiyle sayfalara veya kullanıcıya yetki erişim bilgisi atayabilirler. Visitor Maps and Who's Online v Kullanıcı erişimi tabanlı olarak dünyanın hangi bölgesinden, hangi internet numarası (IP) ile, ne zaman, hangi sayfaya bağlanıldığı gibi istatistikleri tutan araçtır. Hem ziyaretçiler için hem de web site yöneticileri için ayrı ayrı görünümleri vardır. Ayrıca kenar çubuğunda ziyaret istatistiklerini gösterebilir. İçerik yönetim sisteminden ayrıntılı bilgilere erişilebilir, döküm alınabilir. Sadece yöneticiler tarafından ayarları değiştirilebilir. 12

22 Weather in Turkey v2.0 Türkiye deki illerin hava durumunu gösteren araçtır. Kenar çubuğunda çalışır. İçerik yönetim sisteminden il seçimi yapılır. WordPress.com Stats v1.8.1 Wordpress web sitesinin site içerik tabanlı istatistik aracıdır. Raporlama seçeneği vardır. Görsel grafik özet ekranı ile anlaşılır tablolar yaratması nedeniyle tercih edilmiştir. İstatistikleri tutarken web site trafiğini çok düşük oranda etkilemesi nedeniyle tercih edilmiştir. Wordpress tarafından geliştirilmektedir. Yöneticilere özel raporlama seçenekleri ile ayrıntılı ve karmaşık özetler çıkarabilir WP Mail Log v0.2 Çalıştığı sitenin bütün e-posta trafiğini kayıtlandırır. Site içinde hiçbir yerde görünüme sahip değildir. WPtouch v Web sitesini Apple firmasının iphone ve itouch ürünleri için uyumlu hale getirir. Sadece içerik yönetim sisteminde ayarları vardır. Tarayıcı belirlemesini otomatik yaparak uygun hale getirir MediaWiki MediaWiki durağan sayfa yapısını kullanan, kullanıcıların katkıda bulunabildikleri bilgi sayfaları topluluğudur. Wikipedia nın, internet üzerinde isteyen herkese düzeltme, ekleme, silme, yaratma ve sayfaları birbirine bağlama yetkileri sağlayan ansiklopedi yazılımıdır [6]. Bilgi ekleyen ve düzeltenlere katkıda bulunan denir. Sayfaları takip ederek telif, yayım gibi hakları ve yazım kurallarını denetleyenlere yönetici ya da moderatör denilmektedir. MediaWiki sayfalarının yazımında HTML kodları kullanılabilir. Fakat resim, ses ve video dosyaları da dahil diğer sayfalara bağlantı vermek için MediaWiki kurallarına uymak zorunludur. Yazım penceresinde kullanımı kolaylaştırmak için yazım yardım çu- 13

23 buğu yüklenir. Buradan tıklamalar ile istenilen bağlantıları vermek kolaydır. Diğer bir yol ise; çubuğun tıklamalar ile eklediği betikleri elle yazmaktır. Aralarında hiçbir fark olmaksızın aynı çıktıyı verirler Web Sitesi Performans Testi ve Analizi Websitelerinin test türleri [7]: 1- Performans: Yanıtlama, hız, ölçeklenebilirlik ve dayanıklılık testlerinden oluşur. 2- Yük: Web yazılımının normal ve en üst erişim sayılarında ne tepki verdiğini ölçen testlerden oluşur. Kritik veriler içeren web siteleri için uygundur. Güvenlik kriterlerini sınamak için yapılabilir. 3- Stres: Yük testine benzerdir. Web yazılımına en üst erişim sayısında erişilerek test edilir. Sistem açıkları, bellek taşmaları, eşitleme sorunları gibi istisnalar elde edilmek için yapılan testlerdir. 4- Kapasite: Web yazılımının en verimli olarak hangi noktada kaç erişimciye hizmet sağlandığını öğrenmek için yapılan testlerdir Load Impact Test Yazılımı Load Impact Yazılımı yük testi yapan, web sitelerinin açılış hızını ölçen ve bu ölçme işlemini aynı anda birden fazla robot kullanıcı yaratarak test eden web performans yazılımıdır [8]. Yük testi web sitesinin beklenilen görevleri yerine getirip getirmediğini belirlemek amacıyla yapılır. Siteye girilen verilerin genel ziyaretçiler tarafından ne kadar süre sonra görüntülendiğini ve en fazla ne kadar kullanıcının aynı anda erişebildiğini ölçmek için yük testi seçilmiştir. Load Impact yazılımı ücretli olmasına rağmen deneme sürümü ile 50 robot kullanıcıya kadar test etmektedir Load Impact Test Yazılımının Çalışma Prensibi Sayfalar analiz edilirken bir web tarayıcının yüklemesi ve yürütmesi uyarlanarak testler gerçekleştirilir. [8]. Bağlanmak için sıraya girilir. Alan adı sunucularından yanıt gelir. Karşılıklı bağlantılar kurulur. İlk veri alındıktan sonra toplam indirme süresince el- 14

24 de edilen veriler değerlendirilir. Bir siteye üst üste bağlanmak önbelleklemeden dolayı hızlı yanıt veren bir duruma dönüştüğünden, her bağlantı yeni bir robotla yeni bir IP adresinden yapılır. Bu sayede her seferinde yeni bağlantı hızı elde edilir. Sunucuların önbellekleme yapmalarının ve web sitesinin olağan durumundan hızlı gözükmesinin önüne geçilmiş olunur. İstenilen sayıda bağlantı yapmak olanaklı ise yük testine geçilir Websiteoptimization.com Test Yazılımı Hız testi yapan bir yazılım olan weboptimization.com, websitesinin sayfa bileşenlerinin hızlarını değerlendirmektedir. Sayfa bileşenlerinin istemci tarafından istekte bulunulduktan sonraki tüm hız değişkenleri test edilmektedir. Yük testine göre farkı, yük testindeki en üst istek sayısına ulaşılsa da sadece hızlar değerlendirilir. Amaç en üst sayıda isteğe yanıttan çok, en hızlı yüklenen ve aktarılan bileşenlerdir. Websitesinin test aşamalarından ikincisini oluşturmaktadır GTmetrix Test Yazılımı Web sayfalarının test sonuçlarına göre sınıflandırma yapması nedeniyle kullanışlıdır. Ayrıca risk artırıcı ve hız düşürücü sonuçları ayrıntılı olarak ele alır. Diğer yazılımlara göre dezavantajı sadece Firefox web tarayıcısına benzeterek ile test yapmasıdır. 15

25 2.3. Botanik Altyapısı Polen nedir? Polen, bitkinin erkek gametini dişi gamete taşıyan bir yapıdır. Polen, bu taşınma sırasında erkek gametini çok iyi korumak zorundadır. Polen taneleri mikroskobik olup genellikle mikrondur. Bitkinin genetik bilgisini içeren polenler, yuvarlak veya elips şeklindedirler (Şekil 2). Sıkıştırılmış polen tozu binlerce polen tanesi içermektedir [12]. Bitkilerin üremeleri için polenlerin aynı türden diğer bitkilere taşınmaları gerekir. Bu taşınma böceklerle, kuşlarla ya da rüzgar ile olur. Her bitkinin kendine özgü polen yayma zamanı vardır. Şekil 2. Farklı morfolojiye sahip polen türleri (Wikipedia) Palinoloji Bilimi Botanik biliminin bir alt dalı olan palinoloji, polen sporlarını araştıran bilim dalının adıdır. Palinoloji terimi ilk kez Hyde ve Williams tarafından 1944'de kullanılmıştır. Etimolojik olarak, Hyde ve Williams "palinoloji"yi, Yunanca "paluno" (serpmek) ve "pale" (toz) kelimelerinden türetmiştir [13]. 16

26 Özellikle son yıllarda yapılan önemli araştırmalar ve bulgularla palinoloji çok gelişmiştir. Birçok altdalının (adli palinoloji, polen fizyolojisi, polen morfolojisi vb.) çıkmasının yanı sıra, palinoloji tıbbi araştırmalar açısından da fazla ilerleme kaydetmiştir. Tıbbi açıdan kaydedilen gelişmenin en büyük nedeni polenlerin alerjik reaksiyonlar oluşturup neden olduğu hastalıklar (astım vs.) üzerine yapılan yeni araştırmalardır [12] Botanik Nomenklatürü (Botanik İsimlendirme) Takson nedir? Herhangi bir basamaktaki taksonomik gruba, taksonomik birime takson adı verilir. Takım, aile, cins, tür birer taksonomik gruptur ve birer taksondur. Taksonların düzeyleri kesin olarak belirlenemez, sadece hiyerarşik olarak düzenlenebilir. Her basamaktaki takson, bir alt basamaktaki taksonların topluluğundan oluşur. Taksonominin amaçları 1. Tanıma ve iletişimin uygun yöntemini sağlamak 2. Tüm canlıları tanımlamak, 3. Organizmaların doğal akrabalıklarına dayanan bir sınıflandırma yapmak 4. Evrimi araştırarak evrimin süreçlerini keşfetmek ve sonuçlarını yorumlayıp bitkiler aleminin evrimsel tarihini oluşturmak, evrimsel değişimi ortaya koymak 5. Öğrenmeyi kolaylaştırmak 6. Tüm biyolojik bilimlerden elde edilen bilgileri toplamak ve bir sentez yaparak diğer bilim dallarına sunmak. 17

27 Şekil 3. Botanik Nomenklatürü Polenler neden alerjiktir? Bitki yapılarında olduğu gibi polenlerde yapısında birçok protein molekülü içermektedir. Bu proteinler polende, sitoplazmada ve sporopollenin adı verilen maddeden oluşmuş dış duvarda (ekzin) ya da polisakkarit yapısındaki iç duvarda (intin) yer almaktadır (Şekil 4). Bu proteinlerden yalnızca çok küçük bir kısmı alerjik reaksiyonlara neden olmaktadır [14]. Şekil 4. Polenin sporoderm tabakalanması (Polen Alerjisi, A.Betül SİN, 2007) 18

28 Polende bazı yapılar insanda alerjik reaksiyonlara neden olurken, bitkide döllenmede önemli görevleri vardır. Polenin alerjen yapıları hücre dışında yerleştiği yerlerden özellikle ekzin boşlukları ve intindeki proteinler polenlerin dişi organın başına tutunması, su alması ve çimlenmesi sırasındaki tanıma olaylarında görev alırlar [15]. Bazı bitkilerin kokulu, parlak ve nektarlı polenleri vardır. Arılar ve böcekler tarafından taşınan çapları ortalama olarak 100 mikron olan polenler alerji bakımından o kadar önemli değildir. Bunların hem sayıları azdır, hem de solunum yollarına giremeyecek kadar büyüktürler [16]. Alerjik hastalıklar bakımında önemli olanlar, mikron büyüklüğünde ve rüzgarın etkisiyle çok uzak mesafelere taşınabilen polenlerdir. Bu boyutlardaki polenler rüzgar, yağmur, kuruluk, nem, vb. meteorolojik faktörlerin etkisiyle birkaç mikronluk çok daha küçük taneciklere parçalanırlar [16]. Polenlerin alerjik hastalıklara neden olma potansiyelleri farklıdır. Bunu belirleyen dört önemli faktör vardır [16]: Alerjenite Polenin boyutları Solunan havadaki polen miktarı Polenlerin havada kalma süreleri Alerjenite, bir antijenin duyarlı kişilerde antikor yapımını uyarabilme özelliğidir. Bir polen vücutta ne kadar çok IgE yapımına yol açıyorsa, alerjenitesi o kadar fazla demektir. Bir maddenin alerjenitesi, kimyasal yapısına bağlıdır [16] Küresel polen veritabanları Küresel polen veritabanı oluşturma çalışmaları konusunda ilk çalışma 1993 yılında Wright ve arkadaşları ile oluşturulmuştur. İlerleyen sürede 1998 yılında The Cooperative Holocene Mapping Project (COHMAP) ile COHMAP üyeleri tarafından gerçekleşti- 19

29 rilen iklim modellerinin testi için 1970 ve 1980 lerin polen verilerini toplamışlardır [17]. COHMAP in amacı polen veri modellerinin karşılaştırılması ve polen verilerinin analizleri sonucu, polen tür çeşitliliğinin iklim değişikliğine bağlı olarak sabit bir şekilde değişimler gösterdiğini işaret etmektir [17]. COHMAP polen veritabanı veri ve kronolojileri için saptanmış formatları içeren flat dosyalarının (iç hiyerarşisi olmayan dosya) çeşitliliklerinden oluşmaktadır. FORTRAN programları bu dosyaları okumak ve özel analizlerde bilgi toplamak için yazılmışlardır. Brown Üniversitesi nde COHMAP polen veri tabanının yönetiminde Thompson Webb III kullanılmıştır. Fakat veri miktarının artması ile verilerin yönetiminde yavaşlamalar meydana gelmiştir. Bu nedenle verilerin bir ilişkisel veritabanı yönetim sistemine aktarılması gerektiği ortaya çıkmıştır. Polen veri tabanları, o yıllarda kişisel bilgisayar platformu için en güçlü sistem olan RDBMS e sahip (İlişkisel Veritabanı Yönetim Sistemi) Paradox da geliştirilmiştir. Buna paralel olarak iki önemli protokol oluşturmuşlardır [17]: i) Veri tabanları ilişkisel ve sorgulanabilir olmalı, ii) Halka açık olmalıdır Ülkemizde tasarlanmış farklı illere ait alerjen polen takvimleri Bursa İli ne ait polen takviminde polen türleri belirtilmemiş ve genel bir sınıflama yapılmıştır. Ağaç poleni, çayır poleni ve ot poleni olarak 3 grupta bir sınıflandırma yapılmıştır. Polen takvimi günlük oluşturulmuştur. Polen sayımları volumetrik yöntem ile Lanzoni polen toplama cihazı kullanılarak yapılmaktadır [18]. Halka açık bir sitedir. Bilişim alt yapısı olarak veritabanı sistemi kullanmamaktadır. Bu nedenle ilişkisel veritabanı yönetim sistemi (RDBMS) yoktur. Sorgu yapmadan verilerin tümü görülmektedir. Temel olarak Zengin Metin İşaret Dili ni (Hyper Text Markup Language, HTML) kullanmaktadır. 20

30 Şekil 5. Bursa İli ne ait alerjen polen takvimi Ankara İli ne ait alerjen polen takvimi de Bursa İli nin alerjen polen takvimine benzemektedir. Bilişim altyapısı bakımından aynı özelliktedirler. Polen takvimi haftalık oluşturulmuştur [19]. 21

31 2.3.7 Polen toplama yöntemleri Şekil 6. Ankara İli ne ait alerjen polen takvimi Havada bulunan polen miktarları gravimetrik ya da volumetrik yöntem ile hesap edilmektedir Gravimetrik yöntem Yerçekimi yasasına göre polenlerin bir lam üzerine düşmesi prensibine göre çalışan bir yöntemdir. Gravimetrik yöntem ile hesaplanan polen miktarları cm 2 deki polen miktarı olarak hesaplanır. Bu yöntemde Durham adı verilen bir polen toplama aleti kullanılmaktadır(şekil 7) [20]. 22

32 Şekil 7. Durham polen ve spor tuzağı Şekil 8. Rotorod Sampler 85 polen ve spor toplama cihazı 23

33 Volumetrik yöntem Volumetrik yöntemde havada bulunan parçacıklar bir elektrik motoru ile emilerek toplanır. Burkard (İngiliz patentli) ya da Lanzoni (İtalyan patentli) cihazı (Şekil 6) adı verilen cihazlar, ön kısmındaki bir açıklıktan saatte 10 m 3 hava çeker ve partikülleri açıklığın karşısında bulunan zaman ayarlı mekanizma üzerinde yer alan yapıştırıcı ortam sürülmüş bant üzerine yapışması sağlanır. Zaman ayarlı bu mekanizma saatte 2 mm yol kat ederek, devrini 1 haftada tamamlar. Süre sonunda bant çıkartılır. 7 eşit parçaya bölünerek lam üzerine konulduktan sonra gliserin-jelatin ve safraninli gliserin-jelatin kullanılarak preparat haline getirlir ve mikroskopta incelenerek 1m 3 havada bulunan polen miktarları sayılır ve çeşitleri saptanır. Hesaplanan polen sayım miktarları ise tanecik sayısı/m 3 ile birimlendirilir [21]. Şekil 9. Volumetrik yöntem için polen toplama araçları 24

34 3. Gereç ve Yöntem Gereç ve yönteme ilişkin açıklamalar aşağıda belirtilmiştir Araştırmanın Tipi: Araştırma, web tabanlı yazılım geliştirmeye ve uygulamaya dönük bir çalışma olarak planlanmıştır. Bu yönüyle tanımlayıcı bir çalışma olduğunu belirtebiliriz Araştırmanın Yeri ve Zamanı: Tez önerisi kabulünden sonra; öngörülen çalışma süresi 6 aydır. Çalışma verileri Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü Botanik Anabilim Dalı nda, yazılım çalışmaları ile Dokuz Eylül Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Medikal İnformatik Anabilim Dalı nda yapıldı Araştırmanın Evreni ve Örneklemi/Çalışma grupları Çalışma tanımlayıcı nitelikte ve bir uygulama projedir. Araştırmanın gerekliliklerine göre bu çalışmada 2 farklı evren vardır: 1-) Polen verileri 2-) Web sitesini ölçmek için oluşturulmuş veri (Wordpress bileşenleri) 3.4. Çalışma materyali: Bu çalışmada farklı bölümler için farklı materyaller kullanılmıştır. 1-) Bilişim altyapısını oluşturmak için gerekli materyaller i) Wordpress v ve gerekli eklentiler ii) Notepad++ v5.9.2 kod düzenleme yazılımı iii) GIMP Görüntü İşleme programı iv) Filezilla v3.5.0 dosya transfer programı 25

35 2-) İzmir İli ne ait alerjen polenler ve polen sayım verileri 3-) Web sitenin performans analizini yapmak için gerekli materyal ve yazılım i) Load Impact test yazılımı ii) Websiteoptimization.com test yazılımı iii) GTmetrix test yazılımı Bilişim altyapısının oluşturulması Çalışmada öncelikle kullanıcıların gereksinimleri analiz edildi. Hangi kullanıcılar için ne tür bilginin gerekli olacağı belirlendi. Bu amaçla ilgili uzman danışmanlardan bilgi alındı. Farklı bilim dallarının hizmet verdiği bu çalışmada ortak bir platformda hizmet verenler ile hizmet alanların buluşturulması sağlandı (Şekil-10). Bu aşamada kullanıcıların gereksinimlerini ve işlevleri karşılayacak sistem tasarlandı. Web tabanlı platform için veritabanı ve ara yüz tasarımları yapıldı. 26

36 Şekil 10. Web tabanlı alerjen polen takviminin altyapısı Wordpress, satın aldığımız alan adı altındaki barındırma alanına FTP (file transfer protocol) ile yüklenir. Filezilla açık kaynak kodlu FTP yazılımı ile Wordpress dosyalarını aktarmak kolaydır. Barındırma hizmetimizin FTP adresine ilgili kullanıcı adı ve şifresi ile bağlanılır. Tüm dosyalar aktarılır. Bu aşamada yayınlanacak dosyaları aktarmış oluyoruz. Ancak; sitemiz veritabanı kurulumundan sonra yayınlanmaya başlayacaktır. Bu amaçla oluşturulan veritabanı ara yüzler ile ilişkilendirildi. Ücretsiz ve açık kaynak kodlu WordPress v3.1.0 yazılımı kullanıldı. Web tabanlı sistem içindeki Polen Topla v1.0 eklentisini oluşturmak ve diğer eklentiler üzerinde düzenleme yapmak için PHP dili düzenleme aracı olarak ücretsiz bir yazılım olan Notepad++ v5.9.2 yazılımı kullanıldı. Veritabanı sistemi olarak MySQL v5.5.8 kullanıldı. Değişkenler için veri tabanında açılması gereken alanlar Wordpress ve diğer eklentilerin sağladığı kolaylıklar ile tablolar ve veri barındırma yerleri oluşturuldu. 27

37 Kullanıcı sınıfının belirlenmesi Web tabanlı geliştirilen yazılıma kullanıcı adı ve şifre ile erişim sağlanması amaçlandı. Kullanıcılar sınırlanan kullanım alanlarına bağlı kalacaklardır. Site yöneticisi tarafından kullanıcıların belirlenen alanlara yönlendirmeleri sağlanacaktır. Site yöneticisinin kontrolü ile kullanıcı tipi onaylanacaktır. Site üyelik kısmında oluşturulan kayıt tipi bölümü ile kullanıcının hizmet alacağı kısma yönlendirilmesi sağlanmıştır. Kayıt tipi; hasta ve sivil kullanıcı, biyolog (palinoloji uzmanı), hava izlem ve çevre uzmanı, doktor, ilaç firması ve yönetici seçeneklerinden oluşmaktadır. Klinisyen için işlenmiş veriden karar destek hizmeti alacağı ayrı bir ara yüz tasarımı yapılarak verilerin anlamlı hale dönüştürüldü. Hasta-sivil kullanıcılar için basit, anlaşılabilir ayrı bir ara yüz tasarlandı [22]. Meta veri olarak meteorolojiden hava iklim koşulları (sıcaklık, nem) ve adresinden elde edilen veriler ile polen verileri birlikte analiz edilmektedir. Buradan çıkan sonuç karar destek sistemi olarak kullanılmaktadır. Polenin alerjen riski önem sırasına göre belirtildi. Polen verilerini girecek görevli için ayrı bir ara yüz tasarımı oluşturuldu Araştırmanın Değişkenleri: Yazılım geliştirmede veri tabanlarının tasarımı için gerekli olan polen türleri, polen sayım verileri, hava izleme ve meteorolojik verilerdir. Değişkenler, veri tabanı tasarımı aşamasında kullanılan, yazılım için geçerli olan verilerdir. Aşağıdaki tablolarda (tablo 1 ve tablo 2) belirtilen bitki türleri veri tabanında değişkenler olarak kullanılmıştır. Bu tablolardaki veriler İzmir İli ne ait 2003 yılında yapılmış çalışmadan elde edilmiştir [23]. 28

38 Tablo 1. İzmir İli nde saptanan odunsu bitkilerin polenleri 29

39 Tablo 2. İzmir İli nde saptanan otsu bitkilerin polenleri Meteorolojiden alınan veriler de bu çalışma için ayrı bir değişken grubu olmuştur. Bu veriler; sıcaklık, bağıl nem, rüzgar hızıdır. Hava kalitesi izleme istasyonlarından alınan verilerde ayrı bir değişken grubunu oluşturur. Bu veriler; Azot Dioksit (NO 2 ), Sülfür Dioksit (SO 2 ) tir. Hava izleme istasyonunda bu veriler saptanıyorsa çalışmaya yansıtılacaktır. 30

40 3.6. Veri toplama araçları: Web tabanlı yazılım geliştirilmesi amaçlanan bu çalışmada, Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü Botanik AD da öğretim görevlileri tarafından veri toplama işlemi Durham polen toplama aracı ile yapıldı. Veri analizi ve veri girişi web sitesine üye olan uzman tarafından girildi Araştırma Planı ve Takvimi: Araştırma, Aralık Mayıs 2011 tarihleri arasında yapılması planlandı. Çalışma Dokuz Eylül Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Medikal İnformatik Anabilim Dalı nda Prof. Dr. Oğuz Dicle ve Prof. Dr. Gül Güner danışmanlığında yürütüldü. Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Kulak Burun Boğaz AD dan Doç. Dr. M. Cenk Ecevit, Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü Botanik AD dan Prof. Dr. Yusuf Gemici ve Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi İç Hastalıkları AD Alerji-İmmünoloji BD dan Prof. Dr. Aytül Zerrin Sin çalışmada yardımcı araştırmacı olarak yer aldı. Çalışma aşamalarına ilişkin süre aşağıda belirtilmiştir. Yazılımda kullanılacak değişkenlerin belirlenmesi (1 ay) Klinisyenin kullanacağı veritabanın hazırlanması (2 hafta) Aeropalinolojistin kullanacağı ve aeropalinolojiden gelen veriler için hazırlanması gereken veritabanı (2 hafta) Yazılımın geliştirilmesi ( 1,5 ay) Yazılım testleri ve rapor hazırlanması (2,5 ay) 31

41 3.8. Verilerin Değerlendirilmesi: Web tabanlı uygulama geliştirme çalışması olduğu için yazılımın performans testleri yapıldı. Yazılım performans testleri Load Impact isminde web üzerinden hizmet veren yazılım ile gerçekleştirildi [24]. Aynı yazılım ile farklı internet tarayıcılarının web sitesini açış analizi gerçekleştirildi Araştırmanın Sınırlılıkları: Oluşturulacak portalda alerjen olarak sadece polen verilerinin kullanılacak olması, verilerin sadece İzmir İli nin Bornova İlçesi ni kapsaması, iklim değişikliklerinin polen salınımı üzerine etkileri hakkında kısıtlı bilgi bulunması çalışmanın sınırlılıklarını oluşturmaktadır Etik Kurul Onayı Etik kurul kararı tarihi ve 155-GOA protokol numaralı 2011/11 07 karar numarası ile alındı (Ek-1). 32

42 4. Bulgular Bu bölümde gereç ve yöntem bölümünde tanımlanan uygulamaların sonuçları verilmektedir. Bu çalışma temelde bir uygulama projesi olduğundan bulgular uygulama sonuçlarını yansıtmaktadır. 4.1 Alan adı ve barındırma hizmetleri seçimi Websahibi İnternet Hizmetleri firmasından izmirpolen.org adresi için barındırma ve alan adı başvurusu yapıldı [25]. Firma ile iletişime geçilerek barındırma hizmeti içinde veritabanının Türkiye de tutulması isteği onaylanınca, bir yıllık hizmet karşılığı ödemeler internet üzerinden gerçekleştirildi. Seçimde etkili olan sunucu özellikleri aşağıdaki gibidir [26] : Marka / Model HP DL180 G6 CPU 2 Adet Xeon 5504 Quad Core RAM 32 GB ECC DDR Mhz HDD 12 x 300 GB 15k rpm SAS Kasa Tipi RACK Optimized 2U 4.2 Wordpress kurulumu i) İnternet hizmeti alınan firmadan verilen FTP kullanıcı adı ve FTP şifresi ile FileZilla [ programından normal FTP bağlantısı kurularak Wordpress tr.zip dosyasının içeriği ftp.izmirpolen.org a aktarıldı. 33

43 Şekil 11. Wordpress içerik yönetim sisteminin sunucuya yükleme işlemi ii) Wordpress web yazılımının izmirpolen.org için sağlanan veritabanına bağlantı kurması için Wordpress yazılımı tarafından otomatik hazırlanan kurulum sayfası açıldı. Şekil 12. Yapılandırma dosyası oluşturma sayfası 34

44 Kurulum için karşılaşılan ilk sayfa Wordpress veritabanı bilgileri sayfasıdır. Şekil 13. Veritabanı bağlantı ayarları iii) Kurulacak Wordpress web sitesinin erişim ile ilgili bilgilerinin belirlendiği sayfada ilgili bilgiler girildi. 35

45 Şekil 14. Wordpress kurulumu öncesi web sitenin erişim bilgilerinin oluşturulması iv) Bilgilerin başarı ile kaydedildiği bilgisinin yer aldığı sayfa görüntülendi ve Wordpress içerik yönetim sistemine giriş yapıldı. Şekil 15. Wordpress içerik yönetimine giriş. 36

46 Şekil 16. Siteye giriş paneli Artık web sitemizin yönetim sistemi ve yayınlanan anasayfası hazırdır. Şekil 17. Yönetim Paneli 37

47 Şekil 18. Kurulum sonrası websitenin yayınlanan anasayfası Wordpress ayarları ve eklentilerin kurulumu Wordpress kurulumu yapıldıktan sonra yönetici panelinde gerekli düzenlemeler yapıldı. Ayarlar bölümünden sitenin adı ve sitenin yapılış amacını içeren bilgiler girildi. Sitenin zaman ayarları da bu bölümden yapılmaktadır. Ayrıca siteye üye olan yeni kullanıcıların varsayılan rolü bu bölümden ayarlanmaktadır. 38

48 Şekil 19. Sitenin genel ayarlar bölümü Web sitesi yönetim panelinde eklentiler bölümünde gerekli eklentileri arayıp bulmak ve yüklemek için bu bölümden yararlanıldı. Bu çalışmaya uygun eklenti taraması yapıldı ve bulunan eklentiler bu bölümün yardımı ile kuruldu. 39

49 Şekil 20. Site üzerinde eklenti aranması ve yüklenmesi 40

50 Wordpress eklentileri üç şekilde kurulabilir: i) Wordpress içerik yönetim sistemine giriş yapıldıktan sonra eklentiler bölümünde Yeni ekle tıklatılarak istenilen eklentinin anahtar sözcük ya da başlığı aratılır. Arama sonuçlarından Şimdi kur tıklatılarak kurulum yapılır ve eklenti etkinleştirilir. Şekil 21. Eklenti kurma penceresi 41

51 Şekil 22. Kurulacak eklentinin aranması 42

52 Şekil 23. Eklentinin kurulum onayı Şekil 24. Eklentinin sunucudan indirilmesi ve paketin açılması 43

53 ii) Eklentinin zip dosyası eklentiyi geliştiren kişinin web sitesinden ya da Wordpress eklenti galerisinden indirilir. Eklentiler bölümünde Yükle sekmesine geçilir ve zip dosyası bilgisayarda kaydedilen yerden Wordpress e yüklenir. Kurulum yapılır ve eklenti etkinleştirilir. Şekil 25. Eklenti kurulumunun gerçekleştirilmesi iii) Eklentinin zip dosyası eklentiyi geliştiren kişinin websitesinden ya da Wordpress eklenti galerisinden indirilir. Boş bir klasöre zip dosyası uygun bir programla(winrar, Winzip, WinAce ) açılır. Sonra FileZilla FTP programı ile websitenin ftp adresine bağlanılarak Wordpress dosyalarından wp-content klasörüne girilir. Buradan plugins klasörüne girilerek zip dosyasından çıkarılan dosyalar kopyalanır. Wordpress içerik yönetim sisteminden eklentiler bölümüne gidilerek eklenti etkinleştirilir. 44

54 Şekil 26. Site üzerinde kurulu ve aktif eklentiler 45

55 4.3 Polen veri girişi Polen veri girişi aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi yapılmaktadır. Palinoloji uzmanı elde ettiği verileri bu bölümden girebilmektedir. Şekil 27. Polen veri giriş ekranı 46

56 Şekil 28. Veritabanına girilmiş olan polen verileri 47

57 4.4 Polen Wiki Şekil 29. Polen verisi arama Polenler hakkında bilgi edinmek için izmirpolen.org sitesini ziyaret eden herkesin ister rasgele ister kategorilere göre bilgiye erişmesi amaçlanmıştır. Veritabanı yönetim sistemi MySQL kullanması nedeniyle birçok durağan sayfa yerine dinamik bir yapısı vardır, düzeltmeler arası farklar sürekli kaydedilmektedir. Kendi içinde erişim, değişiklik, sayfa sayısı gibi istatistiklerini tutabilmektedir. Erişim kısıtlaması yapılabilmektedir. Kullanıcıların üye olmasına olanak sağlamaktadır. İstenilen kullanıcılar yönetici olarak atanabilir. Telif hakları ile ilgili verileri tutabilir ve bunlarla ilgili sitelere bağlantı kurabilir, bilgileri getirebilir. 48

58 Şekil 30. PolenViki de bir polen türü hakkında bilgi edinme Halk sağlığına katkı sağlamak amacı ile yapılan bu çalışmada halkın ve hekimlerin alerjen polen türlerini daha iyi tanıyabilmeleri için izmirpolen.org adresine alt isim olarak PolenViki kuruldu. Bu kısımda polen türü ile ilgili kısa bir bilgi ve o polen türüne ait görsel materyal paylaşıldı. Polen türlerinin alerjen seviyeleri PolenViki de belirtildi. 4.5 Polen Topla Eklentisi Wordpress eklenti geliştirme kurallarına uyularak geliştirilen, veri girişi yapılan polen verilerinden yıllık takvim ve aylık tahmin üretecek olan eklentidir. Çalışmanın ikinci aşamasında yani bir yıllık veri elde edildikten sonra çalışmaya başlayacaktır. Kullanıcılarına özel olarak grafik bir gösterim paneli vardır. Bu panelde haftalık ve aylık polen düzeyleri gösterilecektir. Geçmiş hafta ve yıl ile karşılaştırma yapılabilecektir. 49

59 4.6 Web Sitesi Performans Testleri ve Analiz Sonuçları Load Impact Sonuçları Load Impact yazılımı ile gerçekleştirilen ölçümde aşağıdaki bulgular elde edilmiştir. Sitenin aynı anda birden fazla kullanıcının kullandığı zaman açılış performansı ve sitenin açılışında sayfa analizi yapıldı. Şekil 31. Web sitenin açılış sayfasının analizi Şekil 31 de websiteye bağlanıldığında ilk yanıt bekleme süresi yeşil renkli, stil veya script (komut dosyası ya da kod) dosyası işlenmesi için ilk yanıt süresi gri renkli, nesnelerin indirilme süreleri mavi renkli gösterilmiştir. Durum (status) başlığı altında HTTP 200 kodu ile erişimin başarılı olduğu listelenmiştir. Zamanlama çizelgesinde so- 50

60 nuçların ortalamaları yerleştirildiğinde en çok bekleme yapılan ilk yanıt süresindeki alan adı sunucusu (DNS) ve website başlığı olduğu görülmektedir. Şekil 32. Web sitenin kullanıcı sayısına bağlı açılış hız grafiği Sunucu ayarlarından bağımsız olarak websitesi yük altında gitgide daha geç yanıt vermektedir. Olası nedenleri Şekil 31 ve Şekil 32 deki sonuçlara göre sıralamak gerekirse: 51